SKÓRA - największy organ naszego ciała, ważący ok. 3,5 - 4,5 kg i mierzący 1,5 - 2 m².

Skóra dzieli się na:

• Naskórek

• Skórę właściwą

• Tkankę podskórną

Właściwości skóry

1. Adaptacja plastyczna- zdolność do rozciągania i kurczenia się.

2. Zespolenie ze ścięgnami, mięśniami i kośćmi - za pomocą tzw. troczków skórnych, czyli połączeń łącznotkankowych. Najwięcej ich jest na wewnętrznej stronie dłoni, a najmniej na zewnętrznej.

3. Napięcie skóry - świadczy o nim zdolność do kurczenia się w roztworze soli fizjologicznej.

4. Połysk - zależy od występowania gruczołów potowych oraz drobnego poletkowania skóry.

5. Bruzdowanie - kurze łapki, fałd nosowo-policzkowy, na czole, na szyi.

6. Wgłębienia i doły: dół oczodołowy, dół skroniowy, dołeczki w okolicach policzkowych.

7. Wyniosłości: czasowe, np. gęsia skórka, oraz trwałe, np. wałki tłuszczowe.

Funkcje:

• Percepcja bodźców - receptory w skórze i naskórku, włókienka nerwowe,

• Termoregulacja ustroju - aktywna: powierzchniowe sploty naczyniowe, główne żyły i tętnice, bierna: owłosienie, gruczoły potowe.

Rozszerzenie i zwężenie naczyń powierzchownych pod wpływem bodźców cieplnych ma charakter odruchowy, nie wpływa na stan czynnościowy głębokich naczyń skóry. Jest to odruch bezwarunkowy.

• Ochrona mechaniczna - osłona przed otarciem: warstwa rogowa naskórka, włókna skóry; amortyzacja sił działających z zewnątrz: włókna kolagenowe i sprężyste, podściółka tłuszczowa,

• Ochrona chemiczna - gruczoły łojowe, płaszcz kwasowo-lipidowy powierzchni naskórka.

Zmieszany z potem łój tworzy na powierzchni ciała cienką warstwę emulsji olejowo-wodnej, chroniącej skórę przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych, nadaje także skórze odpowiednie natłuszczenie, przez co przeciwdziała wysychaniu skóry i jej pękaniu. Natłuszczenie skóry chroni ją przed uszkodzeniem mechanicznym, natomiast wydzielanie łoju jest czynnikiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.

• Melanogeneza - wytwarzanie melaniny,

• Resorpcja - ograniczone i kontrolowane wchłanianie niektórych związków chemicznych, jak np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, niektóre hormony,

• Gospodarka tłuszczowa - magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej,

• Gospodarka wodno-mineralna - gruczoły potowe, podścielisko tkanki łącznej,

• Gospodarka witaminowa - wytwarzanie witaminy D₃,

• Wydzielanie dokrewne - komórki tuczne znajdujące się w skórze wydzielają heparynę i histaminę.

NASKÓREK (EPIDERMIS)

• Warstwa podstawna (Stratum basale)

• Warstwa kolczysta (Stratum spinosum)

• Warstwa ziarnista (Stratum granulosum)

• Warstwa jasna (Stratum lucidum)

• Warstwa rogowa (Stratum corneum)

Naskórek pod względem histologicznym jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim pochodzenia ektodermalnego. Najgrubszy naskórek występuje na piętach (1-2 mm), najcieńszy - na napletku (0,1 mm). Epiderma jest pozbawiona naczyń krwionośnych i limfatycznych.

Komórki naskórka wędrują od warstwy podstawnej, do warstwy rogowej i zmieniają swoje właściwości morfologiczne, biochemiczne i czynnościowe.

1. Warstwa podstawna - rozpoczęcie przemian morfologicznych i biochemicznych. Komórki (keratynocyty) silnie przylegają do siebie, posiadają duże jądro i wyraźnie widoczne wrzeciono mitotyczne. Obecne są melanocyty z melaniną. Im wyżej od warstwy podstawnej, tym większe jest nagromadzenie substancji prekeratynowej.

2. Warstwa kolczysta - występuje ok. 12 warstw komórek kształtu wielobocznego, nie przylegających do siebie, ale połączonych dzięki tzw. desmosomom. Połączenia desmosomalne występują we wszystkich warstwach, jednak tutaj jest ich najwięcej. Licznie występują również komórki Langerhansa.

Warstwy podstawna i kolczysta są to warstwy żywe naskórka, ponieważ zachodzą tu podziały komórkowe i nie gromadzi się jeszcze substancja prekeratynowa.

3. Warstwa ziarnista - zbudowana z wrzecionowatych komórek, stanowiących 3-4 warstwy. W komórkach występują liczne ziarna keratohialiny - substancji prekeratynowej. Od tej warstwy w skórze rozpoczyna się rogowacenie.

4. Warstwa jasna - delikatna warstwa występująca w grubym naskórku. Występuje tu ciałko białkowe - eleidyna, która jest produktem przejścia keratohialiny w stan półpłynny.

5. Warstwa rogowa - zbudowana z komórek ściśle przylegających do siebie, pozbawionych jąder komórkowych. Na powierzchni tej warstwy komórki układają się luźno, następuje złuszczanie. Komórki tej warstwy to korneocyty (obumarłe keratynocyty) połączone korneodesmosomami i wypełnione keratyną.

W warstwie rogowej wyróżniamy dwie podwarstwy, są to:

- Stratum disjunctum - warstwa wyższa, gdzie, elementy łuszczą się,

- Stratum compactum - gdzie elementy ściśle do siebie przylegają.

Pomiędzy nimi występuje istota komórkowa tworząca tzw. cement międzykomórkowy (keratyna, ceramidy, kwasy tłuszczowe, cholesterol).

Komórki naskórka:

• Keratynocyty - podstawowe, rogowaciejące komórki naskórka,

• Melanocyty - komórki pochodzenia nerwowego, występujące głównie w warstwie podstawnej naskórka, uczestniczą w ochronie skóry przed promieniowaniem, posiadają liczne wypustki, którymi wciskają się pomiędzy keratynocyty. Zawierają pęcherzyki, w których produkowana jest melanina.

• Komórki Langerhansa - komórki pochodzenia szpikowego, występujące głównie w warstwie kolczystej, posiadają liczne wypustki wnikające pomiędzy keratynocyty - kształt dendrytyczny. Biorą udział w obronie immunologicznej skóry, ponieważ rozpoznają antygeny i wiążą je swojej powierzchni, a następnie wędrują do najbliższych węzłów chłonnych.

• Komórki Merkla - ciałka dotykowe odczuwające lekki dotyk, występujące w warstwie podstawnej.

Czas przejścia (TOT) - czas przejścia komórek naskórka od warstwy podstawnej do warstwy rogowej, czyli szybkość rogowacenia.

1. ortokeratoza - 26-28 dni

2. hiperkeratoza - ok. 14 dni

3. parakeratoza - ok. 4 dni, jest to zmiana chorobowa, obecne są jądra w komórkach warstwy rogowej, występuje w schorzeniach takich jak: łuszczyca, rybia łuska, niektóre nowotwory.

Keratyna - białko fibrylarne nierozpuszczalne w wodzie. Składa się głównie z aminokwasów siarkowych, tj. cysteiny (17%) i metioniny (1%). Wyróżniamy keratynę miękką występującą w rdzeniu i pochewce włosa, oraz twardą - w korze włosa i paznokciach.

Błona podstawna - struktura występująca pomiędzy warstwą podstawną naskórka a warstwą brodawkową skóry właściwej. Zbudowana jest z mukopolisacharydów i włókien siateczkowatych zapewnia wymianę pomiędzy naskórkiem a krwioobiegiem.

SKÓRA (CUTIS VERA)

Granica między naskórkiem a skórą właściwą ma wyraźny, falisty kształt, nadawany przez brodawki skórne (papilla cutis).

• Warstwa brodawkowa (Stratum papillare)

• Warstwa podbrodawkowa (Stratum subpapillare)

• Warstwa siateczkowa (Stratum reticulare)

W skórze właściwej wyróżniamy:

1. włókna: klejorodne (kolagen), sprężyste (elastyna), siateczkowe (retikiulina),

2. istotę międzykomórkową, w skład której wchodzą głównie kwas chondroitynosiarkowy, kwas hialuronowy, białka, wielocukry,

3. komórki: fibroblasty, histiocyty, komórki tuczne.

1. Warstwa brodawkowa - zbudowana z włókien klejorodnych, sprężystych i siateczkowych. Do obecnych tu brodawek wnikają naczynia krwionośne, nerwy, mieszki włosowe i przewody wyprowadzające gruczołów potowych, dlatego pełnią one funkcje odżywczą dla naskórka, ponieważ stanowią powierzchnię wymiany metabolitów, a także odbierają bodźce dzięki unerwieniu. Obecne w tej warstwie komórki to: fibroblasty, histiocyty, komórki tuczne oraz melanofory.

2. Warstwa podbrodawkowa - jednolita i cienka, zbudowana z włókien klejorodnych i sprężystych, na których są osadzone brodawki. Obecne są tutaj nerwy i naczynia włosowate oraz fibroblasty i histiocyty.

Warstwy brodawkowa i podbrodawkowa tworzą dwie najbardziej metaboliczne warstwy w całej skórze, są dobrze ukrwione i unerwione.

3. Warstwa siateczkowa - warstwa zbita, która posiada bardzo gęste utkanie włókniste, głównie kolagenowe. Włókna te tworzą cienkie i grube pęczki, które się nawzajem przeplatają, grube pęczki ułożone są równolegle do siebie, cienkie natomiast pełnią funkcję łączącą. Włókien sprężystych jest bardzo mało i przebiegają różnokierunkowo. Włókna retikulinowe oplatają nieliczne naczynia i nerwy. Komórki występują w niewielkiej ilości, głównie fibroblasty.

Kolagen - białko, nierozpuszczalne w wodzie, którego okres połowicznego życia wynosi ok. 1 rok - trwałe. Włókna kolagenowe mogą zmieniać kształt, długość oraz kierunek przylegania, najdłuższe włókna mogą mieć nawet 1 cm i szerokość rzędu 20-40 μm. Oprócz skóry, buduje także chrząstki, kości, naczynia włosowate, tkanki płodowe i błony podstawne.

Pod względem chemicznym jest to skleroproteina (białko o budowie włóknistej pełniące funkcje podporowe) tworząca strukturę α-helisy, (ciasno spleciony łańcuch główny polipeptydu tworzy centralną część cylindra, natomiast boczne łańcuchy reszt aminokwasowych wystają na zewnątrz) zbudowana z 3 aminokwasów: proliny, hydroksyproliny i glicyny. Kolagen jest produkowany w fibroblastach, a następnie wydzielany do przestrzeni międzykomórkowej, gdzie organizuje się we włókna o określonej stabilności. Podstawową jednostką czynnościową jest tropokolagen - zbudowany z trzech łańcuchów polipeptydowych. Najważniejsze typy obecne w skórze, to typ I, III i V.

Elastyna - produkowana jest przez fibroblasty, włókna są cieniutkie (ok. 1 μm), występują w obrębie błony podstawnej, przy przejściu w tkankę podskórną, w okolicach naczyń włosowatych oraz wszędzie tam, gdzie sąsiadują ze sobą różne rodzaje tkanek, oplatają także przydatki skóry, oraz znajdują się wewnątrz zrazików tłuszczowych. Zbudowana głównie z proliny i glicyny, natomiast nie zawierająca prawie wcale hydroksyproliny.

Retikulina - włókna te mają zdolność zmiany swej długości o 100-140%, charakteryzują się wysokim stopniem usieciowania, zbudowane są główne z waliny, która nadaje charakter hydrofobowy, oraz alaniny i lizyny. Jednostką morfologiczną jest tropoelastyna (niedojrzała postać elastyny).

Substancja międzykomórkowa - zbudowana jest głównie z mukopolisacharydów, które należą do grupy glukozoaminoglikanów (GAG), oraz rozpuszczonego kolagenu i kwaśnych lub obojętnych białek. Funkcja macierzy pozakomórkowej to: kontakt międzykomórkowy, transport międzykomórkowy oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.

Histiocyty - komórki ruchliwe, poruszające się swobodnie w obrębie skóry. Likwidują wszystkie obce ciała, niepożądane związki chemiczne oraz bakterie. Występują w większej ilości w stanach zapalnych skóry.

Komórki tuczne - tzw. mastocyty, oplatają swoimi wypustkami naczynia krwionośne, wytwarzają heparynę oraz histaminę.

TKANKA PODSKÓRNA (SUBCUTIS)

• Tkanka podskórna zbita

• Tkanka podskórna luźna

Tkanka podskórna łączy skórę ze ścięgnami, mięśniami, kośćmi i powięziami. Charakteryzuje się wiotkością budowy, ponieważ przeważają w niej komórki, takie jak: fibroblasty, histiocyty, adipocyty. Przebiegają tu również naczynia i nerwy, mało jest natomiast włókien i są to głównie retikulinowe.

Funkcja:

• ochrona mechaniczna,

• izolacja cieplna,

• magazyn wody,

• gospodarka energetyczna.

Tkanka tłuszczowa zbudowana jest z układu komór, w których znajdują się komórki tłuszczowe, tworzące tzw. zrazili. Każda komórka tłuszczowa otoczona jest błoną i siateczką z włókien retikulinowych. Natomiast ściany komór budują włókna elastynowe i kolagenowe, i stanowią one rusztowanie dla przebiegu naczyń krwionośnych i nerwów.

Granica między skórą właściwą a tkanką podskórną jest równa i stopniowa. W niektórych miejscach tkanka podskórna łączy się ze skórą właściwą przy pomocy włókien łącznotkankowych, które to wnikają w głąb skóry właściwej tworząc tzw. troczki skóry (retinacula cutis)

Dolną granicą tkanki podskórnej jest powięź podskórna (fascia subcutanea) - pod nią znajdują się mięśnie, włókna i ścięgna.

1

---