Materiały do wykładu z Finansów Publicznych - przygotowała Magdalena Miszczuk

Pojęcie finansów publicznych: publiczne zasoby pieniężne oraz procesy ich gromadzenia i rozdziału związane z realizacją celów ogólnospołecznych (publicznych).

Obiektywny charakter finansów publicznych - powstają na pewnym etapie rozwoju społeczno-ekonomicznego

Finanse publiczne podlegają interwencji państwa, funkcja państwa to stworzenie ram prawnych dla przeprowadzania wszelkich transakcji gospodarczych, prywatne kształtowane przez prawa rynku

Rodzaje działalności państwa: 1) produkcja dóbr i usług; 2) regulacja i subwencjonowanie produkcji prywatnej; 3) zakupy dóbr i usług wytwarzanych przez sektor prywatny; 4) redystrybucja dochodów przez wypłacanie świadczeń

Zakres podmiotowy finansów publicznych: kryterium własnościowe i podległości (problem podmiotów działających na zasadach komercyjnych jak np. przedsiębiorstwa państwowe), kryterium zadaniowe (problem organizacji pozarządowych)

Formy jednostek sektora finansów publicznych i zasady ich gospodarki finansowej:

1. jednostki budżetowe - nie posiadają osobowości prawnej, pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek dochodów odpowiedniego budżetu

2. samorządowe zakłady budżetowe - odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych, mogą otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe (do 50% kosztów jego działalności), dotację podmiotową lub celową (na dofinansowanie inwestycji lub na zadania bieżące finansowane ze środków UE i innych zagranicznych bezzwrotnych), wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych

3. państwowe fundusze celowe - fundusze ustawowo powołane, których przychody pochodzą ze środków publicznych a wydatki przeznaczane są na realizację wyodrębnionych zadań państwowych, nie mają osobowości prawnej. Fundusz celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister lub inny organ wskazany w ustawie. Koszty funduszu mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków tj. bieżących przychodów, dotacji z budżetu i pozostałości środków z okresów poprzednich. Ze środków funduszu mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu terytorialnego

4. agencja wykonawcza - państwowa osoba prawna tworzona na podstawie odrębnej ustawy. W planie dochodów i wydatków agencji wydatki nie mogą przekraczać dochodów, chyba że za zgodą ministra pełniącego nadzór nad agencją. Agencja może otrzymywać dotacje z budżetu państwa. Może też zaciągać zobowiązania, jeśli są zapewnione środki na obsługę długu. Corocznie wpłaca do budżetu państwa nadwyżkę środków finansowych ustaloną na koniec roku (po zapłaceniu podatków).

5. instytucja gospodarki budżetowej - uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów. Może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych oraz dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Zakres przedmiotowy finansów publicznych

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. wydatkowanie środków publicznych

3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. zarządzanie środkami publicznymi

6. zarządzanie długiem publicznym

7. rozliczenia z budżetem UE

Funkcje finansów publicznych

1. Alokacyjna - narzędzie rozmieszczenia zasobów rzeczowych w gospodarce

Przesłanki występowania finansów w funkcji alokacyjnej:

• Pozbawienie dostępu do dóbr osób o małych dochodach

• Niebezpieczeństwo niewłaściwego rozdysponowania środków przez osoby prywatne

• Konieczność likwidacji niepożądanych efektów działalności gospodarczej

• Problem finansowania „dóbr wspólnych”

2. Redystrybucyjna - celowe, świadome wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do wtórnego (innego niż pierwotny) podziału tworzonego w państwie PKB.

Przesłanki:

• Państwo nie wypracowuje dochodu

• Dochody nierównomiernie rozłożone w społeczeństwie, popyt na dobra dość równomiernie rozłożony

Dylemat: efektywność czy sprawiedliwość społeczna

3. Stabilizacyjna - oddziaływanie na gospodarkę w celu osłabienia wahań cyklu koniunkturalnego

Przesłanka: mechanizm rynkowy samoczynnie nie reguluje gospodarki

2 sposoby wykorzystania instrumentów finansowych w tej funkcji

• Automatyczne stabilizatory

• Dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie

Dochody publiczne

Przesłanki gromadzenia przez państwo dochodów publicznych:

1. Państwo dostarcza społeczeństwu dóbr w zakresie bezpieczeństwa, zabezpieczeń społecznych oraz dba o rozwój gospodarczy

2. Środki własne państwa niewystarczające (nie działa na zasadach komercyjnych)

3. Ograniczone możliwości stosowania zwrotnych wpływów

Dobro Publiczne - istnienie i tworzenie dobra publicznego jest jedną z przyczyn gromadzenia dochodów publicznych (ma on różny zakres w poszczególnych krajach)

Można wyróżnić dobro publiczne:

1. naturalne (powietrze, woda, rzeki, jeziora, morza itp.)

2. społeczne - wynikające z założonego w danym państwie zakresu finansowania dóbr przez państwo (szkolnictwo, ochrona zdrowia, wodociągi, kanalizacja itp.)

Kryteria wyróżniające dobro publiczne od dobra prywatnego:

1. kryterium użyteczności (społeczne) - korzyści z dobra prywatnego czerpie jedna lub kilka osób i rywalizują one o dane dobro, z dobra publicznego mogą korzystać wszyscy - mają taki sam dostęp do danego dobra

2. kryterium odpłatności (ekonomiczne) - dobra prywatne są dostarczane za odpłatnością w wysokości wynikające z mechanizmów rynkowych i są finansowane z funduszy prywatnych; dobra publiczne są dostarczane bezpłatnie lub z częściową odpłatnością i finansowane są z funduszy publicznych

Podział danin publicznych w państwie

Budżet państwa: podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier, dochodowy od osób fizycznych i dochodowy od osób prawnych, podatek tonażowy, cło, ryczałt ewidencjonowany, zryczałtowany podatek dochodowy od osób duchownych

Fundusze celowe i NFZ: składki, niektóre opłaty

Otwarte fundusze emerytalne: część składki na ubezpieczenie emerytalne

Budżety gmin:

podatki - od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn, karta podatkowa,

opłaty - skarbowa, część opłaty eksploatacyjnej (60%), targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, od posiadania psów i inne

udziały w podatkach wpływających do budżetu państwa: 39,34% podatku dochodowego od osób fizycznych, 6,71% podatku dochodowego od osób prawnych

Budżety powiatowe:

udziały w podatkach wpływających do budżetu państwa: 10,25% podatku dochodowego od osób fizycznych, 1,4% podatku dochodowego od osób prawnych

Budżety województw samorządowych:

udziały w podatkach wpływających do budżetu państwa: 1,6% podatku dochodowego od osób fizycznych, 14,75% podatku dochodowego od osób prawnych

Środki publiczne:

1. Dochody publiczne

2. Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej

3. Inne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

4. Przychody budżetu państwa i budżetów j.s.t. oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

1. ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych

2. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku j.s.t.

3. ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

4. z otrzymanych pożyczek i kredytów

5. z innych operacji finansowych

5. Przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł

Dochody publiczne:

1. Daniny publiczne (podatki, składki, opłaty i inne)

2. Inne dochody należne budżetowi państwa i j.s.t. oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych

3. Wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez j.s.f.p.

4. Dochody z mienia (z najmu, dzierżawy i itp., odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych, dywidendy)

5. Dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

6. Spadki, zapisy i darowizny

7. Odszkodowania

8. Kwoty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji

Wydatki publiczne

Wydatki publiczne to finansowanie przez władze publiczne zadań wynikających z potrzeb zbiorowych i indywidualnych

Prawo Wagnera - wydatki publiczne nieustannie wzrastają

Wydatki publiczne:

1. Bieżące (dotacje i subwencje, świadczenia na rzecz osób fizycznych, wydatki bieżące jednostek budżetowych, tj. wynagrodzenia osób zatrudnionych w j.b., zakupy towarów i usług, koszty utrzymania jednostek budżetowych, koszty zadań zleconych do realizacji jednostkom należącym i nienależącym do sektora finansów publicznych)

2. Na obsługę długu (oprocentowanie i dyskonto od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek, wypłaty związane z udzielonymi przez skarb państwa poręczeniami i gwarancjami oraz koszty związane z emisją)

3. Majątkowe (na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne, w tym dotacje celowe na inwestycje)

Rozchody publiczne:

1. Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

2. Wykup papierów wartościowych

3. Udzielone pożyczki

4. Płatności, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku

5. Inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością

6. Płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych

Charakterystyczne cechy wydatków publicznych

1. arbitralność decyzji dotyczących rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych

2. niebezpieczeństwo marnotrawstwa środków publicznych

3. niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środków publicznych

4. „wypychanie” zasobów poza obieg stricte gospodarczy

Racjonalizacja wydatków publicznych w płaszczyźnie mikro- i makroekonomicznej. Metody racjonalizacji: metoda historyczna, popytowa, podażowa i metoda ekspertów.

Budżet państwa

Geneza budżetu państwa

1. rozdzielenie majątku króla od majątku państwa

2. rozwój parlamentaryzmu

3. poszerzanie aktów prawnych dotyczących budżetu

4. wzrost funkcji państwa (elementy socjalne i ekonomiczne)

5. deficyt i dług publiczny

Budżet państwa - uchwalany na okres roku plan, w którym zestawione są dochody i wydatki państwa oraz określone sposoby rozdysponowania nadwyżki lub sfinansowania tej części wydatków, które nie mają pokrycia w dochodach

Cechy budżetu państwa: budżet jest planem, ma charakter czasowy, dyrektywny, normatywny, fundusz scentralizowanych publicznych zasobów pieniężnych, dochody i wydatki budżetu mają charakter strumieniowy.

Zasady budżetowe: równowagi budżetowej, zupełności (powszechności), jedności formalnej i materialnej, szczegółowości, jawności

Klasyfikacja budżetowa - systematyczny podział dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów j.s.f.p. stosowany obligatoryjnie w planowaniu, ewidencji i sprawozdawczości budżetowej

Założenia klasyfikacji budżetowej:

1. klasyfikacja pozwala na dostosowanie ewidencji dochodów i wydatków do podstawowych standardów wspólnotowych

2. dostosowana do potrzeb statystyk opracowanych dla Międzynarodowego Funduszu Walutowego

3. układ klasyfikacji jest dwupoziomowy

1. wg działów i rozdziałów określających rodzaj działalności

2. wg paragrafów określających rodzaj np. dochodu

4. nadano symbole cyfrowe podziałkom klasyfikacyjnym:

działy - 3 cyfry

rozdziały - 5 cyfr

paragrafy dochodów i wydatków - 4 cyfry

paragrafy przychodów i rozchodów - 3 cyfry

5. w budżecie państwa dochody i wydatki dodatkowo klasyfikowane wg części

Procedura budżetowa:

1. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa przez dysponentów części budżetowych, ministrów właściwych do spraw rozwoju regionalnego, do spraw rybołówstwa i spraw rozwoju wsi

2. Minister Finansów opracowuje projekt i przekazuje Radzie Ministrów oraz dołącza dochody i wydatki takich jednostek jak np.: Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, NIK, SN, NSA itp.

3. Rada Ministrów uchwala projekt i przekazuje Sejmowi do 30 września

4. Sejm uchwala ustawę i przekazuje Senatowi

5. Senat uchwala poprawki do ustawy budżetowej ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi

6. Sejm przyjmuje (lub nie) poprawki Senatu i przekazuje Prezydentowi do podpisu (w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy, gdy termin nie zostanie utrzymany to Prezydent może rozwiązać Sejm)

7. Ustawę podpisuje Prezydent w ciągu 7 dni (może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego, Trybunał orzeka w ciągu 2 miesięcy)

Rada Ministrów przedkłada Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej do dnia31 maja roku następnego. Za I półrocze Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji budżetowej i NIK informacje o przebiegu wykonania budżetu do dnia 10 września roku budżetowego.

Podstawą gospodarki finansowej państwa jest jeden z następujących aktów prawnych:

1. ustawa budżetowa

2. projekt ustawy budżetowej

3. ustawa o prowizorium budżetowym

4. projekt ustawy o prowizorium budżetowym

Dochody budżetu państwa:

1. podatki i opłaty nie stanowiące dochodów lub przychodów j.s.t.,, funduszy celowych i innych j.s.f.p.

2. cła

3. wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

4. wpłaty z tytułu dywidendy

5. wpłaty z zysku NBP

6. dochody państwowych jednostek budżetowych

7. wpłaty nadwyżek środków finansowych agencji wykonawczych

8. dochody z mienia i sprzedaży majątku

9. odsetki (od środków na rachunkach bankowych, lokat bankowych, od pożyczek udzielonych z budżetu państwa)

10. środki europejskie

11. inne (np. grzywny, spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej)

Rezerwy w budżecie państwa:

1. rezerwa ogólna - nie wyższa niż 0,2% wydatków budżetu

2. rezerwy celowe:

1. na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu oraz gdy odrębne ustawy tak stanowią - do 3% wydatków budżetu

2. na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem kredytu w międzynarodowej instytucji finansowej

3. na wydatki związane z realizacją programów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE

3. w częściach budżetu państwa, których dysponentami są wojewodowie może być tworzona rezerwa do 1% planowanych wydatków

Zasady gospodarki finansowej (wykonywania budżetu państwa):

1. ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na zasadach i w terminach określonych w przepisach

2. realizacja zadań w terminach określonych przepisami i harmonogramem

3. dokonywanie wydatków w granicach kwot określonych w planie z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów

4. przeniesienia wydatków tylko w ramach części i działu, zmiana wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów, gdy kwota przekracza 100 tysięcy zł albo dotyczy wydatków na inwestycje budowlane, przeniesienia nie mogą zwiększać wynagrodzeń

5. zlecanie zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty

6. wydatki na obsługę długu dokonywane przed innymi wydatkami

Budżet środków europejskich - jest to roczny plan dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich (z wyłączeniem środków na pomoc techniczną)

Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP) - plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na 4 lata budżetowe. Stanowi on podstawę przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy. Deficyt budżetu państwa nie może być większy niż ten ustalony w WPFP. Uchwalany jest i aktualizowany corocznie przez Radę Ministrów. WPFP po raz pierwszy uchwala się do dnia 31 lipca 2010 r.

Przyczyny powstawania długu publicznego

1. utrzymywanie się deficytu

2. wysokie wydatki (wojny, klęski)

3. interwencjonizm państwowy

4. doktryna polityczna rządzącej ekipy

5. pułapka zadłużenia

Źródła pokrycia deficytu budżetu państwa

• przychody ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych

• przychody z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych

• przychody z pożyczek

• przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• kwoty pochodzące ze spłat udzielonych kredytów i pożyczek

• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych

• nadwyżki budżetu środków europejskich (pokrywa deficyt budżetu środków europejskich)

Państwowy dług publiczny (PDP) to wartość nominalna zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych ustalona po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu: wyemitowanych papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań (np. uznanych za bezsporne przez właściwą j.s.f.p., będącą dłużnikiem, wynikających z prawomocnych orzeczeń sądów)

Państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 60% wartości rocznego PKB

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne:

1. Gdy relacja PDP do PKB jest większa od 50%, a nie większa od 55%, to:

• Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego

Gdy relacja PDP do PKB jest większa od 55%, a mniejsza od 60%, to R.M. uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:

• Nie przewiduje się deficytu lub z takim deficytem, który zapewni, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższa niż ta z roku poprzedniego

• Nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej

• Waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych

• Wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa

• Wydatki budżetu j.s.t. mogą przekraczać dochody jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków unijnych

• R.M. przedstawia Sejmowi program sanacyjny w celu obniżenia relacji PDP do PKB

• Gdy relacja PDP do PKB jest równa lub większa od 60%, to dodatkowo:

• j.s.f.p.nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji

• R.M. przedstawia program sanacyjny w celu obniżenia tej relacji do poziomu poniżej 60%

• W projektach ustawy i uchwał budżetowych wydatki nie przekraczają dochodów

Pożyczka publiczna - świadczenie pieniężne, ogólne, umowne, dobrowolne, odpłatne i zwrotne na rzecz podmiotu publicznoprawnego

Przyczyny jej występowania: wojny, klęski żywiołowe, odbudowa kraju, zrywy narodowe o charakterze politycznym, przejściowe kłopoty budżetowe i gospodarcze

Klasyfikacja pożyczek:

1. Wg źródła - zagraniczne (zewnętrzne) i wewnętrzne

2. Wg horyzontu czasowego - krótkoterminowe i długoterminowe

3. Wg formy odpłatności - procentowe, premiowe (loteryjne), procentowo-premiowe, dodatkowo gwarantowane

4. Ze względu na umarzalność - umarzalne (tj. podlegające wykupowi w określonej dacie) i rentowe (nie mają ustalonego terminu spłaty)

Operacje na pożyczkach: konsolidacja pożyczek, konwersja pożyczek, repudiacja pożyczki

Instrumenty zaciągania pożyczek publicznych w Polsce - skarbowe papiery wartościowe. Są to papiery wartościowe, w których Skarb Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takich papierów i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego lub niepieniężnego. Wyróżniamy:

1. bon skarbowy - krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany

2. obligacja skarbowa - papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju i za granicą, oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek. Na rynku pierwotnym sprzedawana jest z dyskontem, wg wartości nominalnej lub powyżej wartości nominalnej. Wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana

3. skarbowy papier oszczędnościowy - papier wartościowy oferowany do sprzedaży osobom fizycznym, stowarzyszeniom, innym organizacjom społecznym i zawodowym, fundacjom. Może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko między tymi wymienionymi podmiotami. Termin zapadalności to 2 i 4 lata. Najbardziej popularne wśród inwestorów są te 2 letnie.

Bony skarbowe emitowane są w Polsce od 1991 r. a od 1995 r. emisja prowadzona jest w formie zdematerializowanej. Same bony przechowywane są w postaci zapisów elektronicznych w Rejestrze Papierów Wartościowych (prowadzi go NBP). Są to papiery wartościowe na okaziciela, emitowane na okres od 1 do 52 tygodni (obecnie na przetargach oferowane są bony 26 i 52 tygodniowe). Na rynku pierwotnym bony sprzedawane są na przetargach. Organizowane są one regularnie w każdy pierwszy roboczy dzień tygodnia. Na dany miesiąc Ministerstwo Finansów ogłasza miesięczny plan podaży bonów skarbowych zawierający terminy przetargów, prognozowaną wartość sprzedaży poszczególnych rodzajów papierów oraz daty zapłaty za nabyte bony.

Wszystkie oferty zakupu bonów przesyłają Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych do Rejestru Papierów Wartościowych do godziny 11.00 w dniu przetargu. Po analizie zestawionych ofert Minister Finansów podejmuje decyzje o wysokości ceny minimalnej. Oferty z wyższą ceną są akceptowane w całości, z ceną minimalną mogą być przyjęte w całości lub w części. Nabywca bonu nabywa go po cenie jaką zgłosił w ofercie, a więc każdy inwestor może zapłacić inną cenę. Minimalna wartość oferty przetargowej wynosi 100 tys. zł. Od 2003 r. bony skarbowe sprzedawane są na przetargach tylko wybranej grupie banków pełniących funkcje Dealerów Skarbowych Papierów Wartościowych oraz Bankowi Gospodarstwa Krajowego. Inni inwestorzy muszą korzystać z pośrednictwa DPSW. Głównymi uczestnikami rynku wtórnego są banki krajowe, które przeprowadzają transakcje na własny rachunek lub na zlecenie klientów (osób prawnych, osób fizycznych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej).

Obligacje skarbowe - nie podlegają rygorom ustawy o obligacjach, podstawą prawną emisji obligacji jest ustawa o finansach publicznych. Obligacje skarbowe to główne źródło finansowania deficytu budżetowego. Dopuszczalne wielkości emisji określają co roku ustawy budżetowe. Ogólne warunki emisji obligacji są natomiast określane w rozporządzeniach Ministra Finansów (dotyczą konstrukcji instrumentów, procedury sprzedaży, grupy inwestorów, którym będą oferowane, zasady obsługi i wykupu). Szczegółowe warunki emisji są każdorazowo określane w listach emisyjnych, wydawanych przez Ministra Finansów.

Obligacje skarbowe występują w postaci zdematerializowanej i rejestrowane w KDPW. Termin wykupu aktualnych obligacji waha się od 2 do 20 lat. Obligacje dzielą się na: hurtowe i detaliczne. Hurtowe przeznaczone dla inwestorów instytucjonalnych, agentem emisji jest NBP, wartość nominalna obligacji wynosi 1000 zł lub 1000 euro (albo wielokrotność tej kwoty). Obligacje detaliczne dla indywidualnych inwestorów, agentem emisji jest PKO BP, wartość nominalna wynosi 100 zł lub 100 euro (wielokrotność tych kwot). Dzielą się na oszczędnościowe i rynkowe. Oszczędnościowe dostępne są tylko dla osób fizycznych (czasami też dla stowarzyszeń, fundacji, organizacji społecznych i zawodowych), emisja odbywa się co miesiąc, w trakcie okresu sprzedaży sprzedawane są po stałej cenie równej wartości nominalnej, nie są notowane na GPW, można je przedstawić do przedterminowego wykupu, są przechowywane w Rejestrze Nabywców Obligacji. Obligacje rynkowe oferowane są osobom fizycznym, spółkom nieposiadającym osobowości prawnej oraz osobom prawnym (z wyłączeniem banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy inwestycyjnych, funduszy emerytalnych, domów maklerskich , spółek akcyjnych i z ograniczoną odpowiedzialnością. Podlegają obrocie na GPW.

Fundusze celowe (parabudżety) - formy organizacyjno-prawne sektora finansów publicznych, utworzone na mocy ustawy, gromadzące środki pieniężne ze ściśle określonych źródeł i przeznaczające środki na ściśle określone cele

Rys historyczny - powstanie funduszy wyprzedziło pojawienie się budżetu państwa (np. w starożytnej Grecji fundusz wojskowy i widowiskowy), aktualne fundusze celowe powstały w XVIII i XIX w. jako wynik słabości budżetu państwa (ogólność, sztywność, roczność)

Przesłanki tworzenia funduszy celowych:

1. gospodarcze

2. polityczno-społeczne

3. techniczno-organizacyjne

Cechy charakterystyczne:

1. wyodrębnienie organizacyjne i finansowe

2. funduszowanie środków

3. wzrost rangi zadań finansowanych z funduszy

4. ciągłość, trwałość finansowania zadań

5. kumulacja środków

Funkcje funduszy celowych

1. alokacyjna

2. redystrybucyjna

3. mobilizacyjna

4. racjonalizacji

Wady funduszy celowych:

1. rozbicie środków publicznych

2. problem optymalizacji

3. ustawowe wymogi zmian środków zasilających fundusze

Klasyfikacja funduszy celowych:

1. Według gestora środków (ponadnarodowe, państwowe, samorządowe)

2. Wg przedmiotu (celu) finansowania (świadczenia społeczne, dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania, infrastruktura społeczna, ochrona środowiska - poza gospodarcze, dziedziny gospodarcze)

3. Wg źródeł zasilania funduszy w środki finansowe (przymusowe dochody, dobrowolne, dotacje budżetowe)

4. Wg formy powiązania z budżetem (forma brutto - fundusze wewnątrzbudżetowe, netto - pozabudżetowe i brak powiązań z budżetem - autonomiczne)

5. kryterium obligatoryjności (tworzone obligatoryjnie lub fakultatywnie)

Systemy ubezpieczeń społecznych:

1. Państwo tworzy podstawy prawne ubezpieczeń społecznych, ustanawia obowiązek ubezpieczenia. Organizacja i odpowiedzialność finansowa za funkcjonowanie ubezpieczeń w sektorze prywatnym

2. Państwo tworzy podstawy prawne oraz przejmuje obowiązki organizacji systemu ubezpieczeń społecznych i odpowiedzialność finansową za świadczenia społeczne

3. Państwo tworzy podstawy prawne i w części przejmuje obowiązki organizacji systemu oraz odpowiedzialność finansową

Metody finansowania ubezpieczeń społecznych:

1. Metoda repartycyjna - wszystkie wpływy ze składek z danego miesiąca są przeznaczane na wypłatę świadczeń dl bieżących beneficjentów. Metoda wrażliwa na sytuację demograficzną na rynku pacy, niewydolna wobec zjawiska starzenia się społeczeństwa

2. Metoda kapitałowa - gromadzenie składek w funduszu ubezpieczeniowym i ich długotrwałe inwestowanie. Wysokość świadczenia zależy od długości okresu członkostwa i rentowności inwestycji. Metoda wrażliwa na wahania koniunktury

3. Metoda mieszana - składka dzielona na 2 części: jedna dzielona przy wykorzystaniu metody repartycyjnej, druga - kapitałowej

Systemy zabezpieczeń zdrowotnych

1. Państwo bierze organizacyjną i finansową odpowiedzialność za ochronę zdrowia. Źródłem finansowania usług medycznych są podatki wpływające do budżetu państwa i budżetów samorządowych. Wydatki kształtowane zgodnie z procedurą budżetową.

2. Wprowadzenie składek na ubezpieczenie zdrowotne, które gwarantują dostęp do bezpłatnych usług medycznych. Państwo(publiczne podmioty) organizuje system, ale usługi medyczne mogą świadczyć też prywatne jednostki służby zdrowia.

Klasyfikacja modeli

1. Ze względu na historyczną fazę rozwoju (niewolnicza, feudalna, wczesnego kapitalizmu, kapitalizmu rozwiniętego, system socjalistyczny)

2. Według formy własności zasobów służących do produkcji świadczeń: model prywatny, mieszany, ubezpieczeniowy, narodowej służby zdrowia, socjalistyczny)

3. Według głównych źródeł finansowania (ubezpieczeniowy, zaopatrzeniowy, pomocowy)

Rzeczywiste modele ubezpieczeń zdrowotnych wymagają zwrócenia uwagi na 4 podmioty, które uczestniczą w procesie świadczenia usług medycznych i ich finansowania:

1. pacjenci

2. lekarze i inni wytwórcy świadczeń

3. płatnik

4. instytucje państwowe, które tworzą zasady i procedury kształtowania zachowań pozostałych uczestników.

Tradycyjne modele ubezpieczeń zdrowotnych:

1. Bismarckowski

2. Beveridge'a

3. rezydualny

4. Siemaszki

1. Model Bismarckowski (Niemcy)

- tworzenie wspólnot ubezpieczeniowych, np. wykonujący ten sam zawód, zatrudnieni przez tego samego pracodawcę, zamieszkujący określone terytorium

- kasy czy zakłady ubezpieczeniowe mają uprawnienia do swobodnego zawierania umów z wytwórcami usług medycznych

- pacjent swobodnie wybiera wytwórcę spośród tych, którzy zawarli umowę z ubezpieczycielem

- zasada równoważenia dochodów ubezpieczycieli z wydatkami na świadczenia

- zwrot kosztów leczenia pełny lub pewien udział pacjenta

- decyzje instytucji ubezpieczeniowych podejmowane bez ingerencji państwa

- państwo tworzy prawne podstawy funkcjonowania systemu

- jeśli pacjent opłaca składkę to ma zagwarantowane udzielanie świadczeń

2. Model Beveridge'a (Wielka Brytania)

-prawo do świadczeń zdrowotnych dotyczy wszystkich obywateli

- organ odpowiedzialny za dostęp do usług medycznych to państwowa służba zdrowia

- dostępność do usług medycznych wynika z potrzeby zdrowotnej, definiowanej przez fachowego pracownika służby zdrowia - wynika to z aktów prawnych

- szczególna rola lekarzy rodzinnych, jedynie których mogą wybierać pacjenci (lekarze ci są na niezależnych kontraktach)

- środki finansowe pochodzą z podatków i wynikają z politycznych decyzji usankcjonowanych ustawą

- dobrowolne ubezpieczenia uzupełniające

3. Model rezydualny (USA)

-przewaga sektora prywatnego, dostępność do usług wynika z możliwości i chęci płacenia, brak środków eliminuje z rynku

-sektor publiczny obejmuje osoby bardzo biedne i niezdolne do pracy

-występują bardzo zróżnicowane formy świadczenia i finansowania usług medycznych

-lekarze mają silną pozycję na rynku świadczeń zdrowotnych, który jest kontrolowany przez organizacje profesjonalne

-rządowa kontrola nad wydatkami i rozmieszczeniem zasobów jest niewielka

4. Model Siemaszki (kraje socjalistyczne)

-Mikołaj Siemaszko - komisarz zdrowia w latach 30-tych XX wieku sformułował zasady opieki zdrowotnej

-uniwersalny dostęp do służby zdrowia (ale uprzywilejowany dostęp dla elit)

- finansowanie ze środków wpływających do budżetu państwa

- pełny zakres świadczeń bezpłatnych (z wyjątkiem niektórych leków w lecznictwie otwartym)

- zatrudnienie lekarzy na państwowych etatach

- sporadycznie wykorzystywano służbę zdrowia jako narzędzie polityczne

- jednolitość organizacyjna i ścisła rejonizacja, pacjent pozbawiony wyboru lekarzy

Bilans sektora finansów publicznych za 2006 r. (w mld zł)

wyszczególnienie	Dochody ogółem:	W tym transfery wewnątrz sektora f.p.	Dochody bez transferów	Wydatki ogółem:	W tym transfery wewnątrz s.f.p.	Wydatki bez transferów	wynik	Wynik „netto”
Podsektor rządowy	287,1	27,0	260,1	308,1	137,4	170,7	-21,0	89,4
Budżet państwa	197,6	2,7	194,9	222,7	112,0	110,7	-25,1	84,2
Agencje państwowe	7,1	2,9	4,2	6,4	1,4	5,0	0,7	-0,8
Pozostałe jednostki	82,4	21,4	61,0	79,0	24,1	54,9	3,4	6,1
Podsektor samorządowy	153,0	78,1	74,9	157,1	19,8	137,2	-4,1	-62,3
Budżety j.s.t.	117,0	54,8	62,3	120,0	17,2	102,8	-3,0	-40,6
Pozostałe jednostki	35,9	23,3	12,6	37,0	2,6	34,4	-1,1	-21,8
Podsektor ubezpieczeń społecznych	142,4	57,5	84,9	139,9	5,3	134,6	2,5	-49,7
FUS	120,9	38,8	82,1	119,2	3,1	116,1	1,6	-34,0
FER	16,2	14,9	1,3	16,0	1,7	14,3	0,2	-13,0
Pozostałe jednostki	5,3	3,8	1,5	4,6	0,4	4,2	0,7	-2,6
Sektor finansów publicznych	582,5	162,6	419,9	605,0	162,6	442,5	-22,6	-22,6

Źródło: J.Ostaszewski (red.), Finanse, wyd.4, Difin, Warszawa 2008

Zamówienie publiczne - umowy odpłatne zawierane między zamawiającym a wykonawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane

Zasady zamówień publicznych

• Zasada decentralizacji

• Zasada jawności

• Zasada uczciwej konkurencji

• Zasada równego traktowania wykonawców

• Zasada bezstronności i obiektywizmu

• Zasada pisemności

• Podstawowymi trybami zamówień są przetarg nieograniczony i przetarg ograniczony

Wyłączenia ze stosowania prawa zamówień

• Usługi NBP

• Usługi telekomunikacyjne (drogą satelitarną)

• Usługi telefoniczne

• Usługi w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych

• Usługi finansowe związane z emisją, obrotem papierów wartościowych.

• Umów z zakresu prawa pracy

• Objętych tajemnicą państwową

• Przyznawania dotacji ze środków publicznych(wg ustaw)

• Wartość zamówienia nie przekracza 6000 euro

Zakres podmiotowy:

• Jednostki sektora finansów publicznych

• Inne niż państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

• Inne osoby prawne utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym niemającym charakteru przemysłowego czy handlowego, jeśli podmioty zobowiązane do stosowania prawa finansują je w ponad 50% lub posiadają ponad połowę udziałów lub sprawują nadzór nad organem zarządzającym lub powołują ponad połowę składu organu nadzorczego czy zarządzającego

• Inne podmioty działające w sektorze wydobywczym, gospodarki wodnej, energetyki, transportu i telekomunikacji (prawa szczególne lub wyłączne a także spełniające warunki z punktu poprzedniego)

• Podmioty, jeżeli ponad 50% wartości udzielanego przez nie zamówienia jest finansowane ze środków publicznych

Tryby zamówień publicznych:

• Przetarg nieograniczony

• Przetarg ograniczony

• Negocjacje z ogłoszeniem

• Negocjacje bez ogłoszenia

• Zamówienia z wolnej ręki

• Zapytanie o cenę

• Aukcja elektroniczna

Przetarg nieograniczony - w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówienie oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy

Przetarg ograniczony - w odpowiedzi na publiczne ogłoszenie o zamówieniu, wykonawcy składają wnioski o dopuszczenie do udziału w przetargu a oferty mogą składać wykonawcy zaproszeni do składania ofert (nie mniej niż 5 i nie więcej niż 20)

Negocjacje z ogłoszeniem - po publicznym ogłoszeniu o zamówieniu, zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych niezawierających ceny, prowadzi z nimi negocjacje, a następnie zaprasza ich do składania ofert. Warunki (jeden z nich): wcześniej przeprowadzony przetarg nieograniczony, ograniczony albo dialog konkurencyjny nie pozwolił na wyłonienie wykonawcy; w wyjątkowej sytuacji, gdy charakter zamówienia uniemożliwia wcześniejsze dokonanie wyceny; nie można z góry określić szczegółowych cech zamawianych usług aby wybrać najkorzystniejszą ofertę; przedmiotem zamówienia są roboty budowlane prowadzone wyłącznie w celach badawczych, doświadczalnych lub rozwojowych; wartość zamówienia jest mniejsza niż 137 000 euro dla dostaw lub usług, mniejsza niż 5 278 000 euro dla robót budowlanych

Dialog konkurencyjny - po publicznym ogłoszeniu zamawiający prowadzi z wybranymi przez siebie wykonawcami dialog, a następnie zaprasza ich do składania ofert. Warunki łącznie spełnione: nie można opisać przedmiotu zamówienia tak, aby zastosować przetarg nieograniczony lub ograniczony; cena nie jest jedynym kryterium wyboru najkorzystniejszej oferty

Negocjacje bez ogłoszenia - zamawiający negocjuje warunki umowy z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert. Warunki (jeden z nich): wcześniej przeprowadzony przetarg nieograniczony, ograniczony nie pozwolił na wyłonienie wykonawcy; został przeprowadzony konkurs, w którym nagrodą było zaproszenie do negocjacji bez ogłoszenia co najmniej 2 autorów; przedmiotem zamówienia są rzeczy wytwarzane wyłącznie w celach badawczych, doświadczalnych lub rozwojowych; wystąpiła pilna potrzeba udzielenia zamówienia

Zamówienie z wolnej ręki - zamawiający udziela zamówienia po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą. Warunki (jeden z nich): zamówienie może być świadczone tylko przez jednego wykonawcę; nagrodą w konkursie było zaproszenie do negocjacji tylko jednego wykonawcy; wymagane jest natychmiastowe udzielenie zamówienia; wcześniej przeprowadzony przetarg nieograniczony, ograniczony nie pozwolił na wyłonienie wykonawcy; dotychczasowemu wykonawcy powierza się zamówienie uzupełniające, ale w kwocie nie większej niż 50% poprzedniego i inne.

Zapytanie o cenę - zamawiający kieruje pytanie o cenę do wybranych przez siebie wykonawców i zaprasza ich do składania ofert. Warunek: przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych a wartość zamówienia jest mniejsza niż 137 000 euro i 5278 000 euro. Każdy z wykonawców może zaproponować tylko jedną cenę i nie może jej zmienić. Zamawiający wybiera tego z najniższą ceną.

Licytacja elektroniczna - zamówienie, w którym za pomocą formularza umieszczonego na stronie internetowej, umożliwiającej wprowadzenie niezbędnych danych, wykonawcy składają kolejne korzystniejsze oferty (postąpienia). Warunek: przedmiotem zamówienia są dostawy lub usługi powszechnie dostępne o ustalonych standardach jakościowych a wartość zamówienia jest mniejsza niż 137 000 euro i 5278 000 euro.

Budżet UE

Procedura budżetowa budżetu UE

1. Sporządzenie do 1 marca roku poprzedzającego rok budżetowy przez wszystkie instytucje Wspólnoty preliminarzy wydatków

2. Sporządzenie przez Komisję Europejską wstępnego projektu budżetu i przedłożenie Radzie Europejskiej do 1 września roku poprzedzającego rok budżetowy (w praktyce do 15 czerwca)

3. Uchwalenie projektu przez Radę E. i przekazanie Parlamentowi Europejskiemu do pierwszego czytania do 5 października (zwykle do 15 września)

4. Pierwsze czytanie projektu przez Parlament - zgłaszanie zmian w odniesieniu do wydatków nie obligatoryjnych. Brak poprawek w ciągu 45 dni oznacza uchwalenie budżetu

5. Drugie czytanie projektu przez Radę E. Jeśli Rada nie zmieniła żadnej z poprawek naniesionej przez Parlament w ciągu 15 dni od momentu otrzymania projektu, budżet jest uchwalony. W przeciwnym wypadku zmodyfikowany budżet przekazuje do następnego czytania

6. Drugie czytanie projektu przez Parlament. Jeśli Parlament w ciągu 15 dni od otrzymania projektu nie podejmie decyzji co do przyjęcia poprawek Rady, to budżet zostaje uchwalony w wersji przedłożonej mu do pierwszego czytania, w przeciwnym wypadku budżet uchwalony jest w wersji poprawionej przez Radę, o ile Parlament nie odrzuci poprawek Rady. Z ważnych względów może żądać przedłożenia nowego projektu. Budżet uchwalany jest w połowie grudnia, ale dopuszczalne jest uchwalenie późniejsze

7. Ostateczny termin przyjęcia budżetu to 3 stycznia roku budżetowego (zazwyczaj jednak jeszcze w grudniu)

Nie uchwalenie budżetu przed rokiem budżetowym powoduje, że środki w danym miesiącu są wydatkowane w kwocie 1/12 wydatków na rok poprzedni. Wykonanie budżetu powierzone jest Komisji E., która jest zobowiązana do corocznego przedstawiania Radzie oraz Parlamentowi sprawozdania z wykonania. Absolutorium udziela Parlament w terminie odległym od końca roku budżetowego (około roku i kilku miesięcy) posługując się raportem i opinią Trybunału Obrachunkowego oraz Rady E.

Zasady konstrukcji budżetu UE:

1. zasada jedności (formalnej i materialnej)

2. równowagi budżetowej

3. sporządzania budżetu na okres roku

4. specjalizacji wydatków

Dochody budżetowe UE

1. Tradycyjne zasoby własne:

1. cła na produkty rolne i opłaty cukrowe pobierane od producentów cukru, izoglukozy i syropu inulinowego

2. pozostałe cła

25% wpływów zostaje w kraju na pokrycie kosztów poboru ceł

2. Wpłaty oparte na przychodach z podatku VAT (0,3% podstawy). Podstawa podatku liczona jest jako wartość netto sprzedanych w danym roku towarów i usług, podlegających opodatkowaniu, ale w wartości nie większej niż 50% DNB. Wielka Brytania ma prawo do rabatu, który wyrównywany jest przez pozostałe państwa członkowskie

3. Tzw. czwarte źródło - bezpośrednia wpłata poszczególnych państw proporcjonalna do DNB (składki)

4. Pozostałe dochody (podatki od wynagrodzeń osób zatrudnionych w instytucjach unijnych, odsetki bankowe, odsetki za zwłokę w przekazywaniu składek przez państwa członkowskie, kary pobierane przez Komisję E. od przedsiębiorstw naruszających zasady konkurencji, dochody z operacji pożyczkowych Unii

Maksymalna łączna wielkość wpłat do budżetu UE wszystkich państw członkowskich nie może przekroczyć 1,24% łącznego DNB Unii.

Dochody budżetu UE stanowią około 1% dochodu narodowego państw członkowskich. Największe znaczenie dla budżetu Unii mają w 2010 r. składki państw członkowskich (75,9%), następnie cła i opłaty rolne (11,6%), dalej wpłaty związane z VAT (11,3%) oraz najmniejsze wpływy to pozostałe (1,2%).

Wydatki budżetowe Unii Europejskiej

Wydatki U.E. (struktura budżetu na 2010 r.):

1. Zrównoważony wzrost (konkurencyjność i spójność) - 45,4%

2. Zasoby naturalne (rolnictwo oraz wysokiej jakości produkty żywnościowe) - 31%

3. Zasoby naturalne (rozwój obszarów wiejskich, rybołówstwo i środowisko) - 11,1%

4. UE jako partner na arenie międzynarodowej - 5,7%

5. Inne wydatki (w tym administracyjne) - 5,6%

6. Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość - 1,2%

Wydatki nie mogą przekroczyć dochodów, budżet U.E. nie zawiera deficytu. W 2010 r.(plan) dochody i wydatki budżetu UE wynoszą 122,9 mld euro.

---