Powstanie idei zjednoczonej europy można doszukiwać się już w historii starożytnej europy, zaczynając od Cesarstwa Rzymskiego, przechodząc do ery nowożytnej poprzez imperium Karola Wielkiego oraz idee Ottona III a kończąc na podbojach Napoleona Bonaparte. Różnorodność językowa i kulturowa Europy czyniły próby oparte na prawach dynastycznych albo narzucone przez podboje wojenne niepewnymi i skazanymi na niepowodzenie.
Pod koniec wojny pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastrofalnych wydarzeniach drugiej wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości. Aby to urzeczywistnić, wielu polityków wspierało ideę utworzenia jakiejś formy europejskiej federacji czy rządu. Winston Churchill 19 września 1946 r. wygłosił na uniwersytecie w Zurychu mowę, w której wezwał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy, podobnych do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Bezpośrednim wynikiem tego przemówienia było utworzenie w 1949 r. Rady Europy. Rada Europy była (i dalej pozostaje) instytucją o raczej ograniczonych prerogatywach, jako swoisty ekwiwalent Narodów Zjednoczonych, aczkolwiek wypracowała pewne formy uprawnień w dziedzinie praw człowieka, jak Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Unia Europejska wyrosła z Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, powołanej na podstawie traktatu paryskiego, podpisanego w 1951 r. przez sześciu członków założycieli: Belgię, Holandię i Luksemburg (Beneluks), RFN, Francję i Włochy. Celem EWWiS było utworzenie wspólnej puli produkcji węgla i stali, aby zapobiec wojnie gospodarczej. Było to urzeczywistnienie planu opracowanego przez Jeana Monneta, a upowszechnionego przez francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana. 9 maja 1950 Schuman przedstawił propozycję utworzenia zorganizowanej Europy twierdząc, że jest to niezbędne do utrzymania pokojowych stosunków. Propozycja ta, znana jako Deklaracja Schumana, jest uważana za początek dzisiejszej Unii Europejskiej, która potem wybrała dzień 9 maja za Dzień Europy. Brytyjczycy zostali zaproszeni do uczestnictwa, ale odmówili, aby nie rezygnować z narodowej suwerenności.
W ślad za EWWiS poszły próby utworzenia, przez te same kraje, Europejskiej Wspólnoty Obronnej i Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Celem EDC było ustanowienie wspólnej europejskiej armii pod wspólną kontrolą, aby Niemcy Zachodnie mogły się ponownie bezpiecznie uzbroić i stawić czoła radzieckiemu zagrożeniu. EPC miała być zaczątkiem federacji państw europejskich. Jednak francuskie Zgromadzenie Narodowe odmówiło ratyfikowania traktatu EDC, co doprowadziło do zaniechania pomysłu, a potem odłożenia na półkę także EPC. Idea obu instytucji żyje jednak, choć w zmodyfikowanej formie, w późniejszych opracowaniach, jak Europejska Współpraca Polityczna (European Political Co-operation, także EPC), filar o nazwie Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa ustanowiony przez Traktat z Maastricht, czy Europejskie Siły Szybkiego Reagowania , obecnie w trakcie formowania.
Po niepowodzeniu inicjatyw EDC i EPC sześć krajów założycielskich spróbowało dalszej integracji, tworząc takie instytucje, jak Europejska Wspólnota Gospodarcza, EWG (European Economic Community, EEC) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (European Atomic Energy Community, Euratom). Celem EWG było zbudowanie unii celnej między krajami członkowskimi, opartej na czterech wolnościach: wolności przepływu dóbr, usług, kapitału i osób. Euratom miał z kolei połączyć narodowe zasoby nuklearne tych krajów. EWG była bezsprzecznie najważniejszą z tych trzech wspólnot, do tego stopnia, że jej nazwa została potem zmieniona na Wspólnotę Europejską, która została formalnie ustanowiona w Traktatach Rzymskich w 1957 r. i weszła w życie 1 stycznia 1958 r.
Historia europejskiej integracji
Trzy wspólnoty europejskie miały zawsze identyczny zestaw krajów członkowskich i podobne struktury instytucjonalne. Pierwotnie dzieliły Trybunał Sprawiedliwości i Parlament, mając odrębne rady i komisje (nazwane High Authority w przypadku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali). Jednak traktat o połączeniu z lipca 1967 r. złączył poszczególne rady i komisje w jednolitą Radę i Komisję. W 1968 r. została utworzona unia celna.
W 1987 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, który był pierwszym krokiem do ujednoliconego rynku europejskiego. Tym samym formalnie został wprowadzony koncept europejskiej współpracy politycznej.
W 1992 r. podpisano traktat z Maastricht, który zmodyfikował Traktaty Rzymskie. Ustanowił on Unię Europejską, zmieniając w UE tzw. pierwszy filar wspólnotowy i dodając dwa dalsze filary - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Sprawiedliwość i Sprawy Wewnętrzne. Traktat wszedł w życie w 1993 r.
W 1994 r. został ustanowiony Europejski Obszar Gospodarczy, aby umożliwić krajom EFTA uczestniczenie w jednolitym rynku bez konieczności wstępowania do Unii Europejskiej.
W 1997 r. podpisano traktat amsterdamski, który zaktualizował traktat z Maastricht, i którego celem była dalsza demokratyzacja UE.
1 stycznia 1999 jedenaście krajów Unii zgodziło się przystąpić do strefy euro i zrezygnować z własnych walut. 1 stycznia 2002 r. monety i banknoty euro weszły formalnie do obiegu.
Rozszerzenie w 1973 r.
1973: 9 krajów. Przystąpienie Wielkiej Brytanii, Danii i Irlandii.
Wielka Brytania, obawiając się wstąpienia do Wspólnoty z powodu ryzyka zaszkodzenia jej handlowi z Wspólnotą Narodów, ustanowiła w 1960 r. alternatywną organizację, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, (European Free Trade Association). Był to jedynie obszar wolnego handlu, a nie unia celna. Do EFTA weszły też w tym czasie Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja i Szwajcaria, a Islandia przystąpiła w 1970 r.
Ponieważ handel z Wspólnotą Narodów malał, a rósł udział handlu europejskiego, Wielka Brytania zdecydowała się przystąpić do wspólnoty, oczekując korzyści ekonomicznych. Irlandia i Dania, zależne w dużej mierze od handlu z Brytyjczykami, poszły w ślad za Zjednoczonym Królestwem. Pierwsza próba przystąpienia, jeszcze za rządów konserwatywnego premiera Harolda Macmillana, został zawetowana przez prezydenta de Gaulle'a w 1967 r.. Kolejny rząd, kierowany przez labourzystowskiego premiera Harolda Wilsona, zgłosił akces, zawetowany jednak ponownie przez de Gaulle'a. Dopiero rząd, na którego czele stał Edward Heath, zdołał wprowadzić kraj 1 stycznia 1973 r.. W 1972 Irlanda, Dania i Norwegia przeprowadziły referenda akcesyjne, w których padły następujące wyniki:
Irlandia - 83,1% za (10 maja)
Norwegia - 46,5% za (25 września)
Dania - 63,3% za (2 października)
Społeczeństwo Norwegii odrzuciło więc propozycję rządu (53,3% przeciw) i Norwegia nie weszła do Unii - podobnie stało się 20 lat później, gdy rząd norweski zaproponował wejście do Unii razem z Austrią, Szwecją i Finlandią.
Rozszerzenie w latach 80.
1981: 10 krajów. Wstąpienie Grecji.
1986: 12 krajów. Wstąpienie Hiszpanii i Portugalii.
Grecja przystąpiła 1 stycznia 1981, pod przywództwem Constantine Caramanlisa.
W 1986 do Wspólnoty weszły:
Rozszerzenie w 1994 r
1990: Zjednoczenie Niemiec.
1995: 15 krajów. Przystąpienie Austrii, Finlandii i Szwecji.
W referendach w 1994 uzyskano następujące wyniki:
Austria - 66,6% za (12 czerwca)
Finlandia - 56,9% za (16 października)
Szwecja - 52,8% za (13 listopada)
Norwegia - 43,1% za (28 listopada)
Austria, Szwecja i Finlandia zostały przyjęte 1 stycznia 1995. Natomiast w referendum w Norwegii 52,2% głosujących było przeciw.
Wraz z przyjęciem Austrii, Szwecji i Finlandii do UE, tylko Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Liechtenstein pozostały członkami EFTA.
Rozszerzenie w 2004 r.
Polska
Estonia
Łotwa
Litwa
Czechy
Węgry
Słowacja
Słowenia
Malta
Cypr
Rozszerzenie w 2007 r
Bułgaria i Rumunia zakończyły negocjacje w 2004 i weszły do Unii 1 stycznia 2007. Traktat akcesyjny Bułgarii i Rumunii został podpisany 25 kwietnia 2005 w Luksemburgu.
Regiony
region obszar kraju wyróżniający się charakterystycznymi cechami (geogr., fiz., kultur.); (w etn., geogr., turystyce) okolica, okręg, dzielnica, strefa, rejon
Ten termin używany jest powszechnie w trzech różnych znaczeniach , odpowiadającym trzem różnym pojęciom „części obszaru”. W dwóch pierwszych służy za narzędzie dla zamierzonego badania(cele poznawcze) lub dla celów organizacji określonego działania społecznego w przestrzeni. W trzecim przypadku sam podział przestrzeni jest przedmiotem badania tzn. dążymy do wyróżńienia regionów części przestrzeni z którą mamy do czynienia. Pojęcia te są odrębne ale pomiędzy nimi istnieje wiele współzależności.
Regiony dzieli się na 2 klasy powierzchniowe i węzłowe. Regiony powierzchniowy maja ten sam charakter na całym obszarze. Jednolitość ta nie jest całkowita, zawsze występuje zróżnicowanie cech, dopuszczone w ramach przyjętych kryteriów, a nieistotne różnice zostają pominięte. W granicach wyznaczonych przez dane kryteria regiony są jednolite. W przypadku regionów złożonych jednolitość określana jest w kategoriach zgrupowania cech. Regiony węzłowe są jednorodne ze względu na swą wew. strukturę lub organizację. Ważnymi elementami tej struktury są ognisko i otaczający je obszar powiązany z ogniskiem liniami krążenia. W pierwszym przypadku wyznaczone granice dzielą pewien obszar na mniejsze części lub wyodrębniają większe jednostki terytorialne przez scalenie mniejszych jednostek, w drugim określają zasięg oddziaływań ogniska. Przykładem regionów węzłowych mogą być takie obszary jak obszar zaopatrzenia i zbytu przedsiębiorstwa przem., obszar obsługowy miasta w zakresie administracji, szkolnictwa, kultury. Granice wyznaczają zasięg oddziaływań ogniska, gdy dany region otoczony jest regionami o odmiennym charakterze lub oddzielają zasięgi oddziaływania ognisk gdy dany region sąsiaduje z regionami o podobnym charakterze. Teoretycznie wyznaczanie granic regionów powinno być łatwe: granice regionów powinny łączyć miejsca w których cechy charakterystyczne sąsiednich regionów powierzchniowych lub siły oddziaływania sąsiednich ognisk (regiony węzłowe) znajdują się w równowadze. Praktycznie jednak wyznaczanie takich miejsc nie jest łatwe wymaga stosowania różnorodnych i nieraz skomplikowanych metod oraz rozwiniętej statystyki regionalnej.
Regionalizm
specyficzna forma decentralizacji, przekazywanie części władzy ośrodkom niższego szczebla, działającym na spójnych gospodarczych i kulturowych obszarach - regionach. Tendencja charakterystyczna dla państw wielonarodowościowych (np. Hiszpania) oraz zróżnicowanych pod względem rozwoju gospodarczego (np. Włochy), pozwala bowiem uniknąć separatyzmu, konfliktów i secesji, tworząc warunki dla autonomii regionów i współdziałania w ramach państwa. Regiony otrzymują określone kompetencje i obszary działań, w które państwo nie ingeruje (kontroluje jedynie pod względem zgodności z prawem).
Wyrazem nasilania się takiej polityki jest m.in. powstawanie w Unii Europejskiej formuł współpracy regionów (Komitet Regionów),
G. Gorzelak pod tym pojęciem rozumie "zjawisko poszukiwania przez zbiorowość terytorialną, wewnątrz większego systemu państwowego, własnej tożsamości", przy czym ta ostatnia może być warunkowana wieloma zjawiskami np. etnicznymi, religijnymi czy kulturalnymi. Wymieniona w zacytowanej definicji zbiorowość terytorialna to zbiorowość regionalna, czyli mieszkańcy danego regionu wyznaczonego na podstawie określonych przesłanek i kryteriów, powiązani ze sobą wspólnotą przekonań, tradycji i doświadczeń historycznych oraz przeświadczeniem, że coś odróżnia ich od mieszkańców sąsiednich obszarów. Owa świadomość regionalna, a dokładniej jej specyfika, pozwalają na odróżnienie zbiorowości regionalnych od grup narodowych z jednej, i społeczności lokalnych z drugiej strony.
"regionalizm" jest terminem wieloznacznym. Zasięg pojęcia regionalizmu może być zatem ograniczony do działań podejmowanych oddolnie przez konkretnych ludzi (regionalistów), czasem z poparciem władz lokalnych i innych instytucji, w trosce o ochronę tradycji i dorobku danego obszaru. Obszarem tym może być zarówno "właściwy" region, rozumiany jako obszar o odpowiednio dużej powierzchni, ze wspólną przeszłością historyczną, systemem wielowymiarowych powiązań i oddziaływań wewnętrznych i zewnętrznych (w tym powiązań administracyjnych, gospodarczych, kulturalnych) oraz ukształtowanym przez pokolenia poczuciem tożsamości regionalnej jego mieszkańców, jak i obszar ograniczony do poszczególnych miast i gmin, wsi i miasteczek. Jest to wąskie rozumienie pojęcia "regionalizm".
Pojęcie "regionalizmu" może być jednak także rozumiane szerzej. Odnosimy je do wszystkich zjawisk społecznych wypływających z więzów jakie tworzą się między spełniającym pewne kryteria określonym terytorium a jego mieszkańcami i wewnątrz tworzonej przez nich zbiorowości. Regionalizm w zaproponowanym znaczeniu obejmuje zazwyczaj kilka wymiarów:
- wymiar społeczno-kulturowy - większość członków zbiorowości jest przekonana o własnej odrębności, wyjątkowości i wewnątrz grupowym podobieństwie obowiązujących systemów wartości, poglądów, interesów i potrzeb grupowych; to także wspólnota tradycji i obyczajów, przyzwyczajenia kulinarne, czasem własna gwara.
- wymiar ekonomiczny - odzwierciedlany w obiektywnej lub postrzeganej subiektywnie specyfice rozwoju gospodarczego (również jego poziomu), występowaniu wzorców gospodarowania, historycznie ukształtowanych systemów powiązań i zależności kooperacyjnych, powszechnie akceptowanych dróg osiągania sukcesu; cechy te wsparte są silnym społecznym przekonaniem o ich wartości (ale często i o tym, że są wykorzystywane i nadmiernie eksploatowane lub też przeciwnie - niedoceniane przez władze centralne);
wymiar polityczny - wypowiadanie swoich poglądów, opinii na temat wspólnych interesów społeczności na forum publicznym (czasem tylko o zasięgu regionalnym, ale często i ogólnopaństwowym); odbywa się za pośrednictwem tworzących się organizacji
W uzupełnieniu powyższej charakterystyki obszarów zainteresowań i aktywności regionalizmów należy dodać, iż z reguły wyróżnione wymiary występują łącznie, tak jak łączą się ze sobą (lub przynajmniej powinny być ze sobą powiązane) odpowiadające im podsystemy organizmu regionalnego. W konsekwencji organizacje i instytucje tworzące zorganizowany kształt regionalizmów często nie ograniczają obszaru swego działania do jednego z wymienionych wymiarów, zajmując się każdym z nich.
W Polsce regionami łączącymi wszystkie wyróżnione wymiary jest Śląsk (Górny i Opolski), Wielkopolska, Pomorze-Kaszuby. Na Mazowszu czy w Małopolsce występujące regionalizmy nie są już tak silnie rozwinięte. W innych regionach (zwłaszcza na terenach tzw. Ziem Odzyskanych) można zaobserwować procesy tworzenia się regionalizmów (czy nawet - zbiorowości regionalnych w ogóle).
Regionalizm w Polsce
W Polsce bardzo dynamiczny rozwój regionalizmu nastąpił po zmianach ustrojowych na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Mimo, że w poprzednim ustroju pojęcie regionalizmu nie było całkowicie obce, z wiadomych względów ustrojowych nie było ono za bardzo eksponowane, przynajmniej nie w takim znaczeniu jak obecnie, a niektóre formy regionalizmu były wręcz formalnie nieakceptowane przez państwo, jak chociażby kwestie mniejszości etniczno-narodowych w świetle tezy o jednorodności społeczeństwa polskiego. Ustalenia Okrągłego Stołu, a przede wszystkim kwestie rozwoju samorządności były siłą napędową dla rozwoju szeroko pojętego regionalizmu w Polsce. Zlikwidowane zostały bariery polityczne i instytucjonalne uniemożliwiające wyrażanie swojej odrębności regionalnej, czy regionalnych interesów. Znaczny wpływ na rozwój regionalizmów miały przede wszystkim kwestie ekonomiczne, będące jednym ze źródeł regionalizmu, obok kwestii etnicznych.
Od roku 1999, dzięki dalszej decentralizacji państwa poprzez utworzenie mniejszej liczby województw, w których funkcjonuje równolegle samorząd z administracją rządową. Polityka rozwoju regionalnego jest prowadzona w pełniejszym wymiarze na dwóch poziomach zarządzania: wojewódzkim i centralnym.