Flaga Generalnego Gubernatorstwa

Generalne Gubernatorstwo

(1939-1945)- jednostka administracyjno-terytorialna, utworzona na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939, z mocą obowiązującą od 26 października 1939 obejmującą część okupowanego wojskowo przez Niemcy terytorium II Rzeczypospolitej, która nie została wcielona bezpośrednio do Rzeszy..

Proklamacja Generalnego Gubernatorstwa przez Rzeszę była sprzeczna z prawem międzynarodowym (konwencja haska IV z 1907 r.) i w konsekwencji nielegalna. W konsekwencji Generalne Gubernatorstwo nie było podmiotem prawa międzynarodowego, ani publicznego. Wszystkie akty władz Generalnego Gubernatorstwa, stanowiących jedynie władzę okupacyjną de facto pozbawione były od chwili wydania znaczenia prawnego w międzynarodowych stosunkach prawnych

Aneksje III Rzeszy w czasie II wojny światowej (do sierpnia 1941), linia czerwona pokazuje przebieg granicy państwowej Rzeszy 1 września 1939 (wyodrębnione również Wolne Miasto Gdańsk). Aneksje terytorialne III Rzeszy do sierpnia 1941,linia czerwona - przebieg granicy państwowej Niemiec 1 września 1939. Wyodrębniony teren Generalnego Gubernatorstwa. III Rzesza oraz terytoria anektowane i Generalne Gubernatorstwo w sierpniu 1941, linia czerwona pokazuje przebieg granicy Niemiec 1 września 1939. Aneksje III Rzeszy w czasie II wojny światowej (do sierpnia 1941), linia czerwona pokazuje przebieg granicy państwowej Rzeszy 1 września 1939 (wyodrębnione również Wolne Miasto Gdańsk).

Praca przymusowa

Polscy rolnicy województwa krakowskiego pochwyceni przez policję niemiecką na roboty przymusowe w Rzeszy, 1941

Jednym z celów polityki prowadzonej w Generalnym Gubernatorstwie było stworzenie zasobów ludności polskiej wykorzystywanych w charakterze niewolniczej siły roboczej. 26 października 1939 r. w GG objęto nakazem pracy przymusowej wszystkich Polaków w wieku 18-60 lat, 12 grudnia 1939 r przesunięto dolną granicę wieku do lat 14. Oficjalnie dla Polaków istniał tzw. obowiązek pracy a dla Żydów tzw. przymus pracy, w praktyce jednak oba te pojęcia oznaczały zatrudnianie przymusowe.

Zatrudnianie ludności odbywało się za pośrednictwem sieci 21 Urzędów Pracy (niem. Arbeitsamt), 85 ekspozytur i 250 placówek, podlegających Oddziałowi Zatrudnienia Głównego Wydziału Pracy w rządzie Generalnej Guberni. Placówki te w porozumieniu z niemiecką policją i SS organizowały system pracy przymusowej i eksploatacji darmowej siły roboczej. Skierowanie do pracy oznaczało nakaz do pracy przymusowej na warunkach określanych przez pracodawcę bez możliwości zmiany miejsca pracy. Sporządzano specjalne listy młodzieży która była następnie kierowana do Służby budowlanej (Baudienst) i obozów pracy. Przeprowadzano masowe łapanki, których celem było dostarczenie robotników do przymusowej pracy w niemieckiej gospodarce (rolnictwo, przemysł, transport itd.).

Warunki pracy przymusowych robotników wywiezionych do Rzeszy pozostawały surowe, np. polskim robotnikom rolnym w Badenii zakazano praktyk religijnych, korzystania ze środków komunikacji (kolej, autobusy oraz rowery), uczęszczania do restauracji, teatrów, kin oraz uczestniczenia w innych rozrywkach kulturalnych, opuszczania miejsca pracy bez specjalnego zezwolenia policyjnego, obowiązywał także zakaz zgromadzeń oraz godzina policyjna, zakaz zgłaszania zażaleń, kontaktów intymnych z kobietami, dopuszczano kary cielesne wobec robotników oraz przekazywanie ich organom bezpieczeństwa (np. Gestapo), wskutek donosów pracodawcy o "przestępstwach" np. typu "zwolnienie tempa pracy" lub "niechęć do pracy".

Przymusowa praca będąca przejawem wyzysku ekonomicznego (utrzymywano celowo niski poziom płac lub w ogóle nie wypłacano wynagrodzeń) stanowiła ogromne źródło dochodów dla koncernów niemieckich i firm, będąc jednocześnie elementem terroru, fizycznego wyniszczenia społeczeństwa i osłabiania woli oporu - umożliwiała to m.in. .reglamentacja żywności, w 1941 Niemiec otrzymywał dziennie 2300 kalorii, Polak 700, a Żyd 400. Skutki niedoboru żywności rekompensował w pewnym stopniu czarny rynek i działalność Rady Głównej Opiekuńczej.

Z Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białostockiego wywieziono w latach 1939-1945 do Rzeszy 1 230 000 mln ludzi (z samego Generalnego Gubernatorstwa wywieziono 940 000 według raportu Hansa Franka z 14 grudnia 1942 przedstawionym na posiedzeniu kierowników NSDAP), a ogółem z całej okupowanej Polski w tym okresie 3 000 000 ludzi. Polska stanowiła jedyny kraj w okupowanej Europie w którym zastosowano na taką skalę pracę przymusową (w szczytowym momencie wykorzystywania pracy przymusowej w III Rzeszy pracowało ogółem 7 100 000 robotników przymusowych i najemnych z całej Europy).

Dodatkowo zatrudniano setki tysięcy nie objętych statystyką osób w niemieckich przedsiębiorstwach, oddziałach Organizacji Todt, obozach pracy, obozach koncentracyjnych, przy budowie fortyfikacji, rowów przeciwczołgowych, zasieków i innych umocnień w strefie przyfrontowej.

W latach 1943-1945 tysiące niemowląt i dzieci polskich robotnic zmarło w zakładach dla dzieci robotnic zagranicznych w III Rzeszy.

(niem. Kennkarte) - dowód tożsamości wydawany przez władze niemieckie wszystkim nie-niemieckim mieszkańcom Generalnego Gubernatorstwa, którzy ukończyli piętnasty roku życia. W początkowym okresie okupacji poświadczeniem tożsamości były polskie dowody osobiste. Dopiero na mocy rozporządzenia Hansa Franka z 26 października 1939 przewidziano obowiązkowe wydawanie okupacyjnych kenkart. Odpowiednie zarządzenia wykonawcze pojawiły się stosunkowo późno, bo dopiero 13 czerwca 1941 r. Władze postanowiły rozpocząć akcję wydawania kenkart prawdopodobnie ze względu na szerokie rozpowszechnienie się fałszywych polskich dowodów osobistych. Do końca roku 1942 nie udało się opatrzyć wszystkich w nowe dokumenty i akcję przedłużono do 1 kwietnia 1943. Ostatnie obowiązkowe kenkarty wydano w roku 1943.

Procedura i wygląd

Kenkarta był to arkusz cienkiego kartonu o wymiarach ok 29,4×14,0 cm złożonego w dwóch miejscach tak, że powstawała trzykartkowa "książeczka" o wymiarach 14,0×9,8 cm. Kenkarty Polaków miały kolor szary, Żydów i Cyganów żółty; Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, Gruzinów i Górali (traktowanych jako ludność pochodzenia niemieckiego Goralenvolk) niebieski. Dokumenty mniejszości oznaczone były dodatkowo literami: J (Żydzi), R (Rosjanie), W (Białorusini), K (Gruzini), G (Górale), Z (Cyganie). Do wydania kenkarty niezbędne były:

• wniosek ubiegającego się

• metryka

• dowód osobisty

• ewentualne świadectwo ślubu

• Polaków obowiązywało złożenie pod przysięgą oświadczenia o aryjskim pochodzeniu.

Przy odbiorze pobierano odciski palców wskazujących obu rąk, umieszczanego na karcie rozpoznawczej. W nowych dowodach tożsamości istniała też rubryka dotycząca zawodu. W związku z tym np. artyści którzy nie zarejestrowali się w Urzędzie Propagandy wpisywali tam zawód fikcyjny (np. Jan Parandowski wpisał „biuralista”). Ponadto, oprócz fotografii, rubryk na dane personalne i adres zamieszkania umieszczano w kenkarcie informację o wyznaniu posiadacza. Dzięki temu, że w procedurę wydawania nowych dokumentów zaangażowani byli polscy urzędnicy, udało się wystawić ogromną ilość fałszywek. Umożliwiało to "zalegalizowanie" nowych tożsamości członków ruchu oporu lub ukrywających się po „aryjskiej” stronie Żydów. W czasie okupacji, obok komórek AK i Delegatury specjalizujących się w fałszerstwie, działały "przedsiębiorstwa" produkcji dokumentów. Kenkarty można było zakupić na straganach i placach targowych już od 500zł. Po Warszawie krążył nawet dowcip, że pierwsza obława na Kercelaku została zorganizowana po tym jak gubernatorowi Fischerowi w czasie inspekcji zaproponowano kupno jego "własnej" kenkarty... Gestapo w roku 1943 przewidywało, że w samej stolicy ok. 150 tys. mieszkańców posiadało fałszywe dokumenty. Podobnie Komenda Główna AK szacowała pod koniec 1942 roku, że co dziesiąty mieszkaniec posiada podrobioną kenkartę.

---