Pierwsza pomoc

w pytaniach i odpowiedziach cz.1. 31.12.2008

Spis treści

Zatrzymanie krążenia - pierwsza pomoc w praktyce 2

Jak postępować ze złamaniami i zwichnięciami? 2

Jak ratować pracownika, który uległ omdleniu? 3

Oparzenie żrącą substancją chemiczną 4

Podtopienia - pierwsza pomoc 5

Czy każdy pracownik może obsługiwać punkty pierwszej pomocy? 6

Odpowiedzialność za zawartość zakładowej apteczki pierwszej pomocy 7

Powierzenie obsługi apteczki lub punktu pierwszej pomocy 7

• Zatrzymanie krążenia - pierwsza pomoc w praktyce

Przystępując do resuscytacji krążeniowo-oddechowej, musisz najpierw sprawdzić stan poszkodowanego. Następnie bezzwłocznie powinieneś przystąpić do niezbędnych działań ratunkowych wg Schematu ABC.

Gdy chcesz pomóc osobie poszkodowanej w stanie bezpośredniego zagrożenia życia najwygodniejszy w praktyce jest Schemat ABC, zgodnie z którym udzielając pierwszej pomocy poszkodowanemu musisz:

1. Udrożnić drogi oddechowe przez odchylenie głowy do tyłu, oczyścić jamę ustną z ewentualnych ciał obcych i wysunąć żuchwę.

2. Zastąpić oddychanie przez oddychanie zastępcze.

3. Zastąpić krążenie krwi przez pośredni masaż serca.

Oddychanie metodą usta-usta
Jeżeli nieprzytomny nie oddycha, a ma jeszcze wyczuwalne tętno, trzeba rozpocząć zastępcze oddychanie. Utrzymując drożność górnych dróg oddechowych, wdmuchuj powietrze do ust lub nosa osoby poszkodowanej, wykonując 2 spokojne wdechy, tak aby uniosła się jej klatka piersiowa. W ciągu min powinieneś wykonać 10-15 wdechów. Każdy wdech powinien mieć objętość od 0,7 do 1 l powietrza, czyli od 2/3 do 3/4 pełnego wydechu. Wdech powinien trwać około 2 s.

Jak wykonać pośredni masaż serca?
Przed rozpoczęciem pośredniego masażu serca ułóż osobę ratowaną na plecach, na twardym i równym podłożu z wysoko uniesionymi nogami i odsłoń jej klatkę piersiową. Następnie ułóż dłonie na dolnej połowie mostka osoby poszkodowanej i nie odrywając ich rytmicznie uciskaj klatkę piersiową tak, aby uchylała się o 3-5 cm. Po każdych 30 uciśnięciach mostka musisz wykonać 2 oddechy zastępcze. Częstotliwość uciskania klatki piersiowej powinna wynosić 100 razy na min. Takie postępowanie kontynuuj do przybycia zespołu ratowniczego lub powrotu własnej czynności serca u osoby poszkodowanej. Jeśli po udrożnieniu dróg oddechowych nadal nie ma oddechu, lub osoba nieprzytomna wykonuje pojedyncze słabe oddechy, natychmiast rozpocznij masaż serca połączony ze sztucznym oddychaniem w proporcji 30 uciśnięć mostka na 2 oddechy zastępcze w tempie 100 uciśnięć/min.

• Jak postępować ze złamaniami i zwichnięciami?

Bardzo często w zakładach pracy dochodzi do wypadków, w których osoby poszkodowane ulegają urazom kości i stawów, czyli złamaniom oraz zwichnięciom. Szczególnie, tak jak teraz, zimą. Wszyscy pracownicy zakładu, powinni umieć zachować się w takich sytuacjach. Każdy powinien wiedzieć, jak pomagać osobom poszkodowanym do czasu przybycia profesjonalnej pomocy medycznej oraz co zrobić, by nie dopuścić do ewentualnych powikłań pourazowych. Innymi słowy każdy musi umieć udzielić pierwszej pomocy medycznej poszkodowanemu. Oczywiście takie umiejętności pracownicy powinni nabyć podczas szkolenia z udzielania pierwszej pomocy.

Uwaga!
Zagadnienia udzielania pierwszej pomocy medycznej muszą być częścią każdego szkolenia z zakresu bhp zgodnie ze wskazówkami zawartymi w ramowych programach szkoleń określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.).

Objawy urazów
Złamania. Jeżeli zauważycie, że poszkodowany nie może poruszać ręką lub nogą, poza tym odczuwa ból oraz pojawia się u niego obrzęk, nienaturalne ustawienie i ugięcie danej kończyny możecie podejrzewać jej złamanie.

Zwichnięcie. Jeżeli natomiast zauważycie, że poszkodowany ma upośledzoną ruchomość w którymś ze stawów, pojawia się u niego ból, obrzęk, zasinienie i przymusowe ustawienie lub nienaturalna ruchomość, możecie podejrzewać u niego zwichniecie czyli uszkodzenie stawu.

Jak postępować ze złamaniami?
W przypadku złamań kończyn górnych i dolnych powinniście - pamiętając o zagrożeniu wstrząsem - postarać się w prosty i delikatny sposób unieruchomić złamaną kość. Prawidłową stabilizację złamanej kości ręki lub nogi uzyskacie poprzez unieruchomienie dwóch sąsiadujących złamaniu stawów. Kończynę górną najprościej przymocować do klatki piersiowej (zgiętą w łokciu). W tym celu możecie zrobić prowizoryczny temblak z podwiniętej poły bluzy, kurtki lub koszuli i zawiesić w nim rękę lub po prostu użyć chusty trójkątnej z zakładowej apteczki pierwszej pomocy. Natomiast kończynę dolną możecie ustabilizować związując ją z drugą nogą, oczywiście omijając okolicę złamania. Najprostszą "szynę" możecie zrobić ze złożonej gazety lub tektury.

Pamiętajcie, że w razie złamań z rotacją nie powinno się obracać ich "na miejsce" ponieważ może wtedy dojść do dodatkowego uszkodzenia naczyń krwionośnych i nerwów.
Otwarte złamania, gdzie odłam kostny przebił skórę, powinniście bardzo delikatnie stabilizować, a ranę przykryć luźno opatrunkiem z gazy.

Jak postępować ze zwichnięciami?
W postępowaniu doraźnym ważne jest przede wszystkim unieruchomienie i odciążenie stawu oraz zabezpieczenie go przed szybko narastającą opuchlizną. Jeszcze raz przypominamy Wam, że absolutnie nie wolno w żadnym wypadku podejmować prób samodzielnego "nastawiania" zwichnięcia. Nie należy również rozbierać poszkodowanego, ściągać butów itp. Warto natomiast rozluźnić osobie poszkodowanej buty lub ubranie oraz unieść jej uszkodzoną kończynę wyżej. Decyzję o zastosowaniu długotrwałego usztywnienia, okładów czy rehabilitacji ruchowej może podjąć w tym zakresie wyłącznie specjalista.

Adam Maciej Pietrzak
lekarz specjalista anestezjolog,
członek Polskiego Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej Terapii
i Polskiego Towarzystwa Medycyny Ratunkowej,
posiadacz certyfikatu ALS Europejskiej Rady Resuscytacji

• Jak ratować pracownika, który uległ omdleniu?

Jak prawidłowo postępować, gdy któryś z pracowników zemdleje?

Pierwszą czynnością ratowniczą w przypadkach zaburzenia świadomości, omdleń lub zawrotów głowy musi być położenie poszkodowanego.
Pozycja leżąca stabilizuje krążenie krwi oraz chroni przed różnymi urazami.
Nie znając przyczyny omdlenia, nie należy unosić nóg leżącego chorego do góry.

Przyczyny zaburzeń prawidłowego funkcjonowania mózgu
Bezpośrednią przyczyną złego samopoczucia czy krótkotrwałych omdleń są głównie zaburzenia ukrwienia mózgu lub niedotlenienie. Stan taki może być wywołany szeregiem przyczyn, na przykład:

1. przegrzaniem,

2. odwodnieniem,

3. wymuszoną pozycją ciała,

4. gorączką,

5. reakcją emocjonalną.

Nauka samopomocy
Należy nauczyć pracowników jak mają reagować, gdy czują, ze za chwilę stracą przytomność. Oto 4 kroki udzielania samopomocy:

• próba kucnięcia,

• schylenie się,

• chowanie głowy między kolana (ucisk brzucha podnosi ciśnienie krwi i doraźnie poprawia ukrwienie mózgu),

• poproszenie kogoś o pomoc, czy też wezwanie pogotowia ratunkowego.
  

Adam M. Pietrzak
lekarz anestezjolog, członek Polskiego
Towarzystwa Medycyny Ratunkowej

• Oparzenie żrącą substancją chemiczną

Udzielenie pierwszej pomocy osobie oparzonej żrącą substancją chemiczną jest szczególnie trudne. Nie można bowiem z całkowitą pewnością rozpoznać rodzaju oparzenia chemicznego tylko na podstawie wyglądu. Z tego względu postępowanie ratunkowe jest podobne bez względu na rodzaj oparzenia (czynnikiem chemicznym o odczynie kwaśnym lub zasadowym).

Procedura postępowania w zakresie udzielania pierwszej pomocy osobie oparzonej żrącą substancją chemiczną powinna wyglądać wg przedstawionego poniżej schematu.

Krok 1
Usunięcie w sposób mechaniczny żrącej substancji chemicznej z odzieży osoby poszkodowanej i przede wszystkim ze skóry (np. wycinając nożyczkami fragmenty ubrania nasączone tą substancją).

Krok 2
Neutralizacja żrącej substancji chemicznej lub jej spłukiwanie.

Niektóre żrące substancje chemiczne interreagują z wodą! Substancję, która spowodowała oparzenie, możesz neutralizować tylko wtedy, gdy w sposób pewny możesz ją zidentyfikować! Neutralizacja jest dopuszczalna w przypadku oparzenia:

1. ługiem - roztworem rozcieńczonego kwasu,

2. kwasem - roztworem rozcieńczonej zasady.

Krok 3
Doraźnie po zneutralizowaniu żrącej substancji chemicznej i spłukaniu jej wodą należy założyć osobie poszkodowanej jałowy opatrunek i skierować ją na kontrolę do lekarza.

Oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka
Szczególnie niebezpieczne są przypadkowe oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka. Wymagają one natychmiastowej profesjonalnej interwencji lekarskiej. Martwica tkanek i obrzęki upośledzają drożność dróg oddechowych i grożą uduszeniem. Sprawiać to mogą opary żrącej substancji chemicznej, na przykład kwasu solnego lub siarkowego.

Uwaga!

• U osoby oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną nie wolno wywoływać wymiotów, gdyż grozi to zachłyśnięciem lub pęknięciem przełyku i żołądka!

• Nie wolno neutralizować żrącej substancji chemicznej w żołądku, gdyż może dojść do spienienia jego zawartości, wymiotów i zachłyśnięcia!

• Można osobie oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną podać do picia 1-2 szklanki ciepłej wody w celu rozcieńczenia tej substancji w jamie ustnej, przełyku i żołądku.

Profilaktyka
W miejscach, gdzie istnieje zawodowe ryzyko oparzenia stężonym kwasem lub ługiem, warto przygotować roztwory neutralizatora - słabego kwasu i zasady. W takich przypadkach najbardziej poręczne są 5-litrowe kanistry, z szerokim wlewem, gdyż można je unieść jedną ręką. Należy również przygotować sprzęt i stanowisko do płukania oczu (najlepiej roztwór fizjologiczny soli kuchennej 0,9%). Inne substancje chemiczne - o szczególnych właściwościach - wymagają szczególnych rozpuszczalników lub neutralizatorów (np. fenol zmywa się spirytusem).

• Podtopienia - pierwsza pomoc

Podtopienie to ostre niedotlenienie spowodowane przez zablokowanie dróg oddechowych wodą lub inną cieczą. Przy podjęciu prawidłowej akcji ratowniczej osoby po podtopieniu rokują duże nadzieje na ozdrowienie.

Akcja ratunkowa w 3 krokach
Akcja ratunkowa w przypadkach podtopień powinna przebiegać w 3 następujących krokach:

1. Wydostanie z zagrożenia - działając na wodzie, należy korzystać z urządzeń pływających i indywidualnych zabezpieczeń (np. kamizelek ratunkowych).

2. Bezpieczne wydobycie poszkodowanego z wody - w miarę możliwości musi uwzględniać ewentualny uraz jego kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku szyjnym. Stosuje się tu deskę ratowniczą. Jeszcze w wodzie należy ustabilizować poszkodowanego na desce i w poziomie przenieść na ląd. Ewentualna resuscytacja krążeniowo-oddechowa w wodzie może być przeprowadzana tylko w sporadycznych wypadkach przez bardzo doświadczonych ratowników!

3. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - podejmuje się ją natychmiast po wydostaniu z wody podtopionego. Jeżeli jest on nieprzytomny i nie oddycha, należy rozpocząć pośredni masaż serca w sekwencji 30 uciśnięć klatki piersiowej, a następnie 2 oddechy zastępcze, do momentu spontanicznego poruszenia się poszkodowanego. Wtedy sprawdza się, czy oddycha, i ewentualnie układa go w tzw. pozycji bocznej ustalonej.

Podtopienie w innej cieczy niż woda
Gdy macie do czynienia z podtopieniem w innej cieczy niż woda, istnieje prawdopodobieństwo zatrucia organizmu. Może być wtedy konieczna dezaktywacja skażenia organizmu, którą przeprowadzają jednostki ratowniczo-gaśnicze Państwowej Straży Pożarnej.

Wychłodzenie (hipotermia) organizmu
Jeżeli temperatura wody, w której przebywał podtopiony, wynosi poniżej
25°C, należy się liczyć z wychłodzeniem organizmu.

Temperatura wewnętrzna organizmu w granicach 30-35°C spowalnia metabolizm i chroni mózg przed niedotlenieniem, ale również powoduje zaburzenia rytmu serca oraz utrudnia resuscytację.

Gdy temperatura spadnie poniżej 30°C, utrudnia nawet zaawansowane czynności ratownicze, spowalnia reakcje na leki i utrudnia defibrylację elektryczną.

Ze względu na wychłodzenie oddychanie zastępcze lepiej prowadzić tzw. metodą usta - usta, niż za pomocą worka termorozprężalnego, gdyż cenne jest ogrzanie i nawilżenie powietrza oddechowego.

Do doraźnej ochrony przed wychłodzeniem zalecana jest srebrno-złota folia termoizolacyjna (folia NRC). Ewentualnie można zastosować ciepły okład na klatce piersiowej, np. z termoforu z gorącą wodą.

Uwaga!
Nie wolno ogrzewać i rozcierać rąk oraz nóg osoby wychłodzonej, gdyż zasoby wychłodzonej krwi obwodowej, dopłynąwszy do serca, mogłyby spowodować zaburzenia rytmu i zatrzymanie jego pracy.

Adam M. Pietrzak
specjalista z zakresu anestezjologii
i medycyny ratunkowej, członek Polskiego
Towarzystwa Anestezjologii i Intensywnej
Terapii, Polskiego Towarzystwa Medycyny
Ratunkowej oraz Polskiego Towarzystwa
Medycyny Katastrof

• Czy każdy pracownik może obsługiwać punkty pierwszej pomocy?

Czy pracownik po ukończeniu szkolenia wstępnego i okresowego może sprawować pieczę nad apteczką oraz punktem pierwszej pomocy, czy musi ukończyć specjalistyczne szkolenie z zakresu pierwszej pomocy?

W zakładzie pracy powinna działać sprawnie pierwsza pomoc przedlekarska. Jej zorganizowanie jest obowiązkiem pracodawcy, który między innymi w ten sposób chroni zdrowie i życie pracowników.

Przepisy rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy nie określają trybu szkolenia pracowników w zakresie udzielania pierwszej pomocy. Skoro jednak przepis mówi o konieczności:

1. powierzenia obsługi punktów pierwszej pomocy pracownikom przeszkolonym w udzielaniu takiej pomocy;

2. wywieszenia wykazów pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy,

za wystarczające należy uznać zapoznanie takich pracowników z zasadami udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej w ramach odbytego instruktażu ogólnego oraz szkolenia okresowego.

Podstawa prawna
§ 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz.1650 z późn. zm.).

Jan M. Pióro
specjalista z zakresu prawa pracy

• Odpowiedzialność za zawartość zakładowej apteczki pierwszej pomocy

Kto odpowiada za umieszczenie w zakładowej apteczce pierwszej pomocy tabletek, które uległy przeterminowaniu, a które zażył pracownik?

Za zawartość zakładowej apteczki pierwszej pomocy jest odpowiedzialny pracodawca. Samo wyposażenie apteczki w przeterminowany lek nie jest przestępstwem. Jeżeli jednak zdaniem pracownika - w następstwie przyjęcia leku znajdującego się na wyposażeniu apteczki - nastąpił rozstrój zdrowia, nie ma przeszkód, aby pracownik zawiadomił Policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez pracodawcę.

Do zawiadomienia należałoby dołączyć pełną dokumentację lekarską oraz wykaz osób proponowanych do przesłuchania w charakterze świadka.

Konsultacja składu apteczki
Pracodawca powinien skonsultować ilość, usytuowanie i wyposażenie punktów pierwszej pomocy i apteczek z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając przy tym rodzaje i nasilenia występujących zagrożeń.

Zajęcie jednoznacznego stanowiska w kwestii możliwości dochodzenia odszkodowania w związku z zatruciem przeterminowanym lekiem znajdującym się na wyposażeniu apteczki nie jest możliwe bez szczegółowej informacji o okolicznościach zdarzenia. Badając okoliczności zdarzenia należy brać pod uwagę fakt, że zasoby apteczki powinny być wykorzystywane w celach udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej, a nie prowadzenia leczenia. Należy też pamiętać, że w zasobach apteczki nie powinny znajdować się leki stosowane pod kontrolą lekarza. Więcej Porad BHP

Podstawa prawna

§ 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Jan M. Pióro
specjalista z zakresu prawa pracy
biegły sądowy w dziedzinie bhp
przy Sądzie Okręgowym w Warszawie

• Powierzenie obsługi apteczki lub punktu pierwszej pomocy

Czy pracownikowi, który odbył szkolenia z zakresu bhp zgodnie rozporządzeniem szkoleniowym mogę powierzyć pieczę nad apteczką lub punktem pierwszej pomocy, czy powinien do tego odbyć jeszcze inne dodatkowe szkolenie z zakresu pierwszej pomocy?

Przepisy nie określają wprost, jakie szkolenie z zakresu pierwszej pomocy powinien przejść pracownik, któremu chcemy powierzyć pieczę nad apteczką i punktem pierwszej pomocy. Nakładają jedynie obowiązek przeszkolenia pracownika, który będzie zajmował się ich obsługą, w udzielaniu pierwszej pomocy medycznej (§ 44 ust. 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy; Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.; dalej: ropbhp).
Uznać należy zatem, że odbycie przez pracowników szkoleń: wstępnych i okresowych obejmujących zagadnienia udzielania pierwszej pomocy jest wystarczające do powierzenia im obsługi punktów pierwszej pomocy i apteczek.

Rozporządzenie szkoleniowe i zawarte w nim ramowe programy szkoleń, określają zakres i wymagania dotyczące treści i formy realizacji szkoleń, wskazują, że pracownicy powinni zostać poddani właściwym szkoleniom w zakresie bhp. Szkolenia te obejmują m.in. zagadnienia dotyczące:

1. profilaktycznej opieki lekarskiej,

2. postępowania w razie wypadku, w tym organizację i zasady udzielania pierwszej pomocy,

3. sposobów ochrony przed zagrożeniami,

4. zasad postępowania w razie wypadku lub awarii

(część I, II, IV, V, VI, VII i VIII ust. 4 załącznika nr 1 do rozporządzenia szkoleniowego).

Należy zatem przyjąć, że odbycie przez pracowników szkoleń: wstępnych i okresowych obejmujących wskazane zagadnienia, w tym przede wszystkim udzielanie pierwszej pomocy, jest wystarczające do powierzenia im obsługi punktów pierwszej pomocy i apteczek, jako osobom, które nabyły podstawową wiedzę w tym zakresie.

Przeszkolenie z pierwszej pomocy medycznej
Jednak z uwagi na ogromną odpowiedzialność spoczywającą na tym pracowniku proponujemy skierować go na dodatkowe szkolenie z zakresu pierwszej pomocy, które może być przeprowadzone np. przez lekarza sprawującego profilaktyczna opiekę zdrowotną nad pracownikami. Szkolenia takie organizowane są również przez firmy szkoleniowe, organizacje medyczne, stowarzyszenia np. przez Polski Czerwony Krzyż.

Pracodawca może również wydelegować pracownika, któremu zamierza powierzyć pieczę nad apteczką lub punktem pierwszej pomocy na kurs w zakresie kwalifikowanej pierwszej
pomocy. Kursy takie prowadzą określone podmioty na podstawie programu zatwierdzonego przez Wojewodę (art. 13 ust. 3 ustawy z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym; Dz.U. nr 191, poz. 141).

Kinga Grodzicka-Lisek
prawnik, specjalista z zakresu
prawa pracy i bhp

Cz. 2 pojawi się po uzbieraniu następnej partii materiału.

Pozdrawiam

---