I.

WSTĘPNE ZAGADNIENIA

Prawo karne w szerokim znaczeniu obejmuje prawo karne materialne, prawo karne procesowe oraz prawo karne wykonawcze.

Prawo karne materialne (zwane prawem karnym sensu stricte) określa:

1. czyny zabronione pod groźbą kary, stanowiące przestępstwa,

2. skutki prawne w postaci kar i środków karnych, stosowanych w związku z naruszeniem prawa karnego,

3. normuje zasady odpowiedzialności za ich popełnienie.

Postępowanie karne czyli proces karny to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do realizacji prawa karnego materialnego.

Prawo karne procesowe to ogół norm prawnych regulujących postępowanie karne. Określa ono uprawnienia i obowiązki organów procesowych, stron i pozostałych uczestników postępowania oraz normuje warunki, tryb i formy dokonywania czynności procesowych.

Źródła prawa karnego procesowego:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

• Ustawy,

• ratyfikowane umowy międzynarodowe,

• rozporządzenie,

Problematyka źródeł prawa stanowi od dawna przedmiot żywej dyskusji. Są one typowym homonimem, a więc nazwą o wielorakim znaczeniu. W znaczeniu formalnym chodzi o sposób uzewnętrznienia woli organu państwowego stanowiącego prawo. Natomiast w znaczeniu materialnym rozumie się je jako układ warunków społecznych, gospodarczych i kulturowych, determinujących powstanie określonej normy prawnej.

Funkcje prawa karnego procesowego:

1. Funkcja porządkująca (regulacyjna) - prawo karne procesowe reguluje:

1. przebieg postępowania,

2. wyznacza porządek czynności,

3. ich sekwencję,

4. spełnia rolę koordynatora czynności procesowych.

2. Funkcja instrumentalna (prakseologiczna) polega na tym, że prawo karne procesowe tak kształtuje postępowanie, aby mogło ono w sposób właściwy i najbardziej efektywny, osiągnąć wyznaczone mu cele. Głównym celem jest aby każdy winny i tylko winny poniósł odpowiedzialność, na jaką w świetle prawa zasłużył.

3. Funkcja gwarancyjna - oznacza, że prawo karne procesowe, z jednej strony, wyznacza nieprzekraczalne ramy ograniczenia swobód, krępując w tym względzie przede wszystkim organy procesowe, ale jednocześnie wskazując, w jakim zakresie mogą one realizować zadania i strzec dobra wymiaru sprawiedliwości, z drugiej zaś strony -pozytywnie określa podstawy i granice obrony jednostki poprzez szczegółowe określenie uprawnień oraz obowiązków uczestników postępowania.

Uczestnicy postępowania karnego - to każda osoba (fizyczna, prawna, a także instytucja nie mająca osobowości prawnej), która bierze udział w postępowaniu w roki określonej przez prawo.

Uczestnikami postępowania są:

• organy procesowe (np. sąd, prezes sądu, organy dochodzeniowo-śledcze);

• strony (np. oskarżony, oskarżyciel posiłkowy, powód cywilny);

• przedstawiciele społeczni;

• podmiot określony w art. 52 k.k. (ten, kto uzyska korzyść materialną);

• przedstawiciele procesowi (np. obrońca, przedstawiciel ustawowy);

• pomocnicy procesowi (np. protokolant, tłumacz);

• osobowe źródła dowodowe (np. świadek, biegły).

Rodzaje (kierunki) działalności procesowej podmiotów procesu - funkcje procesowe.

Funkcje procesowe:

1. ściganie karne - zmierza do wykrycia, ujęcia i doprowadzenia do ukarania osoby winnej popełnienia przestępstwa. W postępowaniu sądowym występuje w postaci funkcji oskarżenia,

2. obrona karna - skierowana na ochronę praw oraz interesów oskarżonego i zmierzająca do uzyskania dla niego możliwie najkorzystniejszego rozstrzygnięcia;

3. orzekanie - polegające na rozpoznawaniu sprawy w postępowaniu głównym i rozstrzygnięciu jej przez skazanie lub uniewinnienie oskarżonego albo przez umorzenie postępowania oraz na (ewentualnym) poddaniu tego rozstrzygnięcia kontroli (dokonywanej najczęściej przez wyższą instancję) na skutek wniesienia przez stronę środka zaskarżenia.

W procesie adhezyjnym występują ponadto funkcje dochodzenia roszczenia cywilnego, skierowanego przez powoda cywilnego wobec oskarżonego, obrony oskarżonego przeciw temu roszczeniu oraz orzekanie o roszczeniu.

Ogólnymi celami postępowania karnego jest, aby:

1. sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna aby nie poniosła tej odpowiedzialności;

2. przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania nie tylko w zwalczaniu przestępstw lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego;

3. uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego;

4. rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

II.

STADIA PROCESU KARNEGO:

Obowiązujące ustawodawstwo pozwala na wydzielenie następujących stadiów procesu karnego:

a) postępowanie przygotowawcze,

b) postępowanie główne (przed sądem I instancji)

c) postępowanie odwoławcze (kontrolne, przed sądem II instancji)

d) postępowanie wykonawcze.

Postępowanie główne i odwoławcze stanowi łącznie postępowanie sądowe (jurysdykcyjne). Jest ono
w pewnych wypadkach rozszerzane po uprawomocnieniu się orzeczenia, przede wszystkim w razie wniesienia kasacji lub wznowienia postępowania, a więc posłużenia się nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia.

Kasację mogą wnieść strony oraz Minister Sprawiedliwości -Prokurator Generalny i Rzecznik
Praw Obywatelskich. Stronom kasacja służy jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie. Natomiast Min. Sprawiedliwości - Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnosić kasację od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie.

Kasację od tego samego oskarżonego i tego samego orzeczenia można wnieść tylko raz.

Podstawę kasacji stanowi jedynie:

1. uchybienia będące bezwzględnymi powodami do uchylenia orzeczenia w trybie środka odwoławczego,
   a wskazane w art. 439 oraz

2. inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, przy czym kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu niewspółmierności kary (art. 523).

Do rozpoznania kasacji uprawniony jest Sąd Najwyższy.

Ad. a: Postępowanie przygotowawcze rozpoczyna się z chwilą wydania postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa w oparciu o uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest w celu:

1. ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo (art. 297 § l pkt. l kpk);

2. wykrycia i w razie potrzeby ujęcia sprawcy (art. 297 § l pkt. 2 kpk);

3. zebrania danych o osobie oskarżonego stosownie do art. 213 i 214 - (art. 297 § l pkt. 3 kpk);

4. wyjaśnienia okoliczności sprawy, w tym ustalenia rozmiarów szkody (art. 297 § l pkt. 4 kpk);

5. zebrania, zabezpieczenia i w niezbędnym zakresie utrwalenia dowodów (art. 297 § l pkt. 5 kpk);

6. wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu (art. 297 § l pkt. 6 kpk).

Zakończenie postępowania przygotowawczego może nastąpić w postaci jego zamknięcia lub umorzenia.

Ad. b, c: Postępowanie sądowe rozpoczyna się wniesieniem do sądu aktu oskarżenia, złożeniem wniosku
o warunkowe umorzenie postępowania lub o umorzenie postępowania z wnioskiem o zastosowanie środków zabezpieczających. Z tą chwilą osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie, a także osoba, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie - staje się oskarżonym. Postępowanie sądowe toczy się do momentu uprawomocnienia się orzeczenia w I lub II instancji.

Ad. d: To stadium procesu karnego biegnie od momentu uprawomocnienia się orzeczenia do chwili zatarcia skazania. Od tej chwili skazanie uważa się za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się
z rejestru skazanych (art. 106 k.k.). Następuje ono z mocy prawa bądź postanowienia sądu albo
w drodze indywidualnego ułaskawienia, amnestii lub abolicji.

III.

DOPUSZCZALNOŚĆ PROCESU KARNEGO - PRZESŁANKI PROCESOWE

Problematyka przesłanek procesowych, czyli dopuszczalności postępowania karnego należy do najbardziej złożonych i kontrowersyjnych tematów w tej dziedzinie prawa.

Należy uznać, że najczęściej uznawanym w doktrynie jest podział na przesłanki o charakterze:

A) materialnym:

1. czynu nie popełniono, albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,

2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,

3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze.

B) formalnym (ściśle procesowym):

1. oskarżony zmarł,

2. nastąpiło przedawnienie karalności,

3. postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,

4. sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,

5. brak skargi uprawnionego oskarżyciela,

6. brak wymaganego zezwolenia na ściganie, lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej.

C) mieszanym:

1. abolicja,

2. niektóre immunitety,

3. przesłanki wykonywania kary (darowanie kary w drodze łaski lub amnestii),

4. karalność w obcym państwie.

IV.

WYBRANE ZASADY PROCESOWE

Zasady procesowe to normy określające główne cechy procesu. Są to ogólne idee obejmujące węzłowe kwestie w procesie i wyznaczające model procesu.

1. Zasada prawdy materialnej - zwana jest także zasadą prawdy obiektywnej lub po prostu zasadą prawdy, to dyrektywa, według której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych.

Postuluje się żądanie, żeby ustalenia faktyczne były przynajmniej udowodnione, skoro nie jest realne wymaganie, aby były z całą pewnością i bezwzględnie prawdziwe.

Udowodnienie zaś powinno spełniać dwa warunki:

• dowody stanowiące podstawę ustaleń faktycznych muszą być obiektywnie przekonywalne, a więc dawać tak wysoki stopień prawdopodobieństwa, że normalnie oceniający człowiek powinien zostać przekonany o prawdziwości określonego ustalenia faktycznego -warunek obiektywny.

• powinno rzeczywiście wystąpić całkowite przekonanie organu rozstrzygającego o prawdziwości danego ustalenia faktycznego.

2. Zasada swobodnej oceny dowodów - w myśl tej zasady organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania niekrępowany regułami prawnymi. Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego (art. 7 kpk).

3. Zasada obiektywizmu - to dyrektywa zobowiązująca organy procesowe do obiektywnego stosunku do sprawy i jej uczestników, pozbawionego stronniczości, uprzedzeń i osobistego nastawienia. Organy prowadzące postępowanie są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 kpk). Urzeczywistnieniu zasady obiektywizmu służy instytucja wyłączenia organu procesowego.

Według art. 40 k.p.k. sędzia jest z mocy prawa wyłączony, jeżeli:

• sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

• jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

• jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a linii bocznej, aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt. 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia opieki lub kurateli,

• był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

• brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

• brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zażalenie,

• brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone lub stwierdzono jego nieważność,

• brał udział w wydaniu postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania,

• brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw.

4. Zasada bezpośredniości obejmuje trzy węższe dyrektywy:

• sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie - (art. 410 k.p.k.),

• sąd powinien zetknąć się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi - art. 370 § 3, 386 § 2, 392, 395 k.p.k.),

• sąd powinien przede wszystkim opierać się na dowodach pierwotnych, a nie pochodnych.

5. Zasada skargowości i zasada postępowania z urzędu

Zasada skargowości to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie (wniosek) innego, uprawnionego podmiotu.

Jej przeciwieństwem jest dyrektywa postępowania z urzędu, w myśl której postępowanie może być prowadzone z własnej inicjatywy organu kierowniczego, niezależnie od czyjegokolwiek żądania i stanowiska.

Tryby ścigania:

• Tryb ścigania z oskarżenia publicznego, czyli z urzędu - w jego ramach ścigana jest zdecydowana większość przestępstw, co tłumaczy przyjętą koncepcję legislacyjną w/g której ustawa nie wymienia w żadnym przepisie wszystkich przestępstw ściganych z urzędu, nie wskazuje też w kodeksie karnym, że dane przestępstwo jest w tym trybie ścigane.

• Tryb ścigania na wniosek - ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Przestępstwa wnioskowe dzieli się na bezwzględnie i względnie wnioskowe. Art. 12 k.p.k. stanowi, że w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu.

• Tryb ścigania z oskarżenia prywatnego - pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego (art. 59 § l k.p.k.).

6. Zasada kontradyktoryjności - to dyrektywa, w myśl której proces może być prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron (podmiotów) przed bezstronnym arbitrem.

7. Zasada legalizmu - to dyrektywa nakazująca organowi procesowemu bezwzględne wszczynanie i kontynuowanie ścigania każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne (art. 10 k.p.k.).

8. Zasada domniemania niewinności - to dyrektywa, zgodnie z którą oskarżonego (podejrzanego) uważa się za niewinnego dopóki wina jego nie zostanie stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu.

9. Zasada in dubio pro reo - polega na obowiązku tłumaczenia wszelkich niewyjaśnionych i niemożliwych do wyjaśnienia wątpliwości na korzyść oskarżonego - (art. 5 § 2 k.p.k.).

10. Zasada ciężaru dowodu - ciężar dowodu spoczywa na każdym oskarżycielu, nie obarcza on oskarżonego, nie spoczywa także na sądzie. Oskarżony nie tylko nie musi udowadniać swojej niewinności, ale nie ponosi też negatywnych konsekwencji nie udowadniania własnych twierdzeń.

11. Zasada prawa do obrony - to dyrektywa w myśl której oskarżony (podejrzany) ma prawo bronić się w procesie swych interesów osobiście oraz ma prawo do pomocy obrońcy.

12. Zasada jawności - proces karny toczy się w sposób jawny

• Jawność zewnętrzna - to jawność postępowania wobec publiczności

• Jawność wewnętrzna - to jawność wobec stron i ich przedstawicieli procesowych.

V.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Nowy kodeks postępowania karnego w istotny sposób zmienia model postępowania przygotowawczego
w szczególności przez:

1. uproszczenie i przyspieszenie postępowania,

1. wzmocnienie gwarancji interesów stron i zasadnicze zrównanie pod tym względem pozycji podejrzanego i pokrzywdzonego,

2. rozszerzenie udziału sądu - głównie w zakresie funkcji kontrolnych,

3. rozszerzenie nadzoru prokuratora nad czynnościami innych organów.

Cele postępowania przygotowawczego (art. 297 k.p.k.)

1. ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo. Do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa (art. 303 k.p.k.), zatem w toku wszczętego postępowania należy to podejrzenie poddać weryfikacji, badając, czy popełniony został czyn zabroniony oraz w jakim stopniu jest on społecznie szkodliwy (art. l § 2 k.k.).

2. wykrycie i w razie potrzeby ujecie sprawcy lub sprawców, ewentualnych pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w związku z przestępstwem sprawcy.

3. zebranie danych o osobie oskarżonego stosownie do art. 213 i 214 k.p.k., obejmuje przede wszystkim ustalenie jego tożsamości, wieku, stosunków rodzinnych i majątkowych, wykształcenia, zawodu i źródła dochodu oraz danych o ewentualnej karalności.

4. wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie rozmiarów szkody

5. zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów - utrwalenie dowodów następuje głównie drogą spisania w protokołach wyjaśnień podejrzanych i zeznań świadków, przez uzyskanie pisemnych opinii biegłych, odnalezienie - w razie potrzeby za pomocą przeszukania - i zabezpieczenie rzeczy i dokumentów, protokolarne dokonanie oględzin miejsc, osób lub rzeczy.

6. wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu

Formy postępowania przygotowawczego:

Postępowanie przygotowawcze prowadzi się w formie:

• dochodzenia

• śledztwa

Źródła wiadomości o przestępstwie:

1. Zawiadomienia (art. 304 k.p.k.)

2. obywatel - społeczny obowiązek (wyjątek art. 240 § l k.k.)

3. instytucji państwowych i samorządowych - prawny obowiązek.

4. Czynności operacyjno-rozpoznawcze

5. Postępowanie karne

6. Publikacje w mediach

7. Samooskarżenie

8. Informacje anonimowe

Zgodnie z art. 305 k.p.k. niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie, organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia.

Postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa wydaje prokurator a dochodzenie Policja przesyłając odpis postanowienia prokuratorowi.

W praktyce często się zdarza, że organ ścigania nie znajduje w zawiadomieniu dostatecznej podstawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego, ale jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie zostaje wykluczona. W takiej sytuacji k.p.k przewiduje instytucje czynności sprawdzających (art. 307 k.p.k.).

Formy prowadzenia czynności sprawdzających:

1. uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu lub

2. sprawdzenie faktów w zakresie objętym zawiadomieniem.

W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się dowodu z opinii biegłego ani czynności wymagających spisania protokołu z wyjątkiem:

- przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosek o ściganie

- przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej (art. 307 § 2 i 3 k.p.k.)

Czynności sprawdzające winny być ukończone w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia.

W działalności organów ścigania występuje niekiedy konieczność natychmiastowego wykonania określonych czynności postępowania przygotowawczego - dochodzenie w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.)

Celem dochodzenia w niezbędnym zakresie jest:

1. w wypadkach nie cierpiących zwłoki

2. w granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem.

Dochodzenie w niezbędnym zakresie powinno być ukończone w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności. W jego trakcie można dokonywać każdej niezbędnej czynności dowodowej.

Formy zakończenia dochodzenia w niezbędnym zakresie:

1. wszczęcie dochodzenia lub śledztwa

2. umorzenie postępowania

Formy postępowania przygotowawczego

l. Śledztwo (art. 309 k.p.k.)

a) obligatoryjne prowadzi się w sprawach o:

- zbrodnie,

- występki wymienione w artykułach k.k.

152-154 - przerywanie ciąży,

156 § l - spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,

164 § l - sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa zdarzenia określonego w art. 163 § l k.k.

174 § l - sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy,

189 § 2 - kwalifikowana postać pozbawienia człowieka wolności,

207 § 3 - kwalifikowana postać znęcania się,

233 § l i 4 - fałszywe zeznanie, fałszywa opinia lub tłumaczenie,

246 - znęcanie się w celu uzyskania zeznań,

247 - znęcanie się nad osobą prawnie pozbawioną wolności,

249, 250 - przestępstwa przeciwko wyborom,

254 § 2 - kwalifikowana postać gwałtownego zamachu,

258 § 3 - zakładanie lub kierowanie grupą lub związkiem przestępczym,

265 § 2 - kwalifikowana postać ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę państwową

- inne występki, jeżeli ustawa zastrzega je do właściwości sądu wojewódzkiego,

- gdy podejrzanym jest funkcjonariusz Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej lub finansowych organów dochodzenia.

b) fakultatywne jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy (art. 309 § l
pkt. 5 k.p.k.).

W sprawach, w których prowadzenie śledztwa nie jest obowiązkowe, prowadzi się dochodzenie
(art. 310 k.p.k.).

Czas niezbędny do ukończenia:

1. dochodzenia - do l miesiąca

2. śledztwo - do 3 miesięcy

Prokurator nadzorujący dochodzenie może je przedłużyć do 3 miesięcy. W razie nie zakończenia dochodzenia w ciągu 3 miesięcy akta sprawy przekazuje się prokuratorowi nadzorującemu dochodzenie, który może je przedłużyć na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż na dalsze 3 miesiące, lub przejąć je do śledztwa.

Postępowanie przygotowawcze wszczyna się w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa (art. 305 w zw. z art. 303) niezależnie od tego, czy sprawca jest znany. Oznacza to,
że postępowanie przygotowawcze w pierwszej fazie po jego wszczęciu może toczyć się „w sprawie"
(in rem), a jego głównym celem jest wówczas wykrycie sprawcy przestępstwa. Dopiero po zebraniu danych uzasadniających pociągnięcie do odpowiedzialności określonej osoby, możliwe staje się przejście do
fazy postępowania „przeciw osobie" (in personam).

W myśl art. 71 § l k.p.k. za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie
o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Instytucja przedstawienia zarzutów - art. 313 k.p.k. jeśli dane zebrane w toku postępowania przygotowawczego uzasadniają dostateczne podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba:

1. sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów,

2. ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu,

3. przesłuchuje się go.

Formy zakończenia postępowania przygotowawczego:

1. zamknięcie (akt oskarżenia)

2. umorzenie.

Postępowanie przygotowawcze można umorzyć przede wszystkim wówczas, gdy:

1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienie,

2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,

3. społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4. ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze (art. 17 § l pkt. 1-4 k.p.k.),

5. podejrzany zmarł,

6. nastąpiło przedawnienie karalności,

7. brak jest skargi uprawnionego oskarżyciela,

8. inne przewidziane w art. 17 § l pkt. 7, 8, 10 k.p.k.)

9. nie wykryto sprawcy przestępstwa,

10. brak jest dostatecznych dowodów winy podejrzanego.

STADIA PROCESU KARNEGO

a) postępowanie przygotowawcze

b) postępowanie główne (przed sądem I instancji)

c) postępowanie odwoławcze (kontrolne, przed sądem II instancji)

d) postępowanie wykonawcze

WARUNKI PROWADZENIA DOCHODZENIA W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE

SKUTKI I SPOSÓB ZAKOŃCZENIA DOCHODZENIA W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE

Źródła wiadomości o przestępstwie:

1. Zawiadomienia (art. 304 k.p.k.)

* obywatel - społeczny obowiązek (wyjątek art. 240 § 1 k.k.),

* instytucji państwowych i samorządowych - prawny obowiązek

2. Czynności operacyjno - rozpoznawcze

3. Postępowanie karne

4. Publikacje w mediach

5. Samooskarżenie

6. Informacje anonimowe

Instytucja przedstawienia zarzutów (art. 313 k.p.k.):

1. sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

2. ogłoszenie go niezwłocznie podejrzanemu

3. przesłuchanie go.

PODEJRZANY - Osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, występuje
w postępowaniu jako:

1. Strona procesowa - podmiot praw i obowiązków procesowych,

2. Źródło dowodowe - dostarcza środka dowodowego (wyjaśnień),

Obowiązki podejrzanego:

1. Stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego (art. 75 k.p.k.),

2. Zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub dłużej trwającego pobytu (art. 75 k.p.k.),

3. Poddać się oględzinom i badaniom (art. 74 § 2 k.p.k.),

Prawa podejrzanego:

1. Prawo do składania i odmowy składania wyjaśnień.

2. Prawo żądania sporządzenia uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów.

3. Prawo udziału w czynnościach dowodowych.

4. Prawo do znajomości akt postępowania.

5. Prawo wnoszenia środków zaskarżenia.

6. Prawo składania wniosków dowodowych.

7. Prawo porozumienia się z obrońcą.

Pojęcie świadka:

1. w znaczeniu faktycznym - osoba (fizyczna) znająca jakieś okoliczności (fakty) mające znaczenie dla toczącego się postępowania karnego,

2. w znaczeniu procesowym (formalnym) - osoba wezwana przez organ procesowy w celu złożenia zeznań (w postępowaniu toczącym się przeciwko innej osobie).

Prawa świadka:

1. Odmowa zeznań (art. 182 § 1 k.p.k.),

2. Uchylenie się od odpowiedzi na niektóre pytania (art. 183 § 1 k.p.k.),

3. Wnoszenie o zwolnienie z zeznań (art. 185 k.p.k.)

4. Żądanie wyłączenia jawności rozprawy (art. 183 § 2 k.p.k.),

5. Możliwość ochrony danych dotyczących tożsamości i miejsca zamieszkania (art. 184 k.p.k.),

6. Odmowa poddania się oględzinom lekarskim (art. 192 § 1 k.p.k.)

7. Zwrot kosztów podróży.

Obowiązki świadka:

1. Stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie karne i pozostać na miejscu czynności aż do zwolnienia lub zakończenia czynności (art. 177 k.p.k.),

2. Złożyć prawdziwe zeznania (art. 233 § 1 k.k.),

3. Zachować w tajemnicy fakty, o których zeznawał lub o których dowiedział się w toku przesłuchania
   (art. 241 § 1 k.k.)

Rodzaje biegłych:

1. Biegli zatrudnieni w instytucjach naukowo-badawczych,

2. Biegli sądowi,

3. Inne osoby posiadające odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

ŹRÓDŁA DOWODOWE	ŚRODKI DOWODOWE	CZYNNOŚCI
ŚWIADEK	ZEZNANIA ŚWIADKA	PRZESŁUCHANIE
PODEJRZANY	WYJAŚNIENIA PODEJRZANEGO	PRZESŁUCHANIE
BIEGŁY	OPINIA BIEGŁEGO	ODCZYTANIE OPINII PRZESŁUCHANIE
CIAŁO LUDZKIE	WŁAŚCIWOŚCI CIAŁA	OGLĘDZINY
DOKUMENT	TREŚĆ DOKUMENTU	ODCZYTANIE TREŚCI DOKUMENTU
PRZEDMIOT	WŁAŚCIWOŚCI, CECHY PRZEDMIOTU	OGLĘDZINY PRZEDMIOTU
MIEJSCE	WŁAŚCIWOŚCI MIEJSCA	OGLĘDZINY MIEJSCA

Blok: Ogólna charakterystyka procesu karnego - 12 -

kasacja

apelacja, zażalenie

kasacja

apelacja, zażalenie

SĄD REJONOWY

tylko I instancja

II instancja

I instancja

SĄD OKRĘGOWY

SĄD APELACYJNY

SĄD NAJWYŻSZY

kasacje

PRZED SĄDEM

II INSTANCJI

PRZED SĄDEM

I INSTANCJI

I

I

zatarcie

skazania

uprawomocnienie

się wyroku

wpłynięcie

do sądu aktu

oskarżenia

wszczęcie

postępowania

przygotowawczego

I

I

I

I

POSTĘPOWANIE

PRZYGOTOWAWCZE

POSTĘPOWANIE

WYKONAWCZE

POSTĘPOWANIE

SĄDOWE

W TERMINIE

###) DNI

SPRAWDZENIE FAKTÓW

ZAWARTYCH W

ZAWIADOMIENIU

UZUPEŁNIENIE

DANYCH ZAWARTYCH

W ZAWIADOMIENIU

ODMOWA

WSZCZĘCIA

WSZCZĘCIE

POSTĘPOWANIA

WĄTPLIWOŚCI CO DO PODSTAWY WSZCZĘCIA

ZAWIADOMIENIE

O PRZESTĘPSTWIE

CZYNNOŚCI

SPRAWDZAJĄCE

Art. 307 § 1 kpk

Art. 308 kpk

Wypadek

nie cierpiący zwłoki

Konieczność zabezpieczenia

dowodów przestępstwa

przed ich utratą lub

zniekształceniem

CZYNNOŚCI DOCHODZENIA

W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE

ART. 308 KPK

SKUTEK

wydanie

postanowienia

o wszczęciu

dochodzenia

umorzenie

dochodzenia

(zatwierdza prokurator)

przekazanie materiałów

prokuratorowi w celu

wszczęcia śledztwa

obligatoryjnego

FAKTYCZNE WSZCZĘCIE

POSTĘPOWANIA

PRZYGOTOWAWCZEGO

UZUPEŁNIENIE

POSTĘPOWANIA

(CZYNNOŚCI DOWODOWE)

CZYNNOŚCI

DOWODOWE

ZAMKNIĘCIE POSTĘPOWANIA -

UMORZENIE (ART. 321 § 6, 322 § 1 KPK)

ZAZNAJOMIENIE PODEJRZANEGO Z

MATERIAŁAMI POSTĘPOWANIA

(ART. 321 KPK)

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA

PRZECIWKO OSOBIE - PRZEDSTAWIENIE ZARZUTU (ART.313 KPK

WSZCZĘCIE POSTĘPOWANIA

W SPRAWIE (ART. 303 KPK)

ETAPY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

FAKULTATYWNE

OBLIGATORYJNE

Z UWAGI NA RODZAJ

PRZESTĘPSTWA

Z UWAGI NA ORGAN

PROWADZĄCY

ŚLEDZTWO

W OKREŚLONYM

ZAKRESIE

W CAŁOŚCI

POWIERZONE

PROKURATORSKIE

PODLEGŁOŚĆ INSTANCYJNA

---