Finanse - zdarzenia związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Przychody - ujmowane zgodnie z zasada memoriałową
Wpływy - związane z faktycznym ruchem pieniądza
Przychody ≠ Wpływy
przychody, które nie są wpływami — sprzedaż z odroczonym terminem płatności, umorzone zobowiązanie, sprzedaż z przedpłatą, otrzymanie darowizny w postaci rzeczy, rozwiązana rezerwa na należności;
"Wpływy, które nie są przychodem — otrzymany kredyt, otrzymana pożyczka, wpływ z emisji akcji, dopłaty wniesione przez właścicieli, uregulowana należność - zwrot długu
przychody, które są wpływem - sprzedaż gotówkowa, odsetki otrzymane od lokat;
Koszty ≠ Wydatki
Koszty - ujmowane zgodnie z zasadą memoriałową, odzwierciedlają uzasadnione zużycie czynników produkcji, a wydatki występują wtedy, gdy jest ruch pieniądza i nie muszą pokrywać się z kosztem.
koszty, które nie są wydatkami - koszty niepieniężne — amortyzacja, zużycie materiałów zakupionych i opłaconych wcześniej, odpisy aktualizujące aktywa (należności), rezerwy na należności tworzone w ciężar kosztów;
wydatki, które nie są kosztem — splata kredytu, zapłacony podatek dochodowy, wypłata dywidendy;
koszty, które są wydatkami - wynagrodzenia, zapłacone odsetki od kredytów' obrotowych, niektóre podatki (od nieruchomości, środków transportu);
Wynik finansowy = Przychody- Koszty
Nadwyżka finansowa (cash flow netto) = Wpływy - Wydatki
Wynik finansowy ≠ Nadwyżka finansowa
Rentowność ≠ Płynność
Rentowność związana jest z dodatnią wartością wyniku finansowego, natomiast płynność związana jest z nadwyżką finansową i oznacza zdolność do regulowania zobowiązań w terminie. Rentowne przedsiębiorstwo może zbankrutować, gdy straci płynność finansową, a przedsiębiorstwo nierentowne może utrzymać płynność.
Przychody wg prawa bilansowego ≠ Przychody wg prawa podatkowego
przychody nie do opodatkowania - dotacja na sfinansowanie inwestycji, odsetki należne, a nie otrzymane
przychody do opodatkowania - odsetki otrzymane, oszacowanie przychodów
przychody traktowane tak samo wg prawa bilansowego jak i wg prawa podatkowego
Przychód księgowy nie podlega opodatkowaniu, umorzenie na drodze postępowania układowego nie jest opodatkowane;
Koszty wg prawa bilansowego ≠ Koszty wg prawa podatkowego
zapłacone kary. np. za przekroczenie norm ochrony środowiska, kary i grzywny wynikające z orzeczeń sądowych, sankcje, niektóre wydatki na reklamę i reprezentację, koszty samochodów osobowych, odsetki od zobowiązań naliczone, a niezapłacone, naliczone składki ZUS
zapłacone odsetki od zobowiązali, zapłacone składki ZUS
Wynik finansowy ≠ Wynik podatkowy
Wynik finansowy określa zysk łub stratę, natomiast wynik podatkowy określa dochód łub stratę
Grupy podmiotów uczestniczących w cyrkulacji pieniądza - przepływy pieniądza występują pomiędzy wszystkimi grupami: Podmioty ubezpieczeń gospodarczych, Podmioty rynku finansowego, Podmioty sfery Finansów publicznych, Gospodarstwa domowe, Przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, usługowe
Strumienie pieniężne rynkowe (ekwiwalentne)
--> strumienie realne -->
A C
<-- strumienie: pieniądza <--
Strumienie realne to strumienie towarów, usług, pracy itp. Są strumieniami ekwiwalentnymi ponieważ określonemu strumieniowi realnemu towarzyszy zwrotny strumień w postaci ekwiwalentu pieniężnego. Oba strumienie muszą pokrywać się w czasie. O cenach i ilości przepływów w strumieniach realnych decyduje rynek. Do zarządzania strumieniem rynkowym potrzebna jest znajomość rynku, a przede wszystkim znajomość jego reakcji na różne czynniki, np zmianę ceny. Występują przypadki ingerowania prawa gospodarczego w ustalanie ekwiwalentu pieniężnego, np. minimalne wynagrodzenie. Zdarza się. Ze państwo ingeruje bezpośrednio w strumienie pieniądza poprzez ustalanie ceny minimalnej na dany towar lub poprzez interwencje pośrednie, jak np. działania Agencji Rynku Rolnego w okresie skupu zboża. Na strumienie te mogą mieć wpływ ograniczenia wynikające z limitów, np. limit eksportowy.
Transfery- przepływy w jedna stronę - świadczenia
A --> transfer --> P --> transfer --> G
Transfery ze sfery prywatnej do sfery publiczno-prawnej mają często charakter przymusowy, a ich przykładem są podatki, składki ZUS. wpłaty do funduszy celowych, natomiast transfery ze sfery publicznej muszą być poprzedzone staraniami, złożeniem wniosku o przyznanie dotacji z funduszy celowych. Korzystają z nich osoby, które znają możliwości dotacji. Aby w transferze został uruchomiony strumień to musi nastąpić określona przesłanka, np. uzyskanie dochodu przez przedsiębiorstwo powoduje konieczność opłacenia przez nic podatku dochodowego. Należy znać prawo podatkowe. transfery uruchamiane są przez państwo.
Oszczędności i kredyty - strumienie zwrotne
-> lokowanie oszczędności -> -> udzielenie kredytu ->
A B D
<- zwrot oszczędności <- <- zwrot kredytu <-
Występują również inne strumienie pieniężne, których nic da się zaliczyć do żadnej z wymienionych grup. gdyż w zależności od sytuacji mogą one mieć charakter transferów jak również strumieni zwrotnych. Przykładem są tutaj składki dobrowolne na rzecz organizacji czy składki na ubezpieczenie OC, które w zależności od tego czy wystąpi zdarzenie determinujące pojawienie się strumienia ma charakter transferu lub strumienia zwrotnego.
W rachunku przepływu pieniądza wyróżnia się następujące rodzaje strumieni:
operacyjne — związane z działalnością operacyjną— podstawową
inwestycyjne — związane z działalnością inwestycyjną, obejmujące zmiany majątku trwałego - aktywów
finansowe -związane z działalnością finansową, obejmujące zmiany pasywów, bez zobowiązań bieżących.
Formy rozliczeń pieniężnych
gotówkowe - rozliczenia z pełnym udziałem gotówki
bezgotówkowe
Każde przedsiębiorstwo musi posiadać rachunek bankowy, ale w pewnych sytuacjach może rozliczać się gotówkowo. Przedsiębiorstwo ma obowiązek poinformować właściwy mu Urząd Skarbowy o rachunku bankowym, ze wskazaniem, który traktuje jako główny, ma obowiązek poinformować bank o rachunkach posiadanych w innych bankach, których może posiadać dowolną ilość.
Rozliczenia miedzy przedsiębiorstwami powinny mieć charakter bezgotówkowy zawsze wówczas,, gdy wartość transakcji przekracza równowartość 15000euro, liczoną według średniego kursu NPB. Rozliczenia o charakterze transferowym, głównie do sfery publicznoprawnej mają również formę bezgotówkową.
Ustawa o działalności gospodarczej przedsiębiorca jest zobowiązany dokonywać rozliczeń bezgotówkowo zawsze, gdy transakcja przekracza równowartość 3000 euro, a jeżeli w miesiącu poprzednim suma transakcji przekroczyła 1000 euro to transakcja o równowartości powyżej tej kwoty też powinna zostać uregulowana bezgotówkowo. Obroty bezgotówkowe pozwalają na kontrolę i eliminację szarej strefy.
Formy rozliczeń bezgotówkowych
polecenie przelewu - w treści zleceniodawca wydaje polecenie bankowi, aby ten przekazał z jego rachunku określoną kwotę na rachunek wskazanego w treści polecenia podmiotu
polecenie zapłaty—inicjatywa rozliczenia wychodzi od wierzyciela, który wydaje polecenie bankowi, aby ten pobrał z rachunku dłużnika określoną kwotę i przekazał na rachunek wierzyciela, gdy bank ma upoważnienie do takich rozliczeń
czek rozrachunkowy - dyspozycja wystawcy czeku skierowana do swojego banku, aby ten przekazał z jego rachunku bankowego wymienioną w czeku kwotę na rachunek osoby wskazanej na czeku lub na okaziciela czeku
akredytywa - występuje głównie między kontrahentami zagranicznymi i polega na zabezpieczeniu (wyodrębnieniu) przez bank dłużnika (odbiorcy towaru) na jego rachunku bankowym określonej kwoty i przekazaniu jej do banku wierzyciela (dostawcy towaru) po dostarczeniu przez mego dokumentów świadczących, że dostawa została zrealizowana.
Zmienność wartości pieniądza w czasie - aspekt deformacji inflacyjnej
Wartość pieniądza w czasie przeszłym jest silniejsza od jej wartości w czasie późniejszym. Pieniądz udostępniany jest innej osobie, za cenę pieniądza, którą stanowią odsetki. Cenę pieniądza wyraża stopa procentowa stopa procentowa = odsetki / kwota podstawowa
Okres stopy procentowej to przedział czasu, którego dana stopa procentowa dotyczy. Przyjęte jest. że okresem podstawowym stopy procentowej jest rok rozumiany jako 365 dni, tzn., że jeżeli przy informacji o stopie procentowej brak komentarza odnośnie okresu, jakiego ona dotyczy to okresem tym jest rok.
Formy oprocentowania
1. oprocentowanie proste - odsetki naliczane przez cały okres są dopisywane do kapitału po zakończeniu okresu oprocentowania (nie są kapitalizowane), występują głównie przy transakcjach krótkoterminowych
2. oprocentowanie złożone - odsetki naliczane przez pewien umowny okres są dodawane do kapitału po upływie określonego umownie okresu zwiększając kwotę kapitału podstawowego i tym samym podwyższają one podstawę naliczania odsetek (są kapitalizowane)
• kapitalizacja roczna - polega na tym, że odsetki są kapitalizowane co rok
• kapitalizacja w podokresach - polega na tym. że okres stopy procentowej jest dzielony na m podokresów i po każdym z nich są doliczane odsetki.
Dyskontowanie - polega na liczeniu aktualnej wartości kwoty, której wartość znana jest w przyszłości i opiera się na przekształceniu wzorów.
Finanse przedsiębiorstw - kapitały własne przedsiębiorstw
Formy własności |
Kapitały (fundusze) podstawowe (powierzone) |
Kapitały (fundusze) rezerwowe (samofinansowania) |
Spółka akcyjna |
Kapitał zakładowy |
Kapitał zapasowy Inne kapitały rezerwowe |
Spółka z o.o. |
Kapitał zakładowy |
Kapitał zapasowy Inne kapitały rezerwowe |
Spółdzielnia |
Fundusz udziałowy |
Fundusz zasobowy Fundusze rezerwowe |
Przedsiębiorstwo państwowe |
Fundusz założycielski |
Fundusz przedsiębiorstwa Inne fundusze rezerwowe |
Spółka akcyjna
Kapitał podstawowy w spółce akcyjnej nosi nazwę kapitału zakładowego, którego minimum wynosi 500000zł i dzieli się on na równe części (wartości nominalne akcji, wszystkie akcje mają taką samą wartość nominalną). Prawo własności do jednej części to jedna akcja. Wartość nominalna akcji to wartość jednej cząstki kapitału zakładowego. Minimalna wartość nominalna akcji to 1 grosz. Wartość nominalna wszystkich akcji spółki jest taka sama. Kapitał zakładowy to ilość akcji pomnożona przez ich wartość nominalną. Akcje nie mogą być obejmowane po cenie niższej od ich wartości nominalnej. Jeśli akcje obejmowane są po cenie wyższej od wartości nominalnej to nadwyżka powinna być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki. Akcje obejmowane za wkład pieniężny powinny być opłacone przed zarejestrowaniem spółki co najmniej w 1/4 ich wartości nominalnej. Akcje mogą zostać umorzone, jeżeli tak stanowi statut, w drodze jej nabycia przez spółkę, za zgodą lub bez zgody akcjonariusza.
Akcje są niepodzielne, lecz występuje tzw. split akcji w celu zwiększenia płynności rynku tych akcji. Split to obniżenie wartości nominalnej akcji przy jednoczesnym utrzymaniu dotychczasowej wysokości kapitału akcyjnego spółki. Występuje zazwyczaj gdy przekształca się spółkę prywatną w spółkę akcyjną.
Rodzaje akcji:
Zwykłe; prawa akcjonariusza zwykłego — ma prawo uczestniczyć na walnym zgromadzeniu i głosować, według zasady 1 akcja daje 1 głos, ma prawo do dywidendy, ale tylko wtedy, gdy walne zgromadzenie podejmie decyzje o przeznaczeniu części zysku na wypłatę dywidend, ma prawo do udziału w majątku likwidowanej spółki
Uprzywilejowane; przywileje akcjonariusza uprzywilejowanego - posiada większą silę głosu, przy czym 1 akcja daje maksymalnie 2 glosy, ma przywilej, co do dywidendy -prawo do corocznej dywidendy lub wyższej od tej, co przypada na akcję zwykłą, przy czym dywidenda może być wyższa o 50%, ma przywilej przy pierwszeństwie, co do majątku likwidowanej spółki oraz przy nabywaniu akcji nowej emisji.
Niema - akcja bez prawa głosu, ale z przywilejem, co do dywidendy bez ograniczeń, co do jej wysokości
„złota" - akcja bez prawa do dywidendy, ale z prawem veta przy podejmowaniu decyzji istotnych dla tej spółki, czy dla otoczenia.
Cena emisyjna akcji jest to cena. po jakiej emitent (spółka) sprzedaje akcje nowej emisji, jest to cena rynku pierwotnego, jest ona większa łub równa wartości nominalnej akcji, przy czym nie może być od niej mniejsza. Różnica pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną nosi nazwę premii emisyjnej. Wartość nominalna akcji składa się na kapitał zakładowy, natomiast premia emisyjna służy do pokrycia kosztów emisji akcji. np. drukowanie akcji, przygotowanie prospektu emisyjnego, akcja reklamowa; zaplata dla sprzedawców i pośredników sprzedaży akcji; opinie biegłego; gwaranta emisji (instytucje, podmioty gwarantujące wykup akcji, które nie znajdą nabywcy) oraz ewentualna reszta pozostała po pokryciu koszów zasila kapitał zapasowy.
Kapitałem rezerwowym w spółce akcyjnej jest kapitał zapasowy i ma charakter obowiązkowy. Jego wysokość minimalna to 1/3 kapitału zakładowego.
Kapitał zakładowy tworzony jest przez (źródła gromadzenia):
premie emisyjną
przeznaczane ewentualne dopłaty wnoszone przy obejmowaniu akcji uprzywilejowanych
zysk netto - spółka akcyjna jest zobowiązana przeznaczać na kapitał zapasowy, co najmniej 8% zysku netto, tak długo dopóki nie osiągnie on wymaganego minimum
Kapitał zapasowy to jeden ze składników pasywów, jest to kapitał rezerwowy, z którego w pierwszej kolejności pokrywane są straty bilansowe. Ponadto SA może tworzyć na mocy zapisów w statucie (statutowy) lub w wyniku decyzji akcjonariuszy (fakultatywny) kapitał rezerwowy.
Należne wpłaty na poczet kapitału wynikają stąd, że:
akcje obejmowane za wkład niepieniężny, tzw. aport, mogą być pokryte w całości w ciągu roku od dnia zarejestrowania spółki lub podwyższenia kapitału zakładowego
akcje obejmowane za wkład pieniężny powinny być opłacone przed zarejestrowaniem spółki, co najmniej 1/4 ich wartości nominalnej
premia emisyjna powinna być wniesiona w całości przed zarejestrowaniem spółki
Sposoby podwyższania kapitału zakładowego:
podwyższenie ze środków własnych spółki - polega na tym, że przeznacza się na kapitał zysk danego roku czy kapitały rezerwowe. Kie zmienia sumy kapitałów własnych, zmienia się natomiast struktura kapitału własnego. Decyzja taka oznacza konieczność podwyższenia wartości nominalnej akcji albo nową emisję akcji które są przydzielane dotychczasowym akcjonariuszom za darmo, co wynika z zależności kapitału zakładowego a wartości nominalnej wszystkich akcji. Uwaga: prawo podatkowe, takie rozwiązanie, czyli podwyższenie kapitału zakładowego ze środków własnych traktuje tak samo jak wypłatę dywidend, a to oznacza konieczność zapłacenia podatku dochodowego
emisja nowych akcji i ich sprzedaż na rynku pierwotnym- zwiększa sumę kapitału zakładowego spółki. Może mieć charakter oferty publicznej, niepublicznej
Publiczna oferta sprzedaży akcji to oferta skierowana do nieograniczonego adresata za pośrednictwem środków masowego przekazu albo skierowana do oznaczonego adresata w liczbie powyżej 300 osób. Skorzystanie z tej możliwości wymaga zgody komisji papierów wartościowych i giełd. Spółka, której akcje zostały wpuszczone do obrotu publicznego to spółka publiczna. Spółka giełdowa to spółka, której akcje zostały dopuszczone do obrotu giełdowego, przy czym warunkiem dopuszczenia jest wcześniejsze dopuszczenie do obrotu publicznego. Każda spółka giełdowa jest spółką publiczną, natomiast nie każda spółka publiczna jest spółką giełdową.
Rynek wtórny akcji są to transakcje między inwestorami (akcjonariuszami) z wyłączeniem emitenta. Na rynku tym mamy do czynienia z ceną rynkową akcji. Cena rynkowa zależy od rynku, nie jest niczym ograniczona, czasem cena rynkowa jest niższa od ceny emisyjnej i może ona być również większa lub mniejsza od wartości nominalnej akcji.
Spółka akcyjna nie może nabywać swoich własnych akcji, chyba, że nastąpią wyjątki:
spółka może nabyć swoje akcje w celu zapobieżenia szkodzie, która grozi spółce, np. gdy cena rynkowa akcji jest niska w celu zapobiegnięciu wrogiemu przejęciu spółki
nabycie akcji w celu ich umorzenia, czego celem jest obniżenie kapitału zakładowego spółki
nabycie akcji w drodze egzekucji z majątku dłużnika, który jest równocześnie akcjonariuszem, jeżeli roszczeń spółki nie można zaspokoić w inny sposób
Akcje własne spółka powinna wykazywać w sprawozdaniu finansowym pod nazwą .Akcje własne do zbycia” i w większości przypadków powinny być one w ciągu roku od zakupu zbyte lub umorzone.
Fuzja — to łączenie się spółek akcyjnych, którego można dokonać dwojako:
przeniesienie majątku spółki przejętej na spółkę przejmującą w zamian za akcje przeznaczone akcjonariuszom spółki przejętej
łączenie przez zjednoczenie polega na powstaniu nowej spółki na którą przechodzi majątek spółek łączących się
Przy okazji fuzji może się zdarzyć, że akcjonariusze za akcje o niższej wartości nominalnej otrzymają akcje o wartości większej. Sytuacja taka oznacza przyrost majątku akcjonariusza (dochód) i podlega opodatkowaniu. Ale nie w momencie łączenia się spółek ale w momencie zbycia takiej akcji. Kosztem uzyskania tego przychodu będą wydatki jakie akcjonariusz ponosi podczas nabycia akcji spółki przejętej.
Spółka zoo
Kapitał (Fundusz)podstawowy w sp. z o.o. nosi nazwę Kapitału zakładowego, który minimalnie wynosi 50 000 zł Dzieli się on na udziały, które nie muszą być równe. Wartość nominalna udziału może być różna, przy czym nie może być mniejsza niż 50 zł. Udziały mogą być obejmowane za cenę wyższą od wartości nominalnej. Obejmowanie udziałów może nastąpić na drodze aportu lub wkładu pieniężnego, przy czym cały wkład (wartość nominalna i nadwyżka) musi być wniesiony przed zarejestrowaniem spółki lub przed podwyższeniem kapitału. Do zgłoszenia spółki do rejestru sądowego powinno być dołączone oświadczenie członków zarządu, że cały kapitał zakładowy został wniesiony. Mogą wystąpić udziały uprzywilejowanie do głosów (max 3) i do dywidendy, która może być maksymalnie wyższa od zwykłej dywidendy o 50%.
Sposoby podwyższania kapitału zakładowego:
Ze środków własnych spółki (analogicznie do S.A.)
Objęcie nowych udziałów przez dotychczasowych wspólników łub przyjęcie nowych wspólników (wzrost sumy kapitałów własnych)
Kapitał (Fundusz) rezerwowy w sp. z o.o. nosi nazwę kapitału zapasowego. W świetle przepisów prawa nie jest on wprost obowiązkowy. Jeżeli udziały są obejmowane po cenie wyższej od nominalnej to nadwyżka zasila ten kapitał. Dodatkowe wpłaty wspólników z racji obejmowania udziałów uprzywilejowanych, tzw. dopłaty wnoszone przez wspólników. Może być wykorzystany na pokrycie strat bilansowych. Kapitał rezerwowy może wynikać z ustawy, umowy spółki łub uchwały wspólników.
Umowa sp. z o.o. może przewidywać tzw. dopłaty, uchwała wspólników określa wysokość i termin ich wniesienia. Dopłaty mają charakter zwrotny lub bezzwrotny. Powinny być one wnoszone proporcjonalnie do udziałów. Jeżeli te wszystkie warunki są spełnione to prawo podatkowe (Kodeks Spółek Handlowy) nie traktuje dopłat jako przychód do opodatkowania. W przeciwnym wypadku dopłata zostanie potraktowana jako zdarzenie, które rodzi zobowiązanie podatkowe. Ewentualne odsetki od dopłat zwrotnych nie są podatkowym kosztem uzyskania przychodów.
Sp. z o.o. nie może nabywać swoich własnych udziałów, przy czym wyjątkiem jest nabycie udziałów w drodze egzekucji z majątku dłużnika - udziałowcy, jeżeli nie da się zaspokoić roszczeń z innych składników majątku.
Zjawisko niedostatecznej kapitalizacji. Zdarza się. że właściciele zasilają swoje przedsiębiorstwa kapitałem udzielając mu pożyczki Odsetki takiej pożyczki są kosztem przeds, które zmniejszają podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym, oraz zapewniają właścicielom dochód. Jeżeli pożyczki takiej udziela spółka-matka. która posiada co najmniej 25% udziałów mierzonych siłą głosów lub spółka-siostra, która wspólna spółka-matka posiada też co najmniej 25% udziałów, a pożyczka przekroczy 3-krotność kapit. zakład, to odsetki od części pożyczki ponad 3-krotność nie są kosztem podatkowym.
Spółdzielnia (obowiązuje prawo spółdzielcze)
Kapitał (Fundusz) podstawowy w spółdzielni nosi nazwę Funduszu udziałowego, dla którego nie ma ustawowo określonego minimum, przy czym może je określać statut spółdzielni. Dzieli się na udziały główne i statut określa ile co najmniej udziałów powinien objąć członek spółdzielni
Kapitał (Fundusz) rezerwowy w spółdzielni nosi nazwę Funduszu rezerwowego, na który składają się fundusz zasobowy i fundusze rezerwowe. Fundusz zasobowy jest obowiązkowy, pokrywana jest z niego strata bilansowa. Powinien on być równy, co najmniej obowiązkowym udziałom wniesionym przez spółdzielców. Tworzony jest on z:
Wpisowego wnoszonego przez przyjmowanych członków
Z zysku netto, obowiązkowo, co najmniej 5% tak długo dopóki nie osiągnie on wymaganego minimum.
Fundusze rezerwowe mogą wynikać z ustawy, statusu spółdzielni oraz z decyzji
zgromadzenia spółdzielców.
Sposoby podwyższania funduszu udziałowego:
Ze środków własnych spółdzielni (analogicznie do S.A.)
Objęcie nowych udziałów przez dotychczasowych członków spółdzielni lub przyjęcie nowych członków
Przedsiębiorstwa państwowe (obowiązuje ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych)
Kapitał (Fundusz) podstawowy w przedsiębiorstwie państwowym nosi nazwę funduszu założycielskiego, dla którego nie ma ograniczeń, co do wielkości, nie dzieli się na udziały i
stanowi część majątku ogólnonarodowego przekazanemu przedsiębiorstwu do gospodarczego wykorzystania.
Sposoby podwyższania funduszu założycielskiego:
Otrzymane dotacje z budżetu państwa na sfinansowanie inwestycji
Otrzymane nieodpłatnie, decyzją organu założycielskiego składniki majątku od innego przedsiębiorstwa państwowego
Zmniejszenie funduszu założycielskiego może nastąpić na drodze:
Przekazania części majątku innemu przedsiębiorstwu państwowemu
Przekazanie składników majątku trwałego nieodpłatnie jednostkom budżetowym lub gminie jako jednostce samorządu terytorialnego
Kapitał (Fundusz) rezerwowy w przedsiębiorstwie państwowym tworzą:
• Fundusz przedsiębiorstwa, który nie jest obowiązkowy, a jego źródłem jest zysk wypracowany przez przedsiębiorstwo
• Fundusz ustawowy, który wynika z innych przepisów prawa oraz inne fundusze
Przedsiębiorstwo państwowe zobowiązane jest do tzw. wpłat z zysków netto (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym) w wysokości 15% do budżetu państwa.
Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych
Etapy prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych:
1. Komercjalizacja — polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego (sp. S.A. lub sp. z o.o.) —jednoosobową spółkę skarbu państwa, która zobowiązana jest do przekazywania do budżetu państwa 15% od wypracowanych zysków netto (wpłaty z zysku). Jeżeli suma zobowiązań
przedsiębiorstwa państwowego przekracza 60% wartości księgowej aktywów lub 50% przychodów, to minister skarbu państwa może przekształcić takie przedsiębiorstwo państwowe w sp. z o.o. z udziałem wierzycieli.
2. Prywatyzacja właściwa:
- Prywatyzacja pośrednia - polega na sprzedaży akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa w trybie oferty lub przetargu publicznego. Oferta publiczna w
przypadku sp. S.A. skierowana jest do indywidualnych adresatów lub grupy osób liczącej ponad 100 osób.
- Prywatyzacja bezpośrednia - polega na rozporządzeniu całym majątkiem prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego przez jego:
• Sprzedaż w całości
Wniesienie do spółki w formie aportu
Oddanie do odpłatnego wykorzystania - leasing pracowniczy
Prywatyzacja bezpośrednia jest możliwa do przyjęcia, gdy prywatyzowane przedsiębiorstwo zatrudniało nie więcej niż 500 osób. sprzedaż nie przekraczała 6mln euro. a suma funduszy własnych nie przekraczała 2 mln euro. Wpływy z prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych są elementem tzw. przychodów skarbu (budżetu) państwa.
Charakterystyka finansowania obcego
Finansowanie obce stanowi kapitał obcy, z reguły obciążony kosztem (wymiernym) w postaci odsetek i prowizji, zazwyczaj zwrotny, którego termin zwrotu wynika z umowy.
Z punktu widzenia kosztu zobowiązania dzielimy na:
darmowe
obciążone kosztem
korzystające z osłony (tarczy) podatkowej
nie korzystające z osłony (tarczy) podatkowej
Działanie osłony podatkowej występuje, gdy istnieje możliwość zaliczenia kosztu zobowiązania (np. odsetek) do kosztu wg prawa podatkowego, dzięki czemu zmniejsza się podstawa opodatkowania, czyli zmniejsza się zapłacony podatek dochodowy. Można powiedzieć, że część zapłaconych odsetek zwraca się dzięki oszczędnościom na podatku dochodowym, czyli faktyczny koszt zobowiązania jest mniejszy od wynikającego z umowy. rf=rn(1-T) rf - faktyczny (efektywny) koszt kapitału wyrażony stopą % rn - nominalna stopa procentowa T - stopa podatku dochodowego
Zobowiązania publiczno-prawne (ZUS, VAT, Opłaty urzędowe, gminne, wyjątek opłaty skarbowe) O istnieniu zobowiązania publiczno prawnego mówimy w czasie od daty powstania zobowiązania do momentu ustawowego terminu płatności (VAT 25 dzień miesiąca następnego, podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych 20 dzień miesiąca następnego). Po opływie ustawowego terminu płatności, a nie uregulowaniu zobowiązania powstaje zaległość podatkowa.
Zaległość podatkowa jest obciążona kosztem w postaci karnych odsetek od zaległości (pot. od zaległości). Ordynacja podatkowa ustala te odsetki na poziomie podwojonej stopy kredytu lombardowego banku centralnego NBP (11,6% łuty 2006). Odsetki karne nie korzystają z osłony podatkowej, bo nie są kosztem uzyskania przychodu.
Opłata prolongacyjna - zastępuje kanie odsetki, jeżeli organ podatkowy, na wniosek podatnika, uzasadniony szczególnymi okolicznościami, odroczył lub rozłożył na rafy, termin zapłaty podatku. Jest ona o połowę niższa od karnych odsetek i korzysta z osłony podatkowej, bo jest dodatkowym kosztem (kosztem podatkowym)
Zobowiązania publiczno - prawne jako źródło finansowania przedsiębiorstw są tym większe im dłuższe są przerwy między terminami płatności, czyli im niniejsza jest częstotliwość płacenia podatków.
Zobowiązania wobec pracowników W okresie od początku miesiąca (od wypłaty wynagrodzenia) występuje narastające zobowiązanie wobec pracownika do końca następnego miesiąca. Po upływie terminu wypłaty powstaje zaległość wobec pracownika, teoretycznie obciążona odsetkami ustawowymi (11.5%).
Zobowiązania wobec pracowników są zobowiązaniem darmowym i stanowią źródło finansowania przedsiębiorstwa, ponieważ pracownik świadczy usługi w postaci pracy w sposób ciągły, również przysparza przychody, a wynagrodzenie otrzymuje, co jakiś czas. Im dłuższe są przerwy miedzy wypłatami wynagrodzeń, tym większe jest źródło finansowania przedsiębiorstwa. W lepszej sytuacji jest. zatem przedsiębiorstwo, które wypłaca wynagrodzenia, co miesiąc, od tego, co wypłaca je, co tydzień.
Zobowiązania wobec dostawców- tzw. kredyt kupiecki - efekt zakupu z odroczonym terminem płatności
Zobowiązania wobec dostawców powstają w wyniku odroczonego terminu płatności. Wysokość odsetek lub ich brak w okresie od daty zakupu do terminu zapłaty zależy od warunków umowy. Jeżeli w tym okresie nie ma odsetek to mamy do czynienia ze zobowiązaniem darmowym, 6% Jeżeli termin wyznaczonej zapłaty jest dłuższy od 30 dni to w dniach pozostałych do terminu zapłaty od 30 dnia zobowiązanie, jak i wszystkie transakcje podlega ustawie o terminach zapłaty, która mówi, że dostawcy należą się odsetki ustawowe lub od zaległości podatkowej, przy czym nie można z tego prawa zrezygnować Odsetki te są kosztem podatkowym i korzystają z osłony podatkowej.
Umowa sprzedaży/zakupu może przewidywać, tzw. skonto. czyli obniżkę ceny przy szybkiej zapłacie.
W czasie od daty zakupu do terminu, skonta. jeżeli zobowiązanie nie jest obciążone odsetkami wynikającymi z umowy występuje zobowiązanie darmowe, natomiast w czasie od terminu skonta do terminu zapłaty pojawia się koszt zobowiązania (koszt alternatywny) w postaci utraconej korzyści W czasie po upływie terminu zapłaty dostawcy należą się odsetki ustawowe.
Koszt kredytu kupieckiego wyraża utraconą korzyść, przy nie skorzystaniu ze skonta. Wyrażony on jest w procentach w skali roku:
Kkup=(s/100-s)*(365/Tmax-Ts)*100%
s - stopa skonta - obniżka ceny w % Ts. - termin skonta w dniach Tmax - ostateczny termin zapłaty w dniach, np. 2/10do(net,zaplacdo)30
Źródła finansowania obcego
Kredyty bankowe
Kosztem w przypadku kredytów bankowych są odsetki. Ich wysokość zależy od opodatkowania kredytu i od czasu, w którym kredyt jest wykorzystywany. Mogą pojawić się
odsetki od kredytu przyznanego, a niewykorzystanego (w niektórych bankach, przy czym oprocentowanie jest niższe).
Prowizja —jednorazowa wplata stanowiąca określony przez bank procent kredytu przygnanego (1 - 1.5%) i nie ma związku z okresem, na jaki zawarta jest umowa.
Mogą pojawić się również opłaty, np. za rozpatrzenie wniosku kredytowego w stałej kwocie.
Koszt kredytu bankowego korzysta z osłony podatkowej, nawet, jeżeli są to odsetki podwyższone w razie opóźnienia w spłacie kredytu.
Warunkiem udzielenia kredytu przez bank jest posiadanie przez klienta zdolności kredytowej. przez co należy rozumieć zdolność do spłaty kredytu i odsetek w ustalonych umownie terminach.
Ocena zdolności kredytowej to ocena informacji zawartych we wniosku kredytowym i dokumentach do niego załączonych. Wzór wniosku i dokumentów wynikają z regulaminu
danego banku. Oprócz oceny zdolności kredytowej i jej wykazania bank może żądać zabezpieczeń spłaty kredytu. Zabezpieczenia są sprawą banku określoną w regulaminie i
mogą nimi być zastaw, hipoteka czy poręczenia.
Podstawowe rodzaje kredytów:
obrotowe — z reguły krótkoterminowe (do 1 roku)
inwestycyjne - długoterminowe
Ze względu na tryb wykorzystania kredytu, kredyty dzielimy na:
odnawialne, tzn, że każda spłata całości czy części przyznanego i wykorzystanego limitu powoduje odnowienie się tego limitu o kredyt spłacony
nieodnawialne, gdy każda kwota wykorzystana powoduje zmniejszenie pozostałej kwoty przyznanej
Ze względu na tryb uruchomienia kredyty dzielimy na:
kredyt w rachunku bieżącym - udzielany tylko przez bank. który prowadzi rachunek bieżący przedsiębiorstwa. Jest to prawo do wydawania więcej niż wielkość środków na rachunku bieżącym. Spłata tego kredytu odbywa się automatycznie z wpływów na rachunek bieżący, (jest drogi)
kredyt w rachunku kredytowym - wiąże się z otwarciem odrębnego rachunku kredytowego, na którym ewidencjonowana jest historia kredytu. Może być przyznany przez dowolny bank. Otwarcie tego rachunku poprzedza złożenie wniosku i ocena zdolności kredytowej.
Kredyty preferencyjne to kredyty o oprocentowaniu niższym od rynkowego. Różnicę pokrywa któryś z funduszy celowych z reguły, np. krajowy fundusz mieszkaniowy, krajowy fundusz ochrony środowiska, itp.
Kredyt pomostowy to kredyt udzielany, gdy ocena zdolności kredytowych wypadła pomyślnie, a klient już potrzebuje środków, a umowa właściwa ze względów formalnych podpisana być me może.
Kredyt dyskontowy (krótkoterminowy) - wekslowy: odnawialny lub nieodnawialny; dzięki temu kredytowi weksel przyjęty przez przed*, jako potwierdzenie należności od dłużnika zostaje przekształcony w bardziej płynną formę czyli pieniądz. Bank przyjmuje taki weksel do dyskonta, potrąca z reguły z góry odsetki od tego kredytu wekslowego. Weksle przyjęte przez banki komercyjne do dyskonta mogą czekać aż weksel zostanie wykupiony. Bank komercyjny może redyskontować weksel w BC.
Kredyt akceptacyjny - w tym przypadku bank nie udostępnia klientom środków pieniężnych tylko akceptując ciągniony na mego przez klienta weksel staje się głównym dłużnikiem posiadania weksla. Jest to kredyt krótkoterminowy.
Kredyt rolowany - polega na tym, że bank wielokrotnie przedłuża termin spłaty kredytu odnawiając umowę kredytową, w* wyniku tego kredyt formalnie figurujący jako kredyt krótkoterminowy tak naprawdę jest kredytem długoterminowym
Wersje rozliczania kredytu:
Spłata kredytu w ratach + odsetki od kredytu niespłaconego. Przy tej wersji kolejne raty obsługi kredytu maleją. Największe obciążenie na początku okresu umowy.
Raty jednakowe - ta wersja jest możliwa, jeżeli znana jest z góry liczba rat i przyjęte stale oprocentowanie kredytu.
Karencja spłaty - jest to odroczenie spłaty, może ono dotyczyć albo spłaty kredytu wówczas na bieżąco spłacane są odsetki, albo może dotyczyć kredytu i odsetek wówczas odsetki narosłe w okresie karencji powiększają dług podstawowy zwiększając tym samym podstawę naliczania w okresie spłaty.
Faktoring—jest to kredyt udzielony pod zastaw należności wynikających z faktur(wynika z obrotu gospodarczego) Celem jest poprawa płynności firmy.
1 .Faktoring właściwy(pełny)- polega na przejęciu przez faktora całego ryzyka ewentualnej niewypłacalności kupującego.
2.Faktoring niewłaściwy (niepełny)- pozostawia ryzyko niewypłacalności kupującego przy dostawcy to znaczy ma prawo żądać zwrotu wypłaconej dostawcy kwoty gdyby kupujący nie uregulował swojego zobowiązania wobec faktora.
W praktyce występuje zazwyczaj faktoring niepełny, ale można również spotkać faktoring mieszany, w kt część ryzyka spoczywa na dostawcy, a część na faktorze. Głównym celem faktoringu jest poprawa płynności przedsiębiorstwa poprzez skrócenie cyklu należności, które szybciej przekształcają się w pieniądz.
Dwie wersje spłaty kredytu:
Równomierna splata kredytu - spłacamy systematycznie tes sama cześć zaciągniętego kredytu plus odsetki od pozostałego zadłużenia.
Równomierna rata - spłacamy kredyt w równych ratach w których zawarta jest cześć kredytu i odsetki. Wlk raty ustalamy korzystając ze wzoru:
R=K*[(r. 100)*(l+(r/100))An]/[((l+(r/'l00))':n)-l]' gdzie R- rata; r - stopa%; K- kredyt; n-llość rat.
Na pytanie: czy warto korzystać z kapitału obcego można odpowiedzieć analizując wskaźnik ROE. ROE = (zysk netto * 100%)/(kapitał własny). I wyższy tym lepszy.
Dźwignia finansowa- efekt zwielokrotnienia stopu zwrotu z kapitału własnego dzięki zaangażowaniu kapitału obcego. Dźwignia zadziała wtedy jeśli zostanie spełniony warunek:
(wynik ze sprzedaży * 100%).''(kapitał ogółem) > koszt kapitału obcego. np. (15000 * 100%)/(100000)= 15% > 8%(procent na kai zaciągnęliśmy kredyt) Można z tego wywnioskować ze po zainwestowany kredytu każda złotówka przyniesie nam 15gr zysku a kosz jej wynosi 8gr. Jeżeli powyższy warunek nie zostanie spełniony dźwignia finansowa zadziała ujemnie. Zadziała tak zwana gilotyna.
Leasing
Leasing - to rodzaj kredytu rzeczowego, polegającego na udostępnieniu w ramach prowadzonej działalności gospodarczej rzeczy lub wartości niematerialnej za odpłatnością zwaną opłatą (ratą, czynszem) leasingowym Opłata leasingowa zawiera dwie części:
część kapitałowa - powoduje spłatę wartości przedmiotu leasingu
część odsetkowa - stanowi cenę. jaką płaci korzystający za prawo korzystania z cudzego kapitału
Jeżeli leasingobiorca (korzystający) nie zapłaci choćby jednej raty w terminie to leasingodawca (finansujący) powinien wyznaczyć na piśmie termin dodatkowy, a jeżeli nie zostanie on dotrzymany to ma prawo zerwać umowę ze skutkiem natychmiastowym. Leasing jest lepszą formą finansowania od kredytu, ponieważ wymaga mniej formalności i zabezpieczeniem jest przedmiot leasingu.
Leasing operacyjny - to z założenia umowa na krótszy okres czasu. Przedmiot leasingu pozostaje w ewidencji środków trwałych łeasingodawcy i on dokonuje odpisów amortyzacyjnych, a cała rata odsetkowa jest dla łeasingodawcy przychodem, a dla leasingobiorcy kosztem Po zakończonym okresie umowy może dojść do sprzedaży osobie użytkującej, np. po aktualnej cenie rynkowej.
Leasing finansowy - to umowa na dłuższy okres czasu, bliski okresowi amortyzacji. Przedmiot leasingu wykazywany jest w ewidencji środków trwałych leasingobiorcy. który dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Część odsetkowa raty leasingowej jest kosztem leasingobiorcy, a przychodem, łeasingodawcy, a część kapitałowa raty zmienia stan rozrachunków, tzn. zmniejsza należności łeasingodawcy i zobowiązania leasingobiorcy. Umowa leasingu finansowego przewiduje prawo leasingobiorcy do nabycia przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu umowy, za określoną z góry w umowie cenę, np. niespłaconą część wartości.
Leasing operacyjny jest lepszy od leasingu finansowego, ponieważ rata leasingowa jest w przypadku leasingu operacyjnego jest większa od amortyzacji i odsetek w przepadku leasingu finansowego.
Kodeks cywilny: Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się nabyć rzecz zgodnie z życzeniem korzystającego i oddać te rzecz do użytkowania korzystającemu na czas ustalony, a korzystający zobowiązuje się płacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie równe co najmniej cenie tej rzeczy. Jeżeli korzystający dopuszcza się zwłoki z zaplata co najmniej jednej raty finansujący powinien ustalić jeszcze jeden nowy dodatkowy termin zapłaty, a w razie niedotrzymania go może wypowiedzieć umowę leasingu ze skutkiem natychmiastowym. W razie zbycia rzeczy przez finansującego nabywca wstępuje w stosunek leasingu na miejsce dotychczasowego finansującego.
Prawo bilansowe: środki trwale i wartości niematerialne i prawne oddane do odpłatnego użytkowania na czas nieoznaczony wykazywane są w aktywach korzystającego gdy spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków: 1. Umowa zawarta jest na co najmniej 3/4
okresu ekonomicznej użyteczności przedmiotu. 2. przyrzeczone jest prawo na przeniesienie własności na korzystającego po zakończonym okresie umowy, 3. suma opłat ustalona w umowie przepadająca do zapłaty w okresie obowiązywania umowy przekracza 90% rynkowej wartości przedmiotu umowy. Spełnienie 1 z tych 3 warunków powoduje ze przedmiot leasingu wykazuje w aktywach korzystający a finansujący wykazuje je jako należności. Prawo podatkowe:
Leasing operacyjny: 1) umowa zawarta na co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji dla rzeczy ruchomych i wartości niematerialnych i prawnych. Co najmniej na 10 lat jeśli przedmiotem są nieruchomości nie podlegające odpisom amortyzacyjnym. 2) Suma opłat leasingowych wraz z cena za jaka może nastąpić przeniesienie wartości musi być równa co najmniej wartości początkowej przedmiotu lisingu 3) Finansujący nie korzysta z zwolnień w podatku dochodowym. Przy spełnieniu tych warunków u finansującego oplata lisingowa jest w całości przychodem a odpisy amortyzacyjne kosztem. Po zakończonym okresie umowy finansujący może przenieść własność na korzystającego po cenie dowolnej. Jeżeli cena ta jest nisza od wartości netto przedmiotu to organ podatkowy określa przychód roczny wartości rynkowej tego przedmiotu.
Leasing finansowy lJUmowa zawarta na czas oznaczony—bez o graniczenia. 2) suma opłat odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu lisingu 3)umow'a zawiera postanowienie ze odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający. Przy spełnieniu tych 3 warunków cześć opłaty lisingowej stanowiąca spłatę wartości przedmiotu nie jest przychodem finansującego i kosztem korzystającego 3 Lising gruntów Jeżeli przedmiotem umowy lisingowej zawartej na czas oznaczony są grunty a suma opłat Iismgowych opowiada co najmniej wydatkom na nabycie tego gruntu, do przychodów finansującego i kosztów korzystającego nie zalicza się części opłat stanowiącej spłatę wartości gruntu. Umowy nie spełniające w/w warunków nie są w rozumieniu prawa podatkowego lisingiem Traktowane są jako umowy najmu lub dzierżawy
System ubezpieczeń
Ubezpieczenia dzielimy na społeczne (obowiązkowe), które są zaliczane do finansów publicznych oraz ubezpieczenia gospodarcze, które dzielą się na obowiązkowe i dobrowolne oraz osobowe i majątkowe.
Ubezpieczenie osobowe to ubezpieczenie dobrowolne, np. na życie, na dożycie (emerytalne, rentowe, posagowe), wypadkowe, chorobowe
Ubezpieczenia majątkowe dzielimy na:
rzeczowe (dobra materialne) - głównie dobrowolne oprócz obowiązkowego ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego
praw i zobowiązań - od odpowiedzialności cywilnej i ubezpieczenie ryzyka finansowego (kredyt. utrata pracy), głównie dobrowolne
Obowiązkowe ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej:
OC posiadaczy pojazdów mechanicznych
OC doradców podatkowych - biegli rewidenci, komornicy (na mocy rozporządzeń), podmioty świadczące usługi zdrowotne, organizatorzy imprez masowych i sportowych oraz podmioty świadczące usługi turystyczne
Systemy ubezpieczeń emerytalnych:
System repartycyjny - solidarności społecznej - charakteryzuje sie tym, że osoby katulanie osiągające dochody przekazują ich cześć do wspólnego funduszu, z którego wypłacane są emerytury aktualnie potrzebującym. System ten jest wrażliwy na zmiany demograficzne, konieczne są dofinansowania. Slaby związek między sumą wpłat a wysokością później otrzymywanej emerytury
System kapitałowy—charakteryzuje się tym, że składka wpłacana przez ubezpieczonego zapisywana jest na jego indywidualnym koncie i inwestowana przez wybrany fundusz emerytalny. Wysokość otrzymywanej emerytury jest równa sumie wpłat oraz efektywności inwestowania funduszy.
System repartycyjno - kapitałowy—łączy cechy obu systemów i jest opiera się na istnieniu dwóch filarów'. Pierwszym filarem jest ZUS, a drugim - kapitałowym są otwarte fundusze emerytalne. W chwili obecnej składka ubezpieczenia emerytalnego wynosi 19,5%, z czego 12,2% zasila ZUS, a 7,3% OFE
Pierwsze emerytury z nowego systemu ubezpieczeń społecznych będą w wypłacane w 2009 roku. KRUS - repartycyjny system ubezpieczeń rolników
Ubezpieczenie rentowe - świadczenia w razie utraty zdolności do osiągania dochodów lub w przypadku, jeżeli jedyny żywicie! rodziny zmarł. Obecnie wynosi 13% podstawy, przy czym pokrywa go pracodawca i ubezpieczony po polowie (system repartycyjny)
Limit rocznej podstawy naliczania składek, po przekroczeniu, którego pracodawca me odprowadza składek w przypadku ubezpieczenia rentowego i emerytalnegowynosi73560 zł.
Ubezpieczenie chorobowe - świadczenia w razie choroby. Obecnie składka wynosi 2,45% podstawy (wynagrodzenie brutto), przy czym w całości obciąża ubezpieczonego.
Ubezpieczenie wypadkowe - obowiązkowe, w całości obciąża przedsiębiorcę, a jego wysokość jest zróżnicowana w zależności od branży
Ubezpieczenie zdrowotne - nie należy do ubezpieczeń społecznych, ale nosi ich cechy i obejmuje świadczenia służby zdrowia, a jego wysokość wynosi 8,75% podstawy, przy czym 7,75% jest odliczane od podatku dochodowego, a 1% od dochodu.
Finanse publiczne
Finanse publiczne to system gromadzenia środków przekazywanych przez społeczeństwo. Ich potrzeba wynika z zadań władzy społecznej wynikającej ze społeczeństwa. Niektóre są konieczne, a niektóre zależą od umowy społecznej. Wśród zadań finansów publicznych wyróżniamy:
konieczność sfinansowania tzw. konsumpcji publicznej - potrzeb społecznych, grupowych, np. bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, władzy;
możliwość sfinansowania tzw. konsumpcji społecznej -konsumpcji, która zaspokaja potrzeby indywidualne, które mogą być sfinansowane z dochodów osobistych lub dochodów publicznych, np. szkolnictwo, służba zdrowia;
możliwość czy konieczność pieniężnych świadczeń społecznych;
możliwość czy konieczność interwencjonalizmu gospodarczego, który zapobiega np. płytkiemu cyklowi koniunkturalnemu;
Zakres finansów publicznych mierzony jest udziałem wydatków w PKB (Polska ok. 45%).
System finansów publicznych i jego organizacja (możliwie jest tylko 1 rozwiązanie):
tylko jeden wspólny fundusz;
oprócz funduszu centralnego także fundusze samorządowa;
oprócz funduszu centralnego także fundusze celowe o charakterze wyspecjalizowanym.
Funduszem centralny ==> budżet państwa
Fundusze samorządowe ==> budżety samorządowe: gminne, powiatowe, wojewódzkie
Fundusze celowe ==> fundusz ubezpieczeń społecznych, narodowy fundusz ochrony zdrowia, państwowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych, narodowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, fundusz pracy.
Budżet państwa
1. dochody - podatki (stanowią 90%); podatek dochodowy od osób fizycznych (3), podatek dochodowy od osób prawnych (4), VAT (1), akcyza (2). cła i podatek od gier (płacony przez kasyna) oraz dochody z majątku skarbu państwa, np. wynajmu, opłaty za wieczyste użytkowanie, wpłaty ze sprzedaży majątku, wpłaty z zysków NBP. wpłaty z zysków przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarbu państwa
2. wydatki — rozróżniamy dwa rodzaje wydatków:
♦ bieżące - koszty osobowe zatrudnionych osób w sterze publicznej, wydatki na materiały i usługi niezbędne do funkcjonowania sfery publicznej, subwencje i
dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, wpłaty do budżetu UE. Koszt obsługi długu publicznego, odsetki od obligacji i od pożyczek
• majątkowe - wydatki na inwestycje w jednostkach sfery finansów publicznych
dochody = wydatki ==> w rzeczywistości rzadkość
dochody > wydatki ==> nadwyżka budżetowa dochody < wydatki ==> deficyt budżetowy
W UE deficyt budżetowy nie powinien przekraczać 3% PKB, w Polsce jest 4%
W ustawie budżetowej muszą być pokazane źródła pokrycia. Deficyt budżetowy pokrywany jest z przychodów:
z emisji papierów dłużnych
kredyty i pożyczki, zarówno krajowe jak i zagraniczne
wpływy z prywatyzacji majątku skarbu państwa
Dług publiczny- łączne zadłużenie podmiotów sfery finansów publicznych, przy czym dopuszczalną granicę zadłużenia określa 60% PKB
Rozchody budżetu państwa to wydatki związane ze spłatą zadłużenia.
Budżet państwa jest to plan finansowy rangi ustawowej zawierający dochody, wydatki. przychody i rozchody.
Formy organizacyjno — prawne jednostek sfery finansów publicznych:
jednostki budżetowe - świadczą usługi, głównie nieodpłatnie, a na pokrycie kosztów otrzymują środki z budżetu. Gdyby jednak jednostka budżetowa uzyskała dochód to ma go w całości odprowadzić do budżetu => metoda finansowania brutto. Mogą one niektóre dochody zatrzymać na tzw. rachunku dochodów własnych i wykorzystywać na własne potrzeby, ale nie mogą być one przeznaczone na zasilenie osobowego funduszu plac tej jednostki
zakłady budżetowe - świadczą usługi odpłatnie, ale cenę za te usługi ustala organ sfery finansów publicznych, np. gmina. Jeżeli cena ta nie pokrywa kosztów to zakład powinien otrzymać dotacje, a jeżeli wypracuje wynik dodatni to ma go w całości odprowadzić do budżetu państwa (np. przedszkola) => metoda finansowania netto
gospodarstwa pomocnicze — wydzielona pod względem organizacyjnym i finansowym część działalności jednostek budżetowych, działalność odpłatna: gospodarstwo pomocnicze powinno pokrywać koszty ze swoich własnych przychodów, a połowę ewentualnie wypracowanego zysku odprowadzić do budżetu państwa (np. warsztaty przyszkolne)
BANKI KOMERCYJNE
Polskie prawo dopuszcza 3 formy własności : - bank państwowy - spółek akcyjnych - bank spółdzielczy.
Czynnościami bankowymi są:
- przyjmowanie nakładów pieniężnych
- udzielanie kredytów
- przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych na rachunek klientów
- udzielenie gwarancji bankowych
Czynności bankowe można podzielić inaczej:
- operacje czynne (aktywa): udzielanie kredytów, lokowanie środków własnych w papierach wartościowych czy w innych przedsięwzięciach inwestycyjnych
- operacje pasywne( bierne): głównie gromadzenie środków pieniężnych od klientów, lokaty przyjmowane od innych banków, kredyt zaciągany w banku centralnym, pozyskiwanie środków przez emisję obligacji
- operacje pośredniczące - rozliczenia pieniężne wynikające ze zleceń płatniczych klientów.
Nadzór bankowy ( nad działalnością banków) - sprawuje komisja nadzoru bankowego a decyzje komisji nadzoru wykonuje wydzielony w strukturze generalny inspektorat rachunku bankowego.
Celem nadzoru jest zapewnienie
- bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych
- zgodności działalności banków z przepisami prawa bankowego ustawy o NBP i decyzją o wydaniu zezwolenia o utworzenie banku.
Czynności nadzoru bankowego polegają głównie na:
-badania wypłacalności płynności i wyników osiąganych przez banki
- badania zgodności udzielanych kredytów
- badania zabezpieczeń stosowanych przez banki i terminowości spłaty kredytów
Badania stosowanego oprocentowania kredytów
Komisja nadzoru bankowego może:
- zlecićbankowi podjęcie środków w celu przywrócenia płynności
- zwiększenia funduszy własnych
- zwiększenie określonych form reklamy
- może rozkazać wstrzymanie bankowi wypłat z zysku do czasu przywrócenia płynności.
Jeżeli bank nie realizuje zleceń albo stwarza zagrożenie dla posiadaczy rachunków,komisja nadzoru może:
- wystąpić z wnioskiem o odwołanie prezesa albo osoby odpowiedzialnej za nieprawidłowości
- może zawiesić w czynnościach członków zarządu do czasu ich odwołania przez radę nadzorczą
- ograniczyć zakres działalności banku
-nałożyć na bank kary finansowej
-uchylić zezwolenia na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji
Rola NBP
Podstawowy cel działalności banku centralnego to utrzymanie stabilnego poziomu cen, wspieranie polityki gospodarczej rządu.
Do zadań NBP należy także:
- organizowanie rozliczeń pieniężnych
- prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi państwa
- obsługa budżetu państwa
- regulowanie płynności banków i ich refinsowania
- opracowywanie bilansu płatniczego państwa.