UKŁAD NERWOWY

Układ nerwowy rejestruje aktywność różnych narządów i części ciała - odbiera informacje z receptorów, integruje otrzymywane sygnały, magazynuje niektóre z nich, a następnie wydaje odpowiednie rozkazy, które w postaci impulsów elektrycznych przewodzi do efektorów.
Układ nerwowy człowieka przy ciężarze około 1,5 kg, steruje większością procesów życiowych ustroju, a także ma zdolność do rozwiązywania skomplikowanych zadań matematycznych, do tworzenia muzyki, literatury i innych gałęzi sztuki, do uczenia się i przechowywania zdobytej wiedzy niekiedy przez całe życie.

Układ nerwowy dzieli się na dwie części: ośrodkową i obwodową.

Ośrodkowy układ nerwowy to mózgowie i rdzeń kręgowy - struktury leżące wewnątrz czaszki i kanału kręgowego, otoczone i chronione trzema łącznotkankowymi oponami: miękką, pajęczą i twardą oraz znajdującym się w przestrzeni podpajęczynówkowej płynem mózgowo-rdzeniowym.

Układ nerwowy obwodowy tworzą leżące poza wymienionymi strukturami skupiska komórek, zwane zwojami nerwowymi, oraz nerwy czaszkowe i rdzeniowe - skupiska włókien, które docierają do wszystkich obszarów skóry, mięśni, stawów i narządów wewnętrznych, łącząc receptory i efektory całego ciała z rdzeniem kręgowym i mózgowiem.

Inny, umowny podział układu nerwowego, biorący w większym stopniu pod uwagę aspekty czynnościowe niż anatomiczne, wyróżnia dwie części: układ somatyczny i autonomiczny.

Układ nerwowy somatyczny przetwarza i przewodzi informacje pochodzące z receptorów całego ciała, a jego efektorami są mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe. Znajduje się on pod kontrolą kory mózgu.

Układ autonomiczny natomiast reguluje czynność narządów wewnętrznych oraz metabolizm tkanek i dokonuje tego na drodze odruchowej, automatycznej, niezależnie od woli, współdziałając z układem dokrewnym. Wiadomo dzisiaj, że podlega on jednak kontroli ze strony kory mózgu, jego autonomia nie jest więc całkowita.

Komórki glejowe

Strukturalną i funkcjonalną jednostką układu nerwowego wszystkich zwierząt oraz człowieka jest komórka nerwowa, czyli neuron, jednakże w układzie nerwowym występują także komórki glejowe, które nie uczestniczą bezpośrednio w przetwarzaniu informacji i przewodzeniu sygnałów, pełnią za to szereg funkcji pomocniczych, a ich liczba wielokrotnie przekracza liczbę neuronów.

1. makroglej

• pełnią w ośrodkowym układzie nerwowym funkcję podporową, odżywczą,

• tworzą wokół naczyń krwionośnych barierę krew-mózg, chroniącą przed przedostawaniem się niepożądanych czynników,

• uczestniczą w regulacji gospodarki wodno-mineralnej mózgu (regulują stężenie jonów potasu w płynie pozakomórkowym),

• wpływają na efektywność działania synaps nerwowych.

• wytwarzają mielinę i tworzą osłonki wokół włókien nerwowych.

• odgrywają też znaczącą rolę w procesach regeneracji włókien nerwowych.

2. mikroglej

• to komórki żerne (fagocyty), których zadaniem jest usuwanie uszkodzonych i obumarłych komórek. Uaktywniają się one w przypadku urazów, zakażeń, chorób (np. choroba Parkinsona, Alzheimera, AIDS i inne).

Neuron

Szacuje się, że człowiek ma około 100 miliardów (10¹¹) neuronów, ogromnie zróżnicowanych, zarówno gdy chodzi o wielkość, kształt, liczbę i zasięg wypustek, rodzaje połączeń z innymi komórkami, syntetyzowane i wydzielane substancje chemiczne, jak i pełnione funkcje. Pewne cechy są jednak stałe i niezmienne, wspólne dla wszystkich typów komórek nerwowych, co umożliwia stworzenie uproszczonego modelu neuronu.

Budowa neuronu

Typowy neuron posiada cztery odmienne morfologicznie i funkcjonalnie regiony: ciało komórkowe, dendryty (w różnej liczbie), akson (jeden) wraz z jego zakończeniami presynaptycznymi.

Ciało komórkowe stanowi główne centrum metaboliczne neuronu, w którym odbywa się synteza peptydów i białek strukturalnych i wydzielanych przez neuron, a także produkcja enzymów koniecznych do syntezy większości przekaźników chemicznych, czyli neurotransmiterów. Na ciele komórkowym zlokalizowanych jest wiele synaps - miejsc kontaktu tworzonych przez zakończenia innych neuronów.

Dendryty - przewodzą impulsy dośrodkowo - w kierunku ciała komórki.

Akson - charakteryzuje się wysoką pobudliwością umożliwiającą generowanie potencjału czynnościowego przewodzonego odśrodkowo.

Rodzaje neuronów:

jednobiegunowy - najbardziej prymitywny, jedna wypustka łączy funkcje dendrytu i aksonu

dwubiegunowy - dwie wypustki wychodzące z dwóch przeciwległych biegunów wrzecionowatej komórki

pseudojednobiegunowy - typowe komórki czuciowe przewodzące informacje o bodźcach mechanicznych, chemicznych i bólowych

wielobiegunowe - najpowszechniejsze, posiadają wiele dendrytów i jeden akson, np. motoneurony.

Funkcjonalny podział neuronów:

aferentne - czuciowe, przewodzą impulsy bezpośrednio od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego;

eferentne - leżą w rdzeniu kręgowym lub pniu mózgu, a akson biegnie na obwód, prosto do efektora, np. mięśnia, gruczołu;

pośredniczące - przekazują informacje pomiędzy jedną a drugą komórką nerwową, w całości leżą w ośrodkowym układzie nerwowym.

---