Antropologia kulturowa - zagadnienia do egzaminu

1.Wyjaśnienie nazwy antropologia kulturowa.

Antropologia kulturowa jako nauka jako nauka o człowieku, czyli jego funkcjonowanie biologiczne, psychologiczne, społeczne i kulturowe

(1) nauka o człowieku jako wytwórcy kultury

definicja. kultury - Taylor - kultura to całość złożona z wiedzy, wierzenia, sztuka, prawo, moralność, zwyczaje i inne wytwory działalności ludzkiej, nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa

(2) nauka o różnorodności i inności - nurt badający świat pozaeuropejski o nurt badający świat lokalny, czyli kulturę

ludową, chłopską - analizy ludów prostych, pierwotnych, przedpiśmiennych - etnocentryzm - my/oni - dzikość a kultura; jak określił Burszta, antropologia kulturowa bada Inność poprzez pryzmat pojęcia kultury

(3) ekspansja cywilizacji zachodniej wymusiła zmianę - analiza przemian współczesnego świata np. antropologia społeczeństw złożonych, antropologia miasta, antropologia polityczna, antropologia prawna, antropologia rozwoju, subdyscypliny: etnolingwistyka, etnomedycyna, etnohistoria, etnomuzykologia

Antropologię kulturową interesują odrębności człowieka wynikające z faktu posiadania przezeń kultury.

1. antropologia kulturowa (Ameryka): biali badacze zaczęli badać kultury pierwotnych Indian, którzy nie istnieli już jako autonomiczne społeczności; w ostatnim 25-leciu XIX w. w Ameryce żyły już tylko degenerujące i dezintegrujące się resztki społeczeństw w rezerwatach, zatem jedyne, co Amerykanom pozostało do zrobienia to zarejestrowanie kultury - dzięki przekazom tych, którzy pamiętali jeszcze język, kulturę; system społeczny już nie istniał;

2. antropologia społeczna (gł. Francja i Wlk. Brytania): w tym samym czasie mocarstwa kolonialne z Europy sprawowały kontrolę nad ogromnym obszarem, na którym funkcjonowało wiele nietkniętych, niezmodyfikowanych systemów społeczeństw pierwotnych; Brytyjczycy zadowalali się pośrednią kontrolą (poza Zimbabwe, Rodezją, Kenią), współpracując z lokalnymi wodzami, nie ingerując za bardzo w system społeczny; dzięki wykorzystaniu istniejących struktur społecznych, europejscy badacze mogli zająć się obserwacją i badaniem społeczeństw in action

Antropologia

- bada raczej ludy niż ludzi

- zajmuje się kulturowo zróżnicowanymi społecznościami

- zbiorowości te liczą tysiące, nie miliony ludzi, więc to zbiorowości raczej niewielkie

- bada różnice między zbiorowościami

Kultura

- najważniejsze pojęcie dla antropologii

- początkowo odnoszono go do uprawy roli - mówiono „kultura gleby”

- Cyceron użył tego słowa do kultury umysłu i wtedy też zmieniło ono swoje znaczenie i zaczęto stosować kulturę w odniesieniu do czynności ludzkiej, której celem było pielęgnowanie, kształcenie i doskonalenie.

- naukowo - oznacza określone klasy przedmiotów, zjawisk i procesów albo pewne klasy zachowań

- filozoficznie - kultura to wszystko to, conie wyrasta samo ale powstaje z pracy i działalności człowieka, jest jego wytworem.

Definiowanie antropologii:

Pochodzi z języka greckiego od słowa anthropos - człowiek logos - nauka = nauka o człowieku. Po raz pierwszy to określenie było użyte na początku XV wieku, zainteresowanie człowiekiem. Zaczerpnięte z łaciny antropologium - związane było z budową człowieka. Tych zagadnień które stały się częścią antropologii biologicznej. Antropologia to jedna z nauk społecznych. Inne określenia mówią że jest to ogólna nauka o człowieku i kulturze.

Alfred Raddiffe - Brown - funkcjonalista stwierdził że antropologia to socjologia społeczeństw innych.

Określano antropologię mianem socjologii porównawczej. Porównywanie społeczeństw prostych z własnymi. Bada człowieka jako istotę społeczną która wytwarza kulturę, człowiek jest twórcą kultury. Obszarem zainteresowań antropologii jest człowiek, społeczeństwo które tworzy i kultura. Kultura bez społeczeństwa nie może istnieć. Zainteresowania antropologią są z pogranicza socjologii i etnologii. Początki antropologii jako nauki to XIX wiek. Lata 50, 60 zaczęto systematycznie zajmować się zagadnieniami antropologii.

W krajach anglosaskich - nauka którą można było studiować, na początku.

W początkach antropologa na uniwersytetach była inspirowana porównywaniem różnych kultur i innych ludów. Dotyczyła społeczności starożytnych i współczesnych. Intensywne badania antropologiczne w Egipcie. Były inspirowane epoką oświecenia. Ceniła rozum. Starano się pojąć pewne zagadnienia rozumem.

Początkowo antropologia obejmowała nauki szczegółowe. Później była antropologia fizjologiczna.

- archeologia

- zajmowała się tym co robi etnografia

- folklorystyka

- językoznawstwo

- religioznawstwo

- socjologia

- psychologia

- geografia

Antropologia kulturowa : a)archeologia; b)etnologia; c)religioznawstwo; d)językoznawstwo.

ANTROPOLOGIA - nauka o człowieku.

ANTROPS - człowiek

TROPHE - w gore patrzę , z góry patrzy. Określenie człowieka jako istoty wyprostowanej wśród tych ssaków, jak człowiek, ludzie patrzą w górę.

ANTROPOS - zwierzę rozumne - aninatrationalne .

Człowiek jako osoba rozumna w cały obszar biosfery. Człowiek jest wytwórcą kultury a także uczestniczy - jest jej częścią. Człowiek jest istotą kulturową.

ANTROPOLOGIA - nie ma definicji. Rozwija się w wieku XIX a wiążę się z badaniem kultur egzotycznych o odmiennym stylu życia od tego, które jest znane badaczowi kultury, próbuje odpowiedzieć na pytanie dlaczego występują różnice kulturowe. Zajmuje się badaniem ludzi nie jednostka,( człowiekiem, historia, ludźmi jako społeczeństwo tym zajmuje się socjologia). Jest nauką młodą, naukowy charakter dzięki badaniom kultur TAJLORA . Zainteresowało to badaczy, że ludy odkryć geograficznych to ludzie rozumiejący i ich odmienność spowodowała zainteresowanie. Na początku to zainteresowanie było niezdrowe Pierwszy punkt zaczepienia badań społecznych była egzotyczność.

Antropologia bada odmienności kulturowe na przestrzeni wieku.

ANTROPOLOG - zajmuje się człowiekiem w znaczeniu kulturowym, filozoficznym, socjologicznym.

PYTANIE ANTROPOLOGÓW ; dlaczego człowiek mówi językami różnymi i jest rożna kultura?.

Problem czy antropologia jest wstanie odpowiedzieć na to pytanie, na początku 19 wieku twierdzono, że człowiek jest w wstanie wszystko zbadać, ocenić, dzisiaj z większą rezerwą o tym mówimy.

PYTANIE ; czy jest możliwość aby człowiek żyjący w jakieś kulturze zrozumiał inną kulturę?

Istnieje bariera mentalna.

Antropologia trudno zbadać problem do końca a wszystko opiera się na religii. Inne religie nie musza mieć założenia aby wszyscy poznali ich religie są tacy, którzy chcą aby wszyscy poznali ich religie.

Antropologia to przedmiot teoretyczny akademicki. Antropolog powinien znać różne kultury. Antropologia nie gwarantuje zrozumienie innej kultury. A religijność nie gwarantuje, że zbadamy dobrze dana religie.

LEVI - STRAUSS ANTROPOLOGIA - widzi w zyciu społecznym system którego wszystkie aspekty są ze sobą ścisle zespolne. Zjawiskao socjologiczne jest wcześniejsze dla człowieka.

ANTROPOLOG - jego zadanie to poznać zrozumieć, przedstawić, zlikwidować bariery, wyjaśnić pojęcia, zrozumieć człowieka. Postawa teoretyczna, że jest istotą kulturową, koordynowanie wszystkich prac związanych z analizą różnych zjawisk by odpowiedzieć na pytanie kim jest człowiek? - to jest dla psychologii, biologii, filozofii. Człowiek jest kimś więcej niż historia, biologia jest bytem kulturowym, który łączy te rzeczy.

Antropolog ma za zadanie zbadać jakie mechanizmy decydują o orzasze ludzkim. Szukanie wspólnego mianownika, który opowie na pytanie kim jest człowiek.

Nazwanie syntezą treści dotycząca człowieka to nauka, która w sposób syntezy nie przedstawi współczesnego spojrzenia na człowieka.

-A.kulturowa/społeczna (zajm. się czł. jako istotą społ., wytwarzającą kulturę. Bada różne kultury, zwł. kult. społeczeństw pierw. Szczególnie interesuje się problemem kulturowej odrębności, relacjami "my" - "oni", dystansem oraz próbami jego przezwycięż. Bada czł. w kontekście jego kultury)

antropologia kulturowa - podejście amerykańskie (bada kulturę, a przede wszystkim wartości, symbole, postawy)

2.. „Wyobraźnia zoologiczna” i „wyobraźnia antropologiczna”.

Wyobraźnia antropologiczna - Byt nie jest jednorodny, lecz różnorodny, a miejsce schematu linearnego następstwa jego form przyrodniczych zajmuje wizja wielobarwnej polimorfii jego form kulturalnych. Rasa, plemię, naród, podobnie jak małżeństwo, rodzina i pokrewieństwo to nie jest to, co przyroda zrobiła z człowiekiem, lecz to, co człowiek zrobił sam ze sobą. Jest to wytwór gatunkowej kreacji, tak jak odmiany zwierząt domowych.

Całość bytu, nie wyłączając człowieka i jego tworów, czyni ona przyrodniczą, a jednocześnie odmienność od własnych wzorów kulturowych klasyfikuje zoologicznie.

Nie ma wyobraźni antropologicznej bez kulturowego rozumienia osobowości, nie ma tego rozumienia bez krytycznego przyswojenia psychoanalizy.

Wyobraźnia zoologiczna - ???

3. J.J Rousseau i początki antropologii:

Pierwszy manifest antropologii kultury „Rozprawa o pochodzeniu i postępach nierówności między ludźmi”. Rousseau rozwija swą krytykę cywilizacji europejskiej w pracach: Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów (praca konkursowa),Umowa społeczna (1762), a przede wszystkim  Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności (1755). Formułuje opozycję pomiędzy naturą a kulturą, w tej ostatniej widząc zresztą przyczynę zepsucia człowieka. Pisał: Usuńcie ten nieszczęsny postęp [...] zabierzcie wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Tzw. „ludy dzikie”, w odróżnieniu od opartej na umysłowości cywilizacji, bazują na życiu uczuciowym. W „stanie natury” człowiek żyje w przyrodzonej sobie wolności, jego cechą wrodzoną jest indywidualizm (nieorganizowanie się), altruizm i szlachetna naiwność (tzw. „łagodny dziki”). Wszyscy ludzie z natury są równi. Swoje poglądy na powstanie i rozwój społeczeństwa Rousseau zawarł w słynnym dziele Umowa społeczna (1762, wydanie polskie w tomie pt. Umowa społeczna. Uwagi o rządzie polskim. List o widowiskach i inne pisma, 1966). Przedstawił w nim model doskonałego społeczeństwa, żyjącego w małym, zamkniętym państwie o ustroju demokratycznym, którego obywatele współpracują ze sobą, dobrowolnie przestrzegając ustalonego prawem porządku. Rousseau postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie jego najmłodszych obywateli - dzieci.

5. Przedmiot antropologii kulturowej.

-badanie kultury jako wytworu człowieka, czyli całości rządzącej się określonymi prawidłami i tworzących je elementów i zwyczajów i wzorów zachowań, hierarchii, wartości, norm, systemów pokrewieństwa i podziałów społecznych, wierzeń, instytucji, urzędów, struktur władzy, sposoby komunikacji, struktur mentalnych, czasu, przestrzenia ciała, osób, itd.

- stara się opisać ich naturę wewnętrzną oraz wzajemne związki genetyczne i strukturalne

Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.

Zadania antropologii kultury : - analiza podobieństw i różnic kulturowych,
- analizowanie logicznej organizacji kultury.

Antropologia kultury bada kulturę a przede wszystkim wartości, symbole i postawy.
Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.
E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury - tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni.
Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.
Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?
1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.
2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.

Tak zrodziła się antropologia i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne.
Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne.
Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.
Antropolodzy zarzucali innym naukowcom pochopność w formułowaniu tez opartych tylko na kulturze europejskiej. Trzeba brać pod uwagę inne kultury żeby ocenić ludzkość.
Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.

Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób ich życie.
Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników.
Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań - akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.
Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?
1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),
2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości, czyli wszystkie te aspekty którymi .....
Antropologia to całościowo nauka o człowieku.
Całościowe ujmowanie człowieka i kultury

Przedmiotem badań w antropologii kultury jest KULTURA
Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i używanych w świecie. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje (definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia kultury.
Termin kultura pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to „uprawa” czyli przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej użyteczny.
Pole o wysokiej kulturze agralnej - dobrze przygotowane pole.
Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb. Cycero użył terminu kultura w sensie metaforycznym i filozofię nazwał „kulturą ducha”, czyli uprawą ducha.
Pojęcie to w starożytności było selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia (urządzenia) i wynalazki - uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym - to co pozytywnie oceniano).
Spopularyzowane zostało na przełomie XVII i XVIII wieku w literaturze niemieckiej. Najpierw za sprawą Samuela Pufendorfa (filozof prawa) - kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.
Racjonalistyczne pojmowanie kultury (rozum decyduje co nazywamy kulturą), selektywne i wartościujące (zjawiska pozytywnie oceniane).
Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Jochana Hawdera - idea: każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma społeczności bez kultury. Nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszystko jest kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb).
Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, jako jedyny jest zdolny do wytworzenia kultury.
Jedną z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona w 1871 r. przez Edwarda Tylor'a (profesor antropologii) - definicja kultury opisowej - kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa (definicja wyliczająca). Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury - Stefan Czarnowski (polski socjolog) - kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.
Współczesna etnologia i antropologia za wspólny wynik kultury uznaje ludzkie działania podejmowane bardzo szeroko.
Ralph Linton - definicja kultury - kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.
W 1952 r. - dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali się 150-ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować.

Antropologia narodziła się z wielu dyscyplin samodzielnych, to sprawia że obok własnej tradycji sięga do rozważań nad ogólnymi warunkami rozwoju społeczeństwa i kultury. Do tych warunków należą:

1. Warunki naturalne

2. Warunki historyczne

3. Warunki psychologiczne związane z potrzebą życia z innymi

Antropologia z jednej strony porównuje kultury pod różnymi względami z drugiej strony wyłania pewne charakterystyczne dla tych kultur cechy. Antropologia stara się pokazać daną kulturę całościowo.

Zakres badań:

1. Zajmuje się tzw. wartościami kulturowymi

Każda kultura ma swój własny system wartości. Są one nieporównywalne.

2. Zwyczaje, różnego rodzaju instytucje społeczne

Postaci - np. szaman - jest instytucją

3. Antropologia bada powiązania, korelacje pomiędzy wartościami kulturowymi a zwyczajami. Reguluje zachowania.

Struktura społeczna jest nadrzędna, te elementy są do tego potrzebne.

Antropologia zajmuje się 3 typami społeczeństw:

1. Społeczeństwa proste, pierwotne, przedpiśmienne

Zajmuje się tym antropologia klasyczna. Zakładali że właściwości społeczne występują w społeczeństwach prostych w formie najprostszej. Poznając społeczeństwo proste możemy poznać społeczeństwo złożone.

2. Społeczeństwo chłopskie, wiejskie, z poza centrum

Są widziane jako społeczności tradycyjne w przeciwieństwie do społeczeństw industrialnych, przemysłowych.

3. Społeczeństwa przemysłowe

Ze szczególnym uwzględnieniem we wszystkich 3 typach takich dziedzin jak:

- rodzina

- małżeństwo

- pokrewieństwo

- organizacja społeczna

- organizacja polityczna

- magia

- religia

- mitologia

Główne zadanie antropologii - systematyczna, bezpośrednia, długotrwała obserwacja.

Kierunki antropologii:

1. Ewolucjonizm - fazy rozwoju, wynalazczość, rozwój kultury

2. Dyfuzjonizm - fazy rozwoju, zapożyczenia, globalizacja współczesna, badania terenowe, areał kulturowy, różnorodność kultur.

3. Funkcjonalizm - instytucje kulturowe, funkcjonowanie kultury, powiązania elementów kulturowych.

4. Etnopsychologizm - zajmuje się środowiskiem życia człowieka, wzory życia człowieka, socjalizacja - enkulturacja.

6. Wyjaśnienie nazwy i wskazania specyfiki przedmiotu:

etnologii etnologia - podejście europejskie (I krok w syntezie - geograficznej, histrorycznej i semantycznej, wyciąga wnioski). Etnologia - dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające

etnografii etnografia - odpowiada pierwszym fazom pracy badawczej - opisowi i obserwacji, pracy w terenie. Nauka opisująca. Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury

Etnografia i Etnologia

Claude Lévi-Strauss podział na antropologię, etnologie i etnografie (wiąże ze stopniem ogólności twierdzeń, do których formułowania zdażają):

- Etnografia - nauka ściśle opisowa, zajmująca się konkretnymi społeczeństwami

- Etnologia - nauka porównawcza, sumująca niejako wiedzę o rozmaitych kulturach

- Antropologia - ma na celu uogólnianie badań porównawczych i formułowanie twierdzeń ogólnych o ludzkości, człowieku i kulturze.

Etnografia - zajmuje się opisem (jakiejś) kultury
Etnologia - dokonuje opisu kultury inaczej studia teoretyczno-wyjaśniające

etnolingwistyki - Etnolingwistyka - prekursor metod statystyki leksykograficznej. Opracował listy podstawowych słów danego język lub dialektu i poddawał je operacjom statystycznym. Stworzył określoną szkołę w tym zakresie.

antropologii fizycznej

Antropologia fizyczna - biologiczna : a)ewolucja człowieka; b)biologia człowieka - zróżnicowanie rasowe; somatyczne budowy ciała; prawidłowości rozwoju osobniczego; c)prymatologia - zachowania.

antropologii filozoficznej.

Antropologia jest nauką badającą początki, rozwój i istotę gatunków ludzkich. Samo słowo „antropologia” zbudowane jest ze złożenia greckich słów antropos (istota ludzka) i logos (słowo) co w swobodnym tłumaczeniu znaczy „badanie ludzkości”. Antropologia ogólna interesuje się wczesnymi formami rozwoju człowieka na podstawie danych archeologii i antropologii fizycznej, a ponadto wszystkimi współcześnie istniejącymi i historycznie opisanymi społeczeństwami ludzkimi.

Etnologia - teoretyczne i porównawcze badanie kultur ludzkich celem uchwycenia różnic i podobieństw między kulturami. Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych, oraz opisuje poszczególne kultury.

Etnografia - opisowe, idiograficzne badanie kultur ludzkich w aspekcie synchronicznym i diachronicznym, oparte głównie na bezpośredniej obserwacji i swobodnym wywiadzie socjologicznym.

Etnolingwistyka - (1)Nauka badająca relacje pomiędzy językiem a kulturą. (2) Nauka wykorzystująca techniki antropologii kulturowej do badania języków jakimi posługują się przedstawiciele różnych (przeważnie pierwotnych) kultur. [antropologia lingwistyczna]

Antropologia fizyczna - (1) Nauka wyjaśniająca wszechstronnie istotę człowieka jako gatunku biologicznego, zmierzająca do odtworzenia ewolucji biologicznej człowieka, określenia jego miejsca w świecie istot żywych, do opisu jego typów morfologicznych i fizjologicznych. (2) Dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni.

Antropologia filozoficzna (filozofia człowieka) zajmuje się kwestiami natury człowieka, jego działalnością, wyjaśnienia jego miejsca w przyrodzie i społeczeństwie. Analizy z zakresu antropologii wyróżnić można w ramach każdej myśli czy systemu filozoficznego.

8. Natura i kultura, porządek natury - porządek kultury: pojęcia i przykłady.

"Człowiek nie jest dalszym ciągiem ewolucji, lecz przeciwnie- zerwaniem wątku, przeciwstawieniem się mu" - St. Brzozowski.

- człowiek nie mieści się ani logicznie, ani empirycznie w porządku przyrody

* wytwarza świat, który nie jest przyrodniczy, ale na nim nabudowany, symboliczny? RZECZYWISTOŚĆ KULTUROWA

* nazwa kultury jako rzeczywistości ludzkiej, por. przesunięcia znaczeniowe słowa cultura, od "uprawa" do "rzeczywistość ludzka", "uprawa ducha"

* rasa, plemię, naród, małżeństwo, rodzina- związki międzyludzkie i sposoby ich utrwalania (mitologia, filozofia, wiara, mowa, sztuka, zwyczaje)

9. „Colere” i „nascere” a zjawiska kulturowe.

COLERE - pielęgnować; Kultura - wynik „uprawy”, „przekształcenie”

NASCERE - rodzić się; Natura - to co rodzi się samo

10. Zakres pojęcia kultura i definicja kultury wg Edwarda Taylora.

Kultura (zakres kultury):

• ogół wytworów ludzi zarówno materialnych jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

• całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa

• również charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w postępowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone

Definicja opisowo - kulturowa wg Edwarda Taylora:

"Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa." (definicja wyliczająca

13. Podział kultury: zakres przedmiotowy: -kultura materialna, kultura duchowa, kultura społeczna, kultura polityczna, kultura wysoka, kultura popularna, kultura narodowa, kultura europejska, kultura ludowa itd.

Kultura ludowa -zespół elementów kulturowych ukształtowanych w obrębie ,,niższych" warstw społeczeństw narodowych określonych jako lud ( cechy: tradycjonalizm, izolacjonizm, rytualizm, sensualizm oraz tradycyjną religijność)

• Kultura narodowa - ogół norm, wartości, wierzeń, tradycji historycznych i wytworówartystycznych uznawanych przez naród za własne, wyróżniający go na tle innych narodów iumacniający jego poczucie więzi i tożsamości narodowej

• Kultura europejska - zespół elementów kulturowych ukształtowanych na obszarze Europy

• Kultura regionalna - związana jest z określonym, na ogół niewielkim terytorium i obejmuje wszystkie, charakterystyczne dla niego formy kultury

• Kultura chrześcijańska - to zespół elementów kulturowych opartych na Biblii

• Kultura zawodowa - to kultura wspólna dla jednostek należących do tej samej profesji

• Kultura pokoleniowa -to kultura obejmująca określone pokolenie

• Kultura starożytna

• Kultura nowożytna

-- ze względu na ilość odbiorców przekazu:

• masowa -(zwana czasem również popularną) tworzony dla masowego odbiorcy: ludzie o zróżnicowanym poziomie wykształcenia, odmiennych potrzebachintelektualnych i różnej przynależności społecznej

• niszowa - ma niewielkie grono odbiorców

- inne rodzaje kultury:

Materialna - termin określający wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe, narzędzia oraz przedmioty życia codziennego

• Duchowa -termin określający ogół osiągnięć ludzi w dziedzinie nauki, sztuki, religii, moralności, obyczajów i tradycji. (muzyka, literatura, religia, filozofia itp.)

• Społeczna - obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

• Wysoka - inaczej elitarna. Ten rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje zarówno tworzenia, jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Kulturę tę przekazuje np. szkoła, teatr, galeria sztuki, biblioteka, sala koncertowa

• Polityczna - ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli

14. Kultura jako „odwrócona piramida”.

Piramida kultury - świadectwo tysiącleci rozwoju człowieka. Kultura przypomina odwróconą piramidę, od pierwszych skromnych, osiągnięć człowieka, w walce z nieprzyjazną kulturą, aż po dobrodziejstwa współczesnego świata. Ktoś kiedyś podniósł kamień, lub kij i posłużył się nim do walki o przetrwanie. To odkrycie zostało przekazane innym, którzy dokonali kolejnych wynalazków. I tak stopniowo rozrastała się i rozrasta piramida kultury. Odwrócona, a więc bez końca. Nikt bowiem nie wie, dokąd dojdzie człowiek.

15.Kultura i wartościowanie.

KULTURA-ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych, duchowych, symbolicznych (wzory myślenia, zachowanie)

-całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa;

-charakterystyczne dla naszego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu człowieka jest wyuczone, w odróżnieniu od tego co jest biologicznie odziedziczone;

Główne dziedziny kultury [edytuj]

• kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne.

• kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, na przykład filozofia;

• kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;

• kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normą językową

• kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;

• kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka;

• wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa, turystyka.

KULTURA wg Antoniny Kłoskowskiej, socjolog i antropolog :

Kultura to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych, przyswajanych w toku interakcji oraz zawierające wytwory takich zachowań.

WARTOŚCIOWANIE

Wartościowanie - Wartościowanie - może przyjmować różne formy, jedna z nich polega na tworzeniu ogólnych sądów, zdań orzekających o odpowiedniej moralnej kwalifikacji określonego przedmiotu. - przedmiotem tego orzekania bywają osoby ludzkie jako podmioty moralnego postępowania, często zdarza się, że wartościujemy samo działanie, czyli spełniane przez te osoby czyny - w obu tych przypadkach wartościowanie obejmuje zawsze bytową całość, złożoną z podmiotu i czynu, zwłaszcza czyn ludzki jest nie do pomyślenia jako coś rzeczywiście istniejącego bez domyślnego przynajmniej odniesienia do odpowiedniego przedmiotu - jeśli oceniamy więc przedmiot działający, czynimy to mocą spełnianych przez niego czynów kiedy zaś kwalifikujemy moralnie jakiś czyn robimy to w równoczesnym założeniu, że jest to czyn jakiegoś podmiotu Wyróżniamy trzy kategorie czynów: moralnie dobre moralnie złemoralnie obojętne (nie posiadają określonej kwalifikacji moralnej) O czynach moralnie obojętnych należy raczej powiedzieć, że są czynami moralnie nieokreślonymi, nie znaczy to, że czyny te uznawane są za amoralne czyli znajdujące się całkowicie poza granicami moralności - jak np. czyny nierozumne.

16. Kultura jako mechanizm adaptacyjny człowieka.

Kultura to zjawisko złożone z elementów tworzących system. Trwa i zmienia się wg praw. Można ją opisywać oraz szukac zasad wg jakich działa. Kultura jest aparatem adaptacyjnym czowieka, pośrednikiem pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem przyrodniczym.

17. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury.

W sensie atrybutywnym - obejmuje ludzkość jako całość lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej (odwrócona piramida kultury, kultura w liczbie pojedynczej). Kultura jako cecha typowo ludzka lub człowieka.

W sensie dystrybutywnym - jako zbiór cech kulturowych określonej zbiorowości, rozwija się, przezywa rozkwit i upada, np. kultura Starożytnej Grecji; kultura jako linia, sinusoida. Kultura w sensie dystrybutywnym może być rozumiana zarówno w liczbie pojedynczej (kultura Majów) jak i mnogiej(kultura społeczności ludzkiej). To cecha i zjawiska występujące w określonych zbiorowościach np. myśliwska, robotnicza.

18.Kultura jako zjawisko społeczne; problem jednostki w kulturze.

Typy kultury mają charakter duchowy (symboliczny), materialny oraz społeczny (normatywny).

• Kultura duchowa obejmuje wytwory niematerialne, nie mające zastosowania praktycznego np. wytwory sztuki, muzyki, literatury, filozofii, religii.

• Kultura materialna obejmuje wytwory materialnej działalności człowieka np. architektura i wytwory codziennego użytku.

• Kultura społeczna (normatywna) obejmuje zbiór norm i wzorców zachowań charakterystycznych dla danego społeczeństwa. Wzory zachowań rozumie się jako wszelkie reguły działalności człowieka w danej zbiorowości.

Kultura społeczna charakteryzuje się tym, że "podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych działań są tutaj sami ludzie że regulujący wpływ kultury odnosi się w tym wypadku nie do żadnych innych substancji lub wartości, lecz do stosunków, ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach"¹⁰.

Kultura wpływa na życie społeczne, socjalizując, a więc ucząc człowieka umiejętności dostosowania się do niej. Kultura stara się ustanowić kryteria wartości, jakimi powinni kierować się ludzie. Tworzą się ideały, do których dąży człowiek. Uczy, jak reagować na określone sytuacje. Kultura tworzy też typy instytucji społecznych.Kultura społeczeństwa dostarcza surowego materiału, z którego jednostka formuje swoje życie. Jeśli surowiec ten jest ubogi, cierpi na tym jednostka; jeśli jest bogaty, jednostka zyskuje szansę wykorzystania swych możliwości. Wszelkie prywatne zainteresowania każdego mężczyzny i każdej kobiety wzbogacają tradycyjne zasoby ich kultury. Nawet największa wrażliwość muzyczna może rozwinąć się tylko w ramach tego wyposażenia i wzorów, jakimi dysponuje tradycja. Wrażliwość ta doda coś - być może istotnego - do tej tradycji, ale jej osiągnięcia pozostają w jakimś stosunku do poziomu instrumentów i teorii muzycznej danej kultury.

Społeczeństwo nigdy nie jest całością, którą można by oddzielić od składających się na nią jednostek. Żadna jednostka nie może osiągnąć nawet progu swych możliwości bez kultury, w której partycypuje. I odwrotnie, żadna cywilizacja nie zawiera ani jednego składnika, który w ostatecznej analizie nie byłby wkładem jakiejś jednostki. W jaki sposób mogłaby powstać jakakolwiek cecha, jeśli nie dzięki zachowaniu mężczyzny, kobiety lub dziecka?

Czynnikiem kulturotwórczym jest społeczeństwo. A zatem kształtuje nas to, co sami stwarzamy, co jest dla nas charakterystyczne, co jest nierozerwalnie związane z naszym życiem, życiem społecznym. Można więc śmiało powiedzieć, że kultura kreuje nasze życie.

19. Czasowy i przestrzenny wymiar kultury.

Kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się on rozciągłością w czasie. W sensie atrybutywnym, jako cecha ludzkości zmieniała się i rozwijała w miarę upływu czasu.

Kultura ma wymiar przestrzenny w sensie atrybutywnym, jak i dystrybutywnym. Charakteryzuje się rozciągłością w przestrzeni, rozwija się na określonym terytorium

20. Cechy zjawisk kulturowych.

         Kultura ma wymiar czasowy.

   * kultura rozumiana w sensie atrybutywnym i dystrybutywnym charakteryzuje się rozciągłością w czasie

    * zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie; kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków

 

         Kultura ma wymiar przestrzenny.

   * rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym jak i do poszczególnych całości kulturowych.

    * w toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się  od stref klimatu gorącego po strefę arktyczną

    * poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru

 

         Kultura jest systemem.

   * zarówno w sensie atryb. jak i dystryb. kultura jest zjawiskiem złożonym z elementów tworzących całość

   * między elementami kultury zachodzi proces integracji

   * poszczególne elementy kultury pozostają ze sobą w związku a więc nie można mówić o kulturze jako zbiorze ale systemie

   * kultura ma własna, wewnętrzną logikę

 

         Kultura jest prawidłowa.

* zmienia się wg pewnych praw i regularności

* można ją nie tylko opisywać, ale szukać zasad działania - dzięki temu założeniu w ogóle jest możliwa nauka o kulturze

 

         Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka.

• kultura jako cecha ludzkości bywa traktowana jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego

21.Pojęcie i przykłady wzorów kultury w odniesieniu do poglądów Ruth Benedic.

Wzór kulturowy - sposób zachowywania się, myślenia w danej zbiorowości lub znamienny dla tej zbiorowości układ cech kulturowych (także wytwory kultury materialnej).

Wzory kulturowe:

• Motto do wzorów kultury Ruth Benedic „z indiańskiej przypowieści o glinianym kubku, który każdy lud otrzyma od Boga, aby pił z niego własne życie. Jak woda czerpana z jednego źródła, tak pojawia się w doświadczeniu odmiennych ludów różnorodność kultur stanowiąca świadectwo szerokiej skali możliwości kształtowania form ludzkiego życia”.

• Prezentacja różnych kultur - Indian Puelbo z Nowego Meksyku, Dobu z d'Entracas-teaux (w pobliżu Nowej Gwinei) oraz Kwakiutlów z północno-zachodniego wybrzeża Ameryki.

• Kultura appolińska i kultura dionizyjska:

- typ appoliński - rytualizm, wstrzemięźliwość, brak agresji. Dobry człowiek żyje w spokoju, unika zaszczytów, usuwa się w cień. Pożądane cechy to uprzejmość i dostojność. Jest to społeczeństwo matrylinearne → Indianie Zuni

- typ dionizyjski:

Indianie Kwakiutlowie - społeczeństwo hierarchiczne, wysoko ceniące życie duchowe. Pożądane cechy to indywidualność i osiąganie sukcesów. Własność pojmowana na dwa sposoby: „własność rodzinna” - czyli ziemia oraz „własność jednostkowa” - pieśń, rytuały, mity, dobra rodowe. Wzorem do naśladowania jest wojownik i indywidualista.

22. Pojęcie kręgu kulturowego.

Krąg kulturowy- zespół cech kulturowych niezmiennych w dłuższym okresie hist.;w archeologii - zasięg występowania zespołu cech kultury materialnej we współczesnych sobie kulturach.

23.Ewolucja kulturowa i ewolucjonizm w kulturze.

EWOLUCJA KULTUROWA

- pojęcie pojawiło się w związku z badaniem zmiany kulturowej, a więc zmiany obyczajów, przekonań, sposobów postępowania, gustów;

- zmiana ewolucyjna jest zawsze ukierunkowana, prowadzi do bardziej lub mniej określonego celu, polega na ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych .

Ewolucjonizm

Pierwszy historyczny kierunek. Narodził się na gruncie antropologii brytyjskiej. Jest perspektywą która podkreśla w czasie złożoność kultury. Zakłada że z czasem kultura się komplikuje. Ewolucjonizm wraz z dyfuzjonizmem jest zaliczany do tzw. perspektywy diachronicznej, która ujmuje zjawiska z perspektywy upływu czasu.

Podejścia ewolucjonistyczne :

1. Ewolucjonizm unilinearny

2. Ewolucjonizm uniwersalny

3. Ewolucjonizm multilinearny

Ujmują ewolucję jako coś stopniowego.

Neodarwinizm - nawiązuje do koncepcji socjobiologicznych z lat 70 -tych ubiegłego wieku aż do początków koncepcji narodzin kultury symbolicznej. Wątki łączy fakt że występuje pojęcie ewolucji.

Ewolucja według ewolucjonistów ma aspekt przestrzenny również w czasie (czasowy). Zjawiska zmieniają się z czasem, z wiekiem, na przestrzeni, obszarze, ewoluują. Teoria ewolucji sięga do koncepcji zmienności gatunku do tej koncepcji która mówi o tym że formy niższe przekształcają się po skomplikowane, wyższe formy w ujęciu kulturowym.

Z czego czerpali wiedzę, inspirowali:

- ewolucja w ujęciu biologicznym z linii pokoleniowej autorstwa Jeana Lamarcka

Założenia występujące w ewolucji - 8 założeń:

1. Istnieje jedność świata przyrody i świata człowieka związana z tym że upatrywano jednakowej wiedzy.

2. Prawidłowość - wiąże się z jednym światem człowieka i świata przyrody, podlegają tym samym prawom - aspekty współwystępowania, różnorodności, następstwa. Podobna struktura i funkcje tych światów.

3. Należy zwracać uwagę na genezę danego zjawiska - genetyzm - geneza, początki

4. Natura ludzka jest jednolita, jest zasadniczo niezmienna, w podobnych warunkach można oczekiwać podobnych skutków działań.

5. Zmienność - fakt zmiany jest zasadniczy dla ewolucji. Stagnacja jest wyjątkiem, zmiana = rozwój. Zmiana jako postęp.

6. Zmiana ma charakter globalny - zmiana jednego elementu powoduje zmianę całej kultury. Zwracano uwagę na przeżytki kulturowe. Naukowcy byli gabinet owcami. Nie pracowali w terenie.

7. Postęp ma charakter nierównomierny, różne kultury nie rozwijają się w ten sam sposób.

8. Zmiana jest ciągła i stopniowa. Nie ma skoków ewolucyjnych.

Myśl ewolucjonistyczna

1. Ewolucjonizm unilinearny- zakładali że istnieje jedna dominująca linia ewolucyjna w kulturze. Wszystkie społeczeństwa przechodzą przez te same stadia rozwoju. Akcent kładziono na różne okresy, interesowały aspekty kultur materialnych, gospodarki, pokrewieństwo, religia, wierzenia. Uważali że wszystkie te zjawiska są ze sobą ściśle związane ale podkreślali że zmiana 1 elementu powoduje zmianę całej kultury.

- sir Henryk Maine - twierdził że narodziny społeczeństwa były związane z przeciwstawieniem rodziny umowie społecznej. Do tej pory ważne było to co w rodzinie. Umowa społeczna to podstawa myśli prawnej. Społeczeństwo pojawiło się w miejsce rodziny a także dużych grup krewniaczych. Zwiększenie relacji społeczeństwa.

- sir John Lubbock - własność prywatna jest siłą napędową ewolucji. Był sceptyczny wobec koncepcji nadrzędności matrylinearyzmu wobec patrylinearyzmu.

- Louis Morgan - zajmował się systemami pokrewieństwa, jak go poznamy w społeczeństwach prostych to możemy odtworzyć prehistorię. Terminologia pokrewieństwa jest zachowawcza - miała być odbiciem dawnych faktów społecznych ponieważ uważał że nazywanie zmienia się o wiele wolniej niż kultura.

Koncepcja nadrzędności matrylinearyzmu wobec patrylinearyzmu. Najpierw wywodzono pochodzenie od matki później z linii ojca. Wynika to z faktu iż nie wiązano z aktem zapłodnienia z ojcostwem.

- John McLennan - zwolennik koncepcji że matrylinearyzm jest pierwotny w stosunku do patrylinearyzmu. Wieczna walka o pożywienie, zdobywali je mężczyźni. Sprawiła ta teoria iż w cenie byli synowie. Dzieciobójstwo dziewczynek. Deficyt kobiet. Może pojawić się poliandria.

Patrylinearyzm pojawił się gdy mężczyźni zaczęli porywać kobiety za żony i wymieniali je z innymi mężczyznami. Wzrosła rola mężczyzny, kobieta stawała się przedmiotem. Narodził się patrylinearyzm związany z własnością prywatną i dziedziczeniem z ojca na syna.

Głównym założeniem ewolucji unilinernego jest fakt że społeczeństwa rozwijają się w różnym tempie. Mogą reprezentować wyższy lub niższy stopień rozwoju.

2. Ewolucjonizm uniwersalny - Vere Child, L. White - początek XX wieku

Ewolucjoniści próbowali złagodzić dogmaty ewolucji unilinearnej. Trzeba się przyjrzeć jeszcze raz tym założeniom. Koncepcje zaowocowały koncepcją rozwoju społecznego, ogólne uniwersalne stadia rozwoju.

- stadia dzikości

- barbarzyństwo

- cywilizacja

Charakteryzuje się stanem wyższym, średnim bądź niższym.

Dzikość

1. Stan niższy - okres początku umiejętności do umiejętności zdobywania pożywienia, rozniecania ognia, łowienia ryb.

2. Stan średni - kiedy ludzie potrafią wytwarzać łuki i strzały, samodzielnie potrafią wykonywać narzędzia.

3. Stan wyższy - umiejętności garncarstwa. Nie wypalono w ogniu, suszono na słońcu.

Barbarzyństwo

1. Stan niższy - garncarstwo, udomowienie zwierząt

2. Stan średni - hodowla zwierząt, początki obróbki żelaza

3. Stan wyższy - zaawansowane umiejętności obróbki metali, łączenie metali, wymyślne narzędzia.

Cywilizacja

Wyraźne stałe osadnictwo, budowa miast, nie sezonowe, trwałe, monumentalna architektura, budowle, świątynie, wierzenia religijne. Pojawia się sztuka, pismo, podział na klasy społeczne. Mówili o cywilizacji starożytnych i nowożytnych.

3. Ewolucjonizm multilinearny

1. Julian Steward - twierdził że rozwój techniczny w różnych kulturach ma inne trajektorie. Rozwój jest ściśle związany z warunkami ekologicznymi.

2. George Murdock - istnieją pewne zasady wyznaczania pochodzenia które są ściśle związane z rezydencją małżeńską. Sposób zamieszkiwania małżeństwa po ślubie, Matry - patry lokalna, neolokacja.

Istnieje przyczynowo skutkowy ewolucyjny związek między pokrewieństwem a terminologią małżeńską.

Neodarwinizm - zbiór wielu różnych perspektyw.

Socjobiologia - nurt myślenia rewolucyjnego - przeciwieństwo ewolucyjnego.

Jest dopełnieniem zwierzęcej natury.

Dobór naturalny określa organizacje polityczne.

Sztuka jest według nich przejawem posługiwania się narzędziami.

W socjobiologii związane jeszcze - muzyka towarzyszy obrzędom, jest komunikacją.

Etyka jest wynikiem dążenia do przekazania swoich genów.

EWOLUCJA KULTUROWA - Jerzy Szacki - ewolucja zakłada jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form z drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych.

Pojęcie ewolucji często krytykowano jego wartościujące implikacje, kierunkowość, jednoliniowość i charakter docelowy..

Koncepcja ewolucji kulturowej jest określana jako koncepcja ewolucji jednoliniowej. Czasem określa się mianem paralelizmu. Koncepcja ewolucji rządzi przekonanie, ze mimo izolacji społeczeństwa zachodzą stadia ewolucji.

Stosowanie pojęcia ewolucji prowadzi do powstania całej teorii kultury, orientacji badawczej i kierunku metodologicznego.

Zadaniem antropologii była rekonstrukcja rozwoju ludzkości. Taki obraz antropologii ukształtowali jej pierwsi twórcy reprezentujący EWOLUCJONIZM (I-wszy system teoretyczny na gruncie antropologii).
Antropologia zrodziła się na gruncie fascynacji teorią ewolucji. Prawa ewolucji odpowiadają prawom ewolucji kultury.
Tezy ewolucjonizmu:
- człowiek wykazuje zawsze te same cechy psychiczne, niezależnie od rasy, epoki historycznej czy środowiska, a doświadczenie ludzkie postępuje tymi samymi drogami. (zasada o jedności rozumu ludzkiego - Adolfa Bastiana). Wszyscy jesteśmy tacy sami i mamy takie same możliwości rozwoju, ale na innym etapie historycznych. Kultury rozwijają się tak samo (kultury pierwotne - świadectwo rozwoju kultury europejskiej).

Tezy rozwoju kultury:
- kultury rozwijają się poprzez następujące po sobie stadia takie same dla wszystkich społeczeństw.
- każda kultura istnieje dzięki swojemu rozwojowi, każdą kulturę można scharakteryzować przez jej rozwój.
- Rozwój każdej z kultur uwarunkowany jest jej stanem wcześniejszym (teza o genetycznych rozwoju kultury) .
- Teza o progresywnym rozwoju - rozwój o postępach kultur przebiega od form niższych do wyższych.
- Każda z kultur rozwija się równolegle do innych, niezależnie od różnic czasowych.

Podstawowe tezy ewolucjonizmu.
Johann Bachofen (1815-1887), Henry Morgan (1818-1881) - badał w terenie, Adolf Bastian (1826-1905), James John Frazer (1854-1941), John Lubbock (1834-1913), Edward Taylor (1832-1917) - I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków).
Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych - takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).
Etnologia z zakresu kultury materialnej - przykłady: żeliwne poidła dla koni - wykorzystywane jako kwietnik (odtwarza się dzieje kultury materialnej charakterystycznej dla wcześniejszego rozwoju).
Bastian - „człowiek w historii” - teza o jedności psychicznej człowieka - dzięki tej jedności istnieją idee elementarne (wspólne dla wszystkich ludzi) i idee wtórne (ludowe) - odróżniają kultury. Zróżnicowanie kulturowe - zróżnicowanie idei ludowych.
Bachofen - „prawo macierzyste” - I-wsze studium rozwoju rodziny i systemu pokrewieństwa jako systemu społecznego (odkrył matriarchat - władza i dziedziczenie w rękach kobiet). Stadia rozwoju rodziny - (heteryzm - cała grupa stanowiła jedną wielką rodzinę, matriarchat - pochodzenie i majątek dziedziczone w rękach kobiet, patriarchat - władza i dziedziczenie w lini męskiej).
Morgan - badał plemię irokezów, „systemy powinowactwa i pokrewieństwa w rodzinie ludzkiej”. Przeprowadził badania ankietowe „Społeczeństwo pierwotne. Schemat rozwoju rodziny”. Rozwój wg Morgana odbywa się drogą powolnego gromadzenia doświadczeń.
Dokonuje się dzięki odkryciom i wynalazkom, zapewniających zaspokojenie ludzkich potrzeb.
Najważniejsze są 3 czynniki rozwoju: I - umiejętność mówienia, II - posługiwanie się narzędziami, III - powstanie i rozwój instytucji społecznych.
Postulował śledzenie dwóch linii rozwojowych - wynalazków i instytucji.
Wyróżnił 3 stadia rozwoju ludzkości:
1. dzikość
2. barbarzyństwo
3. cywilizacja
stopień niższy, średni i wyższy.

Lubbock - „Początki cywilizacji, stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych” - ewolucjonizm ma zawsze charakter progresywny. Istnienie matriarchatu - obalił. Stadia rozwoju religii: ateizm, fetyszyzm, totemizm, szamanizm, antropomorfizm, stadium bez nazwy - kiedy bóstwo staje się twórcą natury, religia staje się moralnością (religia i moralność).
Tylor - „Badania nad wczesną historią gatunku ludzkiego i rozwój cywilizacji”, „Kultura pierwotna, badania nad rozwojem mitologii, filozofii, religii, sztuki i zwyczajów (obyczajów)”, „Cywilizacja pierwotna”. Poświęcił swoje studia animizmowi. Animizm to wiara w duszę i duchy. Nauka o duszach i innych jestestwach nadprzyrodzonych (minimalistyczna definicja religii). Wyróżnił 3 stadia rozwoju religii : animizm, politeizm (wielobóstwo), monoteizm (jedynobóstwo - judaizm, islam, chrześcijanizm). Stworzył teorię przeżytku kulturowego.
Frazer - „Złota gałąź - studium magii i religii” - charakterystyka religii pierwotnej. Stadia rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia - świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia - świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy - człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.

Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości, korzystał z relacji innych osób (misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w rozwoju antropologii. Był to I-wszy system teoretyczny.
Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze.
Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, polęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.

DYFUZJA KULTUROWA - określa zmiany zachodzące w kulturze, oznacza przestrzenne rozchodzenie się, przenoszenie Si elementów kultury(takich jak: cechy, tematy kulturowe, instytucje, obyczaje) w drodze do zapożyczenia. Może funkcjonować w ramach jednej wspólnoty kulturowej(w kategoriach grup społecznych np. zderzenie grupy arystokracji, jej wzorce kulturowe z jakąś inną klasą społeczną, przyjmowane przez nią pewnych cech grupy arystokracji) ale też w ramach kontaktu z inną wspólnotą kulturową - jest to wtedy dyfuzja przestrzenna a na zjawisko mówi się dyfuzjonizm kulturowy. DYFUZJA STRUKTURALNA - między klasami społecznymi

AKULTURACJA - następstwo dyfuzji zachodzi wówczas gdy w bliski kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które dzielił do tej pory dystans przestrzenny, gospodarczy, kulturalny. Jako swoista forma dyfuzji akulturacja jest procesem gwałtownym czyli zachodzącym w obszarze jednego, dwóch pokoleń, wywołujący przeobrażenie jednej kultury pod wpływem drugiej. W tym wypadku w akulturacji nie chodzi tylko o zmianę pewnych form kulturowych ale o zmianę pewnego rdzenia kulturowego.

4. DYFUZJONIZM - opozycja wobec ewolucjonizmu.
   To historyczny kierunek w antropologii, cel - pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich, I-wsza faza postewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-hostoryczna.
   Ferdynand Ratzel, Leo Frobenius, Fritz Graebner, Wilhelm Schmidt, Smith, Perry.
   Zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA - rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.
   Teza Ratzela - podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiła się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.
   „ Powstanie kultur afrykańskich”
   Kilka szkół: - wczesna szkoła historyczna - Graebner, Ankermann
   - szkoła niemiecko-austriacka - Schmidt, Koppers
   - szkoła angielska - Smith i Perry
   - dyfuzjonizm amerykański
   
   Smith i Perry - „Dzieci słońca”. Początek - kultura starożytnego Egiptu. Człowiek natury wcześniej zamieszkiwał. Egipcjanie rozprzestrzeniali swoją kulturę.
   Szkoła kulturowo-historyczna - badania historyczne (analizowano zbiory muzealne).
   Kultura była zbiorem elementów badanych z osobna.
   Koncepcja kręgów kulturowych (szkoła niemiecko-austriacka) -
   krąg kulturowy - zespół zjawisk powiązanych funkcjonalnie.
   Schmidt - wędrują i wywierają swój wpływ nie tylko poszczególne elementy kulturowe lub małe ich grupy lecz takie całe zamknięte w sobie kompleksy kulturowe. Taki kompleks obejmuje wszystkie potrzebne kategorie ludzkiej kultury, tzn. ekologię, gospodarkę, społeczeństwo, obyczaje, religię. Miały się przenosić w świecie i być zapożyczane całe zasoby życia.
   Zawsze istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się w całym świecie.
   FUNKCJONALIZM (nowoczesna antropologia).
   
   Dyfuzjonizm - koncepcja młodsza od ewolucjonizmu.
   Ralf Linton - rozwój kultury - umiejętność przenoszenia wzorów z innych kultur.
   Dyfuzja decyduje o charakterze kultur. Dyfuzjonizm - mało popularny

• należał do tzw. perspektywy diachronicznej

• nacisk na przenoszenie rzeczy zarówno materialnych jak i innego rodzaju (obyczaje, koncepcje, poglądy)

• przenoszenie tych rzeczy z jednej kultury do drugiej kultury

• początki koncepcji dyfuzjonistycznych to wiek XIX - schyłek to natomiast lata 30-te XX wieku

• nawiązuje do tradycji filologicznej - zakłada się istnienie historycznego powiązania wszystkich języków indoeuropejskich

• skrajne założenia np. ludzkość jest pozbawiona wynalazczości (opozycja do ewolucjonizmu)

• sir William Jones - angielski orientalista XVIIIw. Adwokat, doszedł do wniosku że pomiędzy greką, łaciną, sanskrytem występują znaczne podobieństwa.

• Johan von Herder zwracał uwagę na fakt że język i kultura są ze sobą ściśle związane.

• Jacoo Greem - zainteresowany językami germańskimi, zwracał uwagę na tzw. przesuwkę spółgłoskową

• Franz Bopp - analizował języki pod kątem gramatyki

• Max Miller - zainteresowania kulturą wschodu - jego ojcem był Mendelson. Zarówno religie jak i języki starożytne Grecji, Rzymu i Indii są ze sobą związane. Porównywał obyczaje pogrzebowe w tych krajach. Przeciwnik ewolucjonizmu.

• Adolf Bastion - uważa się go za ojca etnografii muzealnej. Twierdził że należy zrobić użytek z tych eksponatów. Ojciec teoretycznej etnologii, twórca koncepcji o uniwersaliach (powszechnikach) kulturowych np. typy gospodarki, pokrewieństwo, religia, systemy polityczne.

• Dyfuzjonizm właściwy - jest związany ze szkołą niemiecko - austriacką

• Osoby związane z tą szkołą:

• Friedrich Ratzel - z wykształcenia zoolog, pasjonat geografii, zauważył że istnieje różnorodność kulturowa na świecie. Zalecał tzw. mapowania regionów - określanie jakie elementy, obyczaje występują na danym obszarze Żeby stwierdzić gdzie występuje centrum kulturowe a gdzie perypetie kulturowe.

24. Synkretyzm kultury. SYNKRETYZM KULTUROWY - związanie w jedną całość różnych elementów pochodzących z różnych środowisk kulturalnych np. synkretyzm religijny - w obszar naszych wierzeń wchodzą nowe i też w nie wierzymy, uznajemy bądź dokonujemy zmiany .....tzn. cześć oddawana bogowi przyrody teraz oddaje się świętym

25. Funkcjonalizm jako metoda badań antropologicznych (zob. Bronisław Malinowski).

FUNKCJONALIZM - od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.

Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942).
1922 r. - książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. - „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. - „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. - „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).

A. Radcliffe-Brown (1881 - 1955) - prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown'a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej.
2) Założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości.
R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski - instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
R.-B. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią. Antropologia bada struktury pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) - utożsamia ze sobą te terminy.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna.
Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie - poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna - związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego działaniem. Struktura związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje społeczne.

Instytucja społeczna - jest to zestandaryzowany sposób zachowania (ujęty w normy, zasady).
Mówi o trzech rodzajach badań społecznych:
1. morfologia społeczna - badanie budowy systemu społecznego, podobieństwa i różnic między systemami, klasyfikacja struktur.
2. fizjologia społeczna - badania nad działaniem systemu społecznego (w jakim kierunku) „jak możliwe jest istnienie systemu społecznego, jak funkcjonuje ten system, jakie mechanizmy przyczyniają się do utrzymania tego systemu?
3. badania nad zmianą systemu społecznego - trzeba uwzględnić proces zmiany, nic nie stoi w miejscu. Uwzględnienie czynnika czasu. Każda struktura społeczna ma swoją niepowtarzalną historię. Badania synchroniczne i asynchroniczne.

2 typy zmiany społecznej:
· zmiana w strukturze społecznej
· zmiana struktury społecznej

ad 1) forma strukturalna (zręby, filary systemu) pozostaje niezmieniona, a zmiany oznaczają ponowną adaptację, przystosowanie .
Ad 2) zmiana typu struktury albo wyniku wewnętrznego rozwoju albo bodźców z zewnątrz.
Zmiana endogenna i egzogenna.
Endogenna - ewolucja społeczna która prowadzi do restrukturyzacji (wewnętrzne przemiany)
Egzogenna - wywoływanie działaniem czynników z zewnątrz (na podstawie dyfuzji).
Tak istnieje i trwa system społeczny wg R.-B.
Teza, że nie mają racji ewolucjoniści i dyfuzjoniści - zmiany kultury poprzez wewnętrzną ewolucję i zewnętrzną dyfuzję.

Funkcjonalizm - kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm Malinowskiego - rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość.
Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
Kultura - jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
- biologiczne
- kulturowe

Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu - biologizm.
Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny.
Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem.
Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
3 grupy potrzeb:
- potrzeby podstawowe (I-go rzędu) - potrzeby biologiczne - te które decydują o przetrwaniu organizmu - metabolizm; reakcja kulturowa - zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
- Potrzeby II-go rzędu - potrzeby pochodne
- Potrzeby III-go rzędu - potrzeby integratywne

Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
Potrzeby pochodne - społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) - produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa - system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury - system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury - socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
Potrzeby integratywne - potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka - kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.

Potrzeba - to system warunków w ludzkim organizmie w układzie kulturowym i w relacji ich obu do naturalnego środowiska co jest wystarczające i konieczne dla przetrwania grupy i organizmu.
W organizmie pojawia się określony warunek np. głód, w kulturze muszą być narzędzia jego zaspokojenia, a środowisko naturalne musi nim umożliwić jej zaspokojenie.
Najmniejszą częścią systemu kulturowego jest instytucja.
Poprzez instytucje zaspokajane są potrzeby ludzkie
2 definicje instytucji:
1. jest to zorganizowany system działań ludzkich
2. są to ludzie realizujący te działania

Reakcje kulturowe są możliwe dzięki instytucjom. Instytucje kulturowe mają charakter uniwersalny. W każdym systemie społecznym są takie same instytucje, które zaspokajają potrzeby.
Instytucje mają swoistą - każda składa się z 6 elementów. Karta czyli zespół wartości umożliwiających zorganizowanie się ludzi; personel - grupa ludzi wraz z podziałem obowiązków i autorytetów; normy - wymagane umiejętności od tych ludzi, zwyczaje, normy prawne obowiązujące członków instytucji; substrat materialny - narzędzia i urządzenia jakimi dysponuje grupa ludzi którzy wykonują zadania; działalność - konkretne i rzeczywiste objawy działalności instytucji; funkcja instytucji - właściwy rezultat 0 zorganizowanej działalności (różny od karty).
Malinowski sam badał społeczności pierwotne na wyspach Trobrianda. Lata 30-ste badania w Afryce na podstawie których - nowy schemat badań - badania nad problematyką zmiany kulturowej. Teoria kontaktu kulturowego - przemiany jakie zachodzą w społeczeństwach pierwotnych są wynikiem zderzenia kulturowego (modernizacja, westernizacja). W wyniku zderzenia następujących procesów zapożyczenia elementów kulturowych - powstała nowa rzeczywistość kulturowa. Teoria ta miała tłumaczyć przemiany modernizacyjne w krajach przedindustrialnych.
W wyniku kontaktu kulturowego tworzą się nowe instytucje kulturowe lub modyfikacja istniejących lub odrzucenie dawnych instytucji.
Wyróżnił sekwencję zmiany wywołanej kontaktem :
1. kultura pierwotna poddana oddziaływaniu innej kultury
2. kompleks cywilizacji europejskiej, industrialnej
3. proces zmiany

3 aspekty kontaktu kulturowego.
Przedmiotem badań nad kontaktem kulturowym - jest kultura pierwotna i jej stan przed kontaktem. Kontakt kulturowy polega na wytrąceniu systemu kulturowego ze stanu pierwotnej równowagi - konsekwencją jest zmiana potrzeb (a to oznacza zmianę instytucji).
W jego szkicach z teorii kultury - odpowiada na pytania - czym i z czego składa się kultura?
Jeden z jej składników to aspekty funkcjonalne (gospodarka, wychowanie, ustrój polityczny, ład społeczny, prawo, magia, religia, sztuka, wiedza, rekreacja). Są to reakcje kulturowe, które zaspokajają potrzeby. Wszystkie te aspekty są przeniknięte przez podstawowe czynniki kultury (substrat materialny, organizacja, język). Aspekty i czynniki kultury we wzajemnym powiązaniu tworzą zręby struktury systemu kulturowego. Strukturę tę można poznać poprzez scharakteryzowanie jakiejś społeczności pod względem: przebieg życia jednostki, życie zbiorowe w skali plemiennej całej społeczności, życie grupowe w skali domowej, lokalnej, zdjęcie demograficzne (mapa demograficzna) oraz analiza zewnętrznych czynników, potrzeby biologiczne człowieka, środowisko, rasa, historia, kontakty kulturowe. - model kultury (ten schemat) - jago zrealizowanie daje klasyczny, antropologiczny opis jakiejś kultury.
Systemowe i funkcjonalne ujęcie kultury - oryginalność Malinowskiego.
Zbudował koncepcję antropologii funkcjonalnej.
Kultura jest aparatem funkcjonalnym spełniającym ludzkie potrzeby.

1. Funkcjonalizm - kultura jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.
   Funkcjonalizm Malinowskiego - rozpoczął się od krytyki, polemiki z ewolucjonizmem i dyfuzjonizmem.
   Przyjął założenie, że kultura stanowi niepodzielną całość. Twierdził, że kulturę należy badać empirycznie jako niepodzielną całość.
   Podstawowym zadaniem antropologii powinno być ukazanie mechanizmów rządzących współczesnymi strukturami, a nie rekonstrukcja struktur minionych (społeczeństwa pierwotne współcześnie istniejące).
   Zarzucano mu ahistoryzm (nie zwraca uwagi na historię).
   Brak rzetelnych materiałów o minionych kulturach.
   Kultura - jest integralną całością służącą zaspokojeniu ludzkich potrzeb (cała kultura ma spełniać określone funkcje). Kultura jest systemem rzeczy, działań, postaw, w którym każda część istnieje jako środek do celu.
   Mówi o 2 uwarunkowaniach życia ludzkiego:
   - biologiczne
   - kulturowe
   
   Człowiek poddany jest determinizmowi biologicznemu i kulturowemu - biologizm.
   Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury a nie w sposób naturalny.
   Człowiek nie żyje tylko chlebem, ale przede wszystkim chlebem.
   Najpierw muszą być zaspokojone podstawowe, biologiczne potrzeby a później potrzeby wyższego rzędu.
   3 grupy potrzeb:
   - potrzeby podstawowe (I-go rzędu) - potrzeby biologiczne - te które decydują o przetrwaniu organizmu - metabolizm; reakcja kulturowa - zapewnienie organizmowi środków do metabolizmu; reprodukcja gatunków; bezpieczeństwo organizmu.
   - Potrzeby II-go rzędu - potrzeby pochodne
   - Potrzeby III-go rzędu - potrzeby integratywne
   
   Każdej potrzebie odpowieda jakaś reakcja kulturowa. Na każdą naszą potrzebę kultura reaguje w określony sposób.
   Potrzeby pochodne - społeczne (funkcjonowanie ludzi w grupie społecznej) - produkcja narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, reakcja kulturowa - system gospodarczy; potrzeba kodyfikacji i regulacji zachowań, reakcja kultury - system kontroli społecznej; transmisja kultury, reakcja kultury - socjalizacja (kulturowo uwarunkowany sposób wprowadzania człowieka w kulturę), organizacja zbiorowego działania, organizacja polityczna danej grupy.
   Potrzeby integratywne - potrzeby intelektualne, które realizują następujące reakcje kulturowe: wiedza, religia, magia, etyka, moralność i sztuka - kultura symboliczna (ma realizować nasze potrzeby).
   Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
   Funkcjonalizm

• Należy do perspektywy synchronicznej

• Jest pojęciem szerokim

• W kontekście antropologii społecznej rozumie się go jako funkcjonalizm wąsko rozumiany - Malinowski i Firth

• Funkcjonalizm strukturalny - Radclife - Brown, Evans - Pritchond, Goodie, Fortes, Schopera. Malinowski i Radcliffe - Brown w 1922 roku niezależnie wydali prace funkcjonalistyczne - narodziny funkcjonalizmu.

• Malinowski: 3 główne aspekty:

• Ważne jest wspólne działanie jednostek

• Przymus jaki jest wywierany na jednostki przez instytucje społeczne (wpływ grupy na jednostkę)

• Zwrócenie uwagi na związki między potrzebami jednostki a zaspokojeniem tych potrzeb w społeczeństwie

Przeciwnik ewolucjonizmu gabinetowego. Zgadzał się z Francem Boasem jeżeli chodzi o pracę terenową w oparciu o życie języka kulturowego (nie można porównywać kultur, żadna nie jest lepsza czy gorsza). Wyjście w teren i używanie języka tubylczego.

Malinowski twierdził że bardzo ważne jest uczestniczenie w danych badaniach, wejść w daną kulturę. Badanie kultury, jej analiza była ułatwiona poprzez bliski kontakt z respondentami. Koncepcja: potrzeby podstawowe który odpowiadały reakcje kulturowe.

Istnieje 7 podstawowych potrzeb i 7 reakcji odpowiadającym im:

1. 
   Przemiana materii zaopatrywanie się w żywność

2. 
   Reprodukcja pokrewieństwo

3. 
   Wymogi organizmu schronienie

4. 
   Bezpieczeństwo ochrona

5. 
   Ruch działanie

6. 
   Rozwój trening

7. 
   Zdrowie higiena (osobista jak i higiena umysłu)

Malinowski uważał że kultura ma różne cele. Podstawowym celem każdej kultury jest zaspakajanie potrzeb.

3 typy potrzeb które zaspakaja kultura:

1. 7 podstawowych biologicznych wymienionych wyżej

2. Kulturo pochodne

3. Integratywne (duchowe)

Jednostki mogą traktować kulturę dwojako: instrumentalnie (zaspakajanie potrzeb) i instytucjonalnie (funkcje jakie pełnią pewne jednostki posiadające zasób umiejętności np. każdy może być wodzem lub szamanem)

• Radcliffe - Brown

Funkcjonalizm strukturalny. Jest mniej zainteresowany potrzebami jednostki, bardziej interesuje go miejsce jednostki w systemie społecznym, konstrukcja tego systemu.

Strukturalizm brytyjski. Ważne było analizowanie struktur społecznych. Bardzo wiele koncepcji jego jak i Malinowskiego odnoszono do współczesności. Obaj zwracali uwagę na wzajemne powiązania pomiędzy elementami kultury. Postulowali patrzenie na kulturę całościowo - holistycznie.

Radcliffe - Brown nie był ewolucjonistą, ale nie negował ewolucjonizmu. W swoich badaniach kładł nacisk na społeczności jemu współczesne. Twierdził że struktury społeczne podobne są do struktur organizmu.

Analogie:

Pokrewieństwo system reprodukcyjny (biologiczny)

Gospodarka system trawienny

Polityka układ nerwowy

System religijny układ krwionośny

Był empirykiem dowodził że antropolodzy powinni po prostu badać to na co się natkną. Najprostszym sposobem zdobywania faktów jest traktowanie społeczeństwa jako całości składającej się z części które wzajemnie na siebie oddziaływają.

Jawnie krytykował stanowisko nauk społecznych (psychologia, ekonomia) które to nauki twierdziły że są jedynymi naukami społecznymi. Odrzucał koncepcję Boasa o różnorodności kultur. Nie można mówić ogólnie o nauce i o kulturze, każda kultura charakteryzuje się jakimiś szczególnymi cechami. Inaczej niż Boas nie zgadzał się z tym by wysławiać zróżnicowanie kulturowe, powinniśmy po prostu przedstawiać fakty. Pojęcie kultura było dla niego tożsame z pojęciem enkulturacja czy socjalizacja. Antropolog podczas pracy terenowej powinien opierać się na obserwacjach. Faktyczne obserwacje to jest to co antropolog rzeczywiście widzi i słyszy.

FUNKCJONALIZM - od niego zaczyna się nowoczesna antropologia. Powstał w latach 20-stych XX wieku. Zrodził się w Wielkiej Brytanii za sprawą B. Malinowskiego i A. Radcliffe-Brown.
Początek funkcjonalizmu wiąże się z książką Malinowskiego „Argonauci zachodniego Pacyfiku”.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu:
1. sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych jako spekulatywnych
2. punktem wyjścia i dojścia każdego antropologa powinien być teren; podstawą pracy antropologa powinny być badania empiryczne czyli badania terenowe.

Malinowski zaproponował monografię jako najwłaściwszą metodę dla antropologii (1884-1942).
1922 r. - książka „Argonauci zachodniego Pacyfiku”, 1929 r. - „Życie seksualne dzikich w pn-zach Malanezji”, 1935 r. - „Ogrody koralowe i ich magia”, 1944 r. - „Szkice z teorii kultury” (podsumowanie jego teorii kultury).

A. Radcliffe-Brown (1881 - 1955) - prof. uniwersytetu, prezes królewskiego instytutu antropologii w Londynie. Prowadził badania na wyspach Andamańskich w pobliżu Indii.
Koncepcje Malinowskiego i Radcliffe-Brown'a różniły się ale można mówić o wspólnych cechach tych teorii:
1) założenie o rozstrzygającym znaczeniu badań empirycznych dla teorii antropologicznej. 2) Założenie o holistycznym charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Kultura i społeczeństwo stanowią niepodzielną całość. Każde zjawisko kulturowe musi być rozpatrywane w ramach tej całości.
R.-B. twierdził, że przedmiotem antropologii powinna być struktura społeczna. Malinowski - instytucje kulturowe.
3) założenie o funkcjonalnych charakterze zjawisk społecznych i kulturowych.

Wszelkie zjawiska społeczne i kulturowe spełniają określone funkcje w ramach systemu, w którym istnieją. Ich sens można zrozumieć poprzez te funkcje.
R.-B. twierdził, że nie ma istotnych różnic między antropologią społeczną a socjologią. Antropologia bada struktury pozaeuropejskie, a socjologia europejskie.
Przedmiotem badań antropologii powinien być system społeczny. Kultura powinna być traktowana tylko jako charakterystyka tego systemu.
System społeczny i struktura społeczna (2 terminy) - utożsamia ze sobą te terminy.
Jego koncepcję nazwano FUNKCJONALIZMEM STRUKTURALNYM.
Struktura społeczna.
Można badać zachowania i produkty zachowań z przeszłości. Podmioty zachowań wraz ze stosunkami społecznymi między mini tworzą strukturę społeczną (powiązania między elementami kultury). Strukturę tworzą interpretacje relacji pomiędzy podmiotami zachowania. Opis struktury możliwy jest dzięki opisowi i analizie zachowań ludzkich. Jeżeli dojdziemy do tego jak zachowują się ludzie - poznamy strukturę społeczną.
Organizacja społeczna - związana jest z dynamicznym aspektem systemu społecznego, z jego działaniem. Struktura związana jest ze statecznym aspektem, z dynamiczną organizacją. Organizacja to uporządkowanie działań ze względu na role społeczne ludzi.
Funkcja to sposób w jaki działania ludzkie przyczyniają się do utrzymania ciągłości systemu.
Aby system społeczny funkcjonował muszą zostać spełnione 3 podstawowe warunki [wymogi funkcjonalne]:
1. Istnienie pewnego stopnia funkcjonalnej zgodności, czyli odpowiedniej solidarności pomiędzy członkami społeczeństwa w celu zapewnienia jej ciągłości.
2. Konstrukcja norm społecznych w ten sposób aby nie mogły powstać nierozwiązywalne konflikty społeczne.
3. Istnienie działań ludzkich, których funkcja polega na utrzymaniu ciągłości systemu społecznego. Te działania to instytucje społeczne.

26. Strukturalizm (L.Strauss); kultura jako system znaków.

- koncepcja C. Levi Straussa - zbudowana wokół narodzin zróżnicowania społecznego. Cywilizacja to według niego społeczeństwo gorące, które przyrównać można do maszyny parowej, gdyż jego cechą są rozwój i zmiany a wewnętrzną zasadą podstawowe różnice klasowe, w którym wzrasta zasób informacji, wiedzy, norm i treści będących w społecznym obiegu. Pojawiają się konflikty i antagonizmy (wzajemna wrogość) między klasami i warstwami. Rozwój więc polega na tym, że jedna grupa rozwija się kosztem innej.

Strukturalizm - kierunek trudny i złożony

Podobnie jak funkcjonalizm należy do perspektywy synchronicznej. Czas interesujący to współczesność. Jest pojęciem bardzo szerokim. Odnosi się do perspektyw teoretycznych. Co nie oznacza że strukturaliści nie zajmują się badaniami empirycznymi. Badania strukturalizmu dają pierwszeństwo wzorcom później mowa jest o treści. Treść jest wtórna co nie znaczy że jest pomijana. Wiele miejsca poświęca się na porównaniu funkcjonalizmu ze strukturalizmem (funkcjonalizm strukturalny).

Między strukturalizmem a funkcjonalizmem zachodzą pewne zależności:

• Obydwa podejścia są zainteresowane relacjami jaki zachodzą pomiędzy rzeczami.

Różnice:

• W funkcjonalizmie strukturalnym badacze poszukują pewnego porządku między relacjami

• W strukturalizmie badacze są zainteresowani zarówno strukturą myślenia jak i strukturą społeczeństwa. Opieranie się na określonych przesłankach - jako pewna dedukcja.

Ma swoich prekursorów (strukturalizm). Nawiązuje do tradycji lingwistycznej.

1. Główny prekursor, językoznawca Saussure, wielki wpływ na zagadnienia antropologii. Zajmował się badaniami historycznymi i teoretycznymi języków indoeuropejskich. W swoich analizach doszedł do wniosku żeby dokonać właściwej interpretacji należy znaleźć element języka i określić związki jakie zachodzą między elementami (leksykalne i gramatyczne) - daje klucz do analizy kultury. Saussure rozróżnił język od mówienia. Język dotyczył struktury językowej lub gramatycznej - gramatyka przekłada się na gramatykę kultury. Mówienie miało dotyczyć konkretnych wypowiedzi, konkretnych osób. To konkretne wypowiedzi jednostek. Badacze twierdzili że każdy antropolog w badaniach terenowych przechodzi od poziomu mówienia do poziomu języka - pytanie - odpowiedź. Saussure dokonał podziału na 2 kategorie w ramach słownictwa:

1. Oznaczające - były to słowa, symbole które coś mają zastępować, określone nazwy

2. Oznaczane - były to rzeczy lub słowa które były zastępowane nazwami.

Tworzyły znak - cechą jest jego arbitralność - umowność

Najbardziej umowne są znaki językowe. Ta umowność polega na tym że nie istnieje żaden związek pomiędzy fonologicznymi (słyszalnymi) właściwościami słowa a znaczeniem tego słowa. To o czym mówił jest ściśle związany z nauką języka - jako dzieci. To rodzice w procesie enkulturacji wyjaśniają nam pewne rzeczy. Pomiędzy językiem a innymi dziedzinami kultury istnieje zasadnicza analogia. Są do siebie podobne. Strukturaliści mawiali że ta analogia ma albo taką samą albo zbliżoną budowę - konstrukcję. Można je badać (język i kulturę) tymi samymi założeniami, badaniami. Strukturaliści mówili że kultura jest czymś w rodzaju języka - pewien język. Przy czym jest to język zbudowany ze stosunków logicznych - to co wiąże kultura.

Logika - my w naszej kulturze postępujemy zgodnie z logiką naszej kultury. Języki się różnią ale tylko pewnymi drobiazgami. Ponieważ struktura każdego języka jest uniwersalna.

Strukturalizm ma również taki dział

- strukturalizm ogólny

Piaget - mówił o strukturach, według niego struktury mogą wywoływać procesy. Te procesy mogły mieć charakter:

• Pozaczasowy - odwracalny o charakterze pozaczasowym

• Czasowy - mają charakter nieodwracalny

Struktury podlegają pewnym prawom

• Prawa odwracalne - operacje

• Prawa częściowo odwracalne/nieodwracalne - regulacja

• Prawa tzw. regularności - pojawia się cyklicznie, regularnie

Zasady które mówią o strukturalizmie - to tradycja francuska, ale także struktury europejskie.

• Strukturalizm holenderski - zainteresowania regionami, dokonanie analizy strukturalnej

• Strukturalizm brytyjski - zainteresowania konkretnymi społeczeństwami

• Strukturalizm francuski - jest zainteresowany strukturą wszystkich możliwych struktur - przedstawiciel Cloude Levi - Strauss. Uważał że każda kultura ma wewnętrzną logikę - tym się zajmował. Relacje tej logiki - związki logiki wewnętrznej w kulturze ze wszelkimi możliwymi dziedzinami kultury. Struktura Straussa zakłada że jest strukturalizowana rzeczywistość. Ta struktura jest niezależna, samodzielna, samowystarczalna od rzeczywistości która ją otacza. Struktura jako całość jest odmienna od innych elementów. Struktura to nie element - to całość. Jest niezależna od elementów. Struktura może sama się przekształcać. Struktura jest ukryta przed przypadkowym badaczem. Żeby poznać rzeczywistość trzeba do danej społeczności dotrzeć - trzeba mieć z nią kontakt.

Strauss inspirował się koncepcjami Saussure. Semiologia. Interesował się szeroko rozumianym faktem społecznym Durkheima, a także w kontekście wymiany społecznej Marsella Mauss'a komunikowanie się. Inspirował się koncepcjami o jakich mówił Franc Boas - nieuświadomienie faktów kulturowych, nawiązywanie do ewolucjonizmu. W swoich analizach pozornie odchodził od empiryzmu. Nawiązywanie do analiz, badania terenowe. Analiza strukturalistyczna powinna mieć 3 etapy:

• Miał polegać na zebraniu i zidentyfikowaniu zjawisk. Zbieramy je wszystkie i tworzymy 2 kategorie:

- realne - mamy podane informacje

- możliwe - przypuszczamy że cos jest danym zjawiskiem

Z całej puli informacji następuje selekcja tych z których korzystamy.

• Polega na znalezieniu wszystkich możliwych powiązań pomiędzy tymi zjawiskami

• Istotny, polega na analizie tych związków, sprawdzanie które z nich są niezbędne aby można dojść do tych zjawisk

Język jest częścią kultury, to możemy badać język podobnie jak pozostałe dziedziny kulturowe. Bez języka nie dotarlibyśmy do rzeczywistości - konieczne akty mowy - prawdziwa rzeczywistość ukryta za aktami mowy.

Analiza strukturalistyczna - jest cechą immanentną każdych badań. Dotyczy rzeczy, przedmiotów, obiektów, czynności. Strauss zwraca uwagę na system opozycji binarnej - to są pary znaczeń do tych par nalezą takie które służą jako swoisty „pomost” pomiędzy światem natury (przyrody) a kultury. Najbardziej popularne opozycje:

• Bóg - człowiek

• Życie - śmierć

• Jasne - ciemne

• Dzień - noc

• Gotowane - surowe

Strukturalizm - 2 ujęcia:

1. Ujęcie ontologiczne - świat ludzkiej kultury ma naturę systemową. System ma swoja strukturę. Podkreśla się że aby wyjaśnić strukturę systemu wcale nie potrzeba odwoływać się do obcych elementów tej kultury.

2. Ujęcie epistemologiczne - zrozumienie kultury, zjawisk jest możliwe tylko wtedy kiedy posiadamy wiedzę o strukturze.

27. Poddyscypliny antropologii: fizyczna, społeczna, etnografia, etnologia, antropologia społeczeństw pierwotnych, antropologia filozoficzna, religioznawstwo, archeologia, lingwistyka itd.

Antropologia społeczna - jest związana z tradycjami nauki brytyjskiej. Uważa się że jest tylko częścią antropologii kulturowej. Antropologia społeczna dokonuje analizy od ogółu do szczegółu. Doszukuje się szczegółów. Zwraca uwagę na przedmioty, zjawiska, działania na które życie społeczne zostawia ślad. W dużej mierze wiąże się z teorią, etnografią. Ważne jest zadawanie pytań - badacz sam sobie je zadaje, szuka odpowiednich metod + obserwacja, realizuje badania, wyciąga wnioski. Społeczeństwo powinno być interpretowane jako całość. Założenie że powinno się badać społeczeństwa w odniesieniu do innych społeczeństw na gruncie teoretycznym.

Antropologia kulturowa - związana z tradycją nauki amerykańskiej. Bada wszystkie nie biologiczne aspekty życia człowieka. Dzieli się na szereg dziedzin:

- etnolingwistyka

- badania osobowości całych społeczeństw

- badanie sztuki - m.in. kultura materialna

- cechy kulturowe

Bardziej rozległa, niezwykle szczegółowa, naszpikowana drobnymi elementami. Bada zróżnicowania kulturowe na świecie. Zwraca uwagę na uniwersalia kulturowe - powszechniki kulturowe - pokrewieństwo, małżeństwo, gospodarka, zwraca uwagę na symbole, na kulturę społeczną. Jest wersją antropologii społecznej i odwrotnie.

Antropologia biologiczna - fizyczna jest to dyscyplina szczegółowa, zajmuje się zróżnicowaniem biologicznym człowieka. Prehistoria człowieka, ewolucja, genetyka, medycyna sądowa.

• Antropologia fizyczna - biologiczna : a)ewolucja człowieka; b)biologia człowieka - zróżnicowanie rasowe; somatyczne budowy ciała; prawidłowości rozwoju osobniczego; c)prymatologia - zachowania. Antropologia fizyczna - wywodzi się z filozofii, rozwija się na gruncie refleksji, abstrakcji, poszukuje odpowiedzi na pytanie istoty członie, spekularny charakter antropologii. Będziemy opierać się o abstrakcje. Antropologia fizyczna nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni oraz biologicznym zróżnicowaniu gatunku homosapies. Antropologia kultury interesuje nas zróżnicowanie człowieka. Musimy wziąć pod uwagę fakty , znać człowieka w postaci homosapies posługuje się narzędziami, tworzą pewne narzędzia, możemy obserwować ślady pochówku.. antropologia fizyczna idzie w ciekawych kierunkach(szympans, goryle) badają, że moją one zdolność posługiwania się językiem migowym.

Cienka linia jest teraz, która odróżnia człowieka od innych gatunków, wyróżnia go kultura - człowiekiem kulturowym - uprawia , refleksje zewnętrzne. Kultura wyróżnia człowieka od każdego innego bytu.

Antropologia kulturowa : a)archeologia; b)etnologia; c)religioznawstwo; d)językoznawstwo.

Antropologia społeczna : a)socjologia porównawcza - bada społeczeństwa w czasie i przestrzeni, formy pokrewieństwa.

W tradycji naukowej i w wielu podziałach antropologii kulturo­wej (w szerokim sensie) wyróżnia się antropologię społeczną kulturową. Na przykład Edward E. Evans-Pritchard [zob. 1972: 7] po wyodrębnieniu antropologii fizycznej (badania biologiczne) dokonuje podziału antropologii na etnologię i archeologię (badania historyczne) oraz antropologię społeczną (badania socjologiczne), Podział ten uważam za udany tylko w pierwszej części, inna jest bowiem podstawa wyodrębnienia antropologii fizycznej, a inna podziału na dwie pozostałe.

Tak zwaną antropologię społeczną traktuję tu jako jeden z działów antropologii kulturowej, gdyż jej przedmiotem podstawowym są te zjawiska kulturowe, które wiążą się ze strukturą i organizacją społeczną. Tylko wtedy rozróżnienie antropologii kulturowej i społecznej ma sens. Antropologia kulturowa jest bowiem pojęciem ^;szerszym, antropologia społeczna zaś staje się jednym z bardzo istotnych jej działów, może nawet najbardziej istotnym. Kiedy badamy kierunki rozwoju antropologii, jej kształtowanie się w różnych krajach, obserwujemy, że problematyka społecznej organizacji zbiorowości pozaeuropejskich, plemiennych i przedpiśmiennych, silne zainteresowanie wzbudziła w Wielkiej Brytanii. Dlatego to właśnie na gruncie antropologii brytyjskiej na określenie całej dyscypliny został ukuty termin „antropologia społeczna".

• Archeologia jako dziedzina nauki zajmuje się wykopaliskami, prowadzenie prac wykopaliskowych. Antropolog korzysta z pracy archeologa korzysta z owoców ich pracy by zrozumieć dana kulturę. Prace nad cywilizacjami, które należą do prahistorycznych. Antropolog to badacz okresów przedhistorycznych, element porównawczy

• Lingwistyka - Lingwistykę można podzielić na dwa działy: lingwistykę języków posiadających pismo i lingwistykę języków niepisanych W dziejach lingwistyki istniały dwa, często odrębne nurty, które różniły się metodami badań w zależności od typu posiadanych dokumentów: ustnych lub pisanych. Wspólnym obszarem zainteresowań antropologii i lingwistyki są języki społeczeństw przedpiśmiennych.

• Religioznawstwo - Religioznawstwo, podobnie jak lingwistyka, jest dziedziną której przedmiot splata się z przedmiotem antropologii. Istotnie znaczenie wyobrażeń religijnych i obrzędowości religijnej dla światopoglądu i integracji społecznej w zbiorowościach pierwotnych i chłopskich sprawia, że problematyka religii od zarania istnienia antropologii była ważnym jej działem. Jednak religioznawstwo rozwijało się również niezależnie od antropologii, zajmując się teorią religii i tak zwanymi wielkimi religiami monoteistycznymi Religioznawstwo antropologiczne bada systemy mitologii, rytuał! i wierzenia społeczeństw charakteryzujących się tradycją ustną, antropologia ma za zadanie przedstawić system wierzeń danych społeczności, przez system analogii i porównania próbuje stworzyć całość i odpowiedzieć jak człowiek żył w co wierzył.

Antropologia społeczności pierwotnych

Podstawowa poddyscypliną antropologii jest nauka o społeczeństwach przedpiśmiennych, przedpaństwowych, nie posiadających struktury klasowej, do niedawna zachowujących wysoki stopień izolacji od innych zbiorowości.

Antropologia społeczności chłopskich

Poddyscyplina ta zajmuje się tak zwana kulturą ludową. Chłopstwo stanowi część większych, strukturalnie rozwiniętych, złożonych społeczeństw, a jego kultura była przedmiotem zainteresowania folklorystów, badaczy obyczajów, materialnych form życia ludzkiego i tak zwanej sztuki naiwnej.

W zakres badań antropologii społeczności chłopskich wchodziłyby - badania nad ludową literaturą, obrzędowością, sztukami plastycznymi, muzyką, a także wzorcami współżycia, kontrolą społeczna i strukturą wzajemnych zależności w warstwie chłopskiej społeczeństw cywilizowanych.

Antropologia społeczeństw miejskich

Badania nad kulturą małych zbiorowości, mniejszości etnicznych, grup żyjących w obrębie złożonych gospodarczo i strukturalnie społeczeństw, w tym także społeczeństw przemysłowych. Przedmiot badań antropologii zbiorowości miejskich zazębia się z przedmiotem zainteresowań socjologii. Podejście antropologiczne traktuje lokalne zbiorowości miejskie jako społeczności obcych kulturowo i dąży do opisania ich w ich własnych kategoriach - niejako od wewnątrz.

Antropologowie środowisk miejskich skupiaja się na badaniu określonych zbiorowości, a mianowicie zbiorowości najuboższych, żyjących w slumsach wielkich metropolii, a także enklaw etnicznych i religijnych, małych grup sąsiedzkich w najniższych warstwach społecznych.

Antropologowie zajmują się np.:

- problemami adaptacji mniejszościowych grup etnicznych do życia w wielkim mieście,

- powstawaniem i funkcjonowaniem tak zwanej kultury nedzy

Etnicznie zróżnicowane metropolie staja się laboratorium, w którym bada się różnorodność kulturową człowieka.

Antropologia historyczna

Jej istota polega na zastosowaniu podejścia znamiennego dla antropologii do materiału, z którego korzysta historyk.

Wzór nauki o społeczeństwie egzotycznym, przedpiśmiennym i o prostej strukturze zostaje tu zastosowany do badania dawnych społeczeństw o skomplikowanej strukturze społecznej i zaawansowanej organizacji politycznej.

Analizuje się:

- systemy wartości

- modele rodziny

- kategorie moralne

- wzory estetyczne (np.: odbiór i porządkowanie kolorów) w dawnych okresach rozwoju cywilizacji europejskiej

28. Teoria kultury według Stefana Czarnowskiego.

Stefan Czarnowski (polski socjolog) - kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury - Stefan Czarnowski (polski socjolog) - kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społeczny i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

STEFAN CZARNOWSKI KULTURA - Jest nią cało­kształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

1. Całokształt - to co nas otacza

2. Zobiektywizowanych - przeciwieństwo subiektywowanie, współcześni antropologowie nie są pewni czy zobiektywizowanie jest konieczne.

3. Elementów dorobku społecznego

4. Wspólnych szeregowi grup - zjawisko przenosi się na inne grupy

5. I z racji obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

Autor uważa, że mamy do czynienia z zjawiskiem kulturowym dla społeczeństwa, społeczeństwo jest obiektywne uznają za wartość wspólną.

29. Typy i specyfika definicji kultury, definicji genetyczne, definicje historyczne, definicje dystrybutywne, definicje normatywne, definicje wyliczające (zob. Taylor).

Definicje kultury

W 1952 r amerykańscy antropolodzy A. Kroeber i K. Kluckhow podsumowali różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym (ok. 150 def. Kultury) i spróbowali je uporządkować.

Kategorie definicji:

• definicje genetyczne - wykazują na źródła kultury, a przeciwieństwo natura - kultura.

• definicje historyczne - kładą nacisk na dziedziczenie tradycji [kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich]

• definicje psychologiczne - kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury - uczenie się, naśladownictwo - psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

• definicje dystrybutywne - ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

• definicje normatywne - kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

• definicje wyliczające - nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej. 

Kultura - całokształt działań człowieka, ludzkości. Dorobek we wszystkich sferach istnienia: materialnej, duchowej. W definicji kultury mogą pojawiać się takie pojęcia jak: przekazywanie, wytwór, duchowość.

Kultura w dzisiejszym pojęciu wśród antropologów nie może być rozumiana w znaczeniu wartościującym ale jest to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania(relacje), ukierunkowania i oddziaływania mogą być opisywane i analizowane ale nigdy nie wartościowane.

Kultura oddziałuje na człowieka a on na nią. Pojęcia: KULTURA, KULTUROWY( szersze pojecie nie ma wartościowania), KULTURALNY

Kulturalny - z def. Wartościujący. Występuje tu pochwala lub nagana pewnych postaw z jednoczesną oceną na bazie relacji i kontaktów zachodzących między ludźmi. Kulturalny to ten, co jest dobrze wychowany, oczytany, nie przeszkadza innym, nie narzuca się, ma zespół zachowań, które w pełnym środowisku są akceptowane, przyjmowane(wzorzec kulturalny, kanon).

Rozumienie kultury może być atrybutywne i dystrybutywne.

• Atrybutywne - cecha stała, atrybut życia ludzkiego jest stalą cecha życia ludzi, człowieka. Człowiek jest z natury istotą kulturową (wy stępuj e w korelacji powodującej obopólny związek jego z kulturą). Przynależne jest to do naszego gatunku. Człowiek — kultura, człowiek istota kulturalna.

• Dystrybutywne - to rozumienie kultury jako zbioru cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości. Człowiek w kulturze w pewnej relacji, kultur może być tez kilka.

Zdolność kulturyzacji to zdolność przekazywania kultury. Albert Kroeberg Kluck Khohn (kontekstualizacja definicji kultury )

Kultura związana jest z człowiekiem. Człowiek jest twórcą kultury, wytwarzają i jest przez nią kształtowany(jej podlega). Za pomocą kultury człowiek wyraża swoje potrzeby, emocje, wrażenia ale też dokonuje spożytkowania kultury, organizując sobie życie (czerpie też przyjemność).

KULTURA

1. Występuje w liczbie pojedynczej, człowiek ma cechę stalą, kultura w tym znaczeniu jest atrybutem człowieka

2. Kultura ściśle związana z człowiekiem w 2 zwrotnych relacjach 1) człowiek jest twórca kultury, 2) człowiek ukształtowany przez kulturę jest nosicielem ale także odbiorca kultury.

3. Kultura jest odpowiedzią na nasze rozumienie świata, emocje, wyrażamy w niej potrzeby, określone wrażenia.

4. Kultura jest zjawiskiem ponad jednostkowym, człowiek istotą społeczną, mamy do czynienia z człowiekiem jako istotą społeczną, prowadzi społeczny tryb życia, wpływ społeczny na jednostkę.

5. Kultura jest sposobem realizacji życia zbiorowego MALINOWSKI - 1) kultura organizuje Zycie jednostki, 2) tworzy profil osobowości jednostki,

6. CZARNOWSKI Kultura jest zjawiskiem regularnym uznaje on tę regularność zbiorem jako cechę fundamentalną kultury i wtedy możemy mówić o zjawisku kulturowym.

CECHY KULTURY Człowiek jest nosicielem kultury i odbiorcą. Używa kultury w sensie manipulacyjnym dla własnej korzyści a czasem szkody(skutki negatywne i pozytywne kultury).

Kultura jest związana z człowiekiem. Kultura jest związane z człowiekiem na wiele sposobów; człowiek jest twórcą

a zarazem jest przez nią kształtowany; za jej pomocą wyraża swoje potrzeby, emocje i wrażenia, spożytkowuje ją organizując spożycie. Można powiedzieć za Leo Simmonsem że człowiek tworzy kulturę, jest jej nosiciele, i odbiorcą, a także manipuluje kulturą jako pewnym narzędzie, w życiu zbiorowym.

Kultura jest zjawiskiem ponadjednostkowym (społecznym). Kultura związana jest przede wszystkim z człowiekiem jako istotą prowadzącą społeczny tryb życia. Wprawdzie kształtuje indywidualne życie ludzi, a poszczególne jednostki mogą wnosić do jej skarbnicy poważny wkład, ale istnieje tylko dzięki życiu zbiorowości. W ramach zbiorowości jest przekazywana w przestrzeni i w czasie, to znaczy ulega dyfuzji, może też być kumulowana m drodze gromadzenia doświadczeń w procesie przekazu pokoleniowego. Kultura jest sposobem organizacji życia zbiorowego, cha zarazem organizuje życie jednostki w zbiorowości oraz tworzy jej profil psychiczny. Konkretne definicje mogą kłaść nacisk albo n jednostkowy, albo na społeczny aspekt kultury, ale jej istnienie bez istnienia zbiorowości ludzkiej nie byłoby możliwe. Zaplecze kultury mogą być oczywiście zbiorowości zarówno bardzo niewielkie, jak i bardzo duże.

Kultura jako zjawisko społeczne - w sensie społecznym jest instytucja organizującą życie zbiorowe. W tym kontekście związana z życiem człowieka w społeczeństwie. Człowiek istotą społeczną. Społeczeństwo narzuca definicję czym jest kultura, tworzy wzorce i modele kulturowe, oddziałuje na system zachowań (pozytywnych i negatywnych), wytwarza poczucie dobra i zła(moralność).

Kultura jako zjawisko regularne - suma zjawisk występujących regularnie z pewną częstotliwością(zjawiska powtarzalne). Zaliczymy tu zjawiska rozgrywane w zbiorowości (potrzebne do przeżycia, doświadczania). Ich wynikiem są materialne i niematerialne efekty, które odznaczają się powtarzalnością, dlatego mogą być ujęte w pewne prawa(możemy je badać).

Regularność zachowania lub reakcji nie musi bowiem być jednoznaczna z częstością ich występowania. Znakomitego przykładu dostarczył Philip Bagby [zob. 1985], mówiąc o wzorze koronacji jako zjawisku kulturowym. Koronacja z natury rzeczy zdarza się rzadko. Również z natury rzeczy tylko niektóre jednostki biorą w niej aktywny udział, a tylko jedna jest w danym momencie koronowana. Część zbiorowości ma tylko niejasne wyobrażenie o tym, czym jest koronacja; w każdym razie większość społeczeństwa w niej nie uczestniczy. A jednak nie mamy wątpliwości, że koronacja to element kultury. Wzór ten istnieje bowiem Kultura jako przestrzeń zjawisk powtarzalnych. Kultura jest przedmiotem badań naukowych. W regularności badane są mechanizmy występujące w kulturze.

Kultura jako zbiór zjawisk wyuczonych - KULTURA jest zjawiskiem wyuczonym, to zbiór zjawisk wyuczonych. Kultura jako zbiór zjawisk wyuczonych człowieka, istot, która rozwija się, jest wychowywana w ten sposób, że kształtowane są w nim normy, wzorce, cechy, wychowanie ma charakter świadomy i poza świadomy od strony tego co wychowuje i tego co jest wychowywany

człowiek jest istotą podlegająca enkulturyzacji czyli celowym wprowadzeniem człowieka w obszar kultury i przedstawienie mu zasad występujących w społeczeństwie (postaw, zachowań). Oznacza to, że kultura nie jest przekazywana na drodze biologicznej, za pośrednictwem genów, ale w procesie uczenia się.

Enkulturyzacja może być celowa (szkoła), świadoma, nieświadoma. Sposoby uczenia się kultury mogą być różne: bierne naśladowanie i świadomy instruktaż, sposoby uczenia się kultury mogą przybierać rozmaite formy. Można się uczyć kultury w sposób celowy i świadomy, ale także w sposób nieintencjonalny , a nawet nieświadomy. To uczenie się może być wynikiem biernego naśladownictwa lub świadomego instruktażu.

Kultura jako wszystko to czego się człowiek uczy i nauczy oraz jako zjawisko zachowywania dóbr zdobyczy intelektualnych, duchowych.

Kultura ma charakter czasowy kultura rozumiana w sensie zarówno atrybutywnym, jak i dystrybutywnym charakteryzuje sie rozciągłością w czasie. Kultura rozumiana w sensie atrybutywny jako cecha ludzkości, zmieniała się, rozwijała i kumulowała w mi-upływu czasu. Doświadczenia kulturowe ludzkości gromadziły, nabierając nowych jakości. Również w sensie dystrybutywm kultura jako zbiór cech określonej zbiorowości istnieje zawsze w planie czasowym: rozwija się, przeżywa rozkwit i upadek, ma swoją historię. Pierwsze teorie antropologiczne, powstałe na gruncie myśli ewolucjonistycznej, skupiły uwagę na aspekcie czasów rozwoju kultury w sensie atrybutywnym. W końcu wieku XIX zarówno w Europie, jak i za oceanem powstała tak zwana szkoła historyczna, której badania koncentrowały się na analizie dziejów poszczególnych, konkretnych kultur.

Zjawiska kultury są przekazywane z pokolenia na pokolenie kontynuacja dorobku zbiorowego grupy jest przedmiotem świadomej troski bądź nieświadomym odruchem jej członków. Kultury bowiem nie tworzy od nowa każde następne pokolenie. Niektórzy badacze przywiązują do tej cechy zjawisk kulturowych tak wieli wagę, że w definicji kultury umieszczają określenie „dorobek pokoleń" [por. np. Czarnowski 1956b: 20]. Ponadto w kulturę tout court i w poszczególne kultury wbudowane są immanentne mechanizmy zmiany. Te podstawowe mechanizmy to ewolucja i adaptacja do określonego środowiska oraz dyfuzja kultur. Pierwszy zmiany ma charakter endogenny, drugi - egzogenny, (człowiek podlega różnym procesom kulturowym i pewne rzeczy umiejętności się kończą a rozwijają się nowe), rozwija się w czasie podlega różnym procesom kulturowym i pewne rzeczy umiejętności kończą się a rozwijają się nowe ,.

Kultura ma charakter przestrzenny, ekumena - cała zamieszkała (gdzie pojawia się człowiek, tam też pojawia się kultura), przestrzeń przestała być dla nas problemem, człowiek się dostosowuje to jest cecha człowieka,. Rozciągłość w przestrzeni odnosi się zarówno do kultury w sensie atrybutywnym, jak i poszczególnych całości kulturowych. W toku rozwoju człowieka kultura rozprzestrzeniała się od sfer klimatu gorącego aż po sferę arktyczną. Poszczególne kultury określonych zbiorowości wyodrębniały się między innymi w wyniku zajmowania ograniczonego obszaru. Antropogeografia była kierunkiem, który podjął problem zasięgu ekumeny i jej zmian oraz uwarunkowania tych zmian czynnikami pozakulturowymi. Rozpostrzenieniem się poszczególnych kultur, a ściślej poszczególnych elementów kulturowych zajmował się powstały w XIX wieku i trwający przez pierwsze dziesięciolecia wieku XX kierunek antropologii zwany dyfuzjonizmem.

Dostrzeżenie zarówno wymiaru czasowego j i wymiaru przestrzennego stało się dorobkiem myśli antropologicznej; są one brane pod uwagę przez antropologów wszelkich kierunków i orientacji.

kultura jest systemem o charakterze całościowym (całokształt dorobku). Posiada prawidłowości, jest aparatem adaptacyjnym człowieka do istnienia w świecie, adoptuje go do życia w społeczeństwie.

KULTURA - jest aparatem adaptacyjnym człowieka, W antropologii powszechnie podkreśla się rolę kultury jako pośrednika między człowiekiem (istotą biologiczną) a środowiskiem przyrodniczym w którym on żyje. Kultura jako cecha ludzkości bywa traktowa jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkretnego środowiska naturalnego ( Kluckhohn). Ten aspekt zjawisk kulturowych jest badany w ramach kierunku ekologicznego w antropologii, który ostatnio intensywnie się rozwija i prezentuje niezwykle interesujące rezultaty, dzięki systemowi adaptacji człowiek potrafi przystosować się na to podłoże kulturowe człowiek szyje ubrania dostosowane do pogody, uczy się podróżowania

DEFINICJE KULTURY - PŁASZCZYZNY, NOWE WZORCE I ICH POCHODNE

1. Płaszczyzna materialna(podstawowa) -najbardziej widoczna, człowiek jako istota materialna posługuje się przedmiotami materialnymi do wyrażania swoich aktywności i do osiągnięcia swoich celów. Zachodzi pewna interakcja pomiędzy człowiekiem a materią, w której materia zostaje przekształcona w celowy sposób przez człowieka; tak wytworzona materia tworzy jakiś przedmiot, mówimy więc o przedmiocie kultury materialnej i jednocześnie jest to najbardziej charakterystyczny przejaw kultury bo jest widzialny, uchwytny. Sztuka ma charakter materialny ale jest najbardziej abstrakcyjna(skrzypce ale i umiejętność grania na nich). Sztuka ma najbardziej idealny charakter kultury.

2. Płaszczyzna behawioralna - W każdym zjawisku kulturowy, można odkryć warstwę behawioralna. Postawy i przeżycia wyrażają się bowiem w zachowaniach motorycznych lub werbalnych; w wypadku skrajnie wysublimowanych zjawisk kulturowych, takich na przykład jak przeżycia, odczucia, mamy do czynienia z zachowaniem wewnętrznym, by posłużyć się wprowadzoną już terminologią Bagby'ego [zob. 1985]. Znakomita większość zjawisk kultury łączy się z zachowaniami motorycznymi lub werbalnymi. Uprawianie sztuki jest związane z motoryką .(np. artysta maluje obraz, który staje się dziełem sztuki, co istnieje między artystą a obrazem - wyobraźnia jest przestrzenią behawioralna). Zalicza się tu całe systemy zachowań motorycznych sama postawa człowieka. Dla niektórych uczonych aspekt behawioralny zjawisk kulturowych stanowi ich istotę - to zachowania są istotą kultury, a nie ich zaplecze materialne ani normy nimi kierujące. Tak sądzi Marvin Harris

3. Płaszczyzna psychologiczna - Dla wielu badaczy kultury najważniejszą bodaj warstwą zjawisk kulturowych jest ich płaszczyzna psychologiczna Wszystkie zachowania mają u podstaw jakoś przeżywane wartości, są też kierowane mniej lub bardziej otwarcie ujawnianymi postawami i motywami. Przedmioty materialne zaczynaj ą nabierać konkretnych wartości, gdzie wchodzą w relacje ze sferą psychiczną. W zależności od tego jaka jest (więź) funkcja psychologiczna taki jest odbiór sztuki. Przez prosty system znaków człowiek pisze, uczy się przedstawiać skomplikowane systemy technologii, abstrakcje. Znaczenia, emocje i oceny mogą się pojawiać i znikać, nabierać intensywności, słabnąć. Tak traciły sens kulturowy zagubione w dżungli indochińskiej świątynie Angkoru, które dopiero po przeniesieniu do muzeów europejskich zyskały nowy sens, stając się własnością kultury europejskiej, a więc wchodząc w zasięg innego kręgu kulturowego niż ten, który je wydał [por. Kłoskowska 1983a: 39].

Musimy pamiętać, że afrykańska maska czy zawiniątko lecznicze Idian są czym innym dla zwiedzającego muzeum Europejczyka, a czym innym dla członka plemienia afrykańskiego czy Indianina; inny jest sens tych przedmiotów, inne reakcje i emocjonalne skojarzenia pojęciowe. Ta płaszczyzna jest bardzo istotna, zjawisko kulturowe płaszczyzny psychologicznej dla każdej epoki ma swoje wartości.

4. Płaszczyzna aksjonormatyczna - mówimy o niej gdy wyodrębniamy obok płaszczyzny zjawisk psychicznych i behawioralnych aby stworzyć obszar zjawisk o charakterze norm i wartości. Normy zachowań społecznych podporządkowane idealistycznej koncepcji filozoficznej. Badanie norm idealnych, wzorcowych i wartości nazywamy płaszczyzną aksjonormatywną.

30. Definicja kultury według Antoniny Kłosowskiej i jej analiza.

• Definicji kultury - Antonina Kłosowska (w Polsce) - socjolog i antropolog - definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
  Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.

• Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia. 
  Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).
  1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana - nie ma jednolitego modelu kultury.
  2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy - ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
  3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
  4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
  5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) - każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
  6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym - odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę. 

Antonina Kłosowska (w Polsce) - socjolog i antropolog - definicja szeroka, antropologiczna, opisowa.
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi, przebiegające wg wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.
Istota kultury.
Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.
Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).
1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje poza grupą społeczną. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana - nie ma jednolitego modelu kultury.
2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy - ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)
3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tnz. Że jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną
4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.
5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) - każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.
6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym - odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

31. Źródła kultury (Kroeber, Cassirer, Freud, Huizinga).

• - „uprawa ducha” - Cyceron

• - areał kulturowy - rozprzestrzenianie się [Kroeber]

• - racjonalizacja - znakowość, symboliczność [ Cassirer]

• - sublimacja - cierpienie [Freud]

• - zabawa [Huizinga]

• - adaptacja, kompensacja.

Koncepcja Kroeber'a - przejął po Boas'ie przewodnictwo w antropologii amerykańskiej.
Zorganizował jeden z najsilniejszych ośrodków antropologicznych.
„Istota kultury” (najważniejsze dzieło”. Opublikował 532 prace. (ur. 1876) Ukończył Uniwersytet Columbia - mgr literatury. Zapisał się na seminarium antropologiczne .
Antropologia - to pewna postawa myślowa. Twierdził, że kultury nie muszą być traktowane jako centra rywalizujących ze sobą lokalnych patriotyzmów, ale mogą być badane jako zjawiska przyrodnicze metodami nauk przyrodniczych. (precyzja w badaniu, obiektywizm, traktowanie badanej kultury jako faktów w badaniu naukowym).
1901 roku - doktorat.
1911 rok - samodzielny profesor antropologii. Z jego inicjatywy powstało Amerykańskie Towarzystwo Antropologiczne (1917 r - I-szy prezes).
1960 rok - zmarł w Paryżu.
Oddziaływanie kilku kierunków prac badawczych - jego zainteresowania: - etnologia - prekursor technik badań terenowych (bezpośrednio, często uczestniczącą obserwacją badanych społeczności). Napisał prace „ O podstawowych obszarach kulturowych” - było 6 takich obszarów podstawowych oraz 506 podrzędnych. Rozwinął koncepcję areałów kulturowych. Szukał powiązań tych obszarów z naturalnym środowiskiem (determinacja dla kultury).
- Etnolingwistyka - prekursor metod statystyki leksykograficznej. Opracował listy podstawowych słów danego język lub dialektu i poddawał je operacjom statystycznym. Stworzył określoną szkołę w tym zakresie.
- Archeologia - chciał zrekonstruować prehistorię Ameryki. Prekursor nowoczesnych technik wykopaliskowych, które sam zastosował w Meksyku i Peru.
Mniejsze znaczenie dla niego miała antropologia fizyczna. Odkrycia teoretyczne -koncepcje kultury.
Podstawy koncepcji Kroeber'a - pytało istotę kultury (o najogólniejsze cechy kultury jako bytu właściwego tylko społecznościom ludzkim; pytał o to co ludzi różni od świata przyrody); było to pytanie o konkretne składniki, zawartość różnych kultur (co kultury różni między sobą?).
4 podstawowe założenia koncepcji Kroeber'a:
1) Kultura ma charakter autonomiczny - świat ma złożoną niejednolitą budowę, dzieli się na względnie izolowane klasy zjawisk, którymi rządzą swoiste prawidłowości. 1 z takich klas zjawiskowych jest KULTURA. Kultura rządzi się swoimi prawami - jest autonomiczna. Te klasy zjawisk są hierarchicznie uporządkowane. Są to poziomy na dole nieograniczony, ograniczony (fauna, flora), psychiczny, społeczno-kulturowy, ponadpsychiczny. Inni uczniowie Boas'a - kultura w oderwaniu od psychicznego poziomu nie istnieje (brak psychicznych właściwości).
2) Kultura ma charakter całościowy. Stanowi swoistą całość, złożoną z powiązanych wzajemnie elementów, ale nie jest prostą sumą swoich elementów (zasada holizmu). Każdy element kultury należy więc interpretować w odwołaniu do szerszej struktury całościowej kultury. Całościowe struktury - typowe dla danej kultury (ująć w badaniu) - powtarzające się związki zdarzeń i zjawisk. Nie można tylko wyliczyć elementów składających się na kulturę. „Konfiguracja wzrostu kultury” - przedstawił różne kultury - prawidłowości charakterystyczne dla każdej kultury.
3) Kultura ma charakter historyczny - występuje w określonym miejscu i czasie a jej charakter zależy od zewnętrznych czynników (środowisko geograficzne, struktura demograficzna ludności, ustrój polityczny i społeczno-gospodarczy, wydarzenia polityczne czy elementarne klęski - czynniki, które decydują o kulturze. Kroeber - nie chodzi tylko o oddziaływanie środowiska, o kształcie kultury decyduje też przeszłość - trzeba ustalić wszystkie poprzedzające etapy rozwojowe.
4) Zjawiska kulturowe są zróżnicowane przestrzennie i czasowo, to oznacza że każde zjawisko powinno być rozumiane i oceniane tylko z punktu widzenia kultury do której należy. Żadnej kultury nie można oceniać przy pomocy standardów właściwych dla innej kultury. Badając jakąś kulturę trzeba się uwolnić od tendencji oceniania zjawisk kultury wg własnej kultury. Człowiek poza kulturowy 0 nie oceniać wg swojej kultury (wartościowanie).

32. Pojęcie i przejawy tożsamości kulturowej. - jedna z odmian tożsamości społecznej (zbiorowej).

Względnie trwała identyfikacja grupy ludzi i pojedynczych jej członków z określonym układem kulturowym tworzonym przez zespół idei, przekonań, poglądów, z konkretnymi zwyczajami i obyczajami oraz z danym systemem aksjologicznym i normatywnym. Zbiór wierzeń i zachowań, wspólny język, który odróżnia grupy etniczne od siebie i od kultury dominującej.

Identyfikacja powinna umacniać wewnętrzną jedność grupy i stanowić o jej "differentia specifica". Człowiek przynależy równocześnie do wielu grup, więc tożsamość kulturowa tworzy się poprzez nakładanie się różnych wpływów, którym jednostka podlega. Jeśli te wpływy są zbieżne to wzmacniają się wzajemnie, dzięki czemu identyfikacja jednostki z kulturą jest pełna. W przeciwnym razie tworzy się dysonans kulturowy powodujący niespójną tożsamość.

Krzewienie własnych elementów kulturowych, wzmacnia tożsamość kulturową narodów. Ludzie bez poczucia miejsca, posiadanego dziedzictwa i nie przywiązani do tradycji w danym kraju, nie są w stanie umacniać swej tożsamości.

Tożsamość kulturowa - bez niej nie można mówić o rozwoju antropologii, to specyficzny rodzaj tożsamości zbiorowej, ma specyficzne cechy. Tożsamość kulturowa to najważniejszy rodzaj, polega ona na specyficznym, szczególnym sposobie zachowania się danej grupy, jest uwarunkowana przede wszystkim przez czynniki historyczne oraz jest warunkowana kulturowo (systemy wartości danej grupy)

Jako tożsamość zbiorowa zawiera w sobie 2 typy:

1. Tożsamość jednostkowa (indywidualna)

2. Tożsamość identyfikacyjna (kolektywna/zbiorowa/grupowa)

W zasadzie tożsamość kulturowa odnosi się do sfery symbolicznej, to co odróżnia ją od innych tożsamości, jako specyficzna tożsamość, inna od pozostałych. Tożsamość kulturowa określa odrębność (cenne jest jej zachowanie), ochrona przed zanieczyszczeniem kultury, moja kultura - mentalna granica kultury.

Na tożsamość kulturową składają się 3 podstawowe komponenty:

1. Elementy dziedzictwa kulturowego (współcześnie mogą być zdezaktualizowane), tradycja kulturowa - przekaz w procesie enkulturacji

2. Wyróżniki kulturowe i powszechniki (fakty kulturowe występujące w różnej formie ale już we wszystkich kulturach)

3. Zewnętrzny kontekst kontaktów z innymi kulturami, generalnie kontakty bezpośrednie lub pośrednie z innymi kulturami. Kontakty przeszłe/historyczne

Specyficzne kombinacje tych 3 typów czynników. Tożsamość kulturowa podzielana jest przez wiele dyscyplin:

1. Socjologiczne

2. Psychologiczne

3. Kulturowe

Fundamentem tożsamości kulturowej jest świadomość własnej świadomości (świadomość „siebie”) definiowanie siebie przez tożsamość kulturową (np. podzielanie zwyczajów) kształtuje się przez enkulturacji, trudno rozróżnić tożsamość kulturową od tożsamości etnicznej - te terminy są stosowane zamiennie przynajmniej przez niektórych badaczy.

Tożsamość kulturowa tworzy społeczeństwo w którym żyjemy, system ekonomiczny, system polityczny, kultura

Tożsamość etniczna - też opisuje w/w elementy

Tożsamość kulturowa jest zagadnieniem ponadczasowym - była w przeszłości

4 główne tradycje badań tożsamości kulturowej

1. Poszukujące cech pierwotnych w kontekście tożsamości pod względem występujących cech obiektywnych np. używanie symboli by stwierdzić co składa się na tożsamość

2. Charakter ekonomiczny - dotyczy kwestii związanej z kolonializmem

3. Dotyczą głownie czasów współczesnych, wykorzystują zjawisko tożsamości kulturowej w sposób instrumentalny (poszukiwanie dobrego zarobku na gruncie tożsamości narodowej) wybory - obiecanie czegoś mniejszościom narodowym, specjalistyczne strategie grup

4. Sytuacyjne - sytuacje mające miejsce w danych kulturach związane z antropologią stosowaną.

Cechy tożsamości kulturowej:

- stanowi ciągłość (z pokolenia na pokolenie)

- ciągłość ta podlega zmianie (ewoluuje, modyfikuje się)

- ciągłość ta jest z reguły integralna

- jest zarówno obiektywna jak i subiektywna. Subiektywna świadomość tożsamości kulturowej i jest ona obiektywnie widziana, obserwowana przez innych

- ma swoje czynniki (przyczyny) które ją warunkują, konsekwencją tożsamości kulturowej zawierają się w obiektywnej rzeczywistości

- wszystkie aspekty (kryteria) tożsamości kulturowej są ze sobą ściśle związane.

Tożsamość kulturowa nie występuje bez świadomości kulturowej.

Inne aspekty istnienia tożsamości kulturowej

1. Bierny - proces przystosowywanie się do środowiska naturalnego

2. Czynny - dążenie danej grupy do modyfikacji środowiska, by nam odpowiadało np. osuszanie gleby.

Tożsamość kulturowa opiera się na cechach kultury. Struktura/konstrukcja cech kulturowych opiera się na tym jaki jest wpływ owych cech na grupę no. Egzogamia związana z kontaktami kulturowymi (konieczna jest reprodukcja tożsamości kulturowa - przekazywanie, enkulturacja

2 poziomy w ramach wielokulturowości

1. Poziom dyskryptywny - opisowy przy określeniu własnej tożsamości kulturowej grupy odwołują się do argumentów własnej kultury traktowanej jako całość

2. Poziom polityczny - polega on na tym że promuje się swoją kulturę poprzez różne tematy, skutkiem tej promocji jest obrona kultury.

HETERYZM = PROMISKUITYZM

Heteryzm - stan stosunków seksualnych (płciowych) które nie były regulowane obyczajem. W ujęciu antropologicznym jest przypisany społeczeństwu ludzkiemu (promiskuizm) zanim wytworzyły się pierwsze formy małżeństwa. Twórcą tego terminu jest Bachofen. Według ewolucjonistów heteryzm to etap wyjściowy w kształtowaniu się instytucji takich jak małżeństwo, rodzina. Morgan mówił hipotetycznie o promiskuityzmie.

Engels - pojawiło się ograniczenie pewnych „praw” dlatego przestał mieć rację bytu, występowały małżeństwa monogamiczne, kojarzone bez ograniczeń.

Murdock - pewne elementy promiskuityzmu można znaleźć w Brazylii, ludy w Indiach

Cechy heteryzmu:

- powszechna dostępność płci według siebie

- występowanie czegoś na kształt małżeństw

- występowanie, albo minimalne występowanie organizacji egzogenicznych, krzyżowania wsobnego (krzyżowanie między blisko spokrewnionymi osobami)

- miał być najprostszą formą reglamentacji konfliktów seksualnych

- kierunek zainteresowań na osoby inne, nie z tej samej grupy

Kult płodności: obrzędy orgiastyczne były przeżytkiem kulturowym

- wiąże się to z heteryzmem ekspiacyjnym (polega na tym że młode dziewczęta przed wstąpieniem w związek małżeński miały swobodę seksualną, czasami dotyczyło to kobiet z elity - kapłanki, chodziło o odkupienie winy za porzucenie dawnych praktyk, w niektórych kulturach chłopcy mieli taką swobodę)

Promiskuityzm - stosunki seksualne niesformalizowane związki homoseksualne

Różne formy małżeństwa w różnych kulturach

Egzogamia - nakaz zawierania małżeństw poza własną grupą krewniaczą, autor terminu jest McLennan. To grupy w których mężczyźni porywają żony od obcych. Morgan mówił o rodach. Wewnątrz rodów małżeństwo było niemożliwe, musiały szukać partnera poza swoim rodem ( w Egipcie i u Inków władca brał za żonę siostrę i dzieci były dziedzicami tronu - reszta rodu nie mogła). Jest terminem używanym często w antropologii, jeśli chcemy określić organizację życia małżeńskiego. Egzogamia powstała w rezultacie praktyki małżeńskiej między dwoma grupami. Warunki powstania unilinearnych grup krewniaczych w których wywodzimy pochodzenie w jednej linii np. matki, ojca. Jest systemem pokrewieństwa, regulatorem.

Endogamia - nakaz zawierania małżeństw wewnątrz własnej grupy. McLennan - może obok egzogamii wystąpić endogamia - występuje gdy taka grupa odpowiednio rozbudowana obejmuje kilka mniejszych grup egzogamicznych.

Jest charakterystyczna dla społeczeństw plemienniczych, posiada właściwości charakterystyczna dla grup etnicznych.

………………………………………………………………………………..

- obu zależy na przetrwaniu ale egzogamia dąży do otwarcia na inna grupę kiedy grupa jest otwarta. Endogamia - następuje zamknięcie na odpływ członków danej grupy. Prawdopodobnie te grupy które miały bardzo silną tożsamość kulturową nie chciały obcych, były zainteresowane zachowaniem tożsamości kulturowej dla przynależności dla członków.

33. Pojęcie i przejawy tożsamości narodowej. - poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, barwy narodowe, świadomość pochodzenia, historia narodu, świadomość narodowa, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kultura, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych, gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnie pojętego dobra narodu, na przykład planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, a negatywnym szowinizm.

35.Globalizacja - jako zjawisko kulturowe, pojęcie i przejawy. Globalizacja to proces przekraczania różnorodnych granic i barier, w wyniku czego łączą się narody, państwa, instytucje, organizacje i jednostki w nowe układy gospodarcze, polityczne, kulturalne i przestrzenne, czyniąc świat bardziej powiązanym.
Globalizacja kultury niesie z sobą relatywizację wartości i norm, zachwianie pamięci społecznej, uniformizację, spłycenie i komercjalizację kultury, wielką jej zmienność, oderwanie od środowiska życia i oderwanie od osoby ludzkiej. Kultura globalna, którą wielu określa kulturą konsumpcyjną, nie pogłębia osobowości jednostek, które nią żyją; często są one wewnętrznie puste i osamotnione, nastawione wyłącznie na zaspokajanie potrzeb doczesnych, ulegają ciągle zmieniającym się modom. Zjawiska te doskonale ilustruje następujący opis kobiety w średnim wieku, pracowniczki międzynarodowej firmy handlowej, mówiącej płynnie pięcioma językami, właścicielki trzech adresów w trzech odległych od siebie metropoliach.
Jest to jedna z najbardziej niebezpiecznych form globalizacji. Narzucanie drugim społecznościom swoich kultur i obrzędów w postaci obchodów świąt na przykład Walentynek, Haloween`u. Narzucenie młodzieży rozrywki w postaci muzyki o charakterze totalnym np. pop, techno, względnie swobody obyczajów w postaci utopii, hipizmu. Globalizacja wkracza również do sportu narzucając gry polo, golf, krykiet, ragby. Nawet w słownictwo zaczyna wchodzić globalizacja rozpowszechniając słowa weekend, lunch itp. Innymi słowy globalizacja to proces włączenia wszystkich do wielkiej światowej społeczności wypranej z własnych gospodarek, idei i kultury.

Postawy wobec globalizacji.
Można wyodrębnić trzy typy postaw wobec globalizacji. Pierwszą jest postawa globalizacyjnego optymizmu cechująca tych, którzy w globalizacji rynków widzą rozwiązanie zapowiedź nowej, wspaniałej ery w dziejach ludzkości. W oczach entuzjastów globalizacja przyniesie wyłącznie pozytywne efekty we wszystkich jej wymiarach. W wymiarze kulturowym globalizacja ma prowadzić do wzajemnego ubogacenia kultur, w wymiarze politycznym ma zmniejszyć znaczenie państwa a wyeksponować rolę obywatelskich, transnarodowych inicjatyw, a w wymiarze ekonomicznym ma przyczynić się do wzrostu światowego bogactwa, które zmniejszy obszary biedy i niedorozwoju. Drugą postawą jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji tradycyjnie lewicowych. W postawie tej szczególne miejsce przypada krytyce globalizacji gospodarczej, która jest uznawana za przyczynę słabnięcia bezpieczeństwa socjalnego pracowników, erozji pozycji związków zawodowych i generalnego osłabienia państwa dobrobytu. Trzecią jest postawa krytyki procesów globalizacyjnych z pozycji "prawicowej" troski o spójność wspólnot narodowych zagrożonych przez niekontrolowany napływ imigrantów, obawy o miejsca pracy w przedsiębiorstwach przemysłowych przenoszących się za granicę w poszukiwaniu tańszych pracowników i z chęci zachowania państwa narodowego jako podstawowego aktora polityki międzynarodowej.

37. Etnocentryzm - jego typy i przejawy. Etnocentryzm w myśleniu pierwotnym - myślenie człowieka pierwotnego, żyjącego w małych, izolowanych zbiorowościach, odznacza się znacznym stopniem etnocentryzmu. Mit dotyczy tylko danej zbiorowości i w tym wyraża się jego etnocentryzm. Kategorie mitu w tym sensie nie są uniwersalne, pojawiające się w nim zasady, wzory i normy odnoszą się jedynie do określonej zbiorowości. Co więcej, te same opowieści w jednych zbiorowościach funkcjonują jako mit, mają wszystkie jego cechy, a przede wszystkim odznaczają się absolutną prawdziwością, w innych natomiast funkcjonują jako zwykłe opowiadanka nie mające sakralnego charakteru. Etnocentryzm przeciwdziała utracie dorobku pokoleń, z trudem utrwalonego w postaci sztywnej tradycji. Mit jest bardzo istotnym elementem orientacji na tradycję, jest bowiem uprawomocnieniem tradycji, gdyż stanowi jej sakralna sankcję i sakralne zaplecze.

38.Relatywizm kulturowy jako praktyka kulturowa i metodologia.

relatywizm kulturowy - postawa przeciwna postawie etnocentrycznej. Polega na dostrzeganiu wielkości i różnorodności innych kultur oraz uznaniu, że sposoby myślenia różnych zbiorowości dają się rozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu, reguł czy wartości. Przykładem mogą być odkrycia geograficzne K. Kolumba, gdzie badacze europejscy wartościowali inne kultury poprzez porównywanie ich do własnej. W skrócie to dostrzeganie różnorodności innych kultur, np. odkrycia geograficzne K. Kolumba.

39.Subkultura i kontrkultura wobec kultury (przykłady).

38. Subkultura i kontrkultura wobec kultury

Kultura jednej i taj samej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Weźmy kulturę narodową. Pewne jej treści tworzą trzon kultury, albo jak się czasem powiada kulturę,,głównego nurtu” słowem to, co nadaje jej specyfikę o tożsamość. Obok tego istnieją pewne odmiany zwyczajów, języka, symboli, używanych obiektów itp. wyróżniające pewne regiony. Powiemy wówczas o istnieniu pewnych subkultur w ramach kultury narodowej. Ale mogą tez pojawić się grupy anarchistyczne czy nihilistyczne, dla których uznane szeroko narodowe tradycje i świętości są przedmiotem szyderstwa, potępienia lub odrzucenia. Można je wówczas określić jako kontrkulturę, oczywiście przez przeciwstawienie do kultury narodowej,,głównego nurtu”.

Subkulturę tworzą grupy zawodowe, które wypracowały swoje, swoiste, zachodzące wyłącznie w ich obrębie, normy - na przykład lekarze, prawnicy, złodzieje, politycy, nauczyciele, uczniowie, studenci, fani danego gatunku muzycznego. Świadczy chociażby o tym specyficzny język - socjolekt. Subkultury tworzą nie tylko grupy zawodowe, ale także inne grupy społeczne, do których należą osoby niepełnosprawne - niewidzący, niesłyszący, przewlekle chorzy oraz z uszkodzonymi narządami ruchu, upośledzeni umysłowo.

40. „Uniwersalia” kulturowe.

Uniwersalia kulturowe - rasy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach historycznych i współczesnych . Mogły one posiadać dwa źródła :
• Mogłyby one pojawiać się równolegle w każdej społeczności jako wyraz np. potrzeb uniwersalnych wynikających z natury człowieka
• Mogłyby pojawiać się np. w drodze zapożyczeń , przenikania lub rozpowszechniania kultur na szersze obszary (dyfuzja kulturowa)
Jest wiele form rodziny , występuje różnorodność języków naturalnych wizji Boga . Tak więc , czy są jakieś konkretne elementy kulturowe obecne zawsze i wszędzie ? Ameryk etnolog George Hurdock odkrył , iż istnieją tylko 2 powszedniki kulturowe :
• Reguła - ,,nie zabijaj: - ochrona życia jest podstawowym warunkiem biologicznego przetrwania społeczeństwa
• Zakaz kazirostwa - stosunków z najbliższymi członkami rodziny - niekorzystne komplikacje genetyczne zaburza naturalną i niezbędną hierarchię władzy i wpływów występujących w rodzinie , prowadzi to do dezorganizacji , chaosu.
Jest wiele podobieństw kulturowych wynikających z kontaktu kultur między sobą.
• Podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze , co prowadzi do powstania kultury dominującej , przy eliminacji kultur lokalnych
• Mieszanie się kultur w społeczeństwie wielonarodowym
• Kontakt za pomocą przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu

44. Przestrzeń w kulturze: symbolika, heterotopia, przestrzeń kulturowa i ciała, przestrzeń „do” i „od społeczna”, przestrzeń miasta, przestrzeń wsi, przestrzeń święta, przestrzeń świecka.

?

?*miejsce w relacji z czasem,ale relacji nie będącej klasycznym ?spełnieniem jakości czasoprzestrzeni.

?

?*przestrzeń życia dla,dla orientacji w niej wyznacza się ?wektory:dół-góra; blisko-daleko; przód-tył; ?prawo-lewo

?

?*w kulturze kierunki przestrzeni mają pewną symbolikę wiążacą ?się z nazwami części ciała człowieka: głowa-to coś ważnego: ?tył-drugorzędnego. Mówimy "po prawej ręce" albo "po ?lewej ręce"-żeby określić kierunki; "u stóp", "u ?podnóża"-to coś na dole.

?

?*symbolika kierunków: góra, prawo, przód-to ?kierunki ważne, dobre, pierwszorzędne(por.niebo); dół, ?lewo, tył-mają znaczenie drugorzędności dla zła, grzechu ?(por.piekło)

kierunek wertykalny-otwarcie ku sacrum

kierunek horyzontalny-życie codzienne (doczesność)

Michel Foucault-opisuje zjawisko heterotopi. Heterotopie(raj,dom,piekło)-według niego

to rzeczywiste miejsce,które czymś w rodzaju kontr-miejsc,rodzajem efektywnie odgrywanej utopii,w której wszystkie inne rzeczywiste miejsce, jakie można znaleźć w ramach kultury są jednocześnie reprezentowane, konsekwentne lub odwracane,można wskazać na nich lokalizację,ale znajdują się poza wszystkimi miejscami-przestrzeń poza miejscem.

Oswoić przestrzeń to:

*zrozumieć,eksplorować (doświadczać), opisać-utrwalając w ten sposób pewien model świata,przekazywanego w obrębie danej kultury

*opisywanie dokonywane za pośrednictwem mitów,jej sposobem wyjaśnienia i nazywania tego,co oswojone,podporządkowane, a więc bezpieczne.

PRZESTRZEŃ W KULTURZE

Antropologia zajmuje się m.in. człowiekem w kontekście jego związków z przestrzenią i jej traktowania.

Wartościowanie i oswajanie przestrzeni. DOM jako schronienie fizyczne przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Ochrona emocjonalna, psychiczna, dystans do otaczającego świata.

Schronienie tworzyło przestrzeń swoją, własną, prywatną. Dawało spokój, nawet jeśli było tylko szałasem. Wyodrębnienie spośród całego świata pozwala watościować inne przestrzenie i ludzi. Dom - centrum świata. Stopień oddalenia - stopień zagrożenia. Liczą się również inne warunki stważające zagrożenie (wojna) oraz poza doby (noc)

W XIXwiecznej Polsce należało wrócić do domu przed zmierzchem. Gdy noc zaskakiwała wędrowca w obcym miejscu szukał gościny, a odmówienie mu było bardzo źle widziane. Dom + obejście pola okoliczne i wioski. Resta nieznana a iwęc straszna i owiana legendą.

Łączność domu ze światem: próg, sień, otwory w dachu. Wyróżniane podczas obrzędów. W folklorze reprezentując drogi przenikania zewnętrzności, obcości, tajemnicy. Skupiają na sobie szczególne gesty, są omijane lub czczone. Tradycyjne klasyfikacje przestrzeni wiązały się często z kategoryzacjami czasu. Las - dobry w dzień, zły w nocy.

W antropologii powstały zatem kategorie oddające umownie jakościową kategoryzaję przestrzeni orbis interior, orbis exterior.

Orbis interior - świat wewn., oswojony, bezpieczny. Orbis exterior - świat zewn., świat zewnętrzny, nieoswojony, obcy, niebezpieczny. Granica pomiędzy dwoma światami nie jest zawsze w jednym miejscu.

W domu granicami są okna, drzwi..., może być też płot, albo krawężnik, siatka, albo granica wsi, obszar, w jakim się codziennie poruszamy.

Każde granice należało bronić. Symbole sakralne umieszczane nad drzwiami, czosnek, gromnica w oknie (strzegła od gromów, jak wskazuje nazwa). Teraz zamki gerda, programy antywirusowe. W granicach wsi - kapliczki z wizer. św. Kapliczki również na rozstajach dróg (zawieszenie, niedookreślenie, margines, miejsce skupiające siły magiczne). Wszystkie upiory, diabły, topielice zamieszkiwały miejsca zw. z przejściem, albo orbis exterior. Droga, wybrana w orbis exterior - zagraożenie, krzyżówka dróg, zmultiplikowanie zagrożenia.

Nie witami i nie żegnamy się przez próg (podanie ręki - zobacz, nie mam broni, nic Ci nie zrobię, gest pojednawczy, mam dobre intencje).Gest pojednania nie może nastąpić na dwóch różnych przestrzeniach, nie może tu być granicy.

Przenoszenie panny młodej przez próg domu męża. Sama mogłaby nadepnąć dziadkowi na głowę, czym by go wkurzyła i sprowadziła nieszczęście na siebie i rodzinę.

PRÓG - pod progiem zakopywano łożysko, wylewano tam wode z pierwszej kąpieli dziecka, zakopywano (u progu) prochy bliskich. Na progu odczarowywano dziecko podmiemione przez mamunę (biło się je, aż zaczęło krzyczeć aż mamuna zlitowała się nad swoim dzieckiem i oddała tamto.

45. Pojęcia „axis mundi”…

Przestrzeń, poszukiwanie „środka świata”

- środek to orientacja w przestrzeni; axis mundi - oś świata, łącząca niebo i ziemię (por. bibl. Drabina Jakubowa),

- symboliczny środek świata, w wielu kulturach przyjmuje kształt drzewa lub słupa,

- członkowie każdej społeczności na ogół byli przekonani, że żyją w tym centrum,

- ludzie wyobrażali sobie środek świata w różny sposób:

• święte drzewo w Edenie (środek raju)

• święty słup (Aruntowie i słup Kauwa- auwa)

• pępek świata w Delfach (staroż. Grecja)

• kapitol Rzymian (kaput mundi - głowa świata)

• Ka'aba - święty kamień islamu.

Axis mundi (z łac., "oś kosmiczna", "oś świata") - idea środka świata, uważanego za stabilny element Wszechświata.

Według wierzeń na osi następuje zatrzymanie czasu, przez co możliwy jest pełny kontakt zarówno z przeszłością, jak i przyszłością. Stanowić miało miejsce najświętsze z najświętszych. W wielu kulturach stanowiło podstawową koncepcję kosmogonii, kreacji Kosmosu, biogenezy a nawet antropogenezy - zazwyczaj wierzono, że od Axis mundi rozpoczęło się stwarzanie świata.

Wyobrażenia [edytuj]

Jego wyobrażeniem (w różnych kulturach) były: góra kosmiczna, drzewo kosmiczne, filar, kolumna lub słup (te ostatnie mają wtedy dodatkowy sens - są wspornikami niebios).

Góra kosmiczna [edytuj]

Według części koncepcji wierzeń Słowian i ludów poprzedzających, za górę kosmiczną uchodzić miała Łysa Góra lub Wawel (domniemane miejsce przechodzenia jednej z czakr ziemi).

Drzewo kosmiczne [edytuj]

Słowianie wyobrażali sobie wszechświat jako ogromny dąb; w jego koronie żyli bogowie, na poziomie pnia ludzie, a korzenie stanowiły krainę umarłych

Pod postacią ogromnego drzewa (a konkretniej jesionu) wszechświat wyobrażali sobie Wikingowie (zobacz: Yggdrasil).

Nawiązania do drzewa kosmicznego pojawiają się w powieściach fantastycznych Lidii Mai Kossakowskiej (Zakon Krańca Świata, Ruda sfora) oraz Dana Simmonsa (Hyperion, Endymion).

Symbole Axis mundi [edytuj]

Symbolami Centrum na ziemi były: kurhany, germański pień irminsul, krzyże, lingamy, kultowe słupy, szamańskie drzewka, xoanony, omfalosy, święte kolumny, święte góry, kaduceusze, labrys, menora, piramidy, egipska kolumna dżed, małoazjatycki betyl itd.

Ikonograficznymi znakami Centrum i osi kosmicznej są symbole takie jak swastyka, sześcio- lub dwunastoramienna rozeta, czterolistna koniczynka, kwiat lotosu czy labirynt. Punkt środkowy tych znaków - jako miejsce, przez które przenika oś kosmiczna - jest zawsze punktem o najwyższej religijnej doniosłości.

46. Sacrum i profanum w przestrzeni i czasie.

*każda religijna koncepcja świata rozróżnia:

-sacrum-właściwość przysługująca przestrzeniom, przedmiotom, istotom, narzędziom kultu, okresom (właściwość ta może być zmienna)

-kontakt z sacrum-pożądany a jednocześnie niepokojący ze względu na objawienie się Tajemnicy (np.gorejący krzew).

-profanum-świeckość i "czynna nicość”-degraduje i burzy sacrum, np. profanacja kościoła

-społeczna konsekwencja:sakralny-świecki, związek miedzy tymi sferami ma wymiar symboliczny

EWOLUCJONIZM KULTUROWY

- pozytywistyczny kierunek i teoria, powstał w drugiej połowie XIX w. w naukach społecznych i filozofii. Uznawał ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenia o jedności świata i jedności natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu.

Sfera sacrum charakteryzuje się cechami:

1. Ostateczność - tzn. że ludzie dążą do osiągnięcia danej sfery sacrum, chcąco niej dotrzeć.

2. Nadrzędność

3. Przekonanie o tym że jest bardziej wartościowa od profanum. Sacrum - życie wieczne ma większą wartość. Profanum - życie doczesne. Jest podporządkowana temu co czeka nas w życiu sakralnym.

4. Ogromne znaczenie mają działania symboliczne. Nie SA przypadkowo wykonywane. To co ma wymiar symboliczny.

5. Tajemnica czyli takich treści które nie są do końca poznawalne, do udowodnieni. Nie potrzebują mieć dowodu że coś jest święte

Wiara - przeświadczenie, postawa, pewność, nie trzeba sprawdzać czy tak jest, oddzielone od sfery profanum. Wiara jest wspomagana objawieniami, czyli bóstwa, duchy objawiają, ujawniają się ludziom w określony sposób.

47. Struktura i symbolika przestrzeni świętej.

Zbudowana na podobieństwo świata np. Świątynia Ramzesa II.

Świątynia ta jest jak niebo w całym swoim urządzaniu, a więc odzwierciedleniem funkcji kosmosu.

Czynności przy wznoszeniu katedry:

1. Wytyczenie koła.

2. Wyznaczenie osi (wschód-zachód, północ-południe)

3. Koło - kule w porządku kosmologicznym, obraz nieba, kwadrat - obraz ziemi.

4. Struktura świątyni - sześcian nakryty kopułą - obraz świata - ziemi przykrytej sklepieniem niebieskim.

48. „Świeckie sacrum” - dom.

Dom już od samego początku zaliczano do sfery sacrum. W kulturach antycznych dom jawił się jako replika uniwersum, intymny wszechświat, w którym wciąż dochodzi do powtórki chwili tworzenia świata. Nadanie takiego ładu schronieniu, należącemu do ziemskiej przestrzeni ma swoje wytłumaczenie w pierwotnej potrzebie oswojenia chaosu. Wszystkie najistotniejsze punkty ludzkiego domu są bardzo nacechowane symbolami. Wielokrotnie odwołują się do figur geometrycznych, głównie do okręgu i czworokątu.    Najważniejszym miejscem jest punkt środkowy, centrum domowego wszechświata, wokół którego skupia się życie domowników. W antycznym domu wyznaczone było ono przez ognisko Hestii, rzymskiej bogini domowego ogniska. Ognisko domowe ustanawiało wertykalną symbolikę domu, która łączyła ziemię z przestrzenią nadziemną i podziemną, dzięki czemu wchodziły ze sobą w kontakt wszystkie części  wszechświata.  Dlatego wielu badaczy widzi wyższość domu jako budynku wolnostojącego od mieszkania.W mieszkaniu siłą rzeczy raczej nie posiadającym piwnicy i strychu, trudno o symbolikę wertykalną. Gaston Bachelard: "Dom bez strychu to dom, w którym trudno sublimować; dom bez piwnicy to siedziba bez archetypu". Piwnica - strych to opozycja pomiędzy ciemnością i jasnością. Strych to miejsce, które chroni przed deszczem, jak i słońcem. Znajduje się zarazpod dachem , więc jest bliżej nieba. Jest odzwierciedleniem jasności rozumu. Piwnica zaś to strefa ciemności, najbardziej ponura część domu. Wzbudza lęk i obawy.   Dach jest sklepieniem nieba, podłoga ziemią, ściany domu to cztery strony świata. Drzwi są wejściem, otworem tej zamkniętej struktury. Wszystkie elementy kosmicznej symboliki są poddane sakralizacji. Niemal każdy mebel i przedmiot użytku codziennego nabiera sensu religijnego. Na przykład stół, przy którym przygotowuje się i zjada pokarmy jest  swoistym odpowiednikiem ołtarza jednoczącego wspólnotę rodzinną jak wspólnotę wiernych. Na stole kładzie się chleb, jak księgę na ołtarzu - wypukłą częścią do góry. Nieodpowiednie ułożenie chleba może według tradycji wywołać katastrofę domu - kosmosu. Obrządek nakazywał również kłaść na stole - ołtarzu rodzinnym nowonarodzone dziecko, albo też głowę umierającego, aby zapewnić mu lepszą śmierć. Bogatym symbolicznie sprzętem domowym jest też piec. Odnosi się on do życia rodzinnego i osiadłego. Jego funkcja to zapewnianie ciepła oraz ciepłego pokarmu. Przeważnie znajduje się w i sam jest centrum domu. W tradycji ludowej pieczenia chleba symbolizowało akt prokreacji i życia. Niekiedy położnicom podawano dla wzmocnienia sił wodę i chleb z dodatkiem gliny wydrapanej z pieca.    Próg natomiast to miejsce przejścia między uporządkowaną przestrzenią domu a zewnętrznym chaosem. Za nim czyhają na człowieka różne niebezpieczeństwa, a nawet śmierć. Przestrzeń za nim jest bezpieczna tylko wtedy, jeśli poszerza ona przestrzeń domu o ogród lub pole. Próg jest granicą między tym co znane i nieznane, obce i oswojone.

49. Funkcje ciała w kulturze.

- ciało jest pierwsze i najbardziej naturalne narzędzie człowieka; spotkanie natury i kultury np. głód - przejaw natury; sposoby jedzenia- zachowanie się przy stole - element kultury;

50. Ciało jako znak.

Wydawałoby się, że nie ma nic bardziej naturalnego, pierwotnego - niż ciało, które jest dowodem biologicznego pochodzenia i więzi człowieka z naturą. Jednak człowiek w swojej drodze cywilizacyjnej wykorzystywał również ciało do tworzenia znaków kulturowych t.j.:

• Nagość i szata

• Symbolika nagości

• Nakrycie głowy

• Szata

• Tatuaż, skaryfikacja, biżuteria

1. Nagość i szata

Tradycyjnie w kulturze rozróżnia się antynomię nagości i szaty, czyli ubrania. Świadczy to o tym, że ciało człowieka jest kulturowym znakiem. Z pojęciami tymi wiążą się bowiem pewne naddane znaczenia, które odczytujemy czasem zupełnie podświadomie.

nagość	szata
Dzikość, wstyd, grzech, zmysłowość, naturalność, czystość (nieskalanie cywilizacją),siła fizyczna	Kultura, status społeczny, klasa lub grupa społeczna, zamożność, funkcja

Szczególnie nagość jest niejednoznacznie rozumiana. Religia chrześcijańska utrwaliła pojęcie grzechu, wiążące się ze zmysłowością czy cielesnością, dlatego nagość stała się tabu. Takiemu rozumieniu nagości przeciwstawia się sztuka, w której akt niesie również inne znaczenia.

2. Symbolika nagości

 

20 000 lat p.n.e.

Wenus z Willendorfu,
Ta figurka z okresu paleolitycznego to najstarsze znane przedstawienie ciała kobiecego, symbolizującego siły płodności i żywicielską moc kobiecości; jest interpretowane jako wyobrażenie Bogini-Matki

 

 

 

 

Wenus z Milo

Marmurowy posąg Afrodyty, greckiej bogini piękna i miłości, odkryty w 1820 r., przykład sztuki hellenistycznej, zgodny z kanonem wypracowanym przez greckich mistrzów (zwłaszcza Praksytelesa, który upowszechnił rzeźbę bogiń. W oryginale posąg zapewne miał ręce; być może był także polichromowany - czyli kolorowany). Symbolizuje dziś klasyczne piękno sztuki starożytnej: harmonię, umiar, elegancję.

 

Leonardo da Vinci, Człowiek witruwiański,

Wpisanie ciała mężczyzny w dwie symboliczne figury: koło i kwadrat miało być drogą do odnalezienia idealnych proporcji i harmonii, dowodzącej związku człowieka z naturą.

 

3. Szata, kostium, ozdoba

Oczywiste jest to, że w naszym klimacie ubiór ma przede wszystkim funkcję ochronną. Jako taki - też oczywiście jest wytworem kulturowym. Podlega modom i upodobaniom dotyczącym kroju, koloru i stylu. Łączy więc funkcję użyteczną i estetyczną. Poza tym jednak jest nośnikiem znaczeń, opisujących przyodzianego weń człowieka.

Nakrycie głowy

Dzisiejsze czasy, co prawda, łamią odwieczne kulturowe kody, odróżniające np. starszych od młodych, ale w tradycji kultury np. kobietom zamężnym nie wypadało nosić warkocza czy rozpuszczonych włosów, bo zakryte musiały być one poważnym czepkiem. Stąd obyczaj rozplatania warkocza (rozpleciny) i oczepin podczas wesela: panna młoda żegna się z wiankiem, symbolem panieństwa, upina włosy, wkłada czepek - znak dojrzałości, stateczności, powagi.
Najstarszą formą nakrycia głowy był zatem wianek - panieński z ruty - lub wieniec - np. laurowy dla zwycięzcy w igrzyskach, także opaska. Dopiero później moda miejska wprowadziła welony.

Wieniec laurowy lub oliwny ma symbolikę związaną ze sportową rywalizacją. W starożytnej Grecji gałązką oliwną, potem wieńcem, nagradzano tylko zwycięzców. Gałązki ścinano w świętym gaju, aby nagroda pochodziła od bóstwa.

Osobną kategorią są nakrycia głowy ceremonialne i liturgiczne, jak tiary, mitry, diademy czy korony. Poza statusem lub funkcją (władca, kapłankonkretnej rangi) niosły znaczenie zamożności, wspaniałości, bo wykonane były ze szlachetnych kruszców, drogich kamieni czy tkanin.

Swoją symbolikę ma również zwykła czapka, począwszy od czapki frygijskiej, będącej w czasach starożytnego Rzymu symbolem wolności, po czasy współczesne, w których kepi czy rogatywka nadal niosą znaczenia waleczności, niepodległości, honoru.

Szata

Język polski jest bogaty we frazeologizmy, w których istotą jest szata. Strój człowieka jest bowiem jednym z najnośniejszych symboli: statusu, funkcji, zamożności, stanu ducha, przynależności do jakiejś formalnej lub nieformalnej grupy społecznej itd.

Szaty liturgiczne: przywdziewane do odprawienia obrzędu religijnego, wyróżniają jednego członka społeczności jako kapłana, godnego dostąpić zaszczytu kontaktu z bóstwem (zatem nieco teatralne, jaskrawe, również bogato zdobione).

Szaty królewskie: wynoszą na piedestał Pomazańca Bożego: reprezentacyjne, pełne przepychu, znamionują dostatek i majestat osoby, którą okrywają (purpura, gronostaje, hafty odwołujące się do tradycji dynastycznej i heraldyki).

Szaty pielgrzymie, pokutnicze czy zakonne zawsze wskazują na duchowy stan pokory, powagi, oddania się Bogu (są zatem surowe, skromne, jednobarwne, bez ozdób).

 Szaty weselne, godowe: oczywiście są radosne i strojne - w każdej kulturze. Podkreślają wagę ceremonii i rodziny jako instytucji kulturowej.

 Szaty wdowie albo żałobne, zależne od symboliki koloru w kulturze (na Wschodzie - biel, we współcz. Europie - czerń), są zawsze skromne, symbolizują wewnętrzny ból i poczucie utraty.

Dzisiejsze dresy w wersji ulicznej to też "szata" z całą jej symboliką: buntu przeciw elegancji, nonszalanckim pogwałceniem obowiązujących kodów kulturowych, demonstracją luzu, wiążącego się z kulturą współczesną.

Osobną kategorię stroju stanowi mundur. Jego istotą jest wyróżnianie danej społeczności, budowanie więzi grupy, czasem nawet pewnego hermetyzmu środowiska, gdyż mundur ma nieść ze sobą poczucie dumy z przynależności. W takim wypadku tożsamość grupy jest ważniejsza od tożsamości indywidualnej.

Tatuaż, skaryfikacja, biżuteria

Dzisiejsza moda Zachodu stanowi chaotyczną mieszankę różnorodnych wzorców kulturowych, oderwanych od ich pierwotnych funkcji, włącza w kanon ozdobny różnorodne elementy, takie jak tatuaże, okaleczenia ciała, wszczepianie i wpinanie szalchetnych ozdób w różne miejsca... Hmmm. Moim wychowankom zawsze powtarzałam, że ozdabianie ciała poprzez okaleczanie jest typowe dla ludów prymitywnych. Czas rozwinąć tę tezę.

Skaryfikacja to celowe okaleczanie ciała, służące poddaniu członka społeczności próbie bólu i wytrzymałości. W ten sposób mógł on wykazać się cnotami ważnymi w dorosłym życiu (odwagą wojownika, wytrzymałością na ból przyszłej rodzącej matki), stąd często tego rodzaju zabiegom poddawano dzieci u progu inicjacji. Nacięcia na ciele drażniło się dodatkowo różymi substancjami, aby blizna była wyraźna, widoczna. Im większa blizna, tym więcej bólu przy jej tworzeniu, czyli tym odważniejszy człowiek.
W kulturze europejskiej tego rodzaju praktyki służyły np. piętnowaniu niewolników lub złoczyńców (rozpalonym żelazem). Dziś myślimy o tym jako o barbarzyństwie.

Tatuaż to trwały rysunek na skórze, uzyskany przez nakłuwanie i wprowadzanie pigmentu płytko od skórę. Termin pochodzi z jęz. polinezyjskiego i w społeczeństwach plemiennych znajduje swoje ważne miejsce jako sposób na wyróżnianie człowieka, zapisywanie jego przynależności rodowej, plemiennej czy totemowej oraz osobistych cech i osiągnięć. Można zatem powiedzieć, że skóra człowieka w tych społeczeństwach zastępuje dowód osobisty wraz z księgą orderów. Tatuaż mógł mieć również funkcje ochronne, jak amulet, gdy zawierał wzory religijne, rytualne.
W kulturze europejskiej początkowo tatuaż miał swoje miejsce w środowiskach przestępczych (więzienia, gangi) i posługiwał się rysunkami i symbolami rozumianymi przez wąską grupę wtajemniczonych. Dziś tatuaż coraz częściej jest sposobem na wyróżnienie się z tłumu, ale podlega też modzie co do wzorów, kolorów i miejsc usytuowania. Jako produkt mody stracił swoje wszelkie kultowe funkcje, oczywiście.

Biżuteria to oczywisty sposób ozdabiania ciała z użyciem przedmiotów uważanych w danej kulturze za cenne, a więc najczęściej - ozdób z metali szlachetnych i drogich kamieni. Im bliżej współczesności, tym szerszy wachlarz stosowanych ozdób, gdyż biżuteria przestała wyróżniać zamożne klasy lub grupy społeczne, stała się drogą do wyrażania osobistego stylu czy upodobań. Straciła również jakiekolwiek funkcje reprezentacyjne (klejnoty korony, diademy rodowe). Współcześnie, za sprawą subkultury punk, karierę robi piercing, łączący ozdabianie za pomocą biżuterii z aktem kaleczenia ciała. Początkowo miał szokować: agrafki, kolczyki i dżety wpinane były w uszy, nos, brwi, pępki, wargi i wyrażały bunt wobec konsumpcyjnego modelu świata, także wobec świata stereotypów i konwenansów. Dziś - same stały się elementem mody, a nawet manii. Właściwie "nie wypada" nie mieć czegoś tam przekłutego. Modę promuje dodatkowo snobistyczny świat show businessu.

W taki oto sposób, w pogoni za oryginalnością, kultura zatacza koło: ludzkość powraca do czasów pierwotnych, poszukując tam źródeł, wartości, inspiracji, ale zapomina o zasadzie funkcjonalności wytworów kultury.

51. „Naturalność” jako znak, nagość w kulturze.

Nagość związana jest z intymnością, wstydem. Człowiek nago w sztuce jes wyrazem marzeń, fantazji i pragnień.

52. Kanony piękna i doskonałości ludzkiego ciała.

Wyróznia się zróżnicowane kryteria piekna kobiecego ciała, np. w Inidiach zwraca się uwagę na nogi i pośladki, w Chinach na małe stopy, w Japonii na dlugie, proste włosy oraz okrągłą twarz.

53. Przyczyny i sposoby „udoskonalania”i upiększania ciała.

Upiększanie ciała - sztuka upiększania :

W Afryce odnośnie pałeczki ochry, sprzed 40 tys lat, służące do malowania twarzy i ciała;

-sztuka makijażu i pielęgnacji ciała rozwinięte w staroż. Egipcie, gł włosy, twarz, ale także w Grecji, Rzymie, Japonii, Chinach; Chińczycy wymyślili lakiery do włosów, tusz do rzęs, lakier do paznokci, stworzyli również lustro ze szkła

Formowanie ciała-trwałe lub tymczasowe zmienianie nie tylko wyglądu ale też kształtu ciała, piercing

Moda: odmiana kanonu piękna, styl epoki;

Moda- odmiana współczesnego fetyszyzmu-kultu przedmiotów

Fetyszyzm ; pierwotna forma kultu religijnego-cześć oddawana przedmiotom martwym

Ubranie ; etykietka, marka, sposób na oryginalność

54. Wiara, duchowość, religijność w egzystencji.

Duchowa strona życia - wiara

- duchowe i materialne w kulturze: religia, filozofia, wiedza, sztuka, przemysł, rolnictwo, budownictwo, przedmioty służące zaspokajaniu codziennych potrzeb

- wierzenia religijne stanowią przejaw duchowej strony życia

- wiara - to zespół przeświadczeń co do natury Boga, świata, człowieka oraz celu ludzkiego życia, to także duchowe akty łączności z bóstwem, modlitwa, kontemplacja oraz obrzędy i rytuały zapewniające łączność z tym , co święte oraz potwierdzające przynależność do danej grupy religijnej

Duch i materia, wiara i rozum

- duchowość przejawiająca się przez materię, np.: wiara przez znaki, symbole religijne, gesty, np.: przyklęknięcie, tańce, krwawe ofiary, obrazy, relikwia

- myśl ludzka, emocje, doświadczenia egzystencjalne i ich ekspresja przez materię: literaturę, sztukę, taniec

- mit w kulturze - fikcyjna opowieść o tym, co duchowe

55. Rytuał i obrzęd…

Rytuał - specyficzna dla danej kultury, symboliczna czynność, wykonywana w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może znacznie odbiegać od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego

Rytuał jest synonimem słowa obrzęd. Rytuały wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum i tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Nie są związane tylko i wyłącznie z religiami.

Powszechne rytuały świeckie: kibicowanie klubom sportowym, chodzenie na zakupy.

RYTUAŁ

Koncentruje się wokół realizowania rytmu życia związany z forma aktywności codziennej i świątecznej. Te sfery życia widzimy ze SA jasno podzielone.

Charakterystyczne dla wielu społeczeństw - inaczej w gospodarce łowieckiej, inaczej w rolniczej jest świat życia codziennego i świątecznego.

RYTUAŁ - każde zjawisko związane z życiem społecznym, kulturowych mamy do czynienia z powtarzaniem lub odtwarzaniem koncentrującym się na jakimś celu czynienia w sposób świadomy.

RYTUAŁ - świadomym i stylizowanym powtarzaniem pewnych zachowań koncentrujących się na określonym celu.

Stylizowanie to rodzaj naśladownictwa i ma charakter symboliczny.

Powtarzanie wydarzeniach w religijnych dotyczących zmienności rzeczywistości zewnętrznej (por yroku)

Rytuał traktujemy jako jednostkę antropologiczną.

BIOLOGICZNE RYTUAŁY : „

- dorastanie (adolescencja)

- koniec życia rodzinnego przy matce

- nauka

- dojrzałość (osiągnięcie stanu dojrzałości społecznej prawnej i płciowej)

- poszukiwanie partnera, przyjaciół

- aktywność zawodowa

- przejście w stan spoczynku zawodowego

- starość

- śmierć (umieranie)

Pewne rytuały mają

charakter stały i cechy wspólne:

- narodziny dziecka

- przejście z okresu młodości do dojrzałości

- śmierć

Są3 aspekty we wszystkich kulturach.

Konserwuje rytuały:

- rodzina (odwzorowuje przeszłość jest to ciągłość kulturowa)

- naród, ojczyzna

- religia (św. Mikołaj święta) kościół

Rytuały mogą dotyczyć 2 sfer

1. Sfery społecznej (pierwotny) - zasadniczy wpływ społeczeństwa na rytuały, społeczeństwo towarzyszy człowiekowi przy etapach rozwoju, rytuał narodzin, przyjęcia dziecka, rytuał z religijna otoczka chrzściny. Wpływ ojca czy dziecko zostało przyjęte do rodziny czy zostanie odrzucone. Syn - chętnie widziany gdyż przedłużał linie nieśmiertelności rodu natomiast dziewczynka oddawana do innej rodziny gdyż w momencie gdy wychodzi za maz należy oddać jej cześć majątku do innej rodziny.

2. Sfera indywidualna(wtórny np. wigilia)

Rytuał wynika z wewnętrznego zapotrzebowania związanego z poczuciem bezpieczeństwa wg norm, które on chce, które on ustala(stabilizacja, szczęście, fundamenty naszego życia). Z rytuałem wiąże się społeczne przesłanie, społecznie akceptowane dające poczucie normalności i bezpieczeństwa. Źródło rytuału w człowieku, w społeczeństwie, w kulturze. Rytuał przynależy do sacrum naszej duchowości, wynika z zapotrzebowania duchowego.

Rytuał można określić jako świadome stylizowane powtarzanie zachowań koncentrujące się na jakimś sensie lub celu. Powtarzanie, wykonywanie tych samych czynności, które wywodzą się częściowo z instynktów, częściowo z potrzeb fizjologicznych i z życia społecznego. Przez stylizowanie należy rozumieć jakąś próbę naśladowania odniesień do symboli i zaprowadzania wzorców.Za rytuał może uchodzić wszystko to, co przynależy do świata zachowań o ile towarzyszy temu powtarzalność, opatrzona mitem, który często symbolizuje elementy magii. Rytuałowi towarzyszą pewne czynności o wymiarze symbolicznym ale także możemy odkryć pewien zbiór zachowań, ruchów, gestów, słów, które występowały pierwotnie. Rytuały powstają w sferze społecznej i tam są pierwotne, a w następnej kolejności przenoszone do sfery indywidualnej. W antropologii mówimy o rytuale jako jednostce antropologicznej.

Rytuały dotyczą przekraczania granic rozwoju biologicznego. Wokół nich koncentrują się inne rytuały. Trzy aspekty rytuału zauważane w różnych kulturach:

• Narodziny dziecka i sfera okołonarodzeniowa,

• Przejście z młodości do dojrzałości - inicjacja (adolescencja) (tu też rytuały aż do zakończenia życia rodzinnego przy matce np. postrzyżyny kiedyś), szkoła. (Dojrzałość np. obchodzenie 18 roku życia dojrzałość prawna, społeczna a następnie cały związek wydarzeń związanych z poszukiwaniem przyjaźni, partnera - rytuał zalotów, narzeczeństwa, zaślubin, następnie zakładanie rodziny , rytuał aktywności zawodowej, rytuał przejście w stan spoczynku zawodowego.

• Starość, śmierć Te trzy elementy mogą nabrać charakteru sakralnego(chrzest, wesele, śmierć, pogrzeb)

Naturalizacja tych zjawisk jest powszechna. Rytuały te mają charakter stały, występują w różnych kulturach.

Rytuały konserwuje:

Rodzina, Naród, ojczyzna, religia (jako przestrzeń)

Śmierć i jej obrzędy -

Kwiaty na grobie to hołd, dziękczynienie(kiedyś była ofiara z jedzenia). Kwiaty na świerku przygotowywane na grób to dużo wcześniejsza tradycja, gdzie na choince podawano jedzenie bożkom chroniącym domostwo. Choinka w tym wypadku ma symboliczny charakter.

Święto zmarłych - światło stawiane na grobach aby dusze zmarłych nie błąkały się po świecie, by w światłości trafiły do krainy zmarłych. Rzucamy ziemię by zabezpieczyć zmarłego, nawiązujemy do rytuału sprzed tysięcy lat. Kościół niektóre rytuały sprzed tysięcy

lat zwalcza np. nadmierną żałobę w postaci samookaleczenia, szarpania skóry, nacięć na ciele. Dzisiaj funkcjonują one w społeczeństwach afrykańskich(palenie wdów razem ze zmarłym mężem we wczesnej słowiańszczyźnie). W państwie Gotów obrzędowe palenie dobytku razem z żoną po śmierci gospodarza.

Rytuały narodowe - znaki rozpoznawcze to rodzaj totemów, są to flaga, godło, hymn. Skupiają one tożsamość naszego narodu.

Kościół przekazuje rytuały, które wchłonął z czegoś, przyjmuje bo nie może ich odrzucić, wyrugować, nadaje wówczas temu nową interpretację, np. choinka to było kiedyś germańskie drzewko jako centrum świata, w gałązkach drzewka przebywaj ą dusze broniące swojego obszaru. Obrzędowość pogańska mówi o skupieniu siły bogów, którym wieszano np. jedzenie aby chroniły domostwo (przedchrześcijański świat). Związki z umarłymi przodkami, jeśli my damy im jeść wówczas oni otoczą nas opieką. Mikołaj -wywodzi się od boga Odyna, który dawał tym co mu służyli albo siekał rózgami tych, którzy mu nie służyli. Święta wiążą się z przesileniami w przyrodzie: najdłuższa noc - Boże Narodzenie, przesilenie wiosenne - Wielkanoc, równonoc - Noc Świętojańska, przesilenie jesienne -Święto zmarłych.

Rytuały tworzymy sami - gesty, słowa, lub przejmujemy od innych. Funkcjonujemy w świecie rytuałów, widzimy je obok nas. Dzięki rytuałom zachowujemy tożsamość, dzięki nim przekazujemy cywilizacje, łączymy przeszłość z przyszłością. Rytualizacja życia ma różny charakter. Wspólnoty przedpiśmienne miały dużo rytuałów, wiązały się one z życiem społecznym. Dzisiaj tego brak z powodu zabiegania, pośpiechu, szybkiej konsumpcji życia itp. Kiedyś wspólne spotkania np. przy studniach, na rynku integrowały mieszkańców podczas wspólnych rozmów. Dzisiaj zanik rytuałów ze względu na nową technologię, komputeryzację. Przez to utrata związków, relacji, wspólnotowości. Istotą rytuału jest jego społeczny charakter. Człowiek ma możliwość wyboru rytuałów. Zjawisko indywidualizmu w rytuale wiąże się z biologicznymi aspektami życia.

Światopogląd człowieka pierwotnego zdominowany przez pojęcie religijne; człowiek pierwotny bywa określony jako HOMO RELIGIOSUS, każda jego sfera zycia jest przepojona ideami religijnymi. Religije pierwotne nie maja ścisle ustalonych systemow dogmatycznych ani ustalnoejk organizacji kościelnej tworzy je wiara w istoty nadprzyrodzone oraz system nakazow i zakazow.

OBRZĘDY PRZEJŚCIA, SYSTEM ZAWIESZENIA

Arnold van Gennep - franc. antropolog, twórca teorii dot. obrzędów przejścia. "Rytuały przejści" (książka).

"Życie ludzkie nie stanowi continuum, ale jest serią symbolicznie zaznaczonych skoków (przejść)"

Życie - łańcuch złoż. z ogniw, koniec jednego początkiem nast., każdy rytuał ma niezmienną strukturę:

- faza wyłączenia

- faza zawieszenia (margialna)

- faza włączenia

Rytuał przejścia nie dotyczny wył. człowieka (np. faza zawieszenia w cyklu dobowym).

Rytuał przejścia =obrzęd przejścia = inicjacja

W kulturach pozaeuropejskich inicjacja to rytuał

Inicjacja chłopięca. Najczęściej chłopcy zbierani są w grupę i poddawani fazie wyłączenia - symbol śmierci (np. kładą się na ziemi, są przykrywani, faza faktycznego wyłączenia się ze społeczności np. wygania się ich do lasu) albo wyłącza się neofitów (jeżeli w plemieniu obowiązuje zasada, że nie bije się dzieci, to w fazie wyłączenia grunt. się od niej odstępuje). Neofici są wyganiani, dostają przewodnika - nauczyciela, przedstawiającego im różne prawdy.

Kolejnym elementem inicjacji jest próba (czy podołamy "nowej roli społ.). Najczęściej w plemionach są to próby wytrzymałości fiz. - wybijanie przednich zębów, wypalanie znaków, nacinanie skóry...

Włączenia do społeczności już na innych zasadach, także z ceremoniałem (np. symbolizacja narodzenia), żeby wszyscy wiedzieli, że przeszli inicjację, są inaczej ubierani, bądź malowani, często nadaje im sie nowe imię. Podstrzyżyny - długie włosy chłopca są obcinana na znak przejścia spod opieki matki, pod opiekę ojca.

Katolickie: narodziny --> chrzest --> komunia św. --> bierzmowanie

Rytuałem przejścia nazywamy każdą czynność, którą wykonujemy po raz pierwszy, a która wprowadza nas w nowy etap życia (przedszkole, szkoła...)

18te urodziny - tort z 18ma świeczkami o północy, oklepywanie, wrzucanie do wanny.

Po co zdmuch. świeczki? sybolika ognia > symbol życia, usmiercanie starej formy, jakiś etap.

Po co podrzucamy do góry? ruch do góry jest ruchem pozytywnym, kreującym kreowanie nowej istoty (???)

OBRZĘDY PRZEJŚCIA CD.

Zmiana stanu cywilnego. Zaręczyny - narzeczeństwto jest okresem zawieszenia, przemiana z panny w osobę zamężną, dający czas, by przyzwyczaić się do nowej roli, którą trzeba będzie pełnić. Kiedyś nie noszono tak wiele biżuterii, pierścionek był więc znakiem wyrazistym. Pierścionek - koło - zamknięte.

Faza włączenia - ślub. Moment kulminacyjny - oczepiny, o północy (moment przejścia). Zdjęcie wianka - symbolu dziewictwa, założenie czepca. Prywolne przyśpiewki (char. prokreacyjny).

Dawniej na terenie Polski panował stanowczo PATRIARCHAT.

Kobieta (córka) imała upośledzoną rolę w rodzinie - cieszono się tylko z narodzin wyna. Córka była inwestycją bezzwrotną (włożone pieniądze w wychowanie zawsze odchodziły do cudzego domu).

Kobieta była również uważana za osobę nieczystą:

- menstruacja

- współżyje z mężczyzną

- rodzi dzieci

Menstruacja - nie rozumiano tego zjawiska. porównanie do krwawiącej rany u mężczyzny sprawiało, że podejrzewano konszachty kobiety z siłami szatana.

Za medialne elementy ciała (magiczne) uznawano wydzieliny, zęby, włosy i paznokcie.

Współżycie uważane było w ogóle za akt grzeszny. powinno było się unikać współżycia w przypadku klęsk żywiołowych oraz w wielu innych sytuacjach. Spółkowanie jedynie w celach prokreacyjnych.

Wynikiem nieczystości współżycia była nieczystość ciąży. Kobieta powołuje kogoś na świat - skazuje go jednocześnie na śmierć. Kobieta przed porodem była izolowana.

57. Śmierć i życie wieczne - przykłady w religiach

• hinduizm - reinkarnacja

• judaizm - wieczne życie i zmartwychwstanie; złe dusze ukarane, najokrutniejsze są ukarane na zawsze

• chrześcijaństwo - po śmierci życie wieczne - przejście do lepszego świata

• islam - zmartwychwstanie

• stosunek do zmarłego jest wyrazem kultury

58. Wspólnoty kulturowe: rodzina, kasta, stowarzyszenie, wspólnoty religijne, wspólnoty koleżeńskie itd.

Wspólnota- typ zbiorowości autotelicznej oparty na silnych, emocjonalnych więzach, nieformalnej strukturze, dominujący w społeczeństwach pierwotnych.

Rodzina- oparta na więzach pokrewieństwa ( więzy krwi i uczuciowe) podstawowe więzi: małżeństwo, rodzicielstwo, braterstwo.

Rodzina nuklearna- mała (rodzice+ dzieci)

Kasta- zamknięta grupa społeczna do, której przynależność jest dziedziczna i najczęściej nie ulega zmianie, ma swoje prawa i przywileje np. w Indiach.

Stowarzyszenie- grupa ludzi nastawiona na jakiś cel- intencja instrumentalna sprecyzowane zasady działania, np. statut, przynależność dobrowolna, obwarowana przepisami np. organizacja porządkowa, fundacja, partia polityczna.

Wspólnoty religijne:

- grupa wielu osób połączona jednakowymi przekonaniami religijnymi (kontakt z sacrum, bóstwem, prorokiem)

- wspólnym sprawowaniem kultu np. obrzęd chrztu

- wspólnym dążeniem do określonego celu religijnego (życie wieczne, reinkarnacja, nirwana) i zbliżonym stylem życia

- wspólnota religijna może mieć charakter:

• Formalny

• Nieformalny

• Terytorialny

• Personalny

- zróżnicowanie wielkości: wiele milionów chrześcijaństwa, Islam i Buddyzm ; mało wyznawców, religie plemienne, sekty i nowe ruchy religijne

Sekta- zamknięta grupa religijna, której członków łączą osobiste relacje, odwołują się do tradycji religijnych, duchowych itp.

59. Naród jako wspólnota; kultura narodowa i jej instytucje.

Naród jako wspólnota:

- typ zbiorowości autotelicznej, oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący w społ. pierwotnych

- w ujęciu statycznym F. Tonniesa- wspólnota jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia i charakteryzuje się tym, że więzi oparte są na pokrewieństwie lub braterstwie; kontrola społ. sprawowana jest dzięki zwyczajom natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa

- wg dynamicznej teorii wspólnoty jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakoś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "do zewnątrz".

Kultura narodowa i jej instytucje:

- kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku, czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden element świadomości narodowej

- kultura narodowa- istnieje jako przestrzeń symboliczna, elementy: dziedzictwo, doświadczenie historyczne, język terytorium, symbole narodowe, bohaterowie historycznie i kulturowi.

- uczestnicy- ludzie kultywujący kulturę narodową

- kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzę, normami i zasadami, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, instytucje oświatowe, autorytety.

60. Historyczne typy kultury: kultura tradycyjna, kultura ludowa, kultura rycerska (szlachecka), kultura mieszczańska.

XIX w. --> Kultura ludowa = pierwotna, dobra. 2 typy inności

1. Zamieszkujący świat poza Europą

2. Kultura ludowa (lokalna) - izolacjonizm (przestrzenny, świadomościowy), sensualizm, szczególna religijność (szczególny typ), ustny przekaz, tradycjonalizm

W Polsce ludoznawstwo -> etnografia -> etnologia

61. Kultura masowa i jej alternatywy kulturowe.

Kultura masowa - termin z zakresu socjologii i antropologii kulturowej oznaczający charakterystyczny dla społeczeństw nowoczesnych typ kultury, którego treści adresowane są do masowego odbiorcy i cechują się wysokim stopniem standaryzacji.

Cechy kultury masowej wynikają z charakteru środków masowego przekazu, które umożliwiają jej funkcjonowanie. Dzięki radiu, prasie czy telewizji możliwe jest dotarcie do masowego odbiorcy. Charakter tych mediów sprawia jednak, że przekaz jest jednostronny, a masowy odbiorca staje się odbiorcą biernym. Media wymuszają także standaryzację i formalizację przekazów kulturowych.

Pojęcie kultury masowej obejmuje złożony kompleks zjawisk, występujących w kulturze zurbanizowanych społeczeństw. Istnieje wiele definicji tego zjawiska. Najczęściej jednak wiążą się one z rozpowszechnieniem środków masowego przekazu w XIX i XX wieku.

Powstanie kultury masowej wiązane jest z rewolucją przemysłową, oraz związanymi z nią procesami urbanizacji, unifikacji i umasowienia społeczeństw. Istotnym warunkiem powstania kultury masowej był też rozwój środków masowego przekazu, umożliwiających szybką dyfuzję wzorów i treści kulturowych. Powstanie prasy drukarskiej, umożliwiającej druk gazet, otwiera pierwszy etap rozwoju kultury masowej. Drugim etapem było pojawienie się radia i telewizji. Trzeci etap łączony jest zaś ze stworzeniem komputerów osobistych i Internetu oraz telefonii komórkowej.

62. Kicz jako zjawisko kulturowe.

Pochodzi od niemieckiego kitsch - bubel, tandeta - utwór o miernej wartości, schlebiający popularnym gustom, który w opinii krytyków sztuki i innych artystów nie posiada wartości artystycznej.

Określanie czegoś kiczem wskazuje odbiorcy brzydotę i lichość oraz małą wartość artystyczną tak nazwanego dzieła, wykonanego z pewnym przepychem, ale zupełnie pozbawionego gustu: przedmiotu, kompozycji plastycznej, utworu literackiego, filmu itp. Kicz jest określeniem silnie pejoratywnym i często kontrowersyjnym. To, co dla jednych jest kiczem, przez innych może być uznane za wartościową sztukę

63.

Makdonaldyzacja- zjawisko umasowienia kultury, sprowadzenie odbioru do biernego, przeciętnego konsumenta- Ritzer „Makdonaldyzacja społeczna”

Homogenizacja kultury- mieszanie treści kulturowych, a zarazem niwelowanie granic między kulturą wysoką i niską np. pisma; kontrkultury - twórcze buntownicze zachowania kulturowe (np. projekty teatralne), kultura alternatywna , subkultura

Odbiorcy kultury masowej- kultura masowa ma masowego odbiorcę, publiczność, czyli rozproszoną przestrzennie zbiorowością skoncentrowaną na konkretnym poziomie kulturowym. Produkty masowej kultury standaryzuje się do formy i treści ( popularna muzyka, filmy telewizyjne, reklamy) te środki masowego przekazu umożliwiają człowiekowi odbiór kultury masowej (prasa, radio, TV,sieć)

64. Widowisko jest w kulturze formą życia, danej społeczności zarówno pierwotne jak i współczesnej. Jedna z funkcji widowiska poza tworzeniem i przekazywaniem wartości estetycznych, ekspresywnych i artystycznych jest pełnienie funkcji poznawczych, kulturotwórczych, rozwojowych i edukacyjnych. Widowisko(geneza) starożytne widowiska sakralne i rytualne połączone z muzyką, śpiewem, tańcem praktykami obrzędowymi.

Widowisko teatralne-rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktor lub grupa aktorów na żywo daje przedstawienie dla ograniczonej publiczności. Teatr łączy obraz, dźwięk, bezruch i ruch. Nawet czasem może odwołać Siudo zmysłu węchu i dotyku. Posługuje się słowem, dźwiękiem , gestem, pozą, ruchem, światłem, cieniem itp.

Elementy widowiska teatralnego :aktor i widz; występowanie w roli; maska i kostium; reżyser, inscenizator, choreograf, scenograf, przestrzeń, aranżacja sceny; Pełnowartościowy spektakl teatralny to taki w którym następuje swego rodzaju porozumienie pomiędzy sceną a widownia

Rodzaje widowisk:

• Przedstawienie dramatyczne- dramat, może zawierać elementy innych rodzajów widowisk teatralnych

• Opera

• Operetka- mniej skomplikowana fabuła niż opera z niej wykształcił się np.musical

• Balet

• Pantonima- oparta na geście, mimice, ruchu bez słowa

• Teatr plastyczny- opiera się na plastyce ruchem, dekoracji i sposobie wyrażania się

65. Człowiek w Sieci (przestrzeń wirtualne i realna; szanse i zagrożenia kulturowe)

Internet daje nam wiele możliwości. Oferuje mnóstwo usług służących do komunikowania się z innymi ludźmi. Poszerza nasz kontakt ze sztuką, zwiększa dostęp do niej, a jednocześnie czegoś pozbawia. W masie reprodukcji znika gdzieś oryginał. Niektóre dzieła rodzą się w komputerze i poza jego rzeczywistość nigdy nie wychodzą. W sieci twórcy dostają absolutną wolność słowa, ze wszystkimi jego konsekwencjami. Mogą pisać co chcą i jak chcą.
Czasy obecne zaowocowały powstaniem przedmiotów, które są mniej materialne, niż było to dawniej. Właśnie Internet stał się bogatym w zasoby, archiwum takich przedmiotów bardzo charakterystycznych dla współczesnej kultury. Kultura w sieci staje się coraz mniej namacalna.

Świat realny coraz bardziej zaczyna uzależniać się od wirtualnej rzeczywistości. Być może z czasem granica między naszym światem, a cybernetyczną przestrzenią całkiem zniknie, a przynajmniej nikt jej już nie będzie dostrzegał. Być może za kilkanaście lat wizja Matrixa stanie się rzeczywistością. Być może to nie maszyny będą dla nas tworzyć drugi świat, ale my sami zdecydujemy się na taki właśnie styl życia.

Rzeczywistość zmienia się w zaskakującym tempie. Brakuje drogowskazów, praw, zasad postępowania. Na wykształcenie się współczesnej etyki naszego świata ludzkość miała wiele tysiącleci (choć i wciąż jest tu pełno braków i rozbieżności). Teraz jednak wyłonił się nowy, alternatywny cyber-świat, który rozpaczliwie domaga się nowych zasad, nowego ładu i porządku, gdyż ten który znamy już nie wystarcza.
Zjawisko, jakim jest wciąż rozrastający się wirtualny świat jest jak najbardziej realnym zagrożeniem, ale także i wielką szansą przed jaką staje każdy człowiek.

Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kultury

Ewolucja - zakłada jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form od drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych

Dyfuzja - oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, tematów, obyczajów) w drodze zapożyczenia.

Akulturacja - swoista forma dyfuzji kulturowej. Zachodzi, gdy w bliski a nawet żywiołowy kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które najczęściej znacznie się różnią. Proces polega na gwałtownym zmienianiu się jednej kultury pod wpływem drugiej a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych.

Synkretyzm kulturowy - jeden z podstawowych następstw dyfuzji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie posiadają cechy pochodzące z innych tradycji.

- HOMINIZACJA - proces uczłowieczenia. Polegał na natężaniu i zaostrzaniu rozwoju poszczególnych cech typowo ludzkich. - HOMINIZACJA- rekonstrukcja procesu powstawania człowieka

KOLEJNOŚĆ ROZWOJU CECH TYPOWO LUDZKICH

RAMAPITHECUS :

- najwcześniejszy

- 14 milionów lat temu

- zmiany środowiskowe spowodowały przechodzenie od życia w lesie do życia w otwartej przestrzeni sawanny, tam nie było tyle jedzenia, więc wyodrębniły się nowe cechy

- żyli nad wodami, naziemny tryb życia

- siekacze i kły małe

- twarz krótka i dość prosta

- mało wiadomo o ich zachowaniu i życiu, bo mało jest szczątków

- w zasadzie był czworonogiem, ale mógł przyjmować postawę dwunożną

AUSTRALOPITHECUS

- Australopithecus - małpa południowa

- ok. 5 lub 3,5 miliona lat temu do 1,5 miliona lat temu

- środowisko sawannowe - Afryka Południowa, środkowa i wschodnia

- czaszka bardziej pionowa

- twarz krótsza niż u małp

- dłoń nie była bardziej chwytna od małp człekokształtnych

- wędrowny tryb życia, w poszukiwaniu żywności

- chwiejny dwunożny chód, przypominający trucht

- długo matki opiekują się dziećmi

- podział pracy ze względu napleć

- współpraca w grupie

- proste naczynia z łupin orzechów i muszli oraz tacki do przenoszenia żywności

- nie potrafili przenosić wody

HOMO HABILIS

- 2,5 - 1,5 miliona lat temu

- homo habilis - człowiek zręczny

- zupełnie wyprostowana postawa

- bardziej chwytna dłoń

- większy mózg

- palce nóg nie są chwytne

- stopa podwójnie wysklepiona umożliwia długotrwały chód

- kciuk bardziej przeciwstawny

- wszystkożerny

- przemysł oldowejski - to narzędzia kamienne, nieregularnie obtłuczone, służyły do rozcinania skór, rąbania kości, dzielenia mięsa

HOMO ERECTUS

- 1 mln do 200 tysięcy lat temu

- homo erectus - człowiek wyprostowany

- Europa, Azja, Afryka

- podobny do człowieka

- przeciwstawny kciuk

- duży mózg

- tworzy wiele typów narzędzi

- mieszkał w jaskiniach, sam też budował osłony od wiatru i deszczu

- przemysł szelski i aszelski - dwie techniki obróbki kamienia

HOMO SAPIENS (środkowy paleolit)

- od ok. 400 tys. lat temu

- ok. 250 tys. - a 40 tys. lat temu - żył człowiek neandertalski - było to nieco przed ostatnią epoką lodowcową. Człowiek bardzo dobrze przystosowany do tamtych warunków. Był większy i silniejszy od człowieka współczesnego. Tu przemysł mustierski- narzędzia wykonywane według stałych wzorów. Pojawia się specjalistyczna broń myśliwska. Narzędzia wyrabiano również z kości. Neandertalczyki wyginęły a pojawił się człowiek z Cro-Magnon

HOMO SAPIENS SAPIENS (górny paleolit)

- Z południowej Afryki od 100 tys. lat temu

- kultura górnego paleolitu

- wąski nos, szerokie i wysokie czoło, małe łuki brwiowe

- pierwsze kultury stosunkowo rozwinięte rozwinęły się w mezolicie od 120 - 35 tys. lat temu - wtedy czł. zaczął panować nad środowiskiem

- urozmaicona dieta

- skomplikowane narzędzia

- ochra, jako barwnik

32

---