PRAWO KARNE (MATERIALNE)- jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami , kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.

PRAWO KARNE PROCESOWE- jest dziedziną prawa określającą reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym, tj. Działalności zamierzającej do ustalenia czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo i do osądzenia sprawcy przestępstwa. Prawo karne procesowe określa tez uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym.

PRAWO KARNE WYKONAWCZE-reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych.

PRAWO PENITENCJARNE- zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.

PRAWO KARNE SKARBOWE- reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tzn. czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów.

PRAWO KARNE WOJSKOWE- mieści się w KK jako jego wyodrębniona „ Część wojskowa”

(art. 317-363 KK).Określa ono tzw. Przestępstwa wojskowe, tzn. przestępstwa żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby wojskowej i dyscypliną wojskową (np. dezercja), i wprowadza pewne odmienności od ogólnych zasad odpowiedzialności karnej, mające zastosowanie również w razie popełnienia przez żołnierza przestępstwa niewojskowego.

POSTEPOWANIE Z NIELETNIMI. Uregulowane w ustawie z 26.10.1982 r. O postępowaniu w sprawach nieletnich. Nie jest to część prawa karnego, ponieważ wobec nieletnich w zasadzie nie stosuje się kar, lecz środki wychowawcze i poprawcze. Podstawą zastosowania tych środków może być m.in. popełnienie czynu karalnego, zabronionego przez ustawę (głównie KK) jako przestępstwo.

PRAWO O WYKROCZENIACH- przepisy należące do tej dziedziny zawiera głównie Kodeks wykroczeń z 1971 r. Określa czyny będące wykroczeniami i zasady odpowiedzialności za wykroczenia. Prawo o wykroczeniach od prawa karnego różni głównie waga czynów, którymi każda z tych dziedzin prawa się zajmuje. Wykroczenia są czynami karalnymi o niższym stopniu społecznej szkodliwości niż przestępstwa i w związku z tym zagrożone sa łagodniejszymi karami.

PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE- rozumie się przepisy wewnętrznego prawa karnego odnoszące się do przestępstw z elementem obcym( np. popełnionych przez cudzoziemców lub za granicą) oraz do instytucji międzynarodowej współpracy w sprawach karnych.

MIĘDZYNARODOWE PRAWO KARNE- rozumie się przeważnie prawa międzynarodowego publicznego odnoszące się do przestępstw międzynarodowych, a zwłaszcza do zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludziom.

Szerokie rozumienie pojęcia PRAWO KARNE MIĘDZYNARODOWE:

• Normy praw karnego wewnętrznego poszczególnych państw dotyczące zakresu zastosowania ustawy karnej (tzn. prawo karne kolizyjne);

• Normy prawa wewnętrznego i normy zawarte w dwustronnych i wielostronnych umowach międzynarodowych odnoszące się do ekstradycji i innych form współpracy międzynarodowych w sprawach karnych;

• Norma prawa międzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach międzynarodowych odnoszące się do pewnych czynów (określanych jako delicta iuris gentium);umowy te przede wszystkim zobowiązują sygnatariuszy do kryminalizacji takich czynów (np. piractwa, handlu narkotykami) i do współpracy w ich ściganiu;

• Prawo norymberskie- normy prawa międzynarodowego ustanawiające odpowiedzialność za zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkości;

• Normy wewnętrznego prawa karnego odnoszące się do zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości;

• Normy prawa międzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach międzynarodowych odnoszących się do praw człowieka (np. w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1996 r. - MPPOP lub w konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. - KPCPW) i ustalające pewne standardy prawa karnego, prawa karnego procesowego i prawa karnego wykonawczego, które powinny być przestrzegane przez państwa - sygnatariuszy tych umów przy tworzeniu i stosowaniu przepisów prawa wewnętrznego;

NAUKA PRAWA KARNEGO- zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem usystematyzowanego zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa oraz wyjaśnienie społecznej funkcji przepisów, instytucji i zasad prawa karnego jak również krytyczna ocena i formułowanie propozycji zmian prawa karnego.

KRYMINOLOGIA -jest nauką o przestępczości i przestępcy. Uprawiana jest w formie badań empirycznych i formułowanie na podstawie twierdzeń ogólnych o badanych zjawiskach.

WIKTYMOLOGIA (od łac. Victima- ofiara)- jest nauką o ofierze przestępstwa, zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem (wiktymizacją) i osobą pokrzywdzonego. Zajmuje się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, ustaleniem czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą, metod zapobiegania wyktimizacji.

KRYMINALISTYKA- jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W ramach kryminalistyki wyróżnia się taktykę kryminalistyczną i technikę kryminalistyczną. Należą tu np. badanie odcisków palców (daktyloskopia), śladów narzędzi przestępstwa (mechanoskopia), badania pisma, problematyka wariografu („ wykrywacza kłamstw”).

Przedmiotem NAUKI O POLITYCE KRYMINALNEJ jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw (tzw. polityka karna) i politykę w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności (polityka penitencjarna)

NAUKI PENITENCJARNE- zajmuje się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności.

FUNKCJA SPRAWIEDLIWOŚCIOWA- zaspokojenie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej, przez ukaranie sprawcy.

FUNKCJA OCHRONNA- służy ochronie pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien porządek społeczny.

FUNKCJA GWARANCYJNA- tzn. przez wyraźne określenie, co jest przestępstwem, zagwarantować jednocześnie obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyny, których prawo za przestępstwo nie uważa.

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ ZA CZYN - odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu (działania lub zaniechania). Czyn jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności. Nie mogą być podstawa odpowiedzialności karnej mysli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne lub jego stan niebezpieczeństwa. Środki zabezpieczające (np. umieszczenie w zakładzie poprawczym lub zakładzie psychiatrycznym) może nastąpic tylko w razie popełnienia czynu zabronionego. W postępowaniu w sprawach nieletnich podstawą do zastosowania środków wychowawczych może być również wykazywanie objawów demoralizacji. Umieszczenie nieletniego może być zastosowane tylko w wypadku jeżeli dopuścił się on czynu karalnego określonego w ustawie jako przestępstwo. Powinna mieć charakter osobisty, tzn. winy nie może przejąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępstwa.

ZASADY WINY

Wina to osobista zarzucalność czynu (art. 1 § 3 k.k.), czyli występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a czynem, np zamiar popełnienia czynu w przypadku przestępstw umyślnych → strona podmiotowa (subiektywna) przestępstwa → niekiedy zasadę winy nazywa się zasadą subiektywizmu, co nie jest w pełni ścisłe ze względu na historyczny rozwój koncepcji winy (nie zawsze wiązano ją ze stroną podmiotową), a obecnie strona podmiotwa nie wyczerpuje w pełni problematyki winy.

Odpowiedzialność obiektywna - odpowiedzialność za samo spowodowanie skutku, bez winy. Obecnie nie obowiązuje, choć w przeszłości była ona stosowana, co w nauce nazwano „winą obiektywną” (Makarewicz).

Czyn zabroniony to czyn wypełniający znamiona przestępstwa określone w ustawie karnej, nie będący jednak przestępstwem, gdyż sprawcy nie można przypisać winy, tzn. czyn obiektywnie naruszający prawo karne, ale nie przestępny.

ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ I OSOBISTEJ

Powszechnie w prawie karnym obowiązuje zasada indywidualnej i osobistej odpowiedzialności, choć spotykamy się z wyjątkami:

• ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary z 2002 r. - ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za takie czyny osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, z wyłączeniem SP, samorządu terytorialnego i innych organów państwowych → podmiot podlega każe jeśli podległa mu jednostka popełniła określone w ustawie przestępstwo;

• prawo karno-skarbowe - tzw. odpowiedzialność posiłkowa → odpowiedzialność za pełnomocnika lub pracownika pod karą grzywny za przestępstwa skarbowe;

• pozostałości odpowiedzialności karnej zbiorowej → udział w bójce (art. 158 § 2 i 3 k.k.) i udział w zbiegowisku i zamach na mienie (art. 254 k.k.)

• ale nie udział w związku przestępnym, bo tutaj nie obciążają go czyny innych osób;

Indywidualizacja odpowiedzialności karnej (odpowiedzialność indywidualna) (art. 21 kk) - przestępstwo to własny czyn sprawcy.

Indywidualizacja kary (odpowiedzialność osobista) (art. 55 kk) - kary nie może przyjąć na siebie inna osoba niż sprawca, stąd np. jako przestępstwo poplecznictwa jest odbywanie kary za kogoś innego (art. 239 kk)

ZASADA HUMANITARYZMU

Nie jest możliwe, by człowiek jako jednostka był najwyższą wartością prawa karnego, gdyż stałoby się to ze szkodą dla ochrony interesów ogólnospołecznych, państwa itp.. Dlatego zasada humanizmu prawa karnego jest nie realistyczna.

Prawo karne powinno być jednak „ludzkie” tzn., że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki nie powinny być okrutne, poniżać karanego, ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości. Postulat humanitaryzmu jest jednym z dorobków Oświecenia. Współcześnie wynika z art. 3 KPCPW i art. 7 MPPOP, art. 40 Konstytucji RP i art. 3 kk.

→ zasada ta ma duże znaczenie w prawie karnym wykonawczym;

ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGE

• Zasada ta jest częścią dorobku Oświecenia (choć pewne jej elementy zauważano nawet w starożytności), a jej celem jest ochrona jednostki przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwa.

• art. 8 Deklaracji Praw Człowieka i obywatela z 1789 r. - pierwszy raz sformułowana, a w Józefinie pierwszy raz zawarta w ustawie karnej. Sformułowanie jej w tej postaci przypisuje się A. Feuerbachowi.

• uznana za podstawowy składnik państwa prawa

• art. 11 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.;

• art. 7 KPCPW;

• art. 15 MPPOP (nie można jej zawiesić nawet w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego);

• art. 42 Konstytucji RP → zgodność przepisu z tą zasadą bada TK;

• art. 1 § 1 k.k.

Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori

NULLUM CRIMEN SINE LEGE SCRIPTA

• prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie, a nie np. w prawie zwyczajowym, choć zwyczaj i normy obyczajowe mogą być pomocne w interpretowaniu przepisów karnych;

• związane z trójpodziałem władz i powierzeniem tworzenia prawa legislatywie (inaczej w systemie anglosaskim), a nie władzy wykonawczej ani sądowniczej;

• formalnie mogą to być akty normatywne z „mocą ustawy”, ale jest to wyjątek od reguły;

• akty niższego rzędu niż ustawa mogą mieć wpływ na prawo karne, ale tylko w razie blankietowego przepisu ustawy, jednak blankietowość nie może być zbyt szeroka. Początkowo (1995 r.) TK uznał, że blankietowe przepisy w prawie karnym są niedopuszczalne, ale kilka lat (2001 r.) później złagodził stanowisko.

NULLUM CRIMEN SINE LEGE CERTA

• adresatem tej zasady jest ustawodawca, który ma obowiązek opisania przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny dla jego zrozumienia i przestrzegania.

• nieokreśloność przestępstwa może wynikać:

• z niejasnych słów czy sformułowań użytych w tekście ustawy

• z użycia tzw. znamion ocennych, które mogą mieć różne znaczenie (np. zeszpecenie czy znieważenie), choć z czasem obrastają orzecznictwem

• ze świadomego wprowadzenia opisu czynu precyzyjnego, ale szerokiego, a wybór przypadków w których dochodzi do odpowiedzialności karnej zostawiony jest w gestii organów ścigania i sądów.

• precyzyjnego opisu rdzenia czynu, a pozostawienia wątpliwości co do przypadków granicznych.

ZAKAZ ANALOGII

• na niekorzyść oskarżonego, ponieważ nieuregulowanie danej sprawy w prawie karnym nie jest luką w prawie, ale pozostawieniem danych czynów poza sfera wpływu prawa karnego.

• łamanie tej zasady obniżyłoby lub zniszczyło bezpieczeństwo prawne obywateli.

• niedopuszczalne jest stosowanie tak analogii legis (wprowadzona w kk duńskim, ale rzadko stosowana) jak i analogii iuris. Obie analogie wprowadzone i/lub stosowane były w państwach bloku socjalistycznego.

• niebezpieczeństwo pomylenia analogii z interpretacją rozszerzającą, np.:

• uznanie energii za rzecz przez SN w Niemczech uznane było za analogię, co spowodowało wprowadzenie w 1900 r. wprowadzenie specjalnego przepisu o kradzieży energii elektrycznej do kk niemieckiego, ale Sąd Kasacyjny we Francji uznał jedynie, że stosuje interpretację przepisu, a nie analogię;

• uznanie za włamanie również sytuacji, gdy osoba ukrywa się w sklepie przed jego zamknięcie, a potem „wyłamuje” z łupem po zamknięciu sklepu - SN w 1980 r.;

LEX RETRO NON AGIT

• ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz. Może jednak likwidować odpowiedzialność lub ją łagodzić;

• art. 15 MPPOP;

• miarodajne jest posługiwanie się datą faktycznego ogłoszenia, a nie datą Dz.U.;

• ważne jest też stosowanie odpowiedniej vacatio legis, w celu umożliwienia obywatelom zapoznania się w ustawą.

• w przypadku zmiany jedynie interpretacji (czyn do tej pory uznawany za nieprzestępny, zaczyna być za taki uważany) → może być potraktowane jako niezawiniony przez sprawcę błąd co do prawa.

NULLA POENA SINE LEGE

• kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie, choć nie musi, a nawet nie powinna być ściśle określona (sankcja bezwzględnie oznaczona), gdyż uniemożliwia to wydanie sprawiedliwego wyroku;

• sankcja nieoznaczona (pełna swoboda sędziego) jest naruszeniem zasady n.p.s.l.;

Struktura przepisów

• część ogólna - mają charakter operacyjny, reguły postępowania

• część szczególna - przepis składa się z dyspozycji i sankcji

PODZIAŁ DYSPOZYCJI

1.wg. sposobu określania zachowania się

• dyspozycja nazwowa - wskazuje nazwę

• dyspozycja opisowa - opisuje zachowanie się, typ czynu niedozwolonego

• dyspozycja opisowo-nazwowa

2.z punktu widzenia opisu czynu

• kazuistyczne - szczegółowo określone

• syntetyczne uogólnione

3. wg. ilości znamion

• dyspozycja prosta. Określone zachowanie proste, stwierdzenie na czym czyn polega

• dyspozycja złożona - składa się z wielu znamion

a)egzemplifikacja - ustawodawca wylicza zachowania, przynajmniej jedno musi być spełnione

b)koniunkcja - czyn opisany przez ujęcie dwóch, trzech zespołów znamion, wszystkie muszą być spełnione

c)alternatywa - sprawca może zachować się w taki lub inny sposób lecz aby ponieść odpowiedzialność wystarczy jedno zachowanie

4.kompletność znamion

• dyspozycja zupełna - kompletna

• dyspozycja niezupełna - nie podaje dokładnego opisu czynu

PODZIAŁ PRZESTĘPSTW

• zbrodnia - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 3 lub karą surowszą

• występek - czyn zagrożony grzywną od 30 stawek dziennych, pozbawienia wolności od 1 m-ca, ograniczenia wolności

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA - cechy zdarzenia które określają całokształt czynu zabronionego które muszą być udowodnione w postępowaniu aby mogło nastąpić ukaranie

PODZIAŁ USTAWOWYCH ZNAMION PRZESTĘPSTWA

• przedmiot ochrony/zamachu

• podmiot (osoba fizyczna, człowiek, wiek, szczególne właściwości podmiotu)

• strona przedmiotowa (zachowanie się, skutek, następstwo, znamiona okoliczności, czasu, miejsca, sposobu)

• strona podmiotowa (umyślność/nieumyślność, cel, pobudka, motyw)

Typy przestępstw

1. podstawowy - zawiera podstawowe typu znamion

2. uprzywilejowany - znamiona dodatkowe które wpływają na złagodzenie kary

3. kwalifikowany znamiona dodatkowe które wpływają na zaostrzenie sankcji

Wiek z punktu widzenia odp. karnej

• 17 lat (art. 10 § 1) - osoba w chwili popełnienia przestępstwa, która kończy 17 lat ponosi pełną odpowiedzialność karną

• 15 - 17 lat (art. 10 § 2) - ograniczona odp. karna; czyn musi być ujęty w art. 10 § 2 KK - są to najcięższe przestępstwa

Okoliczności popełnienia czynu - łagodzące lub obciązające

• stopień rozwoju sprawcy - wskazuje nastawienie psychiczne sprawcy do czynu

• właściwości i warunki osobiste - co robił? Czym się zajmował? Gdzie się wychował?

• Nieskuteczność dotychczas stosowanych środków - czy nieletni był wcześniej karany

Względem osoby do 18 roku życia nie można orzec dożywotniego pozbawienia wolności. Kara w stosunku do nieletniego nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy kary.

17-18 latek może zostać potraktowany jako osoba nieletnia pod warunkiem:

• dopuściła się występku

• stopień rozwoju sprawcy

• nieskutecznośc środków

• właściwości i warunki osobiste

• okoliczności czynu

Nieletni - odpowiedzialność w zakresie:

• demoralizacji - osoba do lat 18: stan lub proces charakteryzujący negatywne postawy i zachowania nieletniego, przejawy muszą być intensywne i silnie rozwiniete aby rozpocząć postępowanie karne, można stosować środki wychowawcze

• czynu karalnego - osoba od 13 do 17 lat, przestępstwo, przestępstwo skarbowe, niektóre wykroczenia, do przestępstw i przestępstw skarbowych stosuje się środki poprawcze

• wykonywania rozstrzygnięć - osoba do 21 lat, stosuje się środki poprawcze i wychowawcze

Katalogo środków wychowawczych

• upomnienie

• zobowiązanie do określonego zachowania

• nadzór odpowiedzialny rodziców (do 18 lat)

• nadzór organizacji młodzieżowych lub społecznych

• nadzór kuratora

• środki o charakterze karnym

• zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych do 21 lat

• przepadek przedmiotów

• umieszczenie w zakładach o charakterze opiekuńczo-poprawczym

Strona przedmiotowa przestępstwa -określone zewnętrzne zachowanie się sprawcy, skutek, następstwo okoliczności

1. zachowanie - może przybrać postać działania lub zaniechania

• przestepstwa z działania (cechują się działaniem, aktywnością sprawcy)

• przestępstwa z zaniechania (brak wymaganego działania)

• utrzymanie danego stanu rzeczy (kombinacja dizałań i zaniechań

2. skutek zachowania - zmiana wywołana określonym zachowaniem się sprawcy, którą można oddzielić od zachowania

• przestępstwa materialne (znamienne skutkiem)

• przestępstwa formalne (przestepstwa których dokonanie nie jest zależne od tego czy skutek wystapi czy nie, chwilą dokonania jest określone zachowanie się sprawcy)

3. następstwo - rodzaj skutku od którego ustawodawca uzależnia istnienie typu kwalifikowanego

• jeżeli nie ma przestępstwa sprawca odpowiada z typu podstawowego

• jeżeli nie ma skutku sprawca odpowiada za usiłowanie popełnienia przestępstwa

4. okoliczności popełnienia czynu - czas miejsce sposób, sytuacja

5. związek przyczynowy

• nie zawsze skutek wynikający ze zdarzenia można przypisać sprawcy, wywołanie skutku można przypisać jeżeli bez zachowania się nie byłoby skutku

• musi być związek między zachowaniem się (np. użycie broni palnej)

Strona podmiotowa przestępstwa - umyślność lub nieumyślność popełnienia czynu zabronionego

• zamiar może być bezpośredni lub ewentualny

• musi być określony stosunek woli tzn. chęci realizacji bądź w postaci godzenia się

1. zamiar ewentualny -sprawca nie chce aby doszło do czynu ale godzi się z jego skutkami

2. nieumyślność - brak zamiaru, sprawca nie chce czynu, nie godzi się, jest to naruszenie zasad ostrożności i lekkomyślnośc, sprawca nie przewiduje popełnienia czyny choć powinien był

3. wina mieszana (kombinowana) - połączenie umyślności i nieumyślnośći

4. umyślność - świadome zachowanie sięnieumyślny stosunek do następstw czynu

5. PRZESTĘPSTWO KIERUNKOWE - ZAMIAR BEZPOŚREDNI O SZCZEGÓLNYM ZABARWIENOIU

• sprawca działa w określonym celu

• ukierunkowanie następuje przy wskazaniu pobudek

WINA - personalna zarzucalność czynu oparta na faktach życia psychicznego sprawcy i na cechach jego osobowości w warunkach kiedy nie zachodzi żadna z okoliczności wyłączających lub zmniejszających winę

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE LUB ZMNIEJSZAJĄCE WINĘ

• wiek

• niepoczytalność (KK określa za pomocą metody biol-psych definicję niepoczytalnośći jako dwa elementy, skutek i przyczyna muszą być niepoczytalne)

• błąd

• rozkaz

• niektóre stany wyższej koonieczności

• upośledzenie (lekkie - zdaje sobie sprawe co można a co nie, głębokie - sprawca nie zdaje sobie sprawy)

• choroby psychiczne

• jeżeli sprawca jest niepoczytalny nie można mu postawić zarzutu popełnienia przestępstwa tylko zarzut czynu karalnego

BŁĄD - konieczność wyłączająca winę, mylne wyobrażenie o rzeczywistości

• co do faktu (dotyczy ustawowego znamienia czynu)

• co do prawa (nieświadomość bezprawności czynu, nie dotyczy przestępstw przeciwko życiu, zdrowiu drugiej osoby; jeżeli błąd jest usprawiedliwiony sprawca nie ponosi odpowiedzialności)

KONTRATYPY - okoliczności wyłączające bezprawność czynu

• ustawodawca określa zdarzenia pod kątem zachowania się przeciętnego człowieka, musi tak opisać zdarzenie aby każdy mógł podpasować pod ten opis

• kontratyp jest przeciwieństwem czynu zabronionego

1. obrona konieczna

1. zamach - zachowanie się człowieka, może dopuścić się os. niepoczytalna lub dziecko, może polegać na działaniu lub zaniechaniu, istnieje niebezpieczenstwo natychmiastowego naruszenia dobra, sprzeczne z prawem

2. obrona konieczna - aktywne odparcie zamachu, pewne działania niezbędne do ochrony dobra, musza być uzasadnione społecznie, środki muszą być wystarczające do odparcia zamachu

• eksces intensywny (środki są niewspółmierne do intensywności zamachu)

• eksces ekstensywny (zamach i obrona są niezgodne w czasie)

2. stan wyższej konieczności - sprawca działa w celu uchylenia niebezpieczeństwa (działanie człowieka lub sil przyrody) dla dobra które jest pod ochroną poświęcając inne dobro

• czyn społecznie korzystny (poświęcenie dobra niższej wartości dla wyższej)

• wina (poświęcenie dobra tej samej wartości, wyższej wartości)

• zasada subsydiarności (ostateczność! jeżeli nie można ratować dobra w inny sposób)

• zasada proporcjonalności (dobro poświęcone < dobro ratowane)

• zasada wyłączenia - nie mogą powoływać się osoby wykonujące pewne zawody

3. ryzyko nowatorstwa (eksperymentowanie) - charakter techniczny, poznawczy, badawczy, ekonomiczny

• działania podjęte w celu osiągnięcia korzyści

• przeprowadzony w oparciu o najnowsze odkrycia

• niedopuszczalne na osobie małoletniej, upośledzonej, nieprzytomnej, pozbawionej wolności, odbywającej służbę wojskową, płodzie i kobiecie ciężarnej (chyba ze cel leczniczy z wysokim % korzyści)

• wymagana zgoda

STADIALNE FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA - drogi realizacji czynu, przestępstwa umyslnego; czyn rozpoczyna się w umyśle sprawcy kiedy ten podejmuje decyzję o popełnieniu

1. zamiar - sprawca myśli na temat popełnienia przestępstwa

2. przygotowanie - chce realizować zamiar, pzygotowuje się (karane jeżeli ustawa tak stanowi, postać rzeczowa i personalna)

3. usiłowanie

• zwykłe - sprawca zmierza do realizacji czynu, do którego nie dochodzi, zachowuje się w określony sposób (za usiłowanie odpowiada wg tej samej sankcji co za dokonanie)

• nieudolne - może prowadzić do niewykonania czynności, poprzez uzycie niewłaściwych środków lub brak przedmiotu co do którego miał plan (możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od wymierzania kary)

• kwalifikowane - sprawca zmierza do popełnienia czynu ale nie udaje mu się to w zamian za co popełnia inny

4. dokonanie - pełna realizacja czynu

5. czynny żal - starania sprawcy aby naprawić szkode lub nie dopuszcza do realizacji czynu

ZJAWISKOWE FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA - można pociągnąć do odpowiedzialności więcej niż jedną osobę, nie tylko tą która dokonala czynu

1. jednosprawstwo - sprawca dopuszcza się samodzielnie przestępstwa

2. współsprawstwo - działanie dwóch lub większej ilośći sprawców w porozumieniu (musi być zawarte przed czynem lub w trakcie trwania czynu)

3. sprawstwo równoległe - sprawcy działają w ty samym czasie, w tym samym miejscu ale niezależnie od siebie wykorzystując nadarzającą się okazje; sprawcom przypisuje się czyn równoległy, każdy odpowiada za swój czyn

4. sprawstwo kierownicze - sprawca kierowniczy kieruje wykonaniem czynu, sam faktycznie nie bierze w nim udziału; odpowiada za całe zdarzenie którym kierował

5. sprawstwo polecające - polecenie wykonania czynu; polecający wie wiecej na temat zdarzenia lub ma władzę kierowniczą i poleca podwładnemu wykonanie czynu

6. podżeganie - nakłanianie innej osoby do popełnienia przestępstwa namową, szantażem, groźbą, zastraszeniem, obietnicą korzyści

7. pomocnictwo - ułatwienie innej osobie popełnienia przestepstwa, pomoc fizyczna lub psychiczna, działanie lub zaniechanie

ZBIEG PRZEPISÓW

1. rzeczywisty - sprawca swoim jednym zachowaniem realizuje ustawowe znamiona wiecej niż jednego przepisu ustawy

• kumulatywna kwalifikacja czynu - musi być uzasadniona przez przedstawienie wszystkich przepisów które sprawca naruszył

• sąd wymierza karę z przepisu który przewiduje najsurowszą sankcję

2. pozorny

• zasada specjalności (przepis szczegolny wyłącza mozliwość stosowania przepisu ogólnego)

• zasada subsydiarności (przepis głowny podstawowy wyłącza przepis posiłkowy subsydiarny

• zasada pochłaniania (przepis pochłaniający konsumuje przepis pochłonięty)

ZBIEG PRZESTĘPSTW

1. rzeczywisty - sprawca dopuszcza się 2 lub więcej przestępstw, do żadnego nie zapadł jeszcze wyrok

• sys. kumulacji (dodaje się wszystkie kary za każde przestępstwo)

• sys. absorbcji (kara najcięższa pochłania wszystkie kary)

• sys. asperacji (wymierza się karę najsurowszą, może być modyfikowana, a nawet zaostrzona)

• kara łączna (nie może być niższa od sumy kar orzeczonych ani przekroczyć sumy kar, nie może przekroczyć górnej granicy kary przewidzianej w KK, grzywny do 540 stawek dziennych, ogr. wolności do 18 m-cy, pozbawienie wolności do 15 lat, łączy się kary tego samego rodzaju, łączy się kary innego rodzaju tylko wtedy kiedy mogą być połączone)

2. pozorny - ustawodawca uważa że zbiegu nie ma, sprawca dopuszcza się czynu wskazującego na wielokrotność działania

• ciąg przestępstw (sprawca popełnia 2 lub więcej przestepstw w krótkim odstepie czasu w podobny sposób, przy czym w miedzyczasie nie zostaje skazany za żadne z przestępstw, wymierza się karę na podstawie jednego przepisu, ale następuje zaostrzenie ustawowego wymiaru kary)

• przestępstwo ciągłe (jeden sprawca dopuszcza się 2 lub więcej zachowań w krótkim odstępie czasu realizując z góry zaplanowany zamiar, musi godzić w tą samą osobę)

• przestępstwo trwałe (sytuacja trwa nieprzerwanie przez dłuższy okres czasu, może być przerwany z woli sprawcy lub organu ścigania)

SYSTEM ŚRODKÓW REAKCJI PRAWNO-KARNEJ

1. kary

2. środki karne

3. środki probacyjne

4. środki zabezpieczające

KARY - instrument reagujący a przestępstwo, środek przymusu państwowego, jej istotą jest dolegliwość

• grzywna - system stawek dziennych, system stawek kwotowych (od 100zł do 25 tys. Zł)

• stosuje się w II etapach: I etap - okreslenie ilości stawek dziennych (10-360) II etap - wysokość stawek dziennych (10-20 tys. Zł)

• grzywna kumulatywna (łączy się z inną karą; sprawca działał w celu pozyskania korzyści majątkowej)

2. ograniczenie wolności - od 1 do 12 m-cy

• 3 rygory kary ograniczenia wolności (zakaz zmiany miejsca stałego pobytu bez zgody Sądu, obowiązek pracy, obowiązek składania relacji z przebiegu kary ograniczenia wolności)

• obowiązek pracy (nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne w stosunku miesięcznym od 20-40 h, potrącenie części wynagrodzenia osoby już pracującej od 10% - 25% miesięcznie, możliwość ustanowienia kuratora, (stowarzyszenia)

• dodatkowe obowiązki (przeproszenie pokrzywdzonego, alimentacja, powstrzymanie się od używania alkoholu i środków odurzających, świadczenie pieniężne do 20.000zł lub do wysokości 60.000zł na rzecz, które zajmują się przeciwdziałaniu przestępczości)

3. pozbawienie wolności - od 1 m-ca do 15 lat

• sys celkowy (pełna izolacja więźniów w pojedynczych celach z Biblią)

• sys milczenia (wspólna praca więźniów w ciągu dnia, nie wolno rozmawiać, noc w pojedyńczych celach)

• sys progresywny (polega na podzieleniu kary na klasy od bardziej ograniczającej prawa więźnia do odbywania kary w złagodzonych warunkach)

4. kara 25 lat i dozywotnie pozbawienie wolności - charakter izolacyjny zabezpieczający społeczeństwo

ŚRODKI KARNE - 2 forma reakcji PK na czyn zabroniony

1. pozbawienie praw publicznych

• pozbawienie czynnego i biernego prawa wyborczego

• osoba nie może uczestniczyć w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

• osoba nie może pełnić funkcji w organach i instytucjach państwowych

• degradacja (utrata stopnia wojskowego)

• utrata orderów, odnzaczeń oraz brak możliwości ich uzyskania w okresie pozbawienia praw

• sąd może orzec pozbawienie praw publ. w razie skazania na kare pozbawienia wolności nie krótsza niż 3 lata za przestępstwo zasługujace na szczególne potępienie

• środek fakultatywny

2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu - od roku do 10 lat

• sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu

• sprawca okazał ze dalsze zajmowanie stanowiska lub zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym

3. zakaz prowadzenia działalności w stosunku do małoletnich - od roku do 15 lat

• w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwa związane z wykorzystaniem seksualnym lub okrutnym znęcaniem się nad małoletnim sąd może orzec zakaz dożywotnio

4. obowiązek powstrzymania się od określonych działań przebywania w określonych miejscach - od roku do 15 lat

• orzekane w przypadku skazania za przestępstwa molestowania seksualnego małoletniego oraz za umyslne przestępstwo z uzyciem przemocy wobec osoby bliskiej

5. zakaz prowadzenia pojazdów - środek represyjny, chroni społeczeństwo przed ponownym popełnieniem przestępstwa, orzekany czasowo lub dożywotnio

• czasowy zakaz prowadzenia pojazdów (od roku do lat 10, fakultatywnie: za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, obligatoryjnie: sprawca zbiegł z miejsca przestępstwa lub był nietrzeźwy)

• dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów (fakultatywnie: sprawca art. 173, 174 doprowadził do śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu innej osoby, sprawca art. 177 był nietrzeźwy lub zbiegł z miejsca zdarzenia, obligatoryjnie: w razie ponownego skazania za prowadzenie pod wpływem alkoholu, środków odurzających lub zbiegł z miejsca zdarzenia)

6. przepadek przedmiotu - środek jednorazowy o charakterze represyjnym

• orzekany gdy sprawca dopuścił się przestępstwa którego następstwem jest śmierć, ciężki uszczerbek na zdrowiu, przeciw mieniu, obrotowi gospodarczemu

• przepadkowi podlegają: przedmioty które służyły do popełnienia przestępstwa, tzw. owoce przestępstwa, przedmioty których obrót, posiadanie są niedozwolone

7. obowiązek naprawienia szkody - na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka obowiązek naprawienia szkody w całości lub w cześci w celu zadośćuczynienia

• zwrot korzyści ( sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową do jej zwrotu w części lub całości na rzecz skarbu państwa lub innego podmiotu)

8. podanie wyroku do publicznej wiadomości - następuje gdy sąd zauważa taką konieczność, bierze się pod uwagę czy nie narusza to interesu pokrzywdzonego, sąd ustala sposób podania,

• obligatoryjnie: jeżeli wnosi o to pokrzywdzony przestępstwem o zniesławienie

9. nawiązka - obowiązek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej wysokości w stosunku do wyrządzonej szkody, kwota nie może być wyższa n iż 100 tys. Zł

• orzeczona w razie skazania za przestępstwo umyślne przeciwko zdrowiu i zyciu, przeciw środowisku,

• nawiązka na rzecz pokrzywdzonego lub inny cel społeczny przez niego wskazany

• może być orzeczona zamiast obowiązku naprawienia szkody

ŚRODKI PROBACYJNE - związane z poddaniem sprawcy próbie

1. warunkowe umorzenie postępowania - sprawa jest na etapie postępowania, rezygnacja ze skazania, okres próby jest kontrolowany przez czas wyznaczony + 6 m-cy

• przesłanki formalne (zagrożenie karą pozbawienia wolności do lat 3 lub 5 lat -> można umożyć jeżeli sprawca pojednał się z pokrzywdzonym)

• przesłanki materialne

• stopień winy i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

• sprawca nie był karany za przestępstwa umyślne

• pozytywna prognoza na przyszłość wobec sprawcy

• właściwości i warunki osobiste sprawcy

• zachowanie się sprawcy po popełnieniu czynu

• okres próby od roku do 2 lat (jeżeli przesłanki zostały spełnione)

• dozór (kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia)

• zobowiązania (informowanie o przebiegu próby, przeproszenie pokrzywdzonego, obowiązek alimentacji, powstrzymanie się od naduzywania alkoholu itp., powstrzymanie się od kontaktowania się z określonymi osobami)

• próba udana (sprawca przestrzegał obowiązków i warunków próby i upłyną okres próby)

• próba nieudana (postępowanie idzie dalej i sprawca zostaje osądzony, sąd podejmuje obligatoryjnie skazanie jeśli sprawca w okresie próby popełni przestępstwo za które zostanie skazany, sprawca popełnił przestępstwo inne niż umyślne, uchyla się od dozoru, nie przestrzega warunków próby)

2. warunkowe zawieszenie wykonania kary - kara jest orzeczona ale zawiesza się jej wykonanie

• przesłanki formalne (sprawca skazany na karę pozbawienia wolności do 2 lat, ograniczenia wolności, grzywny samoistnej)

• przesłanki materialne

• pozytywna prognoza na przyszłość

• właściwości i warunki osobiste

• postawa sprawcy

• zachowanie się po popełnieniu czynu

• w stosunku do multirecydywistów warunkowe zawieszenie tylko w wyjątkowych sytuacjach, do recydywistów (wyjątek to świadek koronny) nie stosuje się warunkowego zawieszenia

• okres próby - pozbawienie wolności (2-5 lat), kary łagodniejsze (1-3 lata), młodociani i multirecydywiści (3-5 lat)

• dozór (kuratora, instytucji, organizacji)

• zobowiązania - łączne, kumulowane, zmieniane (składanie relacji z próby, alimentacja, naprawienie szkody, podjęcie nauki, pracy, przygotowania do zawodu, nie nadużywanie alkocholu i innych środków, podjęcie leczenia odwykowego za zgodą skazanego, powstrzymanie się od przebywania w określonych miejscach/środowiskach, powstrzymanie się od kontaktowania się z określonymi osobami,)

• próba udana (skazanie ulega zatarciu, usuwa się kartę z rejestru karalności)

• próba nieudana (skazany dopuścił się przestępstwa umyślnego i podobnego, rażące naruszenie prawa, skazany dopuścił się innego przestępstwa podobnego, uchyla się od dozoru, nie naprawia szkody, wy wywiązuje się ze zobowiązań)

3. warunkowe przedterminowe zwolnienie - dotyczy skazanych umieszczonych w zakładzie karnym, kara ulega skróceniu

• przesłanki formalne:

• odbyte minimum ½ kary, co najmniej 6 m-cy

• recydywa - minimum 2/3 kary

• multirecydywa - minimum ¾ kary, co najmniej rok odbyty

• 25 lat - po odbyciu 15 lat

• dożywocie - po 25 latach

• przesłanki materialne

• postawa skazanego

• właściwości i warunki osobiste

• zachowanie po popełnieniu czynu

• sposób zycia skazanego przed czynem

• sposób popełnienia czynu

• zachowanie w trakcie wykonywania kary

• okres próby (pozostała część kary do odbycia, nie krótszy niż 2 lata nie dłuższy niż 5, multirecydywa - minimum 3 lata, dożywocie minimum 10 lat)

• dozór kuratora

• zobowiązania (art. 159 KKW)

• decyduje sąd penitencjarny

• próba udana (koniec odbywania kary w chwili udzielenia warunkowego zwolnienia)

• próba nieudana (skazany popełnił przestępstwo, okres próby nie jest wliczany w poczet kary, skazany odsyłany jest do zakładu karnego)

---