Pytania 1 - 30

1. UZNANIE PAŃSTWA A UZNANIE RZĄDU.

Uznanie państwa - jednostronny akt prawny, w którym jedno państwo lub ich grupa przyjmuje oficjalnie lub milcząco do wiadomości powstanie nowego państwa oraz określa charakter i zakres stosunków z tym państwem. Jest to więc uznanie osobowości prawnomiędzynarodowej nowego państwa. Uznanie państwa nie pociąga za sobą konieczności nawiązania z nim stosunków dyplomatycznych. Uznanie państwa ma charakter deklaratywny: nie tworzy ono nowego podmiotu prawa międzynarodowego, gdyż istnienie państwa nie zależy od uznania go. Jest natomiast rzeczą dyskusyjną w jakim stopniu przyjęcie państwa do organizacji międzynarodowej stanowi uznanie go przez członków tej organizacji.

Uznanie rządu jest aktem jednostronnym państwa, w którym oświadcza ono lub milcząco przyjmuje, że nowy rząd jest organem kompetentnym do reprezentowania swego państwa w stosunkach międzynarodowych i że uznający chce utrzymywać stosunki z tym rządem. Sytuacja tak powstaje kiedy w jakimś państwie nowy rząd doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, w szczególności w wyniku przewrotu. Przy uznawaniu nowych rządów istotnym jest kryterium efektywności, tzn. stwierdzenie, ze dany rząd sprawuje rzeczywistą władzę na terytorium państwa i jest w stanie reprezentować je wobec innych państw. Państwa często kierują się również przesłankami politycznymi i własnymi interesami w uznawaniu rządów. Uznanie rządu ma charakter deklaratywny. Ma duże znaczenie, gdyż rząd nie uznawany ma trudności przy obronie interesów państwa i realizacji jego praw.

Patrz jeszcze pytanie 27

2. OBYWATELSTWO W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM, EUROPEJSKIM I POLSKIM (pojęcie, główne zasady)

Obywatelstwo - trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzynarodowego. Inne określenia, bardziej przebrzmiałe: „poddaństwo”, „poddany”. Określenia te funkcjonują w przypadku gdy, np. mieszkańcy państw członkowskich Brytyjskiej Wspólnoty Narodów posiadają własne obywatelstwo, ale równocześnie są „poddanymi” brytyjskimi (wskazanie na więź ze Wspólnotą i pewne przywileje).
Dla osób prawnych, statków morskich i powietrznych używamy raczej terminu „przynależność państwowa” niż obywatelstwo, ponieważ takie instytucje jak nadanie obywatelstwa, naturalizacja czy pozbawienie obywatelstwa nie mają zastosowania w odniesieniu do osób prawnych.

1. OBYWATELSTWO W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Znaczenie obywatelstwa
Obywatelstwo stanowi podstawę, na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. Powoduje ono szereg doniosłych konsekwencji na płaszczyźnie międzynarodowej: państwo, z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną (niekiedy ponosi też odpowiedzialność za jej działanie), państwo zobowiązane jest przyjmować na swe terytorium własnych obywateli. Jednostkę, poprzez obywatelstwo, zobowiązuje odbycie służby wojskowej wobec swego państwa (państwo może wtedy wezwać do powrotu obywatela przebywającego za granicą). Obywatelstwo daje państwu podstawę do wykonania swej jurysdykcji także poza granicami kraju, na terytorium nie podlegającym niczyjej suwerenności, lub na terytorium innego podmiotu, za jego zgodą. Ustalenie obywatelstwa ma znaczenie dla cudzoziemca, który może korzystać z większych lub mniejszych praw, a w przypadku wojny, może być internowany. Sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa: ono decyduje komu przysługuje, jak można je uzyskać bądź utracić .Ustawodawstwo to musi być jednak zgodne z konwencjami międzynarodowymi, zwyczajem i zasadami prawa, powszechnie uznanymi w tym przedmiocie: np. konwencja haska z 1930r. Sposoby nabycia obywatelstwa:

I. wskutek urodzenia (nabycie pierwotne)

Na zasadzie „prawa krwi” - Ius sanguinis - obywatelstwo jednostki określa się na podstawie obywatelstwa rodziców (Austria, Finlandia, Hiszpania, Norwegia, Włochy), niekiedy podkreśla się dominującą rolę mężczyzny

Na zasadzie „prawa ziemi”- Ius soli - obywatelstwo nabywa się wedle miejsca urodzenia, nie zależy od obywatelstwa rodziców (Ameryka Południowa)

Coraz częściej stosuje się obie zasady łącznie.

II przez naturalizację (nabycie pochodne)

Naturalizacja, czyli nadanie, następuje gdy obywatelstwo uzyskuje osoba, nie mająca żadnego lub mająca obywatelstwo innego kraju. Sposoby nadania obywatelstwa:

• na prośbę zainteresowanego do odpowiedniego organu państwa Najczęstsze warunki naturalizacji: wymóg zamieszkiwania na terytorium danego państwa przez określony czas: 5, 7 lub 10 lat, znajomość języka, dobre obyczaje, dobra reputacja, posiadanie środków utrzymania, cenzus zamieszkania...

• poprzez zamążpójście Zasada „obywatelstwo żony określane jest przez obywatelstwo męża” została już odrzucona w ustawodawstwie wielu krajów. Przewidują one natomiast uproszczony tryb naturalizacji dla cudzoziemek. Umowa z 20 lutego 1957r. mówi, że małżeństwo samo przez się nie ma wpływu na obywatelstwo małżonka. Ratyfikowała ją również Polska w 1959r.

• poprzez adopcję.
  Z reguły adoptowany uzyskuje obywatelstwo adoptującego.

III przez reintegrację (nabycie pochodne)

Reintegracja, czyli odzyskanie obywatelstwa poprzedniego, jest rzadszym sposobem. Stosuje się wtedy zwykle uproszczony tryb naturalizacji, rezygnując np. z wymogu zamieszkiwania przez określony czas na terytorium danego państwa. Organem właściwym w sprawach obywatelstwa może być: głowa państwa, parlament, rząd, niektórzy członkowie rządu: minister sprawiedliwości, min. spraw wewnętrznych, organy sądowe lub prokurator generalny.

Obywatelstwo a zmiany terytorialne
Jednoznacznie nie uregulowane w prawie międzynarodowym. Zwykle rozstrzygana w umowach międzynarodowych, które dają prawo opcji wyboru między uzyskaniem nowego obywatelstwa a utrzymaniem poprzedniego. Optowanie na rzecz poprzedniego obywatelstwa jest często związane z repatriacją. Przeważnie mieszkańcy nabywają automatycznie obywatelstwo państwa, które rozciąga swe zwierzchnictwo nad przekazanym terytorium (zbiorowa naturalizacja). Zmiany terytorialne nie powodują nabycia albo utraty obywatelstwa przez cudzoziemców.

Utrata obywatelstwa

- przez nabycie obcego obywatelstwa
- zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego
- zamążpójście
- wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju
- odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej
- pozbawienie

Warunki utraty obywatelstwa określa państwo. Powinny być one jednak zgodne z normami prawa międzynarodowego. Niemożliwe jest pozbawienie obywatelstwa np. ze względów rasowych, religijnych, narodowościowych czy z uwagi na poglądy.

Podwójne lub wielorakie obywatelstwo Jednostka fizyczna powinna mieć tylko jedno obywatelstwo. Zdarza się jednak inaczej, np. gdy dziecko urodzi się na terytorium państw uznającego zasadę "prawa ziemi" (Brazylia) z rodziców będących obywatelami państwa uznającego zasadę "prawa krwi" (Norwegia) dziecko będzie mieć obywatelstwo norweskie i brazylijskie. Podwójne obywatelstwo można też uzyskać przez zamążpójście, gdy wedle prawa ojczystego kobieta zachowuje swe dotychczasowe obywatelstwo, a wedle prawa męża uzyskuje automatycznie obywatelstwo jego kraju. Często obywatelstwo podwójne powstaje przy przysposobieniu, rozwiązaniu małżeństwa, naturalizacji czy na tle konfliktu ustawodawstw o obywatelstwie. Problemy związane z osobami mającymi podwójne obywatelstwo dotyczą prawa sprawowania opieki dyplomatycznej, służby wojskowej i innych.

2. OBYWATELSTWO W PRAWIE EUROPEJSKIM

Traktaty o Unii Europejskiej, z Maastricht i Amsterdamu przyznają wszystkim obywatelom państw członkowskich obywatelstwo europejskie, unijne. Obywatele europejscy mają prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terenie wszystkich państw członkowskich, posiadają czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych i komunalnych oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Ponadto podlegają ochronie dyplomatycznej i konsularnej ze strony państw członkowskich - co ma szczególne znaczenie dla obywateli mniejszych państw członkowskich z mniejszą liczbą placówek zagranicznych i mają prawo do zwracania się z petycjami do Parlamentu Europejskiego i zażaleniami do ombudsmana. Mogą kierować pisma i zapytania w swoim ojczystym języku do wszystkich organów i instytucji wspólnotowych i ma wtedy prawo otrzymać odpowiedź w tym samym języku, o ile jest on jednym z oficjalnych języków UE. Przysługuje im poza tym wiele innych przywilejów, np. możliwość poszukiwania pracy w państwach unijnych, starania się o mieszkanie i stały pobyt często wraz z rodziną.

3. OBYWATELSTWO W PRAWIE POLSKIM

W Polsce sprawy obywatelstwa regulowała ustawa z 20 stycznia 1920r. 8 stycznia 1951r. przyjęta została nowa ustawa o obywatelstwie polskim, która uwzględniając gruntowne przeobrażenia kraju, odrzuciła zasady tkwiące w dawnym ustawodawstwie, które nie harmonizowały z nową strukturą społeczno - polityczną, i uwzględniła sprawy związane z fluktuacją ludności, będącą konsekwencją wojny i jej skutków oraz wynikającą z zawartych przez Polskę umów międzynarodowych. Obecnie obowiązuje ustawa z 15 lutego 1962r., wielokrotnie nowelizowana. Według ustawy z roku 1962 polskie obywatelstwo nabywa się:

1. Przez urodzenie, na podstawie „prawa krwi”, gdy oboje rodzice posiadają obywatelstwo polskie, a drugie jest nieznane, bądź nieokreślone jest jego obywatelstwo, lub jest bezpaństwowcem (art. 4 pkt 1 i 2)

2. Przez urodzenie lub znalezienie na terytorium RP („prawo ziemi”), gdy oboje rodzice są nieznani bądź nie określone jest ich obywatelstwo lub są bezpaństwowcami (art. 5)

3. Przez opcję (wybór) rodziców, z których jedno nie posiada obywatelstwa polskiego. Zgodne oświadczenie rodziców w okresie 3 m-cy od daty urodzenia dziecka przed właściwym organem polskim decyduje o wyborze dla dziecka obywatelstwa państwa obcego, które posiada jedno z rodziców. Brak takiego oświadczenia czyni z dziecka obywatela polskiego (art. 6 pkt. 1 i 2)

4. Przez opcję (wybór) dziecka z mieszanego małżeństwa, które nabyło obywatelstwo obcego państwa zgodnie z wyborem rodziców w trybie wyżej przytoczonym. Ma ono prawo po ukończeniu 16 lat, a przed upływem pół roku od dnia osiągnięcia pełnoletniości, ze swej strony dokonać wyboru obywatelstwa polskiego przez proste złożenie oświadczenia przed właściwym organem i wydanie przez organ ten decyzji o przyjęciu oświadczenia (art. 6 pkt. 3)

5. Przez naturalizację cudzoziemca na jego prośbę w trybie artykułu 8. Warunkiem jest pięcioletni cenzus zamieszkania oraz złożenie dowodu utraty lub zwolnienia z obywatelstwa obcego. Organ, który orzeka o nadaniu obywatelstwa, może w uzasadnionych wypadkach zwolnić petenta od obu tych warunków. Istnieje poza tym uproszczony tryb naturalizacji cudzoziemek, które wyszły za mąż za obywatela polskiego (art. 10)

6. Przez repatriację osób narodowości lub pochodzenia polskiego. Nabywają one obywatelstwo RP z mocy prawa, jeśli przybywają do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe, uzyskując na to zezwolenie właściwego organu polskiego (art. 12)

7. Przez reintegrację (odzyskanie) obywatelstwa przez kobiety, które w swoim czasie utraciły obywatelstwo polskie przez nabycie obcego wskutek zawarcia małżeństwa lub w związku z nim - i obecnie, po ustaniu bądź po unieważnieniu tego małżeństwa, odzyskują obywatelstwo w trybie uproszczonym przez złożenie oświadczenia przed odpowiednim organem polskim (art. 11)

8. Przez uznanie za obywatela polskiego osoby o nieokreślonym obywatelstwie lub bezpaństwowca (art. 9). Wymagane jest tu podanie zainteresowanej osoby, pięcioletni okres zamieszkania w kraju, który nie może ulec w żadnym wypadku redukcji.

3. NORMY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (3 rodzaje)

Można wyróżnić:

- normy o charakterze powszechnym, obowiązujące wszystkie państwa - lex generalis
- normy o charakterze partykularnym, wielostronne (obowiązują określoną grupę państw, na przykład położoną w jednym regionie geograficznym - mówimy wówczas o prawie regionalnym; podstawą istnienia norm partykularnych może być również wspólnota ideologiczna i ustrojowa, bądź inne wspólne interesy) - lex specialis
- normy o charakterze dwustronnym, bilateralnym obowiązujące wyłącznie w stosunkach między dwoma państwami, np. umowy handlowe, konsularne, kulturalne... - lex specialissima

Jedno i to samo państwo może być w określonej dziedzinie związane normami zwyczajowymi o charakterze powszechnym, wielostronną umową międzynarodową, a ponadto - w stosunku do określonego państwa - jeszcze umową dwustronną. Obowiązują jednocześnie normy pochodzące z różnych okresów historycznych. Państwa same tworzą normy prawa międzynarodowego, mogą więc również same te normy zmieniać.

4. ICAO

Konwencja chicagowska o międzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisana 7 grudnia 1944r., zobowiązywała państwa do współpracy w celu zapewnienia ujednolicenia przepisów, norm, zasad postępowania i organizacji w odniesieniu do statków powietrznych, personelu, dróg lotniczych i służb pomocniczych we wszelkich przypadkach, w których takie ujednolicenie może ułatwić i ulepszyć żeglugę powietrzną. Powołała ona również do życia ICAO (International Civil Aviation Organization) - Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, która została upoważniona do przyjmowania i zmieniania międzynarodowych norm oraz zaleconych metod i zasad postępowania, odnoszących się do:

• systemów łączności i udogodnień dla żeglugi powietrznej, łącznie ze znakowaniem naziemnym

• cech charakterystycznych portów lotniczych

• reguł ruchu lotniczego i metod kontroli ruchu lotniczego

• wydawania licencji personelowi eksploatacyjnemu i mechanicznemu

• zdatności statków powietrznych do lotu

• rejestracji i identyfikacji statków powietrznych

• gromadzenia i wymiany informacji meteorologicznych

• ksiąg pokładowych

• map i planów lotniczych

• formalności celnych i imigracyjnych

• statków powietrznych w niebezpieczeństwie i dochodzeń w sprawie wypadków

• oraz do wszelkich innych zagadnień związanych z bezpieczeństwem, regularnością i sprawnością żeglugi powietrznej

Uchwały Rady ICAO są źródłem międzynarodowego prawa lotniczego - tzw. międzynarodowe normy i zalecone metody postępowania, które zawierają głównie normy o charakterze technicznym, dotyczące lotnictwa cywilnego.

5. POJĘCIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Pojęcie to ma dwa podstawowe znaczenia: po pierwsze stosunki międzynarodowe to rzeczywiste stosunki między ich uczestnikami, po drugie to gałąź wiedzy, czyli nauka o stosunkach międzynarodowych. W odniesieniu do pierwszego znaczenia istnieją trzy nurty definicji stosunków międzynarodowych:

• definicje podmiotowe - wymieniają stosunki między narodami, państwami, organizacjami, jednostkami

• definicje przedmiotowe - uciekają od wymieniania; stosunki międzynarodowe to proces oddziaływań przekraczających granice państw (ważny element to obszar oraz uczestnicy, czyli przedmioty)

• definicje przedmiotowo - podmiotowe - to proces oddziaływań przekraczających granice państw zachodzących pomiędzy narodami, państwami...

Stosunki międzynarodowe to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym:

czyli:
- przedmiotem stosunków międzynarodowych są działania wykraczające poza granice jednego państwa;
- podmiotami mogą być zarówno suwerenne państwa, jak i uczestnicy niesuwerenni;
- środowisko polityczne, w którym dochodzi do interakcji między podmiotami jest zdecentralizowane w przeciwieństwie do środowiska wewnątrz poszczególnych państw

6. POJĘCIE SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego społeczność międzynarodowa stanowi ogół państw. Innymi słowy - społeczność międzynarodowa to społeczność państw, które nie tylko współistnieją, ale i utrzymują wzajemne stosunki. Są trzy cechy, które charakteryzują społeczność międzynarodową w porównaniu ze społecznością państwową, a mianowicie:

• nieduża, bo nie przekraczająca dwustu, liczba jej uczestników,

• uznanie suwerennego charakteru tych uczestników, którzy są wzajemnie równouprawnieni, a tym samym

• jej organizacja wewnętrzna jest mniej rozwinięta, choć podlega stałemu rozwojowi w konsekwencji postępującej internacjonalizacji życia współczesnego

Skład społeczności międzynarodowej jest zmienny. Nie ma dziś państwa, które znajdowałoby się w stanie całkowitej izolacji międzynarodowej, a więc poza społecznością międzynarodową. Stosunki łączące uczestników społeczności międzynarodowej mają z natury rzeczy charakter międzynarodowy. Wyrażenie „stosunki międzynarodowe” bywa jednak rozumiane dwojako: w znaczeniu węższym znaczą one to samo, co stosunki międzypaństwowe, w znaczeniu szerszym obejmuje ponadto stosunki między osobami i organizacjami istniejącymi w różnych państwach. Stosunki międzypaństwowe stanowią więc główną część stosunków międzynarodowych sensu largo, a zarazem są podstawą międzynarodowych stosunków niepaństwowych czy pozapaństwowych. Trzeba jeszcze zaznaczyć, że stosunki międzypaństwowe obejmują zarówno te, w których państwa uczestniczą oddzielnie, jak też zbiorowo jako członkowie organizacji międzynarodowej. Do stosunków międzypaństwowych można także przyporządkować stosunki państw z innymi niż państwa podmiotami prawa międzynarodowego oraz miedzy tymi ostatnimi.W społeczności międzynarodowej złożonej z państw jako suwerennych jednostek geopolitycznych nie ma zaś podmiotów ponadpaństwowych.

7. EKSTRADYCJA JAKO INSTYTUCJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO.

Ekstradycja jest to główna forma współdziałania państw w walce z przestępczością. Ekstradycja polega na wydaniu przestępcy państwu, którego obywatelstwo przestępca posiada lub też państwu, które poniosło uszczerbek na skutek popełnionego przestępstwa. Ekstradycja następuje na prośbę odnośnego państwa. Podstawą ekstradycji jest bądź umowa międzynarodowa, bądź ustawodawstwo krajowe.

Przy ekstradycji obowiązują zazwyczaj następujące zasady:

• nie wydaje się, z reguły, własnych obywateli

• nie wydaje się przestępców politycznych, którym przysługuje prawo azylu (przestępcom wojennym nie przysługuje azyl)

• obowiązek ekstradycji przestępców pospolitych istnieje jedynie w wypadku obowiązywania odpowiedniej umowy

• ekstradycja może nastąpić tylko wówczas, jeśli czyn będący podstawą żądania ekstradycyjnego jest przestępstwem według ustawodawstwa karnego obu państw (zasada identyczności)

• państwo, któremu przestępca został wydany, może sądzić go jedynie za czyn, wymieniony w żądaniu ekstradycyjnym (zasada specjalizacji)

• nie wydaje się zazwyczaj osób, które popełniły lżejsze przestępstwa (zagrożone karą do 1 roku pozbawienia wolności)

• można odmówić ekstradycji, jeśli według ustawodawstwa kraju, w którym znajduje się przestępca, wyrok nie może być wykonany na skutek upływu terminu przedawnienia (nie dotyczy osób, którym zarzuca się popełnienie ciężkich zbrodni międzynarodowych)

8. AZYL W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Prawo azylu to udzielenie cudzoziemcowi, prześladowanemu za granicą za przekonania czy działalność polityczną (tzw. emigrantom, uchodźcom politycznym), prawa wjazdu i przebywania na swoim terytorium z zagwarantowaniem mu podstawowych praw człowieka, w szczególności prawa wyjazdu bez przeszkód. W okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu w szeregu aktów ustalono, że zbrodnie przeciw pokojowi i przeciw ludzkości oraz zbrodnie wojenne nie dają prawa do korzystania z azylu. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r. potwierdza w art. 14 prawo azylu, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie może ono przysługiwać osobom ściganym z powodu popełnienia czynu sprzecznego z celami iż zasadami ONZ. Prawo azylu opiera się na aktach wewnątrzpaństwowych, często na konstytucji lub specjalnych ustawach bądź na umowach międzynarodowych. Prawo azylu nie jest jednak instytucją powszechnego prawa międzynarodowego, traktatowego lub zwyczajowego. Proklamowanie prawa azylu w konstytucji jakiegoś państwa nie daje uchodźcom politycznym podmiotowego prawa publicznego do azylu. Prawo azylu jest to prawo państwa do udzielenia uchodźcy zezwolenia na wejście na jego terytorium, pozwolenie na przebywanie tam i prawo odmowy jego ekstradycji, nie zaś prawo samego uchodźcy. Gdy nie ma umów ekstradycyjnych państwo może udzielić azylu każdej osobie prześladowanej przez inne państwo. Każde państwo jest uprawnione do udzielenia azylu politycznego, lecz w razie braku specjalnej umowy międzynarodowej, nie jest do tego zobowiązane. Azyl dyplomatyczny - udzielenie azylu w gmachu misji dyplomatycznej. Pojęcie azylu dyplomatycznego jest obce Konwencji Wiedeńskiej z 1961r. o stosunkach dyplomatycznych. Podobnie reguluje sprawę tę ustawodawstwo wewnętrzne szeregu państw.

9. ORGANY PAŃSTWA W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Państwa, wstępujące we wzajemne stosunki różnego rodzaju, czynią to za pośrednictwem odpowiednich organów reprezentujących te państwa i wyrażających na zewnątrz, ze skutkiem prawnym, ich wolę. Organem podstawowym, realizującym zarówno politykę wewnętrzną jak i zagraniczną każdego państwa, jest jego rząd. W dziedzinie stosunków międzynarodowych w praktyce państw szczególną role od dawna odgrywają szef państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych. Osoby te mają konstytucyjne upoważnienie do występowania w imieniu państwa i do składania obowiązujących je oświadczeń. Prawo wewnętrzne poszczególnych państw stanowi, które organy i w jakim zakresie powołane są do ustalania woli państw w domenie stosunków z innymi państwami (np. parlament), które zaś do wyrażenia tej woli (minister spraw zagranicznych). Organy państwowe dla stosunków międzynarodowych podzielić można na organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium własnego państwa (głowa państwa, rząd, resort spraw zagranicznych) oraz organy, które mają swą stałą siedzibę na terytorium innego państwa (przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne).

I Głowa państwa
Kompetencje szefa państwa w domenie stosunków międzynarodowych określane są przez konstytucję odnośnych państw i częściowo przez powszechne prawo międzynarodowe. Jako najwyższy reprezentant państwa w stosunkach międzynarodowych ma on prawo reprezentowania państwa na zewnątrz, prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych obcych państw oraz wysyłania do nich przedstawicieli swego państwa. Posiada prawo zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów, wypowiadania wojny bądź ogłaszania stanu wojny, ogłaszania stanu neutralności. Często akty szefa państwa wymagają w świetle prawa wewnętrznego zgody czy współdziałania innych organów (parlamentu, rządu), niemniej jednak, gdy zostały one dokonane przez szefa państwa, powodują skutki prawnomiędzynarodowe dla odnośnego państwa. Instytucja głowy państwa występować może w różnych postaciach przewidzianych przez prawo wewnętrzne - bądź w formie jednoosobowej (prezydent, monarcha), bądź kolegialnej. Szef państwa jednoosobowy, lub przewodniczący organu kolegialnego oraz jego zastępcy korzystają w czasie pobytu na terytorium innego państwa ze wszystkich przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. W czasie oficjalnych wizyt winny im być okazane specjalne honory. Szef państwa, który uosabia jedność, powagę i osobowość prawnomiędzynarodową suwerennego państwa, jest nietykalny. Korzysta on ze szczególnej ochrony prawnej w czasie oficjalnego pobytu za granicą (nie zaś, gdy przebywa tam incognito). Kodeksy karne szeregu państw przewidują zaostrzone sankcje przeciw zamachom na szefów państw obcych. Szef państwa w czasie oficjalnego pobytu za granicą nie podlega obcej jurysdykcji cywilnej i karnej, winien jednak przestrzegać prawo miejscowe, a także międzynarodowe. Szefa państwa może spotykać się i zawierać porozumienia, obowiązujące jego państwo, z przedstawicielami innych państw. Dla swych aktów w stosunkach międzynarodowych szef państwa nie musi mieć specjalnego pełnomocnictwa, bo wystąpienia i akty szefa państwa wyrażają wolę tego państwa i wiążą je.

II Parlament
W większości państw demokratycznych parlament (ciało ustawodawcze) zajmuje poważne miejsce w ustalaniu wytycznych polityki zagranicznej. Jednak treść i zakres uprawnień parlamentu w dziedzinie wykonywania zewnętrznych funkcji państwa określa jego konstytucja. Ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych, według konstytucji wielu państw, wymaga uprzedniej uchwały jednej lub obu izb parlamentu. Parlament decyduje bądź wpływa na desygnację ministra spraw zagranicznych. W niektórych państwach nominacja przedstawicieli dyplomatycznych wymaga zgody parlamentu (np. w USA - zgody Senatu). Rola parlamentu w dziedzinie stosunków międzynarodowych ma przeważnie charakter nadzoru, ustalenia wytycznych, zatwierdzenia, nie zaś działalności operatywnej, która należy do rządu i jego specjalnego resortu - ministerstwa spraw zagranicznych.

III Rząd
Organami, które we współczesnym obrocie międzynarodowym kierują rzeczywistą działalnością państw i podejmują w tej sferze istotne dla nich decyzje, są rządy. W praktyce życia międzynarodowego konkretnymi wyrazicielami woli państw, tworzącymi dla nich określone prawa i obowiązki, są ich rządy. Spośród członków rządu często zaś występuje na pierwszy plan jego szef - premier. Szef rządu jako kierownik organu kolegialnego, który ustala podstawowe zasady i wytyczne polityki zagranicznej, podejmuje ważniejsze decyzje w tej dziedzinie i, rozporządzając bardzo szerokim pełnomocnictwem, wykonuje nadzór nad resortem spraw zagranicznych - odgrywa dziś dużą, stale wzrastającą rolę w stosunkach międzynarodowych. Rząd przeważnie mianuje delegatów na konferencje międzynarodowe oraz przedstawicieli do organizacji i komisji międzynarodowych. Szef rządu uprawniony jest do przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych oraz innych oficjalnych reprezentantów państw obcych, do uczestniczenia w konferencjach międzynarodowych, do prowadzenia rokowań i podpisywania umów międzynarodowych na ogół bez specjalnego pełnomocnictwa. Szef rządu wyraża wolę państwa i w związku z tym nie ma potrzeby legitymować się pełnomocnictwem. Jego oświadczenia i akty wiążą jego państwo. W czasie pobytu za granicą korzysta on z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. W chwili obecnej tzw. konferencje na szczycie obejmują przeważnie szefów rządów, a nieraz szefów państw, również wtedy (jak w przypadku USA) jedna osoba nie pełni obu tych funkcji. W praktyce stosunków międzynarodowych przyjęły się bezpośrednie kontakty między szefami rządów bądź państw, w postaci spotkań, konferencji, wymiany listów, osobistego udziału w pracach najbardziej reprezentatywnych organów międzynarodowych itp. Konstytucja i praktyka konstytucyjna poszczególnych państw określają rolę i wzajemny stosunek głowy państwa i szefa rządu (m.in. kto odgrywa główną rolę).

IV Minister spraw zagranicznych (patrz. pyt. 63)

V Ministerstwo spraw zagranicznych
W związku z bujnym rozkwitem współpracy w najróżnorodniejszych dziedzinach między państwami inne resorty też zaczęły rozwijać własną działalność w dziedzinie stosunków z obcymi państwami. Dotyczy to w szczególności spraw gospodarczych. Ogólna koordynacja działalności na polu stosunków z innymi krajami realizowana przez różne resorty należy jednak do ministerstwa spraw zagranicznych. Na ilościowy i jakościowy wzrost agend ministerstw spraw zagranicznych miało wpływ znaczne powiększenie się liczby państw - podmiotów stosunków międzynarodowych, wielostronność współpracy między państwami, konieczność stałego kontaktowania się z innymi resortami, realizującymi na swym odcinku kontakty międzynarodowe oraz ogromny wzrost ilości konferencji i organizacji międzynarodowych. Na czele ministerstw spraw zagranicznych stoi minister, który ma określoną ilość zastępców (wiceministrów, podsekretarzy stanu). Struktura tych ministerstw oparta jest przeważnie na zasadzie terytorialnej w połączeniu z zasadą funkcjonalną (np. departamenty terytorialne: kraje Azji, departamenty funkcjonalne: studiów i programowania). Prócz tego w skład ministerstwa wchodzą komórki usługowo - administracyjne, które posiadają również inne resorty (jak gabinet ministra). Ministerstwu spraw zagranicznych podlegają stałe placówki dyplomatyczne oraz konsularne za granicą.

VI Przedstawicielstwa dyplomatyczne
Przedstawicielstwa dyplomatyczne to: stałe placówki dyplomatyczne, ambasady wraz z całym korpusem dyplomatycznym i personelem placówki. Korpus dyplomatyczny to zespół szefów stałych przedstawicielstw dyplomatycznych obcych państw (ambasadorów, posłów, charge d'affaires) akredytowanych w jakimś kraju. Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan, którym jest najwyższy rangą szef przedstawicielstwa dyplomatycznego, przeważnie ambasador, który najwcześniej złożył listy uwierzytelniające. Korpus dyplomatyczny w szerszym tego słowa znaczeniu obejmuje, obok szefów placówek dyplomatycznych, wszystkich członków personelu misji, posiadających stopień dyplomatyczny (radców, sekretarzy, attaché itp.). Do korpusu dyplomatycznego wchodzą również zamieszkałe z nimi rodziny urzędników dyplomatycznych, jak żona, niezamężne córki, niepełnoletni synowie. Członkom personelu dyplomatycznego i ich rodzinom przysługują przywileje i immunitety dyplomatyczne. Rola korpusu dyplomatycznego i jego dziekana ogranicza się wyłącznie do spraw ceremoniału dyplomatycznego. Funkcje przedstawicielstwa dyplomatycznego: (patrz. pyt. 10)

VII Przedstawicielstwa konsularne
Przedstawicielstwa konsularne składają się z: urzędów konsularnych i szefów placówek konsularnych - konsulów. Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny. W szerszym znaczeniu korpus konsularny obejmuje wszystkie osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attaché) i ich rodziny, którym państwo przyjmujące przyznaje określone przywileje. Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał zgodę do wykonywania swych czynności. Funkcje przedstawicielstwa konsularnego: (patrz. pyt. 10)

10. FUNKCJE KONSULARNE A FUNKCJE DYPLOMATYCZNE

Funkcje konsularne
Zadania służby konsularnej różnią się od zadań służby dyplomatycznej. Stąd też różnica w ich sytuacji prawnej. W odróżnieniu od przedstawicieli dyplomatycznych, będących reprezentantami politycznymi swoich rządów, są konsulowie funkcjonariuszami swego państwa, stale przebywającymi w określonym miejscu na terytorium drugiego państwa, za jego zgodą, w celu wykonywania na jego terytorium w określonym okręgu pewnych funkcji administracyjnych związanych z ochroną interesów swego państwa i jego obywateli. Nieraz jednak w praktyce obie gałęzie służby zagranicznej państwa: dyplomatyczna i konsularna ulegają stopnieniu i są wykonywane przez te same organy lub osoby. Do tego jest jednak wymagana zgoda państwa przyjmującego. Obecnie ukształtowała się powszechna praktyka, że w stolicach państw funkcje konsularne są przeważnie wykonywane przez wydziały konsularne ambasad w miejsce odrębnych placówek konsularnych. Funkcje konsulów określane są przez odnośne dwustronne konwencje bądź przez ustawodawstwo wewnętrzne poszczególnych państw. Działa to również międzynarodowe prawo zwyczajowe oraz Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963r. Funkcje te obejmują:

• ochronę interesów państwa wysyłającego, jego obywateli i interesów osób prawnych w państwie pobytu

• popieranie rozwoju stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych między oboma państwami

• rozwijanie pomiędzy nimi wszelkimi innymi sposobami przyjaznych stosunków

• zapoznawanie się wszelkimi prawnie dozwolonymi środkami z warunkami i rozwojem życia gospodarczego, kulturalnego i naukowego w państwie pobytu

• przesyłanie w tych sprawach sprawozdań swemu rządowi i udzielanie informacji osobom zainteresowanym

• wydawanie paszportów konsularnych własnym obywatelom zamieszkałym za granicą oraz wiz wjazdowych i tranzytowych cudzoziemcom

• udzielanie pomocy i opieki swym obywatelom

• występowanie w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego (uwierzytelnianie podpisów i przekładów, udzielanie ślubów, rejestracja urodzeń własnych obywateli itp.)

• ochronę interesów własnych obywateli odnośnie spadków na terytorium państwa pobytu

• ochronę interesów małoletnich i ubezwłasnowolnionych, zwłaszcza gdy zachodzi konieczność ustanowienia opieki lub kontroli

• reprezentowanie w ramach obowiązującego w państwie pobytu ustawodawstwa przed jego sądami i władzami administracyjnymi nieobecnych obywateli własnego państwa w celu zabezpieczenia ich praw i interesów

• doręczanie pism sądowych i pozasądowych oraz wykonywanie rekwizycji sądowej zgodnie z obowiązującymi porozumieniami międzynarodowymi

• wykonywanie prawa kontroli i inspekcji w odniesieniu do statków i samolotów swego państwa oraz ich załóg, udzielanie im pomocy, badanie i wizowanie ich dokumentów pokładowych oraz, przy zachowaniu uprawnień państwa przyjmującego, przeprowadzanie dochodzeń dotyczących wypadków, które miały miejsce w czasie podróży, a także rozstrzyganie sporów wszelkiego rodzaju między kapitanem, oficerami i marynarzami

• wykonywanie wszelkich innych funkcji zleconych placówce konsularnej przez państwo wysyłajace, wykonywaniu których nie sprzeciwia się państwo przyjmujące

Funkcje dyplomatyczne
Do zasadniczych funkcji stałej misji dyplomatycznej jednego państwa w innym państwie należy:

• reprezentowanie swego państwa w państwie przyjmującym

• prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

• ochrona w państwie przyjmującym interesów swego państwa oraz jego obywateli w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe (misja dyplomatyczna wykonuje nadzór nad działalnością konsulatów, sama też może zajmować się pełnieniem funkcji konsularnych)

• zapoznanie się przy pomocy wszelkich legalnych sposobów z warunkami panującymi w państwie pobytu i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz informowanie o tym swego państwa

• popieranie przyjaznych stosunków między państwem reprezentowanym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie między nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych

11. PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa oznacza, iż każdy podmiot prawa międzynarodowego jest uczestnikiem i równocześnie, że niektórzy uczestnicy tych stosunków nie są i nie muszą być podmiotami prawa międzynarodowego. Podmiotowość prawnomiędzynarodowa odnosi się przede wszystkim do państw i składają się na nią: zdolność prawna i zdolność do działania. Zdolność prawna polega na możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków międzynarodowych. Zdolność do działania jest to zdolność wywoływania skutków prawnych przez własne działanie, a więc zdolność samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Podmiotami prawa międzynarodowego są dziś wszystkie państwa, niezależnie od ich potęgi, wielkości terytorium, ilości mieszkańców, od ustroju społeczno - politycznego, od rozwoju gospodarczego itp. Współczesna praktyka międzynarodowa wskazuje, że państwa regulując swoje stosunki wzajemne za pomocą prawa międzynarodowego mogą rozszerzyć krąg jego podmiotów poza siebie samych. Dotyczy to mianowicie niepaństwowych podmiotów prawa międzynarodowego, które są formą pośrednią między podmiotami państwowymi a niesuwerennymi. Należą do nich:

• podmioty specyficzne - Stolica Apostolska

• podmioty wtórne - organizacje międzynarodowe, których podmiotowość jest funkcją suwerennej woli państw

• podmioty in statu nascendi - czyli narody walczące o utworzenie własnego państwa, wspólnoty powstańcze

A także terytoria zależne, części składowe państw złożonych, niesuwerenne organizacje terytorialne.

Kryterium podmiotowości w prawie międzynarodowym stanowi zdolność traktatowa, czyli zdolność zawierania umów podlegających prawu międzynarodowemu. Status poszczególnych kategorii podmiotów prawa międzynarodowego jest różny. Tylko państwa mają charakter suwerenny, a porównywalny z nimi charakter ma Stolica Apostolska. Państwa składowe, wspólnoty powstańcze i terytoria zależne są dopiero na drodze do uzyskania suwerenności, natomiast organizacje międzynarodowe są z istoty swej tworami niesuwerennymi. Dlatego też względem nich należy mówić nie o uznaniu, lecz o nadaniu podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez państwa. Podmiotowość organizacji międzynarodowych ma wyraźnie charakter wtórny.

12. OCHRONA OFIAR WOJNY (pojęcie, zasady, źródła)

Chorzy i ranni
Kwestie dotyczące traktowania chorych i rannych w wojnie lądowej uregulowane są w I konwencji genewskiej z 1949r. (jest ona stosowana przy udziale mocarstw opiekuńczych lub instytucji międzynarodowych - MKCK). Chorzy i ranni powinni być traktowani w sposób humanitarny oraz leczeni przez tę stronę konfliktu, we władzy której się znajdują. Zabronione są wszelki zamachy na ich życie, a w szczególności ich dobijanie lub świadome pozostawienie bez opieki lekarskiej. Ochronie podlegają stałe zakłady służby zdrowia, szpitale i ruchome formacje sanitarne. Prawo do ochrony upada, jeżeli wbrew zadaniom humanitarnym, zakładów lub formacji takich używa się do działań na szkodę nieprzyjaciela. Z ochrony korzystają także transporty chorych i rannych oraz sprzętu sanitarnego. Państwa mogą tworzyć na swym terytorium lub na obszarach okupowanych sanitarne strefy lub miejscowości, w celu ochrony chorych i rannych przed skutkami wojny. Personel sanitarny, który dostał się we władzę nieprzyjaciela, może być zatrzymany tylko wówczas, gdy tego wymaga potrzeba opieki lekarskiej nad jeńcami wojennymi. Emblematem i znakiem odróżniającym wojskowe służby sanitarne jest znak czerwonego krzyża na białym polu, albo czerwony półksiężyc, czy też czerwony lew i słońce - na białym polu.

Jeńcy wojenni
Jeńcem wojennym jest członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjaciela.
Kwestie traktowania jeńców wojennych reguluje III konwencja genewska z 1949r. i regulamin haski z 1907r. Jeńcy wojenni powinni być traktowani w sposób humanitarny. Ten, kto dostaje się do niewoli, znajduje się we władzy obcego państwa, nie zaś jednostki lub oddziału biorącego go do niewoli. Osoby te pozostają pod ochroną prawa międzynarodowego od chwili pojmania do chwili ich uwolnienia i ostatecznej repatriacji. Państwo zatrzymujące może jeńca internować w obozach, miastach lub innych miejscowościach. Poza tym jest zobowiązane zapewnić jeńcom odpowiednie pomieszczenia, wyżywienie i umundurowanie. Prawo nie zakazuje ucieczki jeńca wojennego, który nie może być za nią karany (jedynie dyscyplinarnie). Państwo zatrzymujące może jednak w ostateczności użyć broni wobec uciekającego jeńca. W czasie niewoli jeńcy podlegają prawu, regulaminom i zasadom obowiązującym w państwie zatrzymującym i muszą tych norm przestrzegać. Mogą być zatrudniani jako robotnicy, wyżsi ranga jako nadzorcy - nie można ich do pracy zmuszać. Jeńcy muszą być traktowani honorowo i z czcią, na zasadzie równości.

Ochrona ludności cywilnej
Ludność cywilna, nie biorąca udziału w wojnie, musi być zabezpieczona przed skutkami działań wojennych. Kwestie te reguluje IV konwencja genewska z 1949r., normy zwyczajowe i umowy międzynarodowe. Ochronie ogólnej podlega cała ludność cywilna na zasadzie równości. Szczególna ochrona należy się rannym, chorym, kobietom ciężarnym i dzieciom. Osoba chroniona nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje. Sposoby ochrony ludności cywilnej: strefy bezpieczeństwa i strefy zneutralizowane (zapewniają schronienie chorym, rannym, kalekom, starcom, dzieciom poniżej 15 lat, kobietom ciężarnym i matkom dzieci poniżej lat 7), ewakuacja stref oblężonych lub otoczonych, ochrona szpitali cywilnych i wolność przewozu pomocy dla ludności.

Traktowanie osób chronionych

Osoby chronione maja prawo do poszanowania ich godności, honoru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów i obyczajów. Kwestie te reguluje IV konwencja genewska . Kobiety są chronione przed wszelkim uwłaczaniem ich czci, gwałtem, zmuszaniem do nierządu. Zabrania się stosowania przymusu (zwłaszcza w celu uzyskania informacji), środków mogących wywołać cierpienia fizyczne lub wyniszczenie osób chronionych, nadmiernych kar oraz wszelkich środków zastraszania ui terroru. Także rabunek i branie zakładników jest wzbronione.

13. KLASYFIKACJA OBSZARÓW MORSKICH PAŃSTWA

Wody wewnętrzne
Należą do nich przede wszystkim wody śródlądowe, tj. znajdujące się w obrębie granic państwowych rzeki, jeziora, kanały oraz morza otoczone terytorium państwa, nawet jeśli mają one połączenie z innymi morzami otwartymi. Do wód morskich wewnętrznych należą wody niektórych zatok morskich, ujścia rzek oraz wody portów, red, których brzegi należą do jednego państwa. Konwencja Genewska z 1958r. o morzu terytorialnym i pasie przyległym uważa za wody wewnętrzne wody zatoki, jeśli wejście do niej nie przekracza 24 mil morskich. Za wody wewnętrzne uważa się także wody niektórych „zatok historycznych”, których szerokość wejścia przekracza 24 mile. Wody wewnętrzne ciągną się od rzeczywistego końca lądu do tzw. linii podstawowej (base line), od której liczy się szerokość morza terytorialnego i podlegają całkowitej i wyłącznej władzy państwa.

Morze terytorialne
Częścią terytorium państwa, obok morskich wód wewnętrznych, jest również jego morze terytorialne (zwane też wodami nadbrzeżnymi, przybrzeżnymi lub wodami terytorialnymi) tj. pas morza określonej szerokości przyległy do brzegu. Morze terytorialne ciągnie się w kierunku morza pełnego, począwszy od linii największego odpływu i tam, gdzie istnieją morskie wody wewnętrzne do ich granicy zewnętrznej (np. od najdalej wysuniętych stałych urządzeń portowych). Suwerenność państwa nadbrzeżnego rozciąga się także na dno morza terytorialnego i jego wnętrza (Konwencja Genewska). Przyjęto szerokość pasa wód terytorialnych od 3 do 12 mil morskich.

Morski pas przyległy i szelf kontynentalny
Obszar poza granicami morza terytorialnego, na który szereg państw rozciąga swą władzę w pewnych dziedzinach dla ochrony swych interesów, nazywamy morskim pasem przyległym. Pas przyległy jest częścią morza pełnego, w związku z czym nie podlega suwerenności państwa, które wykonuje nad nim kontrolę w pewnym tylko zakresie dla ochrony swych interesów celnych, finansowych itp. Morski pas przyległy nie może się rozciągać poza strefę 12 mil, poczynając od linii, służącej za podstawę dla wyznaczenia szerokości morza terytorialnego. Tak więc szerokość morza terytorialnego i ewentualnego pasa przyległego nie może przewyższać łącznie 12 mil (Konwencja Genewska). Szelf kontynentalny to dno morskie i podglebie obszarów podmorskich przyległych do wybrzeża, lecz położonych poza morzem terytorialnym aż do głębokości 200 m., albo poza te granicę, aż do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów. Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne, lecz nie wykonuje ich nad wodami pokrywającymi szelf.

Pas wyłącznego rybołówstwa
Pas wyłącznego rybołówstwa to pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa.

Strefa ekonomiczna
Jest to koncepcja, w której państwo nadbrzeżne posiadałoby suwerenne prawo badania i eksploatacji wszelkich zasobów (zarówno żywych, jak i mineralnych) wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Uprawnienia państwa nadbrzeżnego w strefie ekonomicznej są więc jak gdyby sumą uprawnień w pasie wyłącznego rybołówstwa i na szelfie kontynentalnym.

Morze pełne
Obszary morza pełnego nie podlegają władzy żadnego państwa i z których wszyscy mogą korzystać na zasadzie pełnej równości.

14. CZŁONKOSTWO W ONZ (nabycie, utrata, zawieszenie)

Nabycie
Członkami ONZ mogą być wszystkie państwa miłujące pokój, które przyjmą zobowiązania zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych i zdaniem Organizacji zdolne są i pragną zobowiązania te wykonywać (art. 4) - patrz pyt. 15. O przyjęciu państwa w poczet członków ONZ decyduje Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa.

Utrata
Członek ONZ, który uporczywie łamie zasady Karty (patrz pyt. 15), może być usunięty z Organizacji na mocy uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady Bezpieczeństwa (art.6).

Zawieszenie
Zgromadzenie Ogólne może, na zlecenie Rady Bezpieczeństwa, zawiesić w korzystaniu z praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa zastosowała środki przymusu lub środki prewencyjne. Członek ONZ, który zalega z opłatą składek, nie ma prawa głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym, jeśli zaległość wynosi lub przekracza sumę składek należnych za dwa lata (art. 19).

15. CELE I ZASADY ONZ (według Karty NZ)

Cele i zasady ONZ wymienione są we wstępie Karty oraz w jej artykułach 1 i 2. ONZ została utworzona przede wszystkim, by „uchronić przyszłe pokolenia od klęsk wojny, która dwukrotnie za naszego życia przyczyniła ludzkości niewypowiedziane cierpienia” oraz „przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość jednostki(...), w równość narodów wielkich i małych”, by stworzyć warunki umożliwiające utrzymanie sprawiedliwości i poszanowania dla zobowiązań międzynarodowych, by „popierać postęp społeczny i poprawę warunków życia przy większej wolności” (ze wstępu). Głównym celem nowo założonej organizacji jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa poprzez stosowanie skutecznych środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju, usuwania ich, poprzez załatwianie sporów, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju, w drodze pokojowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego (art.1 ust. 1 Karty NZ). Poza tym ONZ winna „rozwijać przyjazne stosunki między narodami oparte na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów” (art. 1 ust. 3) oraz zapewnić, by państwa nie będące jej członkami postępowały zgodnie z zasadami Karty w stopniu koniecznym dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (art. 2 ust. 6). Główne zasady ONZ, które dotyczą jej członków i są sformułowane w art. 2 Karty NZ:

• uznanie zasady równości suwerennej wszystkich jej członków (ust. 1)

• przestrzeganie Karty (ust. 2)

• pokojowe rozstrzyganie sporów (ust. 3)

• wyrzeczenie się groźby użycia siły oraz jej użycia przeciw integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej jakiegokolwiek państwa (ust. 4)

• poparcie dla ONZ przy stosowanych przez nią środkach i zakazach udzielania pomocy państwu, przeciwko któremu środki te zostały zastosowane (ust. 5)

• zakaz ingerencji w sprawy należące do kompetencji wewnętrznej państwa (ust. 7)

16. POJĘCIA: SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA, STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE, PRAWO MIĘDZYNARODOWE.

Społeczność międzynarodowa (patrz pyt. 6)
Stosunki międzynarodowe (patrz pyt. 5)
Prawo międzynarodowe (patrz pyt. 24)

17. RZEKI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM (rodzaje, zasady korzystania, przykłady)

Rzeki, które należą do wód śródlądowych państwa, czyli leżą wyłącznie na terytorium jednego państwa pozostają pod ścisłą suwerennością tego państwa.
Rzeki międzynarodowe są to wpadające do morza rzeki żeglowne, przepływające przez terytorium więcej niż jednego państwa lub oddzielające dwa państwa.
Akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego w sprawie rzek międzynarodowych ustanawia wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw, pod warunkiem przestrzegania przepisów porządkowych. Pod wpływem szeregu umów regulujących sprawy rzek zawartych w XIX i XX w. wykształciły się pewne zasady odnośnie rzek międzynarodowych:

• zwierzchnictwo terytorialne należy do poszczególnych państw przybrzeżnych na ich odcinkach

• państwa przybrzeżne same regulują żeglugę na rzece

• wolność żeglugi w czasie pokoju dla statków handlowych wszystkich bander (także państw nieprzybrzeżnych)

• zakaz dyskryminującego traktowania statków i ładunków różnych państw

• prawo państw przybrzeżnych pobierania opłat w wysokości umożliwiającej pokrywanie kosztów utrzymania rzeki w stanie nadającym się do nawigacji

Szczególne miejsce wśród rzek międzynarodowych zajmuje Dunaj, który został umiędzynarodowiony w 1856r. Później, już po I wojnie światowej, powołano do życia dwie komisje: Europejską Komisję Dunaju (Anglia, Francja, Włochy, Rumunia) oraz Międzynarodową Komisję Dunaju (UK, Francja, Włochy i wszystkie państwa naddunajskie). W 1939r. do trzech mocarstw dołączyła III Rzesza. Nowe uregulowania statusu prawnego Dunaju zawarto w traktatach pokojowych z Bułgarią, Rumunią i Węgrami po II wojnie światowej. Ustalono, że żegluga na Dunaju powinna być swobodna i otwarta dla osób, statków handlowych i towarów wszystkich państw na zasadzie równości, jeśli chodzi o opłaty portowe i żeglugowe oraz warunki żeglugi handlowej. W 1948r. postanowiono o wolności żeglugi i handlu dla statków handlowych i ładunków na Dunaju wszystkich państw, również nieprzybrzeżnych. Nie dopuszcza się nawigacji na Dunaju okrętów wojennych państw nieprzybrzeznych. Okręty wojenne państw dunajskich mogą przepływać przez odcinki innych państw dunajskich tylko na podstawie dwustronnych porozumień. Dotyczy to całego Dunaju od Ulmu do Morza Czarnego, lecz bez dopływów. Sprawy żeglugi Dunaju są regulowane wyłącznie przez państwa przybrzeżne. Z rzek europejskich charakter międzynarodowy ma również Ren.

18. MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

Międzynarodowe organizacje pozarządowe (prywatne) są to organizacje międzynarodowe, których członkami są osoby fizyczne lub/i prawne pochodzące z różnych państw. Ich celem jest wywarcie nacisku na państwo. Nie są tworzone na podstawie umowy międzynarodowej - wiąże ich jedynie nieformalna umowa. Nie powinny być ograniczone warunkami przyjęcia. Są to organizacje non profit.

Są wśród nich:

- organizacje powszechne
- organizacje regionalne
- organizacje masowe
- organizacje elitarne

Organizacje mogą być:

- otwarte (zrzeszają ludzi wyznających te same wartości)
- zamknięte (mogą do nich należeć tylko osoby z określonych środowisk społecznych, zawodowych...)

Ze względu na cele i profil działalności organizacje międzynarodowe pozarządowe można podzielić na:

- ideologiczno - polityczne
- związków zawodowych
- sportowe
- wyznaniowe
- naukowe, oświatowe i kulturalne
- pokojowe
- humanitarne
- zawodowe
- gospodarcze
- ochrony środowiska

Organizacje te najczęściej ułatwiają kontakty między osobami prywatnymi oraz grupami społecznymi z różnych państw. Sprzyjają rozwojowi wymiany międzynarodowej, przede wszystkim w sferach pozapolitycznych. Stanowią czasami silne grupy nacisku na rządy i organizacje międzyrządowe. Wiele organizacji międzyrządowych współpracuje z nimi stale lub dorywczo (status konsultacyjny przy organizacjach międzyrządowych). Silną pozycję mają np. organizacje humanitarne, które wywalczyły sobie „prawo ingerencji” w sprawy wewnętrzne państw.

19. STATUS PRAWNY CUDZOZIEMCA - ogólne zasady w prawie międzynarodowym i w Polsce

Za cudzoziemców uważane są osoby posiadające obywatelstwo innego państwa, jak i bezpaństwowcy. Również osoby o nieokreślonym obywatelstwie należy traktować jak cudzoziemców do chwili, gdy zostanie stwierdzone ich obywatelstwo. Sprawę przynależności cudzoziemca do określonego państwa obcego rozstrzygają przepisy tego państwa. Jeśli cudzoziemiec posiada podwójne lub wielorakie obywatelstwo według prawa polskiego jest traktowany jako obywatel tylko jednego z tych państw. Cudzoziemcy przebywający na obszarze innego państwa podlegają jego zwierzchnictwu terytorialnemu. Podlegają on jednak równocześnie w ograniczonym zakresie spraw zwierzchnictwu personalnemu swego państwa ojczystego (służba wojskowa, odpowiedzialność karna za przestępstwa popełnione za granicą). Spod zwierzchnictwa terytorialnego państwa wyłączone są osoby, którym przysługują specjalne immunitety (obce siły zbrojne korpus dyplomatyczny i konsularny). Dla przekroczenia granicy jakiegoś państwa cudzoziemiec winien na swym paszporcie lub innym właściwym dokumencie otrzymać na to zezwolenie (wizę). Według polskiego prawa o cudzoziemcach wiz udzielają za granicą polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne. Państwo samo ustala warunki, które powinni spełniać cudzoziemcy pragnący uzyskać wizę celem przekroczenia jego terytorium. Mogą też wprowadzać w tym względzie pewne ułatwienia wobec niektórych krajów. Każde państwo może odmówić pewnym kategoriom osób wstępu na jego terytorium, pod wpływem określonych okoliczności. Te same okoliczności mogą spowodować wydalenie cudzoziemca z kraju. Istnieje tendencja zrównywania w prawach cudzoziemców z własnymi obywatelami. Cudzoziemcy nie mogą jednak brać udziału w wyborach do parlamentu i innych organów i nie są zobowiązani do odbywania służby wojskowej. Nie mogą zajmować stanowisk w służbie państwowej. Przysługują im natomiast prawa i swobody demokratyczne, jak wolność sumienia, słowa, druku itp. Są równouprawnieni przed sądami i urzędami. Cudzoziemiec ma prawo do opieki dyplomatycznej swego państwa, w przypadku gdy doznał jakiejś krzywdy, na skutek naruszających normy międzynarodowe działań organów innego państwa, ale tylko gdy wyczerpał wszystkie środki prawne, które daje mu prawo wewnętrzne państwa pobytu. Prawa cudzoziemców nie mogą być większe od praw obywateli odnośnego państwa.

20. STRUKTURA ORGANIZACYJNA ONZ - organy i ich funkcje

ONZ posiada sześć głównych organów o wyraźnie określonych w Karcie NZ kompetencjach:

• Zgromadzenie Ogólne - składa się z wszystkich państw - członków, z których każde posiada jeden głos, choć może mieć do pięciu delegatów; ZO ma charakter konferencji międzynarodowej zajmującej się wszystkim sprawami z zakresu Karty NZ; ZO może podejmować uchwały, mające charakter zaleceń; przeważnie podejmuje decyzje na zlecenie RB, np. dotyczące przyjęcia, zawieszenia i wykluczenia członka; ZO zatwierdza budżet i ustala składki członkowskie, nadzoruje RGS i RP, zatwierdza porozumienia i układy, wybiera niektórych członków organów ONZ; poza tym rozpatruje ogólne zasady utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, współpracy międzynarodowej i wiele innych

• Rada Bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, zajmuje się wszelkimi sporami i sytuacjami, stosuje sankcje, przymus; składa się z pięciu stałych członków (Rosja, Chiny, Francja, USA i UK) oraz dziesięciu niestałych wybieranych przez ZO co dwa lata; ważne uchwały w RB zapadają większością dziewięciu głosów (w tym głosy pięciu stałych członków, którym przysługuje prawo weta) zaś proceduralne uchwały zwykłą większością dziewiątki; RB nie może zastosować sankcji wobec członka stałego, udziela zaleceń ZO...

• Rada Gospodarczo - Społeczna (równocześnie organ doradczy ZO) jest podstawowym organem zajmującym się sprawami gospodarczymi i społecznymi (prawa człowieka, zdrowie, kultura) oraz koordynacją działań systemu NZ; liczy 54 członków wybieranych na trzy lata - co roku zmienia się 1/3; każde państwo ma jeden głos, a decyzje zapadają większością głosów

• Rada powiernicza - organ sprawujący nadzór nad terytoriami powierniczymi, który w związku z ich dekolonizacją zawiesił swa działalność

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (patrz pyt. '''59,''' 86''')

• Sekretariat zajmuje się obsługa techniczno - administracyjną organów międzyrządowych, wypełnia polecenia tych organów, wprowadza w życie ich decyzje, zarządza programami i agencjami; składa się z funkcjonariuszy międzynarodowych, a na jego czele stoi Sekretarz Generalny (wybierany na pięć lat) jako szef administracji zwraca uwagę RB na sprawy zagrażające pokojowi i bezpieczeństwu.

21. KLASY I RANGI PRZEDSTAWICIELI DYPLOMATYCZNYCH

Szefowie misji dyplomatycznych dzielą się obecnie na trzy następujące klasy:
- ambasadorowie (nuncjusze), akredytowani przy głowie państwa
- posłowie - ministrowie (internuncjusze), akredytowani przy głowie państwa
- chargé d'affaires, akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych

Dawniejsze prawo dyplomatyczne przewidywało jeszcze klasę pośrednią między drugą a trzecią - ministrów - rezydentów.
W razie nieobecności ambasadora czy posła (choroba, wyjazd) zastępuje go najstarszy rangą urzędnik dyplomatyczny w charakterze chargé d'affaires.
Szef placówki dyplomatycznej jest przedstawicielem dyplomatycznym państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, nie zaś osobistym reprezentantem szefa państwa czy też urzędu. Stopień dyplomatyczny posiada także personel misji dyplomatycznej: radcy, sekretarz, attaché itp.

22. POJĘCIE, ZMIANA I ROZWIĄZANIE TRAKTATU - według Konwencji Wiedeńskiej z 1969r.

Traktat, czyli umowa międzynarodowa jest wspólnym oświadczeniem podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a wiec uprawnienia i obowiązki.
Każdy traktat, w każdym czasie, może być rozwiązany lub zmieniony zgodną wolą wszystkich jej stron. Można to określić w ten sposób, że państwa są gospodarzami traktatu, który zawarły. Rozwiązując lub zmieniając traktat jego kontrahenci mogą się powołać na jakąś konkretną przyczynę (zmiana okoliczności, powstanie nowej formy ius cogens), ale równie dobrze mogą rozwiązać zawarty traktat, nie podając żadnego uzasadnienia, jeśli tylko jest to dla nich wygodne i jeśli wszyscy kontrahenci na to się zgadzają. Czasami sposobem rozwiązania traktatu zgodną wolą jego stron jest zawarcie nowego traktatu, regulującego tę samą dziedzinę stosunków. W nowo zawartej umowie umieszcza się wówczas tzw. klauzule uchylającą, która stwierdza, ze traci moc umowa poprzednio zawarta.

23. PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE - różnice i podobieństwa

Prawo międzynarodowe dzielone jest przez wielu autorów na dwa samodzielne działy:

• Prawo międzynarodowe publiczne jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

• Prawo międzynarodowe prywatne to zespół norm, którego zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego lub obcego państwa), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej; prawo wewnętrzne poszczególnych państw.

Prawo międzynarodowe publiczne jest w zasadzie prawem międzypaństwowym, ponieważ jego normy regulują stosunki między państwami. Zaś prawo międzynarodowe prywatne to zespół norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach cywilnych i rodzinnych sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw, przez określenie, które z nich należy stosować. Poza nazwą właściwie nie mają nic wspólnego.

24. PRAWO MIĘDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE PAŃSTWA (główne koncepcje, Konstytucja RP)

Szkoła dualistyczna stoi na stanowisku, że prawo międzynarodowe i krajowe stanowią dwie zupełnie od siebie niezależne i hermetycznie przeciwstawne dziedziny prawa.

Szkoła monistyczna uważa prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne za elementy prawnej jedności skierowane do tego samego adresata, którym jest człowiek. Moniści przyznają prymat albo prawu międzynarodowemu, albo krajowemu.
Prawo międzynarodowe, jako prawo regulujące stosunki między państwami suwerennymi, i prawo krajowe, obowiązujące w ramach jednego państwa, są to wprawdzie odrębne dziedziny, pozostają jednak ze sobą w ścisłym związku i wywierają na siebie wzajemny wpływ.
Umowy międzynarodowe (jako główne źródło prawa międzynarodowego) regulują nieraz sprawy dotyczące zwierzchnich praw państw, tworząc wzajemne prawa i obowiązki dla tych państw (rządów), np. w przypadku umów o nieagresji, delimitacji granic... . Jest ogromna ilość umów, w których państwa wspólnie regulują najróżnorodniejsze dziedziny swych spraw wewnętrznych i które muszą obowiązywać na ich terytorium. Mało jest dziedzin prawa krajowego nie objętych porozumieniami międzynarodowymi.

Według Konstytucji RP umowy międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę stanowią dlań źródło prawa powszechnie obowiązującego. Umowy ratyfikowane przez Polskę ogłaszane są w Dzienniku Ustaw. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

25. WYMÓG REJESTRACJI UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH (art. 102 Karty NZ)

Poza ogłoszeniem w trybie krajowym umowy międzynarodowej podlegają rejestracji w Sekretariacie ONZ, który winien je opublikować. Umowa nie zarejestrowana jest mimo to ważna, nie można tylko powoływać się na nią przed organami ONZ. Rejestrację umów międzynarodowych wprowadził po raz pierwszy Pakt Ligi Narodów. W praktyce jednak postanowienie to nie było nigdy stosowane zbyt rygorystycznie. Art. 102 Karty NZ uwzględnił jak gdyby to stanowisko stwierdzając: - że każdy traktat i układ międzynarodowy zawarty przez członka ONZ będzie możliwie najprędzej zarejestrowany w Sekretariacie i przezeń ogłoszony - jeśli traktat lub układ międzynarodowy nie został zarejestrowany to żadna ze stron układu, nie może się nań powoływać wobec jakiegokolwiek organu ONZ. ONZ winna dokonać rejestracji, gdy chodzi o umowę, której stroną jest ONZ albo gdy została ona upoważniona przez strony umowy do dokonania rejestracji, lub gdy jest ona depozytariuszem danej umowy wielostronnej.

26. ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - pojęcie i rodzaje

Organizacja międzynarodowa to celowe związki i zrzeszenia co najmniej trzech uczestników stosunków międzynarodowych, powstałe w wyniku zawartego między nimi porozumienia i wyposażone w stałe organy. Organizacje międzynarodowe są specyficznymi formami współpracy międzynarodowej. Członkami organizacji międzynarodowych mogą być państwa, organizacje i stowarzyszenia krajowe (czyli osoby prawne) oraz osoby fizyczne.

Podział pod względem celów:

• o celach wszechstronnych z wszystkich dziedzin życia społecznego

• o celach wyraźnie ograniczonych do pewnej dziedziny czy sfery stosunków

Podział ze względu na zakres członków:

- uniwersalne (większość państw świata)
- regionalne

Podział ze względu na charakter ich członków:

• rządowe (IGO'S) - celem jest wywarcie nacisku na państwo; utworzone przez minimum trzy państwa na podstawie umowy międzynarodowej, wielostronnej; regularnie pracują na sesjach, określają warunki przyjęcia; non profit

• pozarządowe (INGO'S) - celem jest również wywarcie nacisku na państwo; nie tworzone w następstwie umowy międzynarodowej, tworzone przez osoby fizyczne bądź prawne, wiąże ich nieformalna umowa, nie powinny być ograniczone warunkami przyjęcia; non profit

• korporacje transnarodowe (TNC'S) - działają na podstawie umowy wewnętrznej, tworzone przez podmioty co najmniej dwóch państw, z czego jeden nie może być związany z państwem, działają ponad państwami; profit.

Oblicza się, że obecnie istnieje ponad 30 tyś. organizacji międzynarodowych (działające od XX w.). Wyznaczniki organizacji:
- 1 tyś. - rządowe
- do 10 tyś. - pozarządowe
- 20 - 30 tyś. - transnarodowe (działają od drugiej polowy XX w.)

27. UZNANIE W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Uznanie międzynarodowe może odnosić się do różnych zagadnień, najczęściej jednak wiąże się ono z podmiotowością prawnomiędzynarodową oraz zdolnością do działania w stosunkach międzynarodowych. W tym zakresie przedmiotem uznania może być nowo powstałe państwo, rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, np. w wyniku przemian rewolucyjnych, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca. Uznanie międzynarodowe może dotyczyć także innych zagadnień, np. zmian terytorialnych, norm prawa międzynarodowego.

Praktyka uznawania powinna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, a w szczególności zgodni z prawem narodów do samostanowienia i Kartą NZ. Jednakże nie wynika z tego, że państwo można zmusić do uznania innego państwa lub rządu.

Uznanie ma raczej charakter deklaratywny, ustalający i rejestrujący fakt powstania nowego państwa, nie zaś konstytutywny, gdyż państwo zawdzięcza swe powstanie głębszym, obiektywnym przyczynom socjologiczno - historycznym i państwo, zdolne do życia, może istnieć i działać niezależnie od tego czy zostało uznane. Chociaż ostatnio istnieje wiele kontrowersji jeśli chodzi o charakter uznania. Istnieją dwie formy prawne uznania, mianowicie:

• uznanie de facto, które jest niepełne, nie ostateczne (gdy istnieją np. wątpliwości co do trwałości państwa czy rządu), przeważnie nie połączone z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych

• uznanie de iure, które ma charakter oficjalny, ostateczny i pociąga za sobą ustanowienie wzajemnych normalnych stosunków dyplomatycznych oraz uznanie mocy prawnej aktów prawnych uznanego państwa

Jeśli chodzi o sposób (formę) w jaki uznanie jest udzielane, to odróżnia się:

• uznanie wyraźne - państwo oświadcza, że uznaje nowe państwo, nowy rząd...

• uznanie milczące (domniemane) - określone postępowanie państwa wskazuje na domniemanie, ze państwo to uznało taką lub inną organizację (np. nawiązanie stosunków dyplomatycznych)

Nieuznanie państwa nie oznacza jednak, że w sferze stosunków międzynarodowych można nie liczyć się z jego prawami. Przyjęcie państwa do ONZ lub innej organizacji o charakterze uniwersalnym nie oznacza automatycznego uznania przez członków organizacji, które tego dotąd nie uczyniły.

Uznanie państwa (patrz. pyt. 1)
Uznanie rządu (patrz. pyt. 1)

Uznanie powstańców i strony wojującej
Uznanie to ma charakter konstytutywny: tworzy nowy podmiot praw i obowiązków. Jednakże we współczesnym prawie wojennym i humanitarnym występuje tendencja do zapewniania przestrzegania praw i zwyczajów wojennych niezależnie od uznania. Uznanie takie może nastąpić ze strony państwa macierzystego lub ze strony państw trzecich (np. ogłoszenie neutralności) i może być udzielone wyraźnie lub milcząco.

28. OPIEKA KONSULARNA A OPIEKA DYPLOMATYCZNA PAŃSTWA NAD WŁASNYMI OBYWATELAMI.

Opieka konsularna obejmuje:

- ochronę interesów państwa, które konsul reprezentuje, i jego obywateli
- wystawianie paszportów i wiz
- udzielanie pomocy własnym obywatelom w zakresie funkcji urzędów notarialnych i urzędów stanu cywilnego
- prowadzenie spraw spadkowych własnych obywateli
- reprezentowanie ich przed sądami i innymi władzami państwa przyjmującego
- wykonywanie nadzoru nad statkami i samolotami
- ochrona interesów małoletnich i ubezwłasnowolnionych, zwłaszcza gdy zachodzi konieczność ustanowienia opieki lub kontroli
- reprezentowanie w ramach obowiązującego w państwie pobytu ustawodawstwa przed jego sądami i władzami administracyjnymi nieobecnych obywateli własnego państwa w celu zabezpieczenia ich praw i interesów

Państwa nie dopuszczają swoich obywateli do udziału w stosunkach międzynarodowych. Na własnym terytorium sprawują nad nimi pełną władzę suwerenną, a jeśli idzie o ochronę ich interesów w stosunkach międzynarodowych (na terytoriach innych państw, przed organami międzynarodowymi), to występują w ich imieniu z tytułu sprawowania opieki dyplomatycznej. Opieka dyplomatyczna obejmuje ochronę interesów swego państwa oraz jego obywateli w państwie przyjmującym w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe, m.in. udzielenie azylu dyplomatycznego (patrz pyt. 8).

29. PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE - pojęcie i nazwa

Pojęcie prawa międzynarodowego publicznego: (patrz pyt. 23)
Nazwa prawa międzynarodowego prawa publicznego - prawo międzynarodowe (droit international, international laws) reguluje stosunki między narodami zorganizowanymi w niezawisłe państwa, bardziej prawidłową nazwą byłoby więc „prawo międzypaństwowe”.
Nazwa prawa międzynarodowego powstała w Europie zachodniej w końcu XVIII w., w okresie gdy państwa występowały tam w zasadzie jako organizmy polityczne utworzone z jednego narodu. Wyraz nation oznacza w języku francuskim i angielskim zarówno państwo, jak i naród. Nie ma obecnie potrzeby zmiany ogólnie przyjętej nazwy - prawo międzynarodowe, gdyż naród to termin głęboko zakorzeniony, np. Liga Narodów, Organizacja Narodów Zjednoczonych. Do końca XVII w. używano powszechnie zamiast terminu prawo międzynarodowe terminu prawo narodów (droit des gens, law of nations). Jeszcze dziś zamiennie używa się czasem tego terminu. Chociaż pod pojęciem prawa narodów niektórzy autorzy rozumieją prawo natury w odróżnieniu od prawa pozytywnego lub zespół norm, które stosuje się do ogółu ludzi wspólnoty międzynarodowej.

30. OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM - ONZ, Rada Europy, Unia Europejska

Karta NZ mówi o popieraniu i zachęcaniu do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania. ONZ winna popierać powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania (art. 55). W wykonaniu tych postanowień ZO uchwaliło 10 grudnia 1948r. Powszechną Deklarację Praw Człowieka, która nie ma formalnie charakteru obowiązującego, lecz charakter zalecenia. Deklaracja ta zawiera wykaz podstawowych praw i wolności człowieka.

Są to:

- elementarne prawa, jak: równość wszystkich ludzi bez jakichkolwiek dyskryminacji, prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swej osoby, prawo do równej ochrony prawnej i sądowej
- obywatelskie i polityczne prawa i wolności, jak: prawo do obywatelstwa, prawo azylu, wolność poruszania się, prawo do własności, wolność myśli, sumienia, zgromadzeń, powszechne prawa wyborcze
- prawa społeczno - gospodarcze, jak: prawo do pracy, równej płacy, do tworzenia związków zawodowych, do wypoczynku, płatnych urlopów, zabezpieczenia, nauki i uczestnictwa w życiu kulturalnym społeczeństwa

Wkrótce w 1966r. przygotowano umowy międzynarodowe, które mogłyby być przyjęte przez państwa w sposób wiążący (weszły w życie rok później):

• Pakt o prawach obywatelskich i politycznych: wszystkie elementarne prawa oraz obywatelskie i polityczne prawa i wolności (patrz wyżej) oraz prawo ludów do samostanowienia, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, prawo do nietykalności osobistej, swobody poruszania się, prawo wyborcze itp.

• Pakt o prawach ekonomicznych, społecznych i kulturalnych: powyższe prawa społeczno - gospodarcze oraz prawo do ochrony zdrowia, odpowiedniego poziomu życia itp.

Konwencje o charakterze partykularnym, chroniące pewne kategorie podmiotów:

• o prawach politycznych kobiet

• o obywatelstwie kobiet zamężnych

• o eliminacji wszelkich form dyskryminacji kobiet

• o prawach dziecka

• w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

Jednym z głównych obszarów zainteresowań Rady Europy jest ochrona i rozwój praw człowieka. Ich przestrzeganie traktuje Rada jako niezbędny warunek demokracji. Obowiązująca od 1953r. europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności obejmuje zasadniczy katalog praw, który w ciągu następnych lat wzbogacono 11 protokołami dodatkowymi. Kontrola realizacji konwencji sprawowana jest przez Europejską Komisję Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Drugim regionalnym traktatem jest Karta Socjalna przyjęta w Turynie w 1961r. wraz z Protokołem Dodatkowymi (1988r.) i Zmieniającym (1991r.)

Rozwój i umacnianie poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód to cel współpracy państw Unii Europejskiej w ramach II filaru - politycznego na poziomie międzyrządowym.

Pytania 31 - 60

CECHY I FUNKCJE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO

Cechy prawa międzynarodowego
Prawo międzynarodowe dotyczy przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw, które są równe wobec prawa i wzajemnie od siebie niezależne. W stosunkach międzynarodowych nie może więc rządzić zasada panowania jednych państw nad drugimi, lecz musi panować zasada równości. W stosunkach tych nie ma również żadnej władzy, która stałaby ponad państwami. Społeczność międzynarodowa ma więc zupełnie inny charakter niż społeczność wewnątrzpaństwowa.
Tworzenie prawa międzynarodowego (patrz pyt. 89)

Przymus w prawie międzynarodowym
Brak zorganizowanego, zcentralizowanego aparatu przymusu, który stałby na straży prawa. Mimo to przymus istnieje, ale w innych formach. Każde państwo może występować w obronie naruszonego prawa, stosując wobec państw naruszających prawo różne środki przymusu, dopuszczalne i uznane przez prawo międzynarodowe. Z jednej strony wojna została potępiona jako środek realizowania polityki narodowej, z drugiej strony podejmowane są próby utworzenia międzynarodowego aparatu przymusu (Liga Narodów była pierwszą, nieudaną próbą stworzenia takiej formy). Obecnie instytucją międzynarodową dysponującą prawem stosowania przymusu (sankcji) jest ONZ, lecz tylko w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia.

Rodzaje sankcji: (patrz pyt. 95)

Brak zorganizowanego sądownictwa międzynarodowego
Wszak istnieją różne sądy międzynarodowe: sądy polubowne (arbitrażu), sądownictwo stałe, ale w odróżnieniu od sądów wewnętrznych, sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencje przymusową. Kompetencja ich musi się zawsze opierać na zgodzie państw. Z chwilą, gdy kompetencja sądu międzynarodowego (stałego lub arbitrażowego) zostanie w konkretnym przypadku uznana, jego wyrok jest bezwzględnie wiążący.

Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca
Wszystkie państwa uznają istnienie prawa międzynarodowego jako prawa i jego moc wiążącą. Do prawa międzynarodowego odwołuje się Karta NZ, która jest podstawowym dokumentem prawnym współczesnych stosunków międzynarodowych.

Funkcje prawa międzynarodowego
Mówiąc o funkcji prawa międzynarodowego, mamy na myśli jego rolę we współczesnym świecie, czyli różnorodne zadania, których realizację ma ono zapewnić. Chodzi więc o to, czego dotyczą normy prawa międzynarodowego, co jest ich przedmiotem. Od strony merytorycznej najważniejszymi zadaniami stojącymi współcześnie przed prawem międzynarodowym jest:

• utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• zapewnienie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno - politycznych

• zapewnienie postępowego rozwoju stosunków społeczno - gospodarczych na całym świecie

• przyśpieszenie rozwoju gospodarczego, a przez to przyczynienie się do podniesienia stopy życiowej oraz stopniowego wyrównywania dysproporcji między państwami rozwiniętymi gospodarczo i rozwijającymi się

Od strony techniczno - prawnej można wymienić następujące funkcje prawa międzynarodowego:

- określenie sytuacji państwa w społeczności międzynarodowej (w stosunku do innych państw): prawa zasadnicze państw, czyli prawa przysługujące każdemu państwu od momentu jego powstania
- ustalanie ogólnych zasad postępowania państw we wzajemnych stosunkach: zasada nieagresji i pokojowego załatwiania sporów
- regulowanie konkretnych (zindywidualizowanych) stosunków miedzy państwami: podjęcie zobowiązań sojuszniczych, przyrzeczenie neutralności, udzielenie pomocy gospodarczej
- ustalanie form wzajemnych stosunków: prawo dyplomatyczne
- regulowanie spraw zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw: ustalenie granic państwowych i ich delimitacja, regulowanie stosunków granicznych
- ustalanie reguł postępowania na obszarach nie podlegających niczyjej suwerenności: na morzu pełnym i przestrzeni kosmicznej
- ustalanie reguł postępowania państwa na jego własnym terytorium (we wszystkich dziedzinach)
- ustalanie zasad postępowania państwa w stosunku do obywateli innych państw (cudzoziemców): odnośnie zasad dopuszczania ich na własne terytorium, prawa wykonywania określonych zawodów
- ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do własnych obywateli: odnośnie stosunku do pracy, poszanowania praw człowieka

32. PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE

(patrz. pyt. 23)

33. NABYCIE I UTRATA TERYTORIUM W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Rozróżnia się dwa rodzaje nabycia terytorium:

• pierwotne - jeśli państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa
  - zawłaszczenie ziemi niczyjej (okupacja) - dziś traci na znaczeniu, z powodu braku takich terytoriów (ciała niebieskie, księżyc i planety nie podlegają zawłaszczeniu przez państwa); ostatecznie jeśli chodzi o zawłaszczenie ziemi niczyjej ukształtowały się zasady: rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji, faktyczne objęcie danego obszaru w posiadanie, traktowanie go jako części swego terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i jawności (obowiązek notyfikowania innym państwom o dokonanym zawłaszczeniu)
  - przyrost terytorium - może nastąpić w sposób naturalny (siły przyrody) poprzez zjawiska na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym lub na rzekach granicznych lub sztuczny (działalność człowieka) poprzez budowę na morzu portów, falochronów czy osuszanie części obszaru morskiego

• pochodne - jeśli państwo nabywa terytorium, które do czasu nabycia należało do innego państwa; nabycie pochodne terytorium przez jedno państwo jest więc utratą terytorium dla państwa drugiego

Cesja - polega na odstąpieniu przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu na podstawie umowy międzynarodowej; jest to przeniesienie suwerenności terytorialnej
~ cesja wzajemna - wymiana terytoriów
~ cesja odpłatna - kupno - sprzedaż terytorium

Plebiscyt - o przynależności państwowej jakiegoś terytorium decyduje głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze

34. PRZYWILEJE I IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE (cel, rodzaje, zakres)

Przywileje i immunitety dyplomatyczne są to prawa i ulgi udzielane obcym przedstawicielom dyplomatycznym, ich szefom i personelowi tych placówek. Celem tych przywilejów i immunitetów jest zapewnienie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne, jako reprezentujące państwo.

Przywileje i immunitety dyplomatyczne można podzielić na dwie grupy:

• przysługujące placówkom

• nienaruszalność pomieszczenia placówki

• bezwzględna nietykalność archiwów i dokumentów

• zwolnienie od wszelkich opłat i podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych w odniesieniu do pomieszczeń misji - zarówno własnych jak i dzierżawionych (nie dotyczy opłat za gaz, światło telefon...)

• swoboda niekontrolowanego porozumiewania się w celach urzędowych z własnym rządem oraz innymi misjami i konsulatami swego państwa (wraz z kurierami dyplomatycznymi, korespondencją kodowaną czy szyfrowaną) - jedynie używanie i instalacja radiowa stacji nadawczej przez misje wymaga zgody państwa przyjmującego

• przywileje celne: zwolnienie przedstawicielstw dyplomatycznych od cła i rewizji celnej za przywiezione zza granicy przedmioty do użytku służbowego (druki, flagi, pieczęcie, dokumenty...)

• misja dyplomatyczna oraz jej szef mają prawo używania flagi i godła swego państwa na pomieszczeniach misji oraz jego środkach transportu

• przysługujące osobiście szefowi i personelowi placówki i ich rodzinom

• nietykalność osobista przedstawiciela dyplomatycznego (immunitet od jurysdykcji karnej państwa przyjmującego)

• przedstawiciel dyplomatyczny zwolniony jest od wszelkich opłat i podatków osobistych i rzeczowych (za wyjątkiem podatków pośrednich, tj. tych, które normalnie wliczane są w cenę towarów i usług) - immunitet fiskalny

• przywileje celne: zwolnienie od cła i rewizji celnej

Personel administracyjny i techniczny korzysta z ograniczonych przywilejów i immunitetów.

35. IMMUNITET KONSULARNY A IMMUNITET DYPLOMATYCZNY

Immunitet konsularny jest nieco węższy niż immunitet dyplomatyczny. Podstawowe różnice:

• immunitet nienaruszalności korespondencji nie rozciąga się na prywatne dokumenty i korespondencję konsula

• nietykalność osobista i immunitet jurysdykcyjny są nieco ograniczone: funkcjonariusz konsularny może być aresztowany i poddany więzieniu zapobiegawczemu tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni

• członkowie placówki konsularnej w przeciwieństwie do przedstawicieli dyplomatycznych mogą być wzywani przez sądy miejscowe w charakterze świadka

• immunitet celny konsulów jest częściowo ograniczony

36. NAWIĄZANIE I ZERWANIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH

Nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy państwami zależy od wzajemnej zgody zainteresowanych państw.

Konieczności nawiązania stosunków dyplomatycznych nie implikuje:

• prawo legacji (wysyłanie i /lub/ przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych)

• uznanie państwa (również nieutrzymywanie stosunków dyplomatycznych nie oznacza nieuznawanie państwa)

Państwa, jeśli nie łączą ich żadne więzi i interesy, mogą nie odczuwać potrzeby ustanowienia stosunków dyplomatycznych i utrzymywania ich.

Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być reakcją na postępowanie ocenione jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności państwa, albo w sytuacji, kiedy państwo przyjmujące nie zapewnia misji warunków normalnego wykonywania funkcji, a w szczególności nie zapewnienia jej należytego bezpieczeństwa. Zerwanie stosunków dyplomatycznych może być również zastosowane jako sankcja wobec państwa naruszającego pokój lub dopuszczającego się aktu agresji. Również wybuch wojny powoduje zerwanie stosunków dyplomatycznych.

37. ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE

Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu, każde państwo może postępować na własnym terytorium tak jak chce, tzn. jak dyktują to jego interesy. Ponieważ zwierzchnictwo terytorialne jest władzą wyłączną, oznacza to, że żadna inna władza nie może działać na terytorium państwa bez jego zgody. Zatem państwo ma pełnię władzy na własnym terytorium, ale obowiązujące normy prawa międzynarodowego (zwyczajowe i umowne) nakładają nań w tym względzie pewne ograniczenia.

Zasada zwierzchnictwa terytorialnego, a więc suwerenności terytorialnej oznacza:

• że te, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, iż ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo

• że każde państwo związane jest tylko takimi ograniczeniami, jaki uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe

Tak więc na własnym terytorium można robić wszystko, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe.

Zwierzchnictwo terytorialne może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej, czyli na rzecz wszystkich państw i ich obywateli (np. prawo przepływu przez obce morze terytorialne lub immunitety jurysdykcyjne dla dyplomatów) lub na rzecz niektórych konkretnych państw (np. umowy tranzytowe). Jeśli chodzi o działalność podejmowaną przez państwo na obszarze innego państwa, które może spowodować szkodliwe skutki (w sensie fizycznym) obowiązuje zasada: żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej w sposób, który narusza suwerenność terytorialną drugiego państwa.

38. GRANICE PAŃSTWA

Granice państwa mogą mieć charakter:

• orograficzny, czyli uwzględniający właściwości terenu

• geometryczny, gdy nie spełniają tego warunku

• astronomiczny, gdy pokrywają się z południkiem lub równoleżnikiem geograficznym

Dawniejszy podział na granice naturalne (góry, rzeki) i sztuczne stracił w związku z rozwojem techniki wiele na znaczeniu.

Granice między państwami ustalane są w drodze umów. Opis granic w umowie międzynarodowej, do której załączona jest mapa, stanowi delimitację, po której następuje wytyczenie jej bezpośrednio na miejscu z udziałem przedstawicieli obu stron, czyli demarkacja, z ustawieniem na granicy odpowiednich znaków (słupów granicznych). Redemarkacja - sprawdzenie granicy i przywrócenie zniszczonych słupów . Jeśli terytorium dwóch państw oddziela rzeka nieżeglowna, to granica przebiega w środku rzeki (mediana) lub w środku głównego nurtu, Jeśli jest to rzeka żeglowna, to granica przebiega zawsze, niezależnie od charakteru rzeki, środkiem mostu.
W strefach pogranicznych ustanawia się specjalny porządek prawny, odmienny od istniejącego na pozostałym terytorium, np. ograniczenia wjazdu do strefy pogranicznej. Celem zapobieżenia konfliktom granicznym i regulowania ich w sposób pokojowy, odnośne państwa powołują często w oparciu o specjalne układy komisarzy granicznych, załatwiających konflikty wynikające z naruszenia granic.

39. KODYFIKACJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Niejasność szeregu norm prawa międzynarodowego i ich sporny charakter, a także okoliczność, że źródła tego prawa rozrzucone są w różnych dokumentach i zbiorach, pociąga za sobą konieczność kodyfikacji prawa międzynarodowego.
Przez kodyfikację prawa międzynarodowego rozumie się usystematyzowanie jego obowiązujących norm w oparciu o jednolite zasady, z wyeliminowaniem ewentualnych sprzeczności, oraz sformułowanie nowych postępowych norm odpowiadających ogromnym zmianom, które dokonały się we współczesnym świecie oraz w obecnej świadomości prawnej państw, tworzących społeczność międzynarodową.
Kodyfikacja może mieć charakter oficjalny, gdy dokonują jej państwa w drodze porozumienia, lub nieoficjalny, gdy dokonują jej poszczególne osoby, bądź stowarzyszenia naukowe.
Kodyfikacja może być kompletna, gdy opracowuje się jeden kodeks, obejmujący całość prawa międzynarodowego, lub częściowa, gdy kodyfikacji podlegają określone działy prawa międzynarodowego. Doniosłą rolę na polu kodyfikacji prawa międzynarodowego odgrywa Komisja Prawa Międzynarodowego - organ pomocniczy ZO ONZ.
KPM opracowała szereg projektów kodyfikacyjnych z różnych dziedzin prawa międzynarodowego, z czego niektóre posłużyły jako podstawa do zawarcia wielostronnych konwencji międzynarodowych.

40. LUDNOŚĆ PAŃSTWA - pojęcie, sytuacja prawna

Ludność państwa to zespół osób zamieszkujących jego terytorium i podlegających jego władzy zwierzchniej. W skład ludności państwa wchodzą jego obywatele oraz zamieszkujący jego terytorium cudzoziemcy, wśród nich również osoby o wielorakim obywatelstwie i bezpaństwowcy.
Nie wchodzą w skład ludności osoby, którym na mocy prawa międzynarodowego przysługuje prawo eksterytorialności, jak szefowie obcych państw, członkowie korpusu dyplomatycznego i konsularnego, członkowie obcych sił zbrojnych, wyżsi funkcjonariusze organizacji międzynarodowych, delegaci innych państw na konferencje międzynarodowe.
Określenie statusu prawnego różnych grup jego ludności należy do wewnętrznej kompetencji państwa. Prawa jednostki reguluje również prawo międzynarodowe, np. umowy międzynarodowe dotyczące sytuacji cudzoziemców, udzielania pomocy prawnej, wspólnej walki z przestępczością itp. Jednostka ze swej strony zobowiązania jest do przestrzegania podstawowych zasad i norm prawa międzynarodowego i sama znajduje się pod jego ochroną.

41. STATUS PRAWNY STATKU HANDLOWEGO I OKRĘTU WOJENNEGO W PRAWIE MORZA

Statki handlowe mogą zawijać do obcych portów handlowych (otwartych), bez specjalnego zezwolenia.

Statek handlowy znajdujący się na morzu pełnym podlega władzy i prawu państwa, pod którego banderą płynie. Kompetencja państwa bandery, wykonywana bez ograniczeń na morzu pełnym, nie zanika całkowicie, gdy statek znajduje się na obcych wodach wewnętrznych, jednak zakres władzy państwa bandery zostaje w tym przypadku ograniczony na rzecz władzy państwa nadbrzeżnego.

Z chwilą gdy statek zawinie do obcego portu, znajduje się na obszarze podległym władzy obcego państwa, a więc władzy tej podlega. Statek w obcym porcie nie korzysta z żadnego prawa eksterytorialności. Państwo nadbrzeżne nie powinno jednak wykonywać władzy terytorialnej w sposób utrudniający żeglugę.

Okręty wojenne z reguły nie mogą zawijać do obcych portów, bez zezwolenia państwa nadbrzeżnego.
Jednak z chwilą uzyskania takiego zezwolenia i wpłynięcia do obcego portu korzystają w nim z pełnego immunitetu i nie podlegają jurysdykcji ani cywilnej, ani karnej. Na morzu pełnym okręt wojenny pozostaje pod władzą państwa swej bandery.
W przypadku naruszenia przez załogę okrętu wojennego interesów państwa nadbrzeżnego, władze jego mogą jedynie zażądać, aby okręt wojenny opuścił port.

W stosunku do obcych statków, znajdujących się w porcie lub na redzie, państwo nadbrzeżne wykonuje jurysdykcję karną i cywilną przede wszystkim z myślą o ochronie interesów własnych. Choć więc w zasadzie jurysdykcję tę może rozciągać na statek i osoby znajdujące się na nim w każdym przypadku, w praktyce rozciąga ją tylko dla ochrony własnych interesów. Jeśli chodzi o jurysdykcję karną, to władze państwa nadbrzeżnego ingerują zazwyczaj, jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego, jeżeli przestępstwo zakłóca spokój lub porządek w porcie, albo gdy władze te zostaną wezwane przez kapitana statku lub przedstawiciela państwa bandery (konsula).

W sprawach własnych statku, do których zalicza się sprawy dyscyplinarne i stosunki pomiędzy kapitanem, załogą i pasażerami, władze państwa nadbrzeżnego zazwyczaj nie ingerują.

42. KNU ORAZ GATT

KNU (klauzula największego uprzywilejowania) to jedno z podstawowych postanowień umów handlowych. Na mocy tej klauzuli kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie takie traktowanie (tzn. równie uprzywilejowane, nie gorsze) jak traktowany jest inny kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany.

KNU nie daje żadnych specjalnych przywilejów, lecz tylko zabezpiecza przed dyskryminacją - zapewnia równość traktowania wszystkich państw, które z niej korzystają. KNU jest normą o charakterze blankietowym, nie daje ona konkretnych przywilejów i ustępstw. Przywileje te zależą bowiem od tego, jak traktowane są lub jak będą w przyszłości traktowane państwa trzecie. Wszelkie uprawnienia, ulgi i przywileje przyznane państwu trzeciemu bezwarunkowo i automatycznie muszą być przenoszone na państwo korzystające z klauzuli.

W obrocie gospodarczym KNU dotyczy przede wszystkim obrotu towarowego (zwłaszcza zagadnień celnych), transportu towarów oraz sytuacji prawnej osób fizycznych i prawnych zakresie wykonywania handlu i innej działalności gospodarczej. Istnieją jednak sytuacje, w których korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarami nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU (np. handel z własnymi koloniami, unia celna, mały ruch graniczny między sąsiadami).

GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu) został podpisany w Genewie w 1947r.
Podstawowym celem GATT jest liberalizacja handlu międzynarodowego i przyczynienie się do jego rozwoju. W tym celu przewiduje się istotne zredukowanie taryf celnych oraz eliminację ograniczeń ilościowych. Podstawową zasada GATT jest równe traktowanie stron i zakaz dyskryminacji na podstawie KNU.
Do głównych funkcji GATT należy:

• ocena sytuacji w handlu międzynarodowym i poszukiwanie środków dla usunięcia przeszkód w jego rozwoju

• rokowania w sprawie redukcji ceł, prowadzone na specjalnych konferencjach (tzw. rundach)

• rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań

• udzielanie członkom zezwoleń na uchylenie (derogację) niektórych zobowiązań

43. IUS COGENS

Ius cogens (łac. przepisy prawa obowiązujące bezwzględnie) to niektóre najbardziej istotne i podstawowe normy prawa międzynarodowego. Nie mogą one być uchylone wolą państw w ich wzajemnych stosunkach. Normy te są wyrazem interesów całej społeczności międzynarodowej i dlatego mają charakter norm powszechnie obowiązujących. Mogłyby być one zmienione lub uchylone tylko wolą wszystkich państw.

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969r. określa, że normą o charakterze ius cogens, przyjętą i uznaną przez międzynarodową wspólnotę państw jako całość, jest ta norma, od której nie jest dozwolone żadne odstępstwo i która może być zmodyfikowana jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego, posiadającą taki sam charakter, tzn. ius cogens (art. 53).

Ustalenie katalogu tych norm jest rzeczą sporną. Normą taką jest jednak bez wątpienia zakaz agresji lub niektóre normy prawa międzynarodowego o charakterze humanitarnym (np. zakaz ludobójstwa).

44. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PAŃSTWA (warunki, rodzaje, skutki)

Wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej zobowiązani są ściśle przestrzegać wiążących ich norm prawa międzynarodowego. Jeśli postępują niezgodnie z tymi normami, a więc bądź działają sprzecznie z nimi, bądź zaniechają tego, co prawo im nakazuje, popełniają delikt międzynarodowy (każde naruszenie bądź zaniechanie prawa międzynarodowego). Podmiot prawa międzynarodowego, który dopuścił się deliktu ponosi odpowiedzialność międzynarodową, która polega na tym, że podmiot, który naruszył prawo międzynarodowe, ma obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, by usunąć wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan, który istniałby, gdyby delikt nie został popełniony.

Odpowiedzialność państwa - państwo, utrzymując stosunki z innymi państwami, obowiązane jest dochować zobowiązań i naprawić niesłusznie wyrządzoną szkodę. Odpowiedzialność państwa może być skierowana wobec:

• państwa (odpowiedzialność międzynarodowa)

• organizacji międzynarodowej (odpowiedzialność międzynarodowa)

• jednostki (realizowana na płaszczyźnie jego prawa wewnętrznego; może przekształcić się w odpowiedzialność międzynarodową wobec innego państwa)

Państwo odpowiada za swoje własne postępowanie: ono jest podmiotem deliktu międzynarodowego. Jednakże państwo, jako osoba prawna, może działać tylko za pomocą swoich organów. Otóż skutki prawne postępowania organów państwowych przypisuje się państwu, tak więc odpowiada ono za ich postępowanie, jak za postępowanie własne. Na przykład państwo odpowiada za działalność swych sił zbrojnych, za wydane akty normatywne, które są sprzeczne z prawem międzynarodowym lub za nie wydanie aktów normatywnych wymaganych przez prawo międzynarodowe, za bezprawny w świetle prawa międzynarodowego wyrok.
Niekiedy dzieli się odpowiedzialność państwa na bezpośrednią (odpowiedzialność za swe własne działania, czyli za działalność swych organów, w ramach ich kompetencji) i pośrednią (za działanie organów przekraczających swe kompetencje, za działanie osób prywatnych, zarówno obywateli własnych jak i cudzoziemców). Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w wyniku dwustronnych ustaleń, osiągniętych na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania arbitrażowego lub sądowego, albo nawet w wyniku zastosowania środków odwetowych i sankcji.

Realizacja odpowiedzialności może nastąpić w formie:

• przywrócenia stanu poprzedniego (restytucji)

• wynagrodzenia szkody (reparacji), jeśli restytucja obiektywnie nie jest możliwa; wynagrodzenie szkody następuje zazwyczaj w formie odszkodowania pieniężnego

• zadośćuczynienia (dania satysfakcji), za szkodę o charakterze niematerialnym; w praktyce stosowane jest wyrażenie ubolewania, przeproszenie, zapewnienie, że w przyszłości podobne fakty nie będą maiły miejsca.

45. PRZYWILEJE I IMMUNITETY KONSULARNE

Zakres immunitetów i przywilejów konsulów nosi wyraźny charakter funkcjonalny, w większym stopniu niż przy przedstawicielach dyplomatycznych. Sytuacja prawna konsulów i ich immunitety ustalane są w dwustronnych lub wielostronnych umowach konsularnych oraz w ustawodawstwie wewnętrznym poszczególnych państw, zwłaszcza w specjalnych statutach konsularnych, a także w różnych innych aktach normatywnych. Poza tym w dziedzinie tej działa subsydiarnie międzynarodowe prawo zwyczajowe. Państwa, określające we wzajemnym porozumieniu sytuację prawną konsulów, sięgają często do klauzuli największego uprzywilejowania w połączeniu z zasadą wzajemności materialnej.
Zasięg immunitetów konsula jest nieco węższy niż u przedstawicieli dyplomatycznych.

Podstawowym immunitetem konsularnym jest:

• nietykalność archiwów i dokumentów konsularnych, bez której działalność konsula byłaby nie do pomyślenia

• nietykalne są również pomieszczenia konsulatu (według niektórych konwencji również mieszkanie kierownika urzędu konsularnego)

• swoboda porozumiewania się konsulów z własnymi władzami, z władzami państwa pobytu, z innymi konsulami i z własnymi obywatelami (nienaruszalność korespondencji urzędowej, również szyfrowanej, poczty kurierskiej - immunitet nie rozciąga się na prywatne dokumenty i korespondencję konsula)

• nietykalność osobista i immunitet jurysdykcyjny są nieco ograniczone: funkcjonariusz konsularny może być aresztowany i poddany więzieniu zapobiegawczemu tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni

• członkowie placówki konsularnej mogą być wzywani przez sądy miejscowe w charakterze świadka (nie muszą składać zeznać dotyczących ich działalności urzędowej)

• immunitet fiskalny i częściowo celny: zwolnieni są od osobistych i rzeczowych świadczeń na cele publiczne

• nie podlegają (ani ich rodziny) przepisom państwa przyjmującego o zezwoleniach na pobyt, rejestracji i meldunkach cudzoziemców

46. SPORY MIĘDZYNARODOWE I SPOSOBY ICH ZAŁATWIANIA

Źródła konfliktów, czyli sporów międzynarodowych:

• różnice:

• ekonomiczne,

• religijne,

• społeczne,

• polityczne,

• ideologiczne,

• kulturalne,

• rasowe,

• narodowe

• momenty prestiżowe (pod pretekstem), zwłaszcza w państwach o rządach dyktatorskich

Spory wynikają w poszczególnych dziedzinach:

• gospodarczej (walka konkurencyjna na obcych rynkach)

• terytorialnej (spory graniczne)

• ideologicznej itp.

Spory mogą być wynikiem:

• naturalnego narastania sprzeczności (np. przeszłość historyczna)

• sztucznie tworzonych i prowokowanych okoliczności (np. prestiżowe) dla danych celów

Spór może mieć znaczenie:

• istotne dla odnośnego państwa

• drugo - lub trzeciorzędne - tendencja do wyolbrzymiania wagi sporu

Sposoby rozstrzygania sporów międzynarodowych:

• w przeszłości na drodze pokojowej lub w drodze wojny lub zastosowania siły, bądź groźby jej użycia

• obecnie głównie Karta NZ zabrania uciekania się do wojny, użycia siły w stosunkach międzynarodowych, a nawet groźby jej użycia jeśli jest to niezgodne z celami ONZ

• Karta NZ mówi, że członkowie ONZ powinni załatwiać lub rozstrzygać spory w drodze pokojowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, na zasadzie suwerennej równości państw (swoboda wyboru pokojowych środków)

• rodzaje pokojowych środków rozstrzygania sporów:

• środki nie mające mocy wiążącej dla stron (rokowania, dobre usługi, komisje badawcze i pojednawcze, pośrednictwo)

• środki wiążące strony (rozjemstwo, czyli arbitraż i sądownictwo międzynarodowe)

• środki rozstrzygania sporów przez niesądowe organy międzynarodowe (odwołanie się do organów lub układów regionalnych - organizacje międzynarodowe)

W przypadku, gdy dalsze trwanie sporu mogłoby zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwo RB ONZ może wezwać strony do załatwienia sporu przy pomocy wskazanego przez nią środka.

Rokowania dyplomatyczne to negocjacje, pertraktacje, konsultacje. Mają na celu znalezienie wspólnej formuły rozwiązującej spór.
Może to nastąpić:

- na drodze wzajemnych ustępstw

- rezygnacji przez jedną stronę ze swych pretensji bądź uznania pretensji przez drugą

Wynikiem rokowań może być:
- ostateczne uregulowanie konfliktu
- porozumienie odnośnie wyboru innego środka jego uregulowania
- stwierdzenie, iż nie doszło do rozstrzygnięcia sporu

Rokowania mogą toczyć się:

• ustnie

• pisemnie drogą wymiany not lub listów

• na „spotkaniach na szczycie”

• na konferencjach międzynarodowych

* * *

Dobre usługi i pośrednictwo oferują państwa trzecie, organizacje lub organy międzynarodowe (nawet osoby), gdy bezpośrednie rokowania między państwami konfliktu nie są w stanie załatwić sporu (zbyt wielkie napięcie, brak stosunków dyplomatycznych). Dobre usługi i pośrednictwo polegają na tym, że państwo trzecie lub inny czynnik starają się skłonić strony do podjęcia bezpośrednich rokowań (drogą przekazania noty jednej ze stron drugiej stronie). Różnica między nimi polega na tym, że dobre usługi mają za zadanie utorować drogę bezpośrednim rokowaniom między stronami sporu, zaś pośrednictwo polega na aktywnym udziale „pośrednika” w rokowaniach.

Komisje badawcze mają za zadanie ustalenie stanu faktycznego dotyczącego sporu jeśli między stronami sporu doszło do odmienności stanowisk odnośnie tego stanu, co odbywa się za zgoda obu stron. Komisja taka składa się w części z obywateli państw stron konfliktu, a w części z obywateli państw nie zainteresowanych, której przewodniczy obywatel państwa postronnego. Formą komisji badawczej jest instytucja pełnomocników (komisarzy) pogranicznych (patrz pyt. 38).

Komisje pojednawcze (koncyliacyjne) starają się nie tylko ustalić stan faktyczny sporu, lecz również starają się doprowadzić strony do uregulowania sporu, do pojednania, przygotowując projekt porozumienia odnośnie istniejącego konfliktu. Skład podobny jak u komisji badawczych (patrz wyżej).

Międzynarodowe rozjemstwo (arbitraż) wydaje orzeczenie rozjemcze sporu, które ma charakter wiążący dla obu stron konfliktu, przy czym procedurę te można zastosować jedynie za zgodą państw - stron, które same wyznaczają arbitraż lub arbitrów.
Stały Trybunał Rozjemczy to stała komisja rozjemcza, składająca się z 4 arbitrów, wybranych przez państwa sporu i przewodniczącego (superarbitra - obywatela państwa neutralnego), wybranego przez tych 4 arbitrów. Przedmiotem rozjemstwa bywają zazwyczaj spory prawne, choć mogą być nimi także spory zawierające przewagę elementów politycznych.

Sądownictwo międzynarodowe pełni identyczne funkcje jak sądy rozjemcze, z tą różnicą, że przy arbitrażu istnieje możliwość wpływu stron na skład sędziów, czego nie ma przy sądownictwie międzynarodowym. Sąd międzynarodowy jest instytucją stałą i państwa sporu nie biorą udziału w jego utworzeniu. Sytuacja sędziów jest bardziej niezawiła niż arbitrów. Sądy międzynarodowe nie mają jurysdykcji obowiązkowej. Państwo może złożyć oświadczenie zawierające jego zobowiązanie w sprawie przyjęcia jurysdykcji odnośnego sądu międzynarodowego (klauzula fakultatywna lub opcyjna). W składzie sędziów może uczestniczyć obywatel państwa - strony, czasami nawet włącza się specjalnie takie osoby do składu sądu (prawo państwa - stron do delegowania sędziego ad hoc). Pierwszym międzynarodowym sądem był Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze (1921r.), który przekształcił się w 1946r. w Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Organizacje międzynarodowe zaczynają odgrywać ważną rolę w rozstrzyganiu sporów między państwami. Na przykład Rada Liga Narodów mogła sięgać do poszczególnych środków uregulowania sporu (mediacja, konsyliacja) lub też mogła przedłożyć spór Zgromadzeniu Ligi. Gdy członkowie ONZ nie są w stanie lub nie chcą sami uregulować sporu przy pomocy środków pokojowych, według własnego wyboru, i jeśli dalsze trwanie sporu może zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu, ONZ winna ingerować celem doprowadzenia do uregulowania sporu w drodze pokojowej. Zajmuje się tym głównie RB ONZ oraz ZO ONZ w ograniczonym zakresie. RB może z własnej inicjatywy lub na żądanie członka ONZ badać każdy spór i każdą sytuację, która mogłaby doprowadzić do nieporozumień międzynarodowych lub wywołać spór. Za zgodą wszystkich stron uczestniczących w sporze każdy spór (również taki, który nie zagraża utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa, może być przekazany RB, która może udzielić stronom zaleceń w celu uregulowania sporu. W sporach, które mogłyby zagrażać utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa i nie zostały uregulowane w drodze pokojowej przez same państwa, RB może z własnej inicjatywy wezwać strony do załatwienia sporu przy pomocy jakiegokolwiek środka pokojowego, przy czym może ona w każdym stadium sporu zalecić odpowiednią procedurę lub sposób załatwienia. Może ona tez bezpośrednio zalecić stosowanie środków i warunków załatwienia sporu w wypadkach, gdy strony nie zdołały go załatwić same, a Rada uzna, ze dalsze trwanie sporu może zagrażać pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu. Istnieje również możliwość załatwienia sporu między członkami organizacji regionalnych przez jej organy.

47. USTANOWIENIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH

(patrz. pyt. 36)

48. POJĘCIE PRAWA DYPLOMATYCZNEGO I STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH

Prawo dyplomatyczne to prawo dotyczące stosunków i misji dyplomatycznych. Przez wiele wieków było prawem zwyczajowym. Pierwszą kodyfikację prawa dyplomatycznego w skali światowej stanowi konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961r. Zatem źródłem prawa dyplomatycznego jest: prawo zwyczajowe, konwencja wiedeńska, zasady protokołu i grzeczności międzynarodowej, normy prawa wewnętrznego.

Stosunki dyplomatyczne to zewnętrzna działalność organów państwa, realizująca jego politykę zagraniczną. Obejmuje inicjatywy i polityczne oddziaływania, rokowania dwustronne, negocjacje wielostronne na konferencjach i w organizacjach międzynarodowych. Pozwala wypracowywać kompromisy, uzgadniać satysfakcjonujące państwa normy prawa międzynarodowego, wyjaśniać sprzeczności, łagodzić napięcia, zażegnywać konflikty. Prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych nazywane jest czynnym prawem legacji, natomiast prawo ich przyjmowania - biernym prawem legacji. Prawo legacji nie implikuje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, gdyż nawiązywanie i utrzymywanie tych stosunków zależy od zgody zainteresowanych państw.

49. POJĘCIE I ŹRÓDŁA PRAWA MORZA

Prawo morza jest działem prawa międzynarodowego dotyczącym obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza. Istnieją zarówno normy prawa międzynarodowego, jak i prawa wewnętrznego dotyczące obrotu morskiego
Międzynarodowe prawo morskie określa sytuację prawną obszarów morskich i statków, przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji terytorialnej państw oraz ich kompetencji wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa. Reguluje ono także zagadnienia korzystania z obszarów morza pełnego, znajdujących się poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państw nadbrzeżnych. Zadaniem międzynarodowego prawa morskiego jest również unifikacja przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego. W dziedzinie regulacji obrotu morskiego można zauważyć ścisły związek, wzajemne oddziaływanie i uzupełnianie się prawa międzynarodowego i prawa wewnętrznego.

Źródłem międzynarodowego prawa morskiego był przede wszystkim zwyczaj. Umowy odgrywały mniejszą rolę.
Do kodyfikacji norm zwyczajowych doszło w 1958r. w postaci czterech konwencji genewskich prawa morskiego:

1. o morzu terytorialnym i pasie przyległym,

2. o morzu pełnym,

3. o rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza pełnego,

4. o szelfie kontynentalnym

. Na kształtowanie się norm prawa morskiego miała również wpływ praktyka niektórych państw i ich ustawodawstwo.

50. PRZYNALEŻNOŚĆ PAŃSTWOWA STATKÓW MORSKICH

Prawo międzynarodowe wymaga, żeby każdy statek posiadał określoną (i tylko jedną) przynależność państwową. Przynależność ta jest szczególnym węzłem łączącym statek z państwem i wiąże się z nią szereg konsekwencji prawnych. Statek nabywa przynależność przez rejestrację w określonym państwie, które wydaje wówczas dla niego odpowiednie dokumenty, będące m.in. dowodem jego przynależności. Zewnętrznym znakiem przynależności jest podnoszenie przez statek bandery (flagi) określonego państwa.
Ustalenie warunków przyznawania przynależności pozostawia się prawu wewnętrznemu. Warunki te państwa określają zazwyczaj w ten sposób, żeby między statkiem a państwem bandery istniała rzeczywista więź (np. co najmniej połowa własności statku jest w rękach polskiej osoby, siedziba armatora w Polsce).
Niektóre państwa przyznają jednak swoją przynależność państwową bez zwracania uwagi na jakąkolwiek rzeczywistą więź ze statkiem. Są to państwa tzw. wygodnych (albo tanich) bander, np. Liberia. Właściciele statków pływających pod „tanimi banderami” płacą znacznie mniejsze podatki i opłaty oraz nie są związani rygorystycznymi przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, warunków pracy i zabezpieczenia socjalnego. Państwa „tanich bander” nie są w stanie sprawować kontroli nad „swoimi” statkami.

51. FUNKCJONARIUSZ MIĘDZYNARODOWY

Funkcjonariusz międzynarodowy jest to osoba powołana przez organizacje międzynarodowe do wykonywania określonych funkcji w interesie tych organizacji w sposób stały i wyłączny. Jest to osoba zatrudniona przez organizację do pracy w jej organach (wyłącznie tam). Funkcjonariusze międzynarodowi zobowiązani są do pełnej lojalności wobec organizacji i bezstronności w wykonywaniu swej pracy.

Funkcjonariusze międzynarodowi stanowią personel administracyjny (urzędniczy) organizacji międzynarodowych. Miejscem ich pracy są zazwyczaj organy administracyjne organizacji, głównie sekretariaty. Skład personelu administracyjnego: sekretarze generalni, ich zastępcy, podsekretarze, dyrektorzy biur i departamentów sekretariatu, personel zawodowy (pracownicy merytoryczni), personel usługowy oraz pracownicy fizyczni. Zwierzchnikiem personelu administracyjnego i najwyższym rangą funkcjonariuszem jest sekretarz generalny, dyrektor generalny, prezes lub noszący inną nazwę szef administracji.

52. DEPOZYTARIUSZ UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ (pojęcie, funkcja)

Przy umowach wielostronnych, zwłaszcza jeśli liczba stron jest znaczna, dokumenty ratyfikacyjne przy zawieraniu umów międzynarodowych składane są depozytariuszowi. Najczęściej depozytariuszem jest państwo, na którego terytorium umowa została podpisana. Depozytariusz informuje strony umowy międzynarodowej o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy. W ostatnich czasach powstała praktyka wyznaczania w niektórych umowach trzech depozytariuszy, która miała umożliwić wszystkim państwom przystąpienie do tych umów. Funkcja depozytariusza powierzana bywa również organizacjom międzynarodowym.

53. POJĘCIE I RODZAJE ŹRÓDEŁ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO

Źródła prawa międzynarodowego to:

• w znaczeniu materialnym - wola państw i ich świadomość prawna, występująca w procesie współpracy i rywalizacji na arenie międzynarodowej

• w znaczeniu formalnym - forma, w jakiej występują normy prawa międzynarodowego, będące wynikiem porozumienia między państwami

Czasem terminu tego używa się dla oznaczenia zbiorów pewnych dokumentów ważnych dla prawa międzynarodowego, jak zbiorów umów międzynarodowych, orzeczeń międzynarodowych sądów i komisji arbitrażowych, dokumentów dyplomatycznych, ustawodawstwa poszczególnych państw w kwestiach międzynarodowych.
Źródła, na których winien się opierać MTS w swych orzeczeniach wymienia art. 38 Statutu MTS (patrz pyt. 62). Artykuł 38 wiąże jednak tylko ten Trybunał.

Ze wszystkich źródeł prawa międzynarodowego, we współczesnej praktyce państw najważniejsze okazały się:

• umowy międzynarodowe (prawo traktatów)

• prawo zwyczajowe - stale powtarzająca się praktyka wszystkich państw

• ogólne zasady prawa (jako część prawa zwyczajowego)

• niekiedy uchwały i postanowienia organizacji międzynarodowych

Istniejące dotąd normy prawne dotyczące umów międzynarodowych skodyfikowała Konwencja Wiedeńska z 1969r.

54. SYTUACJA PRAWNA PRZESTRZENI POWIETRZNEJ

Interesy państw w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa oraz interesy gospodarcze (możliwość zarezerwowania wyłączności przewozów nad swym terytorium dla własnych przedsiębiorstw lotniczych) zadecydowały o tym, że uznano suwerenność państw w przestrzeni powietrznej.
Stało się to w czasie I wojny światowej. Państwa neutralne zaczęły wysuwać roszczenia do nienaruszalności ich przestrzeni powietrznej przez wojujących. Początkowo nie wszystkie państwa wojujące uznawały te roszczenia. Stopniowo jednak zwyciężyła zasada, że każde państwo sprawuje suwerenność w swej przestrzeni powietrznej, a więc przestrzeń powietrzna państw neutralnych jest nienaruszalna.
W art. 1 konwencji regulującej żeglugę powietrzną, podpisanej w Paryżu w 1919r., znalazło się postanowienie, że każde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim terytorium. Obecnie podstawową umową dotyczącą żeglugi powietrznej jest konwencja chicagowska z 1944r., która posiada analogiczne postanowienia do wyżej wymienionych, podobnie jak ustawodawstwa poszczególnych państw.
W konsekwencji żadne państwo nie dopuszcza do korzystania ze swojej przestrzeni powietrznej przez obce samoloty, bez swej wyraźnej zgody. Państwo zezwalając na przeloty obcych samolotów, może równocześnie określić ich warunki. Przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niej, na prawach równości, przysługuje wszystkim państwom i ich obywatelom.
Identyczna jest sytuacja prawna przestrzeni powietrznej położonej nad wodami szelfowymi, które zachowują status morza pełnego.
Przestrzeń powietrzna położona nad morskimi wodami wewnętrznymi oraz nad morzem terytorialnym podlega suwerenności państwa nadbrzeżnego. Suwerenność ta jest nieograniczona.

55. KLASY SZEFÓW PLACÓWEK KONSULARNYCH

W praktyce służby konsularnej państw rozróżniać należy:

• konsulów zawodowych - obywatel państwa wysyłającego, funkcjonariusz resortu służby zagranicznej

• konsulów honorowych - obywatel państwa przyjmującego, zajmujący się działalnością gospodarczą na jego terenie, utrzymujący stosunki z państwem wysyłającym, które powierza mu pewien zakres funkcji konsularnych

Szefowie placówek konsularnych dzielą się na cztery klasy:

• konsulów generalnych

• konsulów mianowani przez organy centralne

• wicekonsulów

• agentów konsularnych (może być powołany przez konsula)

Ogół szefów placówek konsularnych w określonym mieście stanowi korpus konsularny, który obejmuje jeszcze osoby zatrudnione w obcych konsulatach (sekretarze, attaché) i ich rodziny.

Dziekanem korpusu konsularnego jest najstarszy rangą konsul, który w danym okręgu najwcześniej otrzymał akceptację ze strony państwa przyjmującego.

56. PRZESTRZEŃ POWIETRZNA PAŃSTWA

(patrz pyt. 54 i 4)

57. PRAWO KOSMICZNE - pojęcie, źródła, sytuacja prawna, granice, organizacje międzynarodowe

Możliwość wykorzystania przestrzeni pozaatmosferycznej powstała najpierw w dziedzinie wojskowej oraz w dziedzinie łączności satelitarnej, która może być wykorzystywana zarówno dla celów wojskowych, jak i cywilnych (radiotelegrafia, przesyłanie programów telewizyjnych). W związku z działalnością człowieka w kosmosie powstały nowe problemy prawne: określenie sytuacji prawnej przestrzeni kosmicznej, zapobieżenie roszczeniu na te obszary wyścigu zbrojeń, ustalenie zasad współpracy międzynarodowej w sprawach badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej.
Na podstawie rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 1962r. podpisano układ moskiewski o zasadach działalności państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi. Układ przewiduje m.in., że przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym (art. 1).
Przestrzeń ta, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, nie podlega zawłaszczeniu przez państwa (art. 2). Państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swą działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysłanymi w przestrzeń kosmiczną. Astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić wszelkiej pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub morzu pełnym.
Układ moskiewski rozciąga też zakaz prób z bronią nuklearną na przestrzeń kosmiczną. Natomiast układ z 1967r. przewiduje, że państwa nie będą wprowadzać na orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakiekolwiek inne rodzaje broni masowego zniszczenia, ani nie będą umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej. Ponadto układ stanowi, że księżyc i inne ciała niebieskie użytkowane będą przez wszystkie państwa wyłącznie w celach pokojowych. Zakazane jest zakładanie wojskowych baz i fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie na nich prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych.
Na podstawie dotychczasowej praktyki można sformułować tezę, iż na wysokości, na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa, nie rozciąga się już władza terytorialna żadnego państwa, a wiec że obszary te należą do przestrzeni pozapowietrznej. Przyjęto, że przestrzeń pozapowietrzna rozciąga się od wysokości 90 - 100 km od powierzchni Ziemi.
Obiekt wypuszczony w przestrzeń kosmiczną ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany (układ z 1967r.). Państwo rejestracji obiektu kosmicznego zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz nad jego załogą w czasie pozostawania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim.
Obowiązuje odpowiedzialność bezwzględna za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu.
Jeśli chodzi o współpracę międzynarodową w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej układ o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną z 1968r. przewiduje m.in. obowiązek udzielenia w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom „władzy wypuszczającej” oraz zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części.
Szeroko rozwinęła się również współpraca międzynarodowa w zakresie praktycznego wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi, m.in. do telekomunikacji oraz badania Ziemi i jej zasobów. Z organizacji międzynarodowych działających w tej dziedzinie można wymienić Międzynarodowe Konsorcjum Telekomunikacji Satelitarnej (Intelsat) oraz Organizację Interputnik (projektowanie, budowa i rozwój międzynarodowego systemu łączności przy użyciu sztucznych satelitów.

58. ODPOWIEDZIALNOŚĆ JEDNOSTKI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Dopiero w czasie II wojny światowej, głównie pod wpływem polityki radzieckiej, zaczęto realizować zasadę odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego. W deklaracji moskiewskiej z 1943r. 35 państw NZ walczących w koalicji antyhitlerowskiej postanowiło, że członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa i zbrodnie lub brali w nich udział będą odesłani do kraju, w którym popełnili przestępstwa w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów. Ponadto deklaracja zapowiadała ukaranie na mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego tzw. głównych zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa, nie dające się zlokalizować na terytorium jednego państwa. Wymiar kary miał nastąpić łączną decyzją rządów sprzymierzonych.
Układ poczdamski z 1945r. potwierdził zasadę przyjętą w Moskwie. Na tych podstawach opiera się układ w Londynie z 1945r., który powołał do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (tzw. Trybunał Norymberski), ustalał ustrój, właściwość i procedurę sądu. Ponadto uznał odpowiedzialność karną osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych lub z powodu ich działalności w charakterze członków organizacji czy grup przestępczych, albo oskarżonych z obu powodów. Prawo to dotyczy ukarania tzw. głównych zbrodniarzy wojennych osi europejskiej i w niczym nie przesądza ukarania innych zbrodniarzy wojennych w krajach, gdzie popełnili zbrodnie.

Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy rodzaje zbrodni podlegające właściwości Trybunału. Są to:

• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów)

• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych)

• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych)

Prawo londyńskie przewidywało odpowiedzialność za wymienione czyny, nawet jeżeli czyn taki nie naruszał prawa krajowego.

Odpowiedzialność jednostki według prawa norymberskiego: (patrz pyt. 80)

59. MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI (organizacja, funkcje)

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości to organ sądowy ONZ. Status MTS stanowi integralną część Karty NZ.

Trybunał składa się z 15 sędziów niezawisłych, wybieranych na 9 lat przez ZO oraz RB z listy osób wyznaczonych przez grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Co 3 lata następuje odnowienie 1/3 składu Trybunału. Jest dopuszczalna reelekcja. W Trybunale nie może być jednocześnie 2 sędziów z tego samego państwa. Wykształciła się praktyka, ze w jego skład wchodzą zawsze sędziowie z 5 wielkich mocarstw, stałych członków RB. Sędzia MTS pełni wyłącznie te funkcję i korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Trybunał wybiera na 3 lata Przewodniczącego i Wiceprzewodniczącego ze swego grona oraz Sekretarza Trybunału na 7 lat. Sędzia ad hoc - może być powołany w skład sędziów MTS w jakiejś sprawie, sporze, przez każdą ze stron sporu, jeśli w komplecie sędziowskim nie ma obywatela któregoś z państwa - strony. MTS ma za zadanie rozstrzyganie sporów międzynarodowych (patrz pyt.46).

Sprawa rozpoczyna się w Trybunale po wniesieniu doń przez państwo - powoda sprawy na piśmie i zarejestrowaniu jej przez Sekretarza MTS. Jeśli Trybunał uzna się za kompetentny do rozpatrzenia sprawy, nadaje jej dalszy bieg. Językami oficjalnymi są angielski i francuski. Postępowanie składa się z części pisemnej i ustnej. Strony są reprezentowane przez swych przedstawicieli, którzy mogą korzystać z pomocy doradców i adwokatów. Posiedzenia Trybunału są jawne, chyba że sąd postanowi inaczej, albo strony nie wyrażą na to zgody. Narady Trybunału są zawsze tajne. Decyduje większość głosów, w razie równości - głos Przewodniczącego. Wyrok MTS posiada moc tylko w stosunkach między stronami. Wyroki MTS są ostateczne.
MTS wydaje również opinie doradcze w kwestiach prawnych na żądanie RB, ZO i innych organów NZ i organizacji wyspecjalizowanych, jeśli uzyskają na to upoważnienie ZO. Opinia doradcza nie ma charakteru obowiązującego, a charakter zalecenia, które czasami może być uznane za wiążące.

Kompetencje MTS: (patrz pyt. 86)

60. ORGANIZACJE REGIONALNE O CELACH OGÓLNYCH

Organizacje regionalne wyróżnia:

• ich terytorialny zakres działania

• regionalna (ograniczona kwestia członkostwa) - zrzeszają członków z określonego regionu

• ogólność celów mających zasięg terytorialny (tylko państwa członkowskie), np. zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa w określonym regionie geograficznym

• cele wszechstronne, odnoszące się do wszystkich dziedzin życia społecznego

• możność do stosowania siły jedynie dla odparcia napaści zbrojnej lub z upoważnienia RB

• są to głównie organizacje rządowe (patrz pyt. 26)

• stanowią ponad 70% wszystkich organizacji

Do grupy tej można zaliczyć:

• OPA (Organizacja Państw Amerykańskich) - skupia państwa amerykańskie /wpływ panamerykanizmu/

• OJA (Organizacja Jedności Afrykańskiej) - skupia państwa afrykańskie /wpływ panafrykanizmu/

• LPA (Liga Państw Arabskich) - skupia państwa arabskie /wpływ panarabizmu/

• WE (Wspólnoty Europejskie)

• UZE (Unia Zachodnioeuropejska)

Pytania 61 - 90

61. AGRESJA I PRAWO DO SAMOOBRONY W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Za napastnika (agresora) będzie uważane to państwo, które pierwsze popełni jeden z tych czynów:

• wypowiedzenie wojny innemu państwu

• najazd przy pomocy swoich sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

• zaatakowanie przy pomocy swoich sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okrętów lub samolotów innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny

• blokada morska wybrzeża lub portów innego państwa

• poparcie użyczone bandom uzbrojonym, które, zorganizowawszy się na jego terytorium, dokonują najazdu na terytorium innego państwa, jak również

• odmowa - pomimo żądania - poczynienia na swym terytorium wszystkich zarządzeń w celu pozbawienia powyższych band wszelkiej pomocy lub opieki

Pojęcie agresji można zastosować jedynie w stosunkach między państwami, nie zaś w konfliktach zbrojnych w granicach jednego państwa. Obok agresji zbrojnej są również nowe formy agresji, jak agresja pośrednia, ekonomiczna i ideologiczna. Ale jedynie agresja zbrojna daje prawo do zastosowania jako repliki, zbrojnej samoobrony indywidualnej lub zbiorowej.
Rezolucja ZO ONZ określa agresję jako użycie siły zbrojnej przez państwo przeciw suwerenności terytorialnej lub niezawisłości politycznej innego państwa lub w jakikolwiek iny sposób niezgodny z Kartą NZ.
Przykłady aktów agresji:

• napaść czy akt sił zbrojnych

• okupacja militarna

• aneksja terytorium

• bombardowanie lub użycie jakiejkolwiek broni

• blokada portów lub wybrzeży

• zaatakowanie sił zbrojnych

• użycie sił zbrojnych drugiego państwa zgodnie z zawartym z nim porozumieniem w sposób sprzeczny z warunkami porozumienia (przedłużenie ich pobytu po wygaśnięciu porozumienia)

• udostępnienie swego terytorium jako bazy dla dokonania aktów agresji

• wysyłanie zbrojnych band nieregularnych sił czy najemników, dokonujących aktów zbrojnych przeciw innemu państwu

Prawo do samoobrony w wypadku napaści zbrojnej to jedyny wyjątek użycia siły w stosunkach międzynarodowych. Państwo może więc uciec się do środków przemocy jedynie w celu odparcia faktycznie dokonanej agresji zbrojnej nie zaś tylko zamierzonej, przygotowywanej skierowanej przeciwko niemu (samoobrona indywidualna) lub przeciwko innemu państwu, któremu winno ono w takim wypadku pośpieszyć z pomocą (samoobrona zbiorowa). Realizacja prawa do samoobrony nie może wyprzedzić napaści zbrojnej, czyli nie może być akcją prewencyjną, lecz tylko zbrojną repliką na napaść zbrojną. Środki samoobrony mają charakter tymczasowy zanim RB nie podejmie środków przemocy jedynie w celu

62. ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO (art. 38 Statutu MTS)

Jeśli chodzi o źródła prawa międzynarodowego za punkt wyjścia przyjmuje się dziś często art. 38 MTS, wymieniający źródła, na których winien się opierać Trybunał w swoich orzeczeniach.
Brzmi on następująco:

1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, stosuje:

1. konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące

2. zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki uznanej jako prawo

3. zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane

4. z zastrzeżeniem postanowień art. 59 (wiąże tylko strony będące w sporze) wyroki sądowe tudzież doktryny najznakomitszych specjalistów prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do określenia norm prawnych.

2. Postanowienie niniejsze nie stanowi przeszkody, by Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono (według tego co słuszne i dobre na ogólnych zasadach sprawiedliwości), o ile strony na to zgadzają się.

Artykuł 38 wiąże jednak tylko MTS. Sam zresztą Trybunał w swej praktyce, wobec luk istniejących w art. 38 MTS, sięgał nieraz do źródeł nie wymienionych w tym artykule, np. do rezolucji organizacji międzynarodowych lub prawa wewnętrznego stron.

63. FUNKCJE I KOMPETENCJE MINISTRA SPRAW ZAGRANICZNYCH

Ministrowi spraw zagranicznych podlega resort spraw zagranicznych. Jest on uprawniony do prowadzenia rokowań z przedstawicielami innych państw i zawierania umów międzynarodowych bez specjalnego pełnomocnictwa. Jego oświadczenia składane są w imieniu państwa i że nakładają na nie obowiązki. Minister spraw zagranicznych:

• prowadzi negocjacje z reprezentantami innych rządów

• przyjmuje oficjalnie przedstawicieli dyplomatycznych

• mianuje pracowników dyplomatycznych wszystkich stopni (za wyjątkiem ambasadorów i posłów)

• kontrasygnuje listy uwierzytelniające i odwołujące szefów placówek dyplomatycznych, listy komisyjne konsulów oraz pełnomocnictwa delegacji na konferencje międzynarodowe

• wystawia listy uwierzytelniające chargé daffaires własnego państwa

• przyjmuje oficjalnie chargé daffaires innych państw

• udziela w wielu państwach zezwolenia na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw umów międzynarodowych itp.

W czasie urzędowej podróży za granicą przysługują mu wszelkie przywileje i immunitety dyplomatyczne. Ponadto podlegają mu placówki dyplomatyczne i konsularne za granicą. Organem doradczym ministra spraw zagranicznych jest, kierowane przez niego, kolegium MSZ, w skład którego wchodzą wiceministrowie, generalni dyrektorzy i niektórzy inni wyżsi pracownicy MSZ

64. POJĘCIE UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ I JEJ RODZAJE

Umowa międzynarodowa jest to porozumienie dwóch lub większej liczby podmiotów prawa międzynarodowego, w którym określiły one swe wzajemne prawa i obowiązki, ustaliły jako wiążące dla siebie pewne reguły postępowania bądź zgodziły się na zmianę czy też likwidację istniejących norm lub uzgodniły sposób załatwienia pewnej sprawy. Zadaniem umowy międzynarodowej jest spowodowanie skutków prawnych w dziedzinie prawa międzynarodowego. Nieodzownymi warunkami umowy są: podmiotowość prawnomiędzynarodowa wszystkich jej stron oraz ich uzgodniona i wyrażona wola uregulowania przez prawo międzynarodowe konkretnej dziedziny wzajemnych stosunków. Stronami umowy mogą być tylko państwa lub niektóre organizacje międzynarodowe. Umowy prawidłowo zawarte przez państwa ustanawiają prawa i obowiązki państw jako takich, nie zaś odnośnych rządów czy osób, które uczestniczyły w ich zawarciu. Umowy zobowiązują państwo także w razie zmiany rządu w trybie niekonstytucyjnym. Umowy międzynarodowe bądź potwierdzają normy obowiązującego prawa, konkretyzując i rozwijając je, bądź tworzą nowe formy, uchylając stare.

Tryb zawierania umów międzynarodowych:

• Prosty (bez ratyfikacji lub zatwierdzenia)

• złożony (wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia)

Etapy zawierania umowy międzynarodowej:

• rokowania

• zredagowanie tekstu umowy i podpisanie (czasem poprzedzone przez parafowanie)

• ratyfikacja lub zatwierdzenie

• wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych

• rejestracja

• publikacja wewnętrzna

Rodzaje umów międzynarodowych:

• ze względu na liczbę stron

1. dwustronne (bilateralne)

2. wielostronne (multilateralne)

ze względu na treść

1. prawne

2. polityczne

3. gospodarcze

4. kulturalne

5. wojskowe

6. społeczne

3. ze względu na czas trwania

1. terminowe

2. bezterminowe

4. ze względu na możliwość przystąpienia państw trzecich

1. otwarte

2. zamknięte

5. ze względu na organ upoważniony do ich zawarcia

1. państwowe

2. rządowe

3. resortowe

6. ze względu na formę zgodności stron

1. forma pisemna

2. forma ustna (gentlemens agreements)

7. ze względu na postać dokumentu

1. w postaci jednego dokumentu

2. w formie wymiany not (deklaracji lub listów)

3. umowy składające się z większej ilości dokumentów

Typy umów politycznych:

• traktaty pokojowe - postanowienia regulujące stosunki między państwami, które ze stanu wojny przechodzą w stan spokoju

• umowy sojusznicze - państwa zobowiązują się do udzielenia wzajemnej pomocy, łącznie ze wsparciem zbrojnym

• traktaty o współpracy, dobrym sąsiedztwie i solidarności wyrażają ogólne dążenie państw do rozwoju wzajemnych, przyjaznych stosunków.

65. UMOWA MIĘDZYNARODOWA A PAŃSTWA TRZECIE (zasada ogólna i wyjątki od niej)

Podstawową zasadą prawa międzynarodowego jest, że umowa zawarta między dwoma lub więcej państwami tworzy prawa i obowiązki tylko między nimi. Umowa ta jest dla innych państw nie wiążąca i nie mogą one z umowy tej odnosić korzyści, czy też ponosić jakichś obowiązków wynika to z zasady suwerenności i niezawisłości państw, którym nie można nic narzucić. Umowa na korzyść trzeciego państwa tworzy prawa dla państwa nie będącego stroną umowy, jeśli następnie wyraziło ono zgodę na przyjęcie korzyści i zawiadomiło o tym strony lub też zgoda ta może być domniemana (milcząca) nie obowiązuje w stosunku do państw, które dopuściły się agresji. Umowy o charakterze ogólnym (np. odnośnie neutralności Szwajcarii) lub dotyczące międzynarodowych szlaków komunikacyjnych mają siłą rzeczy wpływ na prawa innych państw.
Wyjątek:
układy - poczdamski i jałtański, których stronami są 3 wielkie mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej; układy te ustalają prawa, korzyści oraz obowiązki dla innych pańw sojuszniczych.

66. OCHRONA OFIAR WOJNY

(patrz pyt.12)

67. ŚRODKI ODWETOWE W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Środki odwetowe to działalność nadzwyczajna państwa, mająca na celu ochronę swych interesów naruszanych przez inne państwo. Nie są one sposobem załatwienia sporu. Za pomocą środków odwetowych państwo broni swego stanowiska, czyli nie zachowuje się biernie wobec aktów drugiego państwa, godzących w jego interesy.

Do środków odwetowych zalicza się:

• retorsje (działalność odwetowa tymi samymi środkami) działanie, które powoduje zastosowanie retorsji nie stanowi pogwałcenia prawa międzynarodowego, podobnie jak sam odwet retorsyjny

• represalia (odwet w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego państwa, takimi samymi lub podobnymi środkami, a więc również bezprawnymi, lecz usprawiedliwionymi w tej sytuacji) represalia mogą być wymierzone przeciwko państwu w sposób pośredni, np. w postaci środków godzących w interesy obywateli tego państwa; przy stosowaniu represaliów rządzi zasada stosunkowości, czyli ten, kto na działalność bezprawną odpowiada taką samą akcją, musi dbać o to, by jego czyny były takie same lub podobne do czynów, które wywołały potrzebę stosowania represaliów

• embargo, czyli zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, przede wszystkim zaś utrzymanie w swoich portach statków należących do obcego państwa lub zatrzymanie cudzego ładunku na statkach państw trzecich

• blokada pokojowa (obecnie zakazana, może być uznana za akt agresji) zamkniecie komunikacji z portami lub z wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju

68. STATUS PRAWNY MORZA PEŁNEGO

Obecnie obowiązuje zasada, że morze pełne jest wolne i dostępne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jest to tzw. zasada wolności mórz (patrz pyt. 107)

Wolność mórz to przede wszystkim wolność żeglugi. Wolność żeglugi oznacza przede wszystkim, że statki wszystkich państw mogą płynąć po morzu pełnym tam gdzie chcą i jeżeli znajdują się na morzu pełnym, wówczas podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, a kontrolę nad nimi mogą sprawować jedynie okręty wojenne i statki strażnicze tego państwa.

Od zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery istnieją wyjątki:

• prawo do powszechnej represji piractwa (patrz pyt. 106)

• prawo do pościgu jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub w pasie przyległym, obcy statek handlowy albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego, państwo to może statek taki ścigać poza granicami swego morza terytorialnego, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić go do portu i tam sprawce czynu niedozwolonego ukarać; pościg musi być gorący i nieprzerwany

• inne prawa wynikające z umów między kontrahentami, np. dotyczące zwalczania przemytu narkotyków?

Drugą konsekwencją zasady wolności mórz jest wolność eksploatacji bogactw morskich, która jest określana jako wolność rybołówstwa (w tym połowy innych zwierząt). Obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie bogactwa morskie teoretycznie bez żadnych ograniczeń. W praktyce jednak stosuje się ochronę bogactw morskich poprzez np. tworzenie stref wyłącznego rybołówstwa, podpisywanie umów dotyczących okresów ochronnych, zakazu użycia określonych narzędzi połowów i wprowadzenia kwot połowowych oraz powołanie do życia kilku regionalnych organizacji rybołówczych.

Ostatnio zamiast wolności korzystania z bogactw naturalnych morza pełnego przez wszystkie państwa i ich obywateli, proponuje się uznanie tych bogactw za „wspólne dziedzictwo ludzkości” i poddanie ich międzynarodowej kontroli i zarządowi oraz powołanie do życia organizacji międzynarodowej o szerokich kompetencjach, która zapewniałaby racjonalną eksploatację bogactw morskich.

Do wolności mórz należy zaliczyć również wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, ich ochrona oraz zakaz niszczenia, a także wolność przelotu nad morzem pełnym.

69. ZASTRZEŻENIE DO UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej jest to jednostronne oświadczenie złożone przez państwo w chwili jej podpisania, złożenia dokumentu ratyfikacyjnego, przystąpienia lub akceptacji, stwierdzające, że przyjmując umowę w całości, dane państwo nie godzi się na niektóre jej postanowienia lub zamierza nadać poszczególnym postanowieniom określone znaczenie. Zastrzeżenia mogą być składane najpóźniej wraz z ostatecznym wyrażeniem zgody na związanie się umową międzynarodową.

Zastrzeżenie jest dopuszczalne, gdy:

• brak w umowie przepisu zabraniającego zastrzeżeń

• brak w umowie postanowienia, że mogą być zgłaszane tylko zastrzeżenia danego rodzaju,

• dane zastrzeżenie nie jest sprzeczne z przedmiotem i celem umowy

Przykładem umowy do której nie można zgłaszać zastrzeżeń jest przede wszystkim Karta Narodów Zjednoczonych. Przykładem Umowy międzynarodowej dopuszczającej zastrzeżenia, ale z ograniczeniami, jest konwencja o szelfie kontynentalnym z dnia 29 kwietnia 1958 roku. Artykuł 12 tej konwencji mówi że podczas podpisywania, ratyfikacji i przystąpienia do niej każde państwo może wnieść zastrzeżenia, aczkolwiek z wyjątkiem art.1 do 3 włącznie. Zarazem każde państwo, które wniosło zastrzeżenia, może w każdej chwili wycofać je przez zawiadomienie o tym Sekretarza Generalnego ONZ.

Pozostałe strony umowy mogą nie zgodzić się ze złożonymi zastrzeżeniami składając sprzeciw. Sprzeciw może być dwojakiego rodzaju:

• zwykły - który powoduje, że postanowienie umowy międzynarodowej, które było przedmiotem zastrzeżeń, nie obowiązuje pomiędzy państwem zgłaszającym zastrzeżenia a państwem zgłaszającym sprzeciw wobec zastrzeżeń.

• kwalifikowany - skutkiem takiego sprzeciwu jest to że umowa międzynarodowa nie obowiązuje pomiędzy tymi państwami. Jest to wyjątkowa sytuacja , kiedy dwa lub nawet więcej państw będących stronami tej samej wielostronnej umowy międzynarodowej nie są nią zupełnie związane względem siebie.

Milczenie innych państw wobec zgłoszonego zastrzeżenia uważane jest za zgodę na zgłoszone zastrzeżenia.

Jeśli jakieś państwo nie zgodzi się na zgłoszone zastrzeżenia, konwencja nie będzie obowiązywała miedzy nim a państwem, które zgłosiło zastrzeżenie, ale zachowa moc obowiązującą miedzy wszystkimi innymi państwami.

Zastrzeżenia nie mogą dotyczyć istotnych postanowień umowy: jej przedmiotu i celów, lecz tylko spraw drugorzędnych (np. sposobu rozstrzygania sporów, jeśli takie wynikną przy wcielaniu umowy w życie itp.)

Niekiedy państwa przy przystąpieniu do umowy wielostronnej składają deklaracje, w których wyrażają ubolewanie, ze nie włączono do niej proponowanych przez nich postanowień. Deklaracje te mają charakter quasi zastrzeżeń.

Pytanie rozbudowane dzięki uprzejmości Darka T.

70. PACTA SUNT SERVANDA

Zasada pacta sunt servanda (łac. umowy zobowiązują, umowy należy dotrzymywać) zwana jest niekiedy zasadą świętości umowy. Jeśli zgodę wyrażone we właściwej formie i umowa została zawarta, wówczas strony umowy zobowiązane są wykonywać w dobrej wierze jej postanowienia. Żadne państwo nie może być zmuszone do związania się umową, lecz jeśli stało się jej stroną - to zobowiązane jest do jej przestrzegania.

Wprawdzie w konkretnej sytuacji doraźne interesy jakiegoś państwa mogą przemawiać za zerwaniem niewygodnej umowy międzynarodowej, ale długofalowe interesy wszystkich państw przemawiają za stałością i pewnością obrotu międzynarodowego, a więc za zasadą pacta sunt servanda.

Obowiązek przestrzegania i wykonywania w dobrej wierze umów międzynarodowych wynika z obowiązującej normy zwyczajowej, znalazł potwierdzenie w wielu umowach i aktach międzynarodowych.

Zasada pacta sunt servanda jest jedną z podstawowych zasad postępowania członków ONZ, zawartych w Karcie NZ. Zasada ta ma zastosowanie do wszystkich ważnie zawartych i będących w mocy umów międzynarodowych.

71. UPRAWNIENIA PAŃSTW NADBRZEŻNYCH NA MORZU

Władza państwa nadbrzeżnego na morzu znajduje swoje uzasadnienie w konieczności bezpieczeństwa i ochrony granic państwowych oraz zapewnienia dla własnych obywateli wyłączności eksploatacji bogactw naturalnych morza przybrzeżnego.

Pod pojęciem "bezpieczeństwa" należy rozumieć bezpieczeństwo w sensie wojskowym, jako możliwość kontroli lub nawet nie dopuszczenia na własne wody terytorialne obcych okrętów wojennych i niedopuszczenia przelotu obcych samolotów. W czasie wojny - dla państwa neutralnego oznacza to wyłączenie jego wód terytorialnych z obszaru, na którym prowadzone są działania wojenne.

"Ochrona granic państwowych" obejmuje kontrolę celną i sanitarną, możliwość rozciągnięcia w pewnych przypadkach jurysdykcji na przepływające statki oraz wszelki kroki zmierzające do zapobieżenia naruszeniu granicy i przepisów prawnych państwa nadbrzeżnego.

Państwo zastrzega również, w granicach swych uprawnień, dla swych obywateli wyłączność połowów na wodach przybrzeżnych. Oznacza to również dla państwa nadbrzeżnego, nawet jeśli dysponuje dużą i nowoczesną flotą rybacką, możliwość wydawania przepisów mających na celu ochronę łowisk dla zapobieżenia wyniszczeniu określonych gatunków ryb.

Nie wszystkie interesy państwa nadbrzeżnego wymagają dla swej ochrony pełnej władzy, a więc zwierzchnictwa terytorialnego. Dlatego też niektóre państwa tworzą różne strefy przybrzeżne, w których zastrzegają sobie tylko określone uprawnienia i kompetencje.

Władza państwa nadbrzeżnego nie może jednak sięgać zbyt daleko i nie może przekreślać zasady wolności korzystania z obszarów morza pełnego.

72. MODYFIKACJA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Każda umowa, w każdym czasie, może być zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich jej stron. Można to określić w ten sposób, że państwa są gospodarzami umowy, którą zawarły. Modyfikując umowę jej kontrahenci mogą się powołać na jakąś konkretną przyczynę (zmiana okoliczności, powstanie nowej formy ius cogens), ale równie dobrze mogą zmienić zawartą umowę, nie podając żadnego uzasadnienia, jeśli tylko jest to dla nich wygodne i jeśli wszyscy kontrahenci na to się zgadzają.

Swoistą zmianą może być też wniesienie zastrzeżeń, klauzul.

73. PRZYCZYNY NIEWAŻNOŚCI UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej można podzielić na trzy grupy:

• związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów - sytuacja, kiedy zgoda na zawiązanie umowy została wyrażona z pogwałceniem normy prawa wewnętrznego, która ma zasadnicze znaczenie w tej dziedzinie; pogwałcenie to musi być oczywiste, czyli obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie, zgodnie ze zwyczajową praktyką i w dobrej wierze

• wady oświadczenia woli

1. przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażania zgody na związanie się umową

2. błąd

3. podstęp

4. przekupienie przedstawiciela państwa

5. przymus (groźba lub użycie siły sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego) wobec przedstawiciela państwa

6. przymus (groźba lub użycie siły sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego) wobec państwa

3. niezgodność z ius cogens - z chwilą pojawienia się nowej normy o charakterze ius cogens, każda umowa dawniej zawarta, która jest z nią sprzeczna, traci ważność i wygasa

74. PRZYCZYNY WYGAŚNIĘCIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Przyczyny wygaśnięcia umowy możemy podzielić na:

1. przewidziane w samej umowie - nie rodzi problemów, gdyż sama umowa określa warunki i czas jej wygaśnięcia; przyczyny wygaśnięcia:

1. upływ czasu na jaki umowa została zawarta

2. spełnienie się warunku rozwiązującego

3. wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami (gdy liczba stron w umowie wielostronnej spadnie do określonego minimum - umowa taka wygasa)

2. nieprzewidziane w jej postanowieniach

1. za zgodą wszystkich stron umowy

2. utrata podmiotowości przez jedną ze stron

3. jednostronne wycofanie się z umowy (jeśli umowa tego nie przewiduje)

4. powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy

5. pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta

6. zasadnicza zmiana okoliczności

7. powstanie nowej normy ius cogens

8. wpływ wojny

9. na skutek trwałego jej niestosowania

75. MORZE TERYTORIALNE

Częścią terytorium państwa, obok morskich wód wewnętrznych, jest również jego morze terytorialne (zwane także wodami nadbrzeżnymi, przybrzeżnymi lub wodami terytorialnymi), tj. pas morza określonej szerokości przyległy do brzegu. Morze terytorialne ciągnie się w kierunku morza pełnego, począwszy od linii największego odpływu i tam, gdzie istnieją morskie wody wewnętrzne od ich granicy zewnętrznej (np. od najdalej wysuniętych stałych urządzeń portowych).

Suwerenność państwa nabrzeżnego rozciąga się także na przestrzeń powietrzną nam morzem terytorialnym, jak również na dno tego morza i jego wnętrza. Przyjęto szerokość morza terytorialnego w granicach od 3 do 12 mil morskich.

Na wodach terytorialnych obowiązuje tzw. prawo nieszkodliwego przepływu statków niewojennych innych państw. Przepływem jest wykonanie żeglugi na morzu terytorialnym bądź to dla przepłynięcia go bez wchodzenia na wody wewnętrzne, bądź dla skierowania się na wody wewnętrzne, bądź też dla wyjścia na pełne morze z wód wewnętrznych (prawo to nie obejmuje prawa przelotu nad tymi wodami).

Państwo nabrzeżne nie powinno utrudniać nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. Statek przepływający przez morze terytorialne przebywa wtedy na terytorium obcego państwa i dlatego obowiązany jest przestrzegać jego przepisów prawnych (nie może bez zezwolenia zajmować się rybołówstwem.

Niektóre państwa wymagają zezwolenia na przepływ przez ich morze terytorialne okrętów wojennych.

Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego (karna, cywilna, administracyjna), w stosunku do statków znajdujących się na jego wodach terytorialnych jest nieco ograniczona przez prawo międzynarodowe (państwo nabrzeżne nie może wykonać jurysdykcji karnej, w celu zatrzymania lub przeprowadzenia śledztwa wobec osoby, która popełniła przestępstwo na pokładzie obcego statku przepływającego przez jego morze terytorialne - chyb, że czyn ten bezpośrednio zagrażał państwu przepływu lub kapitan bądź konsul zażądali od tego państwa pomocy).

76. JĘZYK UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Językiem umów międzynarodowych była do końca XVII w. łacina, później do I wojny światowej - język francuski. O okresie międzywojennym posługiwano się zazwyczaj językiem francuskim i angielskim. Po II wojnie światowej powszechnie uznanym językiem światowym stał się również język rosyjski.

Dziś w praktyce państw najbardziej rozpowszechnione jest używanie przy dwustronnych umowach języków obu kontrahentów na zasadzie równości. W rzadkich tylko przypadkach, ze względów czysto praktycznych, używa się innego języka, nie będącego językiem stron (angielskiego, francuskiego lub rosyjskiego).

Nieraz w umowach bilateralnych obok języków obu stron, używa się ponadto ze względów praktycznych jakiegoś trzeciego języka o znaczeniu międzynarodowym.

Językami autentycznymi Kart NZ są: angielski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski.

77. PRAWO DO SAMOOBRONY W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

(patrz pyt. 61)

78. SYTUACJA PRAWNA STATKU POWIETRZNEGO I ŻEGLUGA POWIETRZNA

Prawo międzynarodowe odróżnia statki powietrzne:

• państwowe (statki powietrzne używane w służbie wojskowej, celnej lub policyjnej)

• cywilne (każde inne)

O rodzaju statku powietrznego decyduje służba, jaką statek powietrzny w danym czasie pełni.
- statki bez pilota (mogą przelatywać nad terytorium obcego państwa tylko za jego specjalnym upoważnieniem)

Statek nabywa przynależność państwową przez wpisanie do rejestru statków powietrznych tego państwa, pod którego przynależnością będzie latał. Statek powietrzny może mieć tylko jedną przynależność (możliwe jest przeniesienie rejestracji z jednego państwa do drugiego). Każde państwo sprawuje jurysdykcję i władzę, a zarazem opiekuje się swoimi statkami powietrznymi - zwierzchnictwo samolotowe.
Na terenach nie podlegających suwerenności żadnego państwa statki powietrzne znajdują się pod wyłączną władzą państwa rejestracji.
Każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad obcymi statkami znajdującymi się w jego przestrzeni powietrznej - podwójna jurysdykcja: państwa terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego.
W praktyce między samolotem przelatującym na dużej wysokości i z dużą szybkością a państwem terytorialnym właściwie nie ma żadnej więzi. Państwo to nie ingeruje, jeśli tylko obcy samolot przestrzega jego przepisów dotyczących żeglugi powietrznej i jeśli skutki tego, co dzieje się na pokładzie samolotu nie sięgają terytorium danego państwa i nie zagrażają jego bezpieczeństwu.
Państwo terytorialne nie może przeszkodzić w kontynuowaniu lotu przez statek powietrzny, w celu wykonania jurysdykcji karnej, chyba że przestępstwo popełnione na pokładzie statku powietrznego wywarło skutek na terytorium tego państwa, zostało popełnione przez obywatela tego państwa, w stosunku do takiego obywatela lub przez osobę stale mieszkającą w tym państwie, gdy przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa, stanowi naruszenie reguł i przepisów lotu czy manewrowania bądź wykonanie tej jurysdykcji jest konieczne w celu poszanowania zobowiązania tego państwa wynikającego z umowy międzynarodowej.

Żegluga powietrzna wymaga korzystania z obcej przestrzeni powietrznej. Upoważnienie do takiego korzystania może wynikać z umowy międzynarodowej lub z aktu wewnętrznego państwa, które sprawuje zwierzchnictwo nad daną przestrzenią powietrzną (zezwolenie lub koncesja). Obowiązuje tu konwencja chicagowska. Państwo zezwalające na przelot z reguły inaczej traktuje statki powietrzne cywilne a inaczej statki powietrzne wojskowe i przeważnie zezwala wyłącznie na przelot tych pierwszych.
Prawo do przelotu nieregularnego, prawo przelotu bez lądowania i prawo lądowania dla celów niehandlowych (technicznych) przysługuje tylko statkom cywilnym.
Uprawnienia państwa do swej przestrzeni powietrznej:

• może wprowadzić obowiązek przekraczania granicy wyłącznie przez określone bramy wlotowe i na określonych wysokościach - żegluga wyznaczonych korytarzach powietrznych

• może poddać swoim przepisom i kontroli wszystkie samoloty w swej przestrzeni powietrznej

• może tworzyć strefy, w których loty statków powietrznych są ograniczone lub zakazane (dotyczy to także statków własnych państwa ustanawiającego je)

• w razie niebezpieczeństwa, w okolicznościach wyjątkowych może wprowadzić czasowe ograniczenia lub zakazy przelotu nad całym swoim terytorium (stosowane bez dyskryminacji)

Statek, który nie stosuje się do przepisów regulujących żeglugę powietrzną może być zmuszony do lądowania.
Międzynarodowa żegluga powietrzna składa się z:

• lotów regularnych - lot międzynarodowy wykonywany zgodnie z ustalonym rozkładem lotów (służby powietrzne, regularne służby powietrzne

• lotów nieregularnych (specjalne) - lot międzynarodowy nie objęty rozkładem lotów

Międzynarodowa żegluga lotnicza może się odbywać tylko na podstawie zezwoleń, czyli przywilejów przyznawanych przez państwa obcym samolotom we własnej przestrzeni powietrznej - wolności lotnicze:

• wolność pierwsza (techniczna, tranzytowa) - prawo przelotu bez lądowania /wolność podstawowa/

• wolność druga (techniczna, tranzytowa) - prawo lądowania technicznego, niehandlowego

• wolność trzecia (handlowa) - prawo przywożenia pasażerów i ładunku z kraju przynależności samolotu

• wolność czwarta (handlowa) - prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności samolotu

• wolność piąta (handlowa) - prawo zabierania pasażerów i ładunku do krajów trzecich oraz prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych krajów /przywilej nadzwyczajny/

Najważniejszą umową międzynarodową, regulującą zagadnienia cywilnoprawne przewozu lotniczego jest konwencja warszawska z 1929r. o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (zagadnienia umowy o przewóz lotniczy, dokumentów przewozowych, odpowiedzialności przewoźnika lotniczego, trybu dochodzenia roszczeń oraz jurysdykcji).
Dokumentami przewozowymi są:

• przy przewozie podróżnych - bilet podróży

• przy przewozie bagaży - kwit bagażowy

• przy przewozie towarów - przewozowy list lotniczy

Konwencja warszawska została zmieniona protokołem haskim z 1955r. i protokołem z Gwatemali z 1971r.

79. NORMA TRAKTATOWA A ZWYCZAJOWA

Norma traktatowa zajmuje pierwsze miejsce w systemie źródeł prawa międzynarodowego. Jest norma prawa traktatów, które obejmuje normy prawne określające tryb zawierania, warunki ważności, skuteczności i wygasania umów międzynarodowych.

Norma zwyczajowa jest wynikiem stałej powtarzającej się jednolitej praktyki wszystkich lub niemal wszystkich państw. Jest to wówczas norma powszechnego prawa zwyczajowego. Istnieją także partykularne normy prawa zwyczajowego, które wytworzyły się w stosunkach między państwami jednego regionu geograficznego. Norma zwyczajowa kształtuje się dziś w dużym stopniu pod wpływem uchwał organizacji międzynarodowych, które mają charakter zaleceń. Norma ta budzi powszechne przekonanie państw, że chodzi o normę prawa, która obowiązuje. Norma zwyczajowa jest stosowana wówczas, gdy brak normy traktatowej.

Moc wiążąca norm traktatowych i zwyczajowych jest jednak taka sama. Są wypadki, że norma traktatowa uchyla normę zwyczajową, lecz zdarza się też, choć niezbyt często, ze ta ostatnia uchyla pierwszą. Istnieje szereg norm prawa międzynarodowego, które dla jednych państw są normami traktatowymi, dla innych zaś zwyczajowymi. Tak np. zakaz stosowania siły stanowi dla członków ONZ normę traktatową, a dla państw, nie będących członkami tej organizacji - normę zwyczajową, chyba że normę tę włączono już do innych wiążących je umów.

80. PRAWO NORYMBERSKIE

Prawo norymberskie to prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych.

Trybunał Norymberski został powołany po II wojnie światowej dla osądzenia głównych zbrodniarzy niemieckich i po wykonaniu tych zadań przestał istnieć. Jednakże zasady, na których był oparty status trybunału i jego wyroki mają charakter powszechnie obowiązujący.

Zgromadzenie ogólne powzięło uchwałę potwierdzającą zasady prawa międzynarodowego, uznane przez statut Trybunału Norymberskiego i wyrok tego sądu.

W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego (za zbrodnię prawa międzynarodowego) i ulega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego. Fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który jest zbrodnią w świetle prawa międzynarodowego, nie zwalnia osoby, która ten czyn popełniła do odpowiedzialności międzynarodowej. Podobnie nie zwalnia od tej odpowiedzialności fakt, że jednostka działała jako głowa państwa lub członek rządu.

Zbrodniami prawa międzynarodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są:

• zbrodnie przeciwko pokojowi

• zbrodnie wojenne

• zbrodnie przeciwko ludzkości

81. NATURALIZM I POZYTYWIZM W NAUCE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Przyjęty przez Grocjusza podział na prawo natury i pozytywne prawo narodów dał początek rozwojowi dwóch szkół w nauce prawa międzynarodowego: naturalistycznej i pozytywistycznej.

Naturaliści
Samuel Pufendorf dzielił prawo natury na:

• prawo natury jednostek

• prawo natury państw jako jedyne prawo narodów

Jego zdaniem nie istnieje prawo narodów pozytywne, zależne od woli państw. Praktykę państw uważał on tylko za odbicie naturalnego porządku, istniejącego obiektywnie, niezależnie od woli ludzkiej.
Christian Wolff wysunął teoretyczne pojęcie „największego państwa ” jako społeczności obejmującej państwa i narzucającej im pewne wspólne reguły postępowania.
Hieronim Stroynowski - reprezentant polskiego naturalizmu

Pozytywiści
Przedstawiciele tej szkoły nie odrzucali istnienia prawa naturalnego, ale obok niego uznawali istnienie norm zwyczajowych, a nawet traktatowych, wywodzących się z woli państw.
Richard Zouche nie odrzucając istnienia prawa naturalnego, uważał, że prawo międzynarodowe to prawo, które zostało przyjęte w zwyczajach przez większość narodów, albo w umowach między poszczególnymi narodami i rozważania swoje poświęcał przede wszystkim normom wynikającym z praktyki państw. Nie używał on nazwy „prawo narodów” lecz określał je jako prawo międzynarodowe.
Cornelius van Bynkershoek w swoich pracach opierał się przede wszystkim na praktyce państw, a w szczególności traktatach. Sformułował zasadę, że władza państwowa nad morzem przybrzeżnym kończy się tam, gdzie kończy się moc broni - zasada zasięgu strzału armatniego.
Georg Friedrich von Martens nie negował w teorii istnienia prawa naturalnego, w zasadzie jednak cały swój system prawa międzynarodowego oparł na historycznej analizie zwyczaju i umów międzynarodowych. Zapoczątkował wydawanie zbiorów umów międzynarodowych.

Kierunek pośredni
Emer de Vattel był naturalistą, lecz będąc również dyplomatą i praktykiem opierał się w dużym stopniu na praktyce państw. Prawo narodów dzielił na:

• konieczne - stosowanie prawa naturalnego narodów; jest ono niezmienne, a państwa są bezwzględnie zobowiązane do jego przestrzegania i nie mogą go zmienić, ani zwolnić się od jego obowiązków

• powszechnie przyjęte - też jest ustanowione przez naturę, ale jego przyjęcie we wzajemnych stosunkach nakazuje państwom wspólne dobro i bezpieczeństwo

• umowne

• zwyczajowe

Trzy ostatnie tworzą prawo narodów pozytywne, gdyż płyną z woli narodów: prawo powszechne z woli domniemanej, prawo umowne z ich wyraźnej zgody a prawo zwyczajowe z ich zgody milczącej.
Vattel występował przeciwko pojęciu państwa patrymonialnego, będącego własnością monarchy. Wysuwał koncepcję narodu - państwa.

82. GŁÓWNE ETAPY ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ, PRAWA I NAUKI

Rozwój społeczności międzynarodowej:(patrz pyt.6)
Rozwój prawa międzynarodowego: (patrz pyt. 85)
Rozwój nauki prawa międzynarodowego:

• starożytność - jedynie refleksje filozofów na temat stosunków międzynarodowych i wojny

• średniowiecze - problemy prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych omawiane były przez teologów, prawników, rektorów jako część rozważań teologicznych, etycznych i prawniczych (problem dopuszczalności wojny, kwestia wojny sprawiedliwej i niesprawiedliwej, sposób prowadzenia wojny i wykonywania umów)

• powstanie nauki prawa międzynarodowego (XVI i XVII w.) - wykształciło się pojęcie suwerenności, a co za tym idzie nauka o prawie międzynarodowym, głównie o prawie wojny i o prawie poselskim; wykształciły się: nauka o prawie narodów i o społeczności międzynarodowej, zasada dobrej wiary, pojęcie pokojowego załatwiania sporów, definicja posła

1. szkoła hiszpańska łączy jeszcze rozważania na temat prawa międzynarodowego z problemami teologicznymi

2. Hugo Grocjusz - założyciel nauki prawa międzynarodowego; napisał pierwszy kompletny system prawa międzynarodowego; zwolennik prawa natury (patrz pyt.87)

• naturaliści i pozytywiści (XVII i XVIII w.): patrz pyt. 81

• nauka prawa międzynarodowego w okresie kapitalizmu i imperializmu - okres rozkwit pozytywizmu, krytyki prawa naturalnego i wojny sprawiedliwej; prawo międzynarodowe zostaje ściśle oddzielone od teologii, moralności, filozofii i polityki i oczyszczone z zapożyczeń prawa cywilnego i rzymskiego; traktowano prawo międzynarodowe jako „europejskie” lub jako prawo „cywilizowanych narodów”

• nauka prawa międzynarodowego w okresie współistnienia (państw socjalistycznych i kapitalistycznych) dzieli się na naukę burżuazyjną i socjalistyczną; poza tym kontynuacja kierunku pozytywistycznego: szkoła anglosaska (opieranie się na wyrokach sądów, wewnętrznych aktach normatywnych, opiniach urzędowych i doradców prawnych) i kontynentalna

1. normatywizm (szkoła wiedeńska) - nauka burżuazyjna, która bada „czyste prawo” bez pozaprawnych elementów moralnych, politycznych..., prawo międzynarodowe posiada prymat nad prawem wewnętrznym, norma podstawowa - pacta sunt servanda

2. solidaryści - nauka burżuazyjna, głosząca, że rzeczywistymi podmiotami prawa międzynarodowego są jednostki, a prawo nie jest wyrazem woli państw, lecz wynika z konieczności społecznej

3. neonaturaliści - nauka burżuazyjna, według której podstawą i społeczną treścią prawa międzynarodowego jest „idea sprawiedliwości” - powrót koncepcji naturalistycznych

4. nauka prawa międzynarodowego w ZSRR - nauka socjalistyczna oparta na metodzie marksistowskiej, leninowskiej demaskowała klasowy charakter burżuazyjnego prawa międzynarodowego i występowała w obronie postępowych zasad; zagadnienia obrony pokoju i pokojowego współistnienia, zasada suwerenności i równości państw, prawo narodów do samostanowienia i potępienie kolonializmu

5. nauka prawa międzynarodowego w innych krajach socjalistycznych - nauka socjalistyczna również oparta na marksistowskich założeniach; na przykład w Polsce nauka prawa międzynarodowego może poszczycić się poważnymi osiągnięciami dopiero w okresie powojennym: postępowy punkt widzenia na problemy prawa międzynarodowego, zagadnienia pokojowego współistnienia, umów i organizacji międzynarodowych, prawo lotnicze i kosmiczne, prawo zwyczajowe i jego kodyfikacja itp.

83. ZBRODNIE MIĘDZYNARODOWE

Zbrodnie międzynarodowe podlegające odpowiedzialności jednostki przed Trybunałem Norymberskim dzielimy na:

• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów)

• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych)

• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych)

Odpowiedzialność za te zbrodnie obowiązuje nawet, gdy czyn taki nie narusza prawa krajowego przestępcy.
Zbrodnie międzynarodowe są karane na podstawie prawa norymberskiego (patrz pyt.80).

84. ZAKAZANE ŚRODKI WALKI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

W prawie międzynarodowym, w czasie wojny zabrania się:

• atakowania lub bombardowania nie bronionych miast, wsi i domów mieszkalnych i budowli

• używania środków masowej zagłady (godzą w ludność cywilną, która jest pod ochroną prawa wojennego)

• groźby terroru i jego stosowania wobec ludności cywilnej, by złamać odporność przeciwnika

• realizowania polityki rasowej (masowe akty ludobójstwa w czasie II wojny światowej)

• zdradzieckiego zabijania i ranienia oraz składania oświadczenia, że nikomu nie daruje się win

• w miarę możności atakowania świątyń, gmachów służących celom nauki, sztuki i dobroczynności, pomników historycznych (pod warunkiem, że nie służą one celom wojennym) - (patrz pyt.98)

• używania trucizny i broni zatrutej oraz broni mogącej zadać zbyteczne cierpienia

• używania pocisków wybuchających lub zawierających substancje piorunujące czy zapalne, wagi mniejszej niż 400 gramów

• używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych środków bakteriologicznych

• użycia broni jądrowej

• bezprawnego użycia flagi parlamentariusza, jak również odznak wojskowych i uniformów nieprzyjaciela

• niszczenia lub zabierania własności nieprzyjacielskiej (oprócz wypadków, kiedy wymaga tego konieczność wojenna)

• grabieży itd.

Pod ochroną prawa wojennego znajdują się:

• ludność cywilna: chorzy, ranni, jeńcy, dzieci, kobiety - (patrz pyt. 12)

• osoby należące do sił zbrojnych, które nie okazują oporu, tzn. złożył broń lub zdały się na łaskę

• szpitale, formacje sanitarne

• dobra kultury

Postanowienia te regulują m.in.: Konwencje Genewskie z 1949r., Regulamin i Konwencja Haska z 1907r., Protokół Genewski z 1925r., Deklaracja Petersburska z 1868r.

85. ROZWÓJ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO - główne etapy

Rozwój prawa międzynarodowego (w parze z rozwojem stosunków międzynarodowych) : - okres niewolniczy (starożytność) pojawiają się umowy międzynarodowe i instytucja posła - okres feudalny średniowiecze prawo przeciwwojenne, prawo wojenne, prawo traktatów, prawo poselskie absolutyzm zasada suwerenności władzy państwowej, zasada nabycia nowych terytoriów, zasada wolności mórz, prawo łupów, stali posłowie, prawo dyplomatyczne, instytucja konsula, traktaty pokoju, zasada równowagi politycznej - okres kapitalizmu okres kapitalizmu wolnokonkurencyjnego /1789 1871/ - zasady prawa międzynarodowego rewolucyjnej Francji, postanowienia kongresu wiedeńskiego, pojęcie traktatu handlowego, klauzula największego uprzywilejowania, wolność żeglugi na rzekach międzynarodowych, umowy kapitulacyjne, organizacja Czerwonego Krzyża i arbitraż międzynarodowy imperializm /1871 1917/ - rozwój organizacji międzynarodowych, zagadnienie ochrony mniejszości, konwencje pierwszej i drugiej konferencji pokojowej (haska) - Wielka Socjalistyczna Rewolucja Październikowa - dekret o pokoju, zasada samostanowienia narodów, odrzucenie imperialistycznej polityki - okres współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno gospodarczych okres międzywojenny i II wojna światowa system wersalski, Liga Narodów i bezpieczeństwo zbiorowe, zakaz wojny agresywnej, humanitaryzacja prawa wojennego, Karta Atlantycka, Deklaracja NZ, deklaracje moskiewskie, postanowienia konferencji jałtańskiej okres po II wojnie światowej likwidacja skutków wojny, układ poczdamski, ONZ i Karta NZ, zimna wojna, upadek kolonializmu, zagadnienie integracji regionalnej, ochrony środowiska, postęp techniczny i problem atomowy, wyścig zbrojeń pokojowe współistnienie państw o różnych ustrojach społeczno gospodarczych pięć zasad pokojowego współistnienia stosunki wzajemne państw socjalistycznych ś) ? pojawiają się umowy międzynarodowe i instytucja posła

86. KOMPETENCJE MTS (art. 36 Statutu)

MTS może rozpatrywać spory, których stronami są państwa. Prawo występowania przed Trybunałem mają przede wszystkim państwa będące członkami ONZ. Państwa, nie będące członkami ONZ, mogą stać się stronami Statutu MTS na podstawie specjalnej uchwały ZO podjętej na zalecenie RB.

Również inne państwa mogą występować przed Trybunałem, następuje to bądź na podstawie zawartych umów przewidujących kompetencję MTS, bądź specjalnego porozumienia odnośnie skierowania konkretnego sporu do Trybunału (wtedy RB określa warunki korzystania z MTS).

Państwo może być pozwane przez Trybunał tylko wtedy, gdy wyraziło na to swą zgodę, bądź w danym wypadku, bądź też w specjalnej deklaracji, oświadczając, że przyjmuje jurysdykcję Trybunału we wszystkich sprawach lub w ich określonej kategorii, albo też w sprawach określonych w obowiązujących je umowach.

Jurysdykcja MTS nie jest więc obligatoryjna, lecz fakultatywna, tj. oparta na zgodzie państw poddania sporów orzecznictwu Trybunału, wyrażonej w odpowiedniej formie. Państwa, będące stronami Statusu MTS składają Sekretarzowi Generalnemu ONZ specjalne deklaracje zawierające klauzulę fakultatywną (opcyjną), w których jurysdykcję Trybunału uznają za przymusową w określonych kategoriach sporów i w określonym zazwyczaj czasookresie. Tak więc poszczególne państwa decydują o tym, czy i w jakim stopniu poddają się jurysdykcji MTS.

Inną formą przyjęcia jurysdykcji Trybunału w ściśle określonym zakresie jest uczestnictwo w wielostronnych umowach międzynarodowych i statutach organizacji wyspecjalizowanych, przewidujących kompetencje MTS dla spraw wynikających z interpretacji i zastosowania tych umów.

MTS może rozpatrywać jedynie spory natury prawnej. Do kategorii tej, zgodnie z art. 36 Statutu, należą spory dotyczące:

• wykładni traktatu

• każdej kwestii prawa międzynarodowego

• istnienia faktu, który w razie stwierdzenia, stanowiłby pogwałcenie zobowiązania międzynarodowego

• rodzaju lub wysokości odszkodowania, należnego za pogwałcenie zobowiązania międzynarodowego

87. HUGO GROCJUSZ - szkoła prawa natury

Grocjusz był zwolennikiem, wywodzącej się jeszcze od stoików, koncepcji prawa natury, którą uwolnił od średniowiecznej podstawy teologicznej. Według niego prawo natury składa się z zasad prostych i oczywistych, które można wydedukować rozumowo. Prawo można więc podzielić na:

• prawo natury (ius naturale), które wywodzi się z nakazów rozumu i jest niezmienne

• prawo zależne od woli (ius voluntarium)

• prawo boskie (ius divinum)

• prawo ludzkie (ius humanum)

• prawo narodów (ius gentium)

• prawo cywilne (ius civile)

Podział na prawo natury dał początek rozwoju szkole naturalistycznej: (patrz pyt. 81)

88. ZASADA NIEINTERWENCJI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Z powszechnie uznanej zasady suwerenności państw wynika niedopuszczalność interwencji w ich sprawy wewnętrzne. Zasada nieinterwencji powstała w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Interwencja jest to dokonanie przy pomocy nacisku lub przymusu mieszanie się jednego państwa (lub kilku państw interwencja kolektywna) w sprawy wewnętrzne innego państwa.

Interwencja może wystąpić w różnej postaci: gospodarczej, finansowej, dyplomatycznej, a w szczególności militarnej, która przekształca się zazwyczaj w agresję. Interwencja jest szczególnie niebezpieczna, jeśli dokonuje się jej w czasie toczącej się w danym kraju wojny domowej. Preteksty mogące uzasadnić interwencje: - włączenie do narzuconego słabszemu państwu układu klauzuli przewidującej interwencję - interwencja dla rzekomej ochrony prawa własnych obywateli interwencje humanitarne - interwencje celem ściągania długów W świetle współczesnego prawa wszelka interwencja jest zabroniona. Jedynie kolektywne środki przymusu podjęte przez RB w razie zagrożenia pokoju, jego naruszenia, w szczególności zaś w wypadku agresji, mogą w drodze wyjątku usprawiedliwić interwencję. W Deklaracji ZO ONZ z 1965r. stwierdza się, że żadne państwo nie ma prawa interweniować bezpośrednio czy pośrednio z jakiegokolwiek powodu w sprawy wewnętrzne czy zewnętrzne innego państwa. Dotyczy to zarówno interwencji zbrojnej, jak i wszelkich innych form interwencji lub prób zagrożenia osobowości państw bądź ich stosunkom politycznym, gospodarczym i kulturalnym. Niedopuszczalne jest stosowanie lub zachęcanie do stosowania środków ekonomicznych, politycznych lub innych dla zmuszenia innego państwa do wyrzeczenia się wykonywania jego praw suwerennych, a także organizowanie, podsycanie i finansowanie działalności wywrotowej i terrorystycznej, zmierzającej do obalenia przemocą ustroju innego państwa lub ingerowanie w wojnę domową innego państwa. Stosowanie przemocy w celu pozbawienia narodów ich osobowości państwowej stanowi pogwałcenie ich praw niezbywalnych oraz zasady nieinterwencji. Każde państwo ma niezbywalne prawo wyboru własnego systemu politycznego, ekonomicznego, społecznego i kulturalnego bez ingerencji w jakiejkolwiek formie ze strony innego państw.

89. TWORZENIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

W stosunkach międzynarodowych nie ma ustawodawcy na wzór ustawodawcy wewnątrzpaństwowego.
Nie istnieje żaden ponadpaństwowy organ międzynarodowy, powołany do tworzenia prawa wiążącego dla państw.
Prawo międzynarodowe jest tworzone przez same państwa, które są jego podmiotami. Podstawą obowiązywania normy prawa międzynarodowego w stosunku do określonego państwa musi być jego zgoda, obojętne czy wyraźna, czy dorozumiana i obojętne w jakiej wyrażona formie. Państwa tworzą prawo międzynarodowe, zawierając umowy lub stosując określoną praktykę, która przekształca się w zwyczaj.
Normy prawa wewnętrznego mają z reguły charakter norm powszechnych. Natomiast jeśli chodzi o prawo międzynarodowe są wprawdzie normy powszechne, ale istnieje również mnóstwo norm partykularnych, zwłaszcza umownych, wiążących tylko te państwa, które są stronami konkretnej umowy.

90. WYŁĄCZNA STREFA EKONOMICZNA

Tendencja do rozszerzania władzy państw nadbrzeżnych w celu ochrony ich interesów ekonomicznych (wyłączność eksploatacji bogactw morskich) znalazła w ostatnich latach wyraz w wysunięciu koncepcji tzw. strefy ekonomicznej.
Koncepcję tę zaakceptowano. Przeważająca większość opowiadała się za ustaleniem maksymalnej szerokości morza terytorialnego na 12 mil, przy równoczesnym upoważnieniu państw do ustanawiania 200 - milowej strefy ekonomicznej.

Przyjmuje się, że państwa nadbrzeżne będą miały w strefie ekonomicznej suwerenne prawa poszukiwania i eksploatacji zasobów żywych i mineralnych. Mówi się, że powinna tam jednak obowiązywać wolność żeglugi oraz inne uznane wolności korzystania z morza pełnego. Jeśli chodzi o rybołówstwo, to powinna być przyjęta zasada pełnego wykorzystania żywych zasobów strefy (jeśli państwo nadbrzeżne nie odławia całości połowów powinno dopuścić tam innych rybaków. Szereg państw już ustanowiło swoje 200 - milowe strefy ekonomiczne krzywdząc tym państwa śródlądowe i państwa o niekorzystnym położeniu geograficznych (takich, które nie mogą ustanowić 200 - milowej strefy).

Pytania 91 - 109

91. ZASADA DOBREJ WIARY W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Zasada dobrej wiary stanowi logiczną konsekwencję zasady pacta sunt servanda.
W dobrej wierze należy interpretować umowy międzynarodowe i wykonywać jej postanowienia. Art. 2 ust. 2 Karty NZ mówi, że wszyscy członkowie wykonywać będą w dobrej wierze zobowiązania przyjęte zgodnie z Kartą.

92. ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE A PERSONALNE PAŃSTWA

Zwierzchnictwo terytorialne lub suwerenność to władza państwa na jego terytorium. Wszystkie osoby (obywatele i cudzoziemcy) i rzeczy znajdujące się na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu.

Zwierzchnictwo personalne państwa to władza państwa (opieka) nad wszystkimi obywatelami tego państwa, czyli nad:

• obywatelami zamieszkującymi w kraju

• obywatelami przebywającymi czasowo za granicą

• personelem placówek dyplomatycznych i konsularnych tego państwa za granicą

• obywatelami pełniącymi służbę wojskową wobec tego kraju za granicą

• wszystkimi obywatelami przebywającymi na statkach, samolotach tego państwa (gdziekolwiek by się nie znajdowali)

93. PAŃSTWA ŚRÓDLąDOWE W PRAWIE MORZA

Morze jest drogą komunikacyjną i źródłem surowców, zatem państwa śródlądowe są również zainteresowane swobodnym dostępem do morza. Domagają się one zagwarantowania udziału w eksploatacji zasobów mórz.
Dostęp do morza państw śródlądowych odbywa się na zasadzie tranzytu przez terytorium innych państw.
Państwa śródlądowe powinny mieć swobodny dostęp do morza, aby mogły korzystać z wolności mórz na równi z państwami nadbrzeżnymi.
Realizacja zasady tranzytu wymagała zawierania odpowiednich porozumień między państwami śródlądowymi i nadbrzeżnymi. Ruch tranzytowy przez terytorium innego państwa nie podlega żadnym opłatom celnym. W celu usprawnienia współpracy państwo śródlądowe wraz z państwami nadbrzeżnymi może podjąć budowę urządzeń specjalnych.
Państwo tranzytowe zachowuje pełną suwerenność nad terytorium tranzytowym. Statki morskie pływające pod banderami państw śródlądowych mają dostęp do portów państw nadbrzeżnych i powinny być traktowane na równi ze statkami państw nadbrzeżnych. Jeśli chodzi o prawo państw śródlądowych do korzystania z bogactw mórz i oceanów leżących poza granicami jurysdykcji państw nadbrzeżnych powołano doń Międzynarodową Władzę Dna Morskiego. Eksploatacja bogactw w strefach ekonomicznych państw nadbrzeżnych przez państwa śródlądowe jest możliwa tylko po zawarciu porozumień dwustronnych.

94. PAKT PRZECIWWOJENNY Z 1928 r.

Pakt przeciwwojenny z 1928r. (pakt paryski, pakt Kelloga lub Brianda - Kelloga) zakazywał uciekania się do wojny i był pierwszą umową wielostronną, która zawierała ten bezwzględny zakaz. Był on umową otwartą obowiązującą w 1939r. około 60 państw (prawie wszystkie wówczas istniejące).
Pakt paryski zawiera uroczyste potępienie uciekania się do wojny w celu załatwiania sporów międzynarodowych oraz wyrzeczenie się wojny jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach. Załatwianie lub rozstrzyganie wszelkich sporów lub zatargów, niezależnie od ich istoty lub pochodzenia, będzie poszukiwane wyłącznie za pomocą środków pokojowych. Państwo łamiące pakt nie korzysta z jego ochrony, a więc dopuszczalna jest pomoc dla ofiary napaści, a zatem nie tylko obrona indywidualna, lecz również zbiorowa. Pakt nie wykluczał zatem możliwości wojny obronnej i wojny sankcyjnej (akcja zbiorowa LN).

95. SANKCJE W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Praktycznie w prawie międzynarodowym nie istnieje zagadnienie sankcji, przymusu. Nie istnieje bowiem centralny silny organ wykonawczy, któremu przysługiwałaby wyłączność stosowania przymusu i nie ma organu sądowego, który posiadałby monopol ustalania w sposób wiążący, co jest prawem oraz kto i kiedy prawo takie naruszył. Specyfika współczesnego prawa międzynarodowego wyklucza istnienie nadrzędnego nad państwami organu przymusu, który byłby w stanie w razie potrzeby, siłą przeprowadzić wolę społeczności międzynarodowej i zmusić państwa do powstrzymania się od swawoli.

Przymus w prawie międzynarodowym jest realizowany przez same państwa, które czynią to bądź indywidualnie, bądź kolektywnie. Przymus ten w sposób stosowany, uzależniony od subiektywnych poglądów samych państw zainteresowanych, jest siłą rzeczy mniej skuteczny aniżeli w prawie wewnętrznym, niemniej jednak przymus ten istnieje, choć występuje przeważnie w specyficznej postaci samopomocy. Stąd też prawo międzynarodowe jest niewątpliwie mniej skuteczne od prawa wewnętrznego.

Poszczególne państwa zainteresowane utrwaleniem autorytetu prawa międzynarodowego wprowadzają nieraz do swego ustawodawstwa krajowego specjalne normy, przewidujące sankcje za naruszenie niektórych norm prawa międzynarodowego lub za czyny godzące w stosunki pokojowe danego państwa z innymi.

Stosowanie przymusu w celu wyegzekwowania realizacji norm prawa międzynarodowego należy w zasadzie do samych państw, które czynią to przeważnie indywidualnie, nieraz zaś kolektywnie. Choć normy prawne zawdzięczają swoje powstanie kolektywnej woli państw, które normy te następnie stosują i ich realizację kontrolują, to wykonanie ich nie podlega przymusowej akcji kolektywnej, gdyż społeczności międzynarodowej nie przysługuje w obecnym etapie jej rozwoju monopol stosowania przemocy.

Z drugiej strony można zaobserwować rozwijający się proces ograniczania możliwości stosowania - w sferze stosunków międzynarodowych - przymusu przez państwa (wyrzekanie się wojny, groźby użycia siły). Przymus może stosować jedynie RB, ale tylko w celu utrzymania międzynarodowego pokoju bezpieczeństwa.
W tym przypadku wyróżniamy:

• sankcje niewojskowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, gospodarczych oraz komunikacji)

• sankcje wojskowe (zbiorowa akcja wojskowa sił zbrojnych członków ONZ)

96. KONWENCJE GENEWSKIE 1949r.

Pod patronatem Organizacji Czerwonego Krzyża państwa poprzez wielostronne porozumienia zawierane w Genewie (1864r., 1906r., 1929r.) stworzyły tzw. prawo humanitarne. Jego najnowszą wersję stanowią cztery Konwencje genewskie uchwalone 12 sierpnia 1949r.:

1. o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych

2. o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków, członków marynarki wojennej na morzu

• chorzy i ranni mają być traktowani w sposób humanitarny niezależnie od przynależności narodowej, rasowej, religijnej czy światopoglądowej

• nie będą dobijani, narażani na zakażenie, pozostawiani bez pomocy lekarskiej lub opieki, wykorzystywani do doświadczeń biologicznych

3. o traktowaniu jeńców wojennych

• jeńcom wojennym konwencje gwarantują poszanowanie osoby i czci, wyżywienie, odpowiednie warunki zamieszkania i higieny, możliwość uczestniczenia w obrzędach religijnych i zajęciach fizycznych, opiekę medyczną, swobodę korespondencji

4. o ochronie osób cywilnych

• w stosunku do ludności cywilnej konwencje zabraniają stosowania terroru, bombardowania domów i środków transportu, niszczenia dóbr niezbędnych do przeżycia (zapasów żywności, zbiorników z wodą do picia), a także zapór i ośrodków produkcji elektronuklearnej

• nie pozwalają na przesiedlenia i deportacje z terenów okupowanych ani na przymusową pracę na rzecz działań wojennych

• zakazują rabunku i konfiskaty własności prywatnej

Uzupełnieniem konwencji są Protokoły dodatkowe przyjęte 8 czerwca 1977r. Konwencje nakładają na państwa obowiązek ścigania i karania osób, które naruszyły konwencję, niezależnie od ich obywatelstwa.

97. KLAUZULE W TRAKTATACH

Klauzula to zastrzeżenie albo warunek w umowie, układzie, traktacie - (patrz pyt. 69). Rodzaje klauzul:

• Klauzula o zatwierdzeniu (ratyfikacyjna) umowy międzynarodowej, czyli zatwierdzenie przez rząd, premiera lub szefów resortów, bez udziału głowy państwa i parlamentów

• Klauzula wszechuczestnictwa (powszechności) uzależnia uprawomocnienie się umowy międzynarodowej od ratyfikacji przez wszystkich sygnatariuszy

• Klauzula ilościowa (zwykła) przewiduje uzyskanie mocy obowiązującej przez umowę międzynarodową, jeśli ratyfikuje ją określona liczba, w tym nawet dwóch, jakichkolwiek sygnatariuszy

• Klauzula ilościowa kwalifikowana określając liczbę ratyfikacji jako warunek uprawomocnienia się umowy czyni to z zastrzeżeniem, ze w tej liczbie znajdują się wymienione w niej państwa

• Klauzula zróżnicowanym przyjęciu dopuszcza ratyfikację lub zatwierdzenie stosownie do prawa wewnętrznego, praktyki lub wygody poszczególnych stron umowy.

• Klauzula prolongacyjna najczęściej przewiduje, że jeżeli w określonym czasie, przed upływem terminu ważności umowy, żadna ze stron nie wypowie jej, obowiązywanie umowy ulega automatycznemu przedłużeniu.

• Klauzula rebus sic stantibus, czyli niezmienionych okoliczności zawierania umowy. Każda umowa zawierana jest w określonych okolicznościach, w okolicznościach zupełnie odmiennych państwa prawdopodobnie nie wyraziłyby swej zgody na taką umowę. Zgoda te jest więc wiążąca przy milczącym założeniu (które jest jak gdyby domniemana klauzulą każdej umowy) - niezmienionych okoliczności.

• Klauzula kolonialna (terytoriów zależnych) - na jej mocy umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii. Dla jej rozciągnięcia na obszary kolonialne i inne obszary zależne niezbędne były dodatkowe oświadczenia państw kolonialnych. Klauzula ta była szczególnie krytykowana w umowach o charakterze humanitarnym, oznaczała bowiem, że ich postanowienia ,oga nie obowiązywać na terytoriach zależnych.

• Klauzula fakultatywna (opcyjna) to klauzula państw będących stronami Statusu MTS w której uznają one jurysdykcję Trybunału za przymusową w określonych kategoriach sporów i w określonym zazwyczaj czasookresie.

• Klauzula arbitrażowa - wyrażenie zgody stron sporu na arbitraż międzynarodowy; klauzula, w której strony przewidują drogę arbitrażu dla załatwiania sporów wynikłych na tle interpretacji lub stosowania danej umowy.

• Klauzula sądowa - postanowienie umowy przewidujące kompetencję MTS

• Klauzula uchylająca poprzednio zawartą umowę miedzy państwami na skutek zawarcia nowej dotyczącej tej samej dziedziny stosunków.

98. OCHRONA DÓBR KULTURY W CZASIE KONFLIKTU ZBROJNEGO

Regulamin Haski z 1907r. nakładał na wojujących (na lądzie) obowiązek podjęcia niezbędnych kroków, ażeby w miarę możności oszczędzone zostały świątynie, gmachy służące celom nauki, sztuki i dobroczynności, pomniki historyczne... pod warunkiem, ażeby te gmachy i miejsca nie służyły jednocześnie celom wojennym (art. 27). Analogiczne postanowienie zawarte jest w XI Konwencji Haskiej z 1907r. dotyczącej bombardowania przez siły zbrojne morskie w czasie wojny. Szczegółowe przepisy dotyczące ochrony dóbr kulturalnych w czasie wojny zawarte są w Konwencji Haskiej z 1954r.

99. KATEGORIE OSÓB CHRONIONYCH W KONFLIKCIE ZBROJNYM PRZEZ PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Pod ochroną prawa wojennego znajduje się przede wszystkim ludność cywilna. Ludność cywilna nie może być obiektem akcji militarnych, ponieważ znajduje się pod ochroną prawa wojennego.
Kategoria ta obejmuje wszystkich cywilów, a w tym szczególnie:

• rannych i chorych

• kobiety ciężarne, dzieci

• jeńcy wojenni

• personel medyczny

Pod ochroną prawa znajdują się również osoby należące do sił zbrojnych, które nie okazują oporu.
Dotyczy to osób, które złożyły broń lub nie mając już środków obrony, zdały się na łaskę.

Więcej: (patrz pyt. 84 , 12)

100. PRZYST?PIENIE DO TRAKTATU

Przystąpienie (adhezja, akcesja) do umowy wielostronnej polega na tym, ze państwo nie uczestniczące w rokowaniach, których wynikiem było zawarcie umowy, staje się jej stroną przez złożenie, zgodnie z odnośnymi postanowieniami umowy, jednostronnej deklaracji.

Do umowy może przystąpić również państwo, które uczestniczyło w rokowaniach, opracowywaniu umowy, lecz jej nie podpisało lub nie ratyfikowało w terminie przepisanym. Przystąpienie:

• rozciąga moc umowy na inne państwa

• to jedyna droga do uczestnictwa w umowie wielostronnej, która nie wymaga podpisów (tylko ratyfikacji) - przystąpienie przez akceptację

Przystąpienie wymaga zgody wszystkich stron umowy (otwartej) i może być określone pewnymi ogólnymi warunkami (np. termin). Strony, które później przystąpiły do umowy nazywamy stronami późniejszymi.

101. SKUTKI NIEWYKONANIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

W prawie międzynarodowym istnieją pewne środki kontroli i przymusu, mające zapewnić wykonywanie umów (np. układ obserwatorów). Jeśli jednak doszło do niewykonania umowy, skutkiem tego może być, np.:

• czasowa okupacja terytorium jakiegoś państwa dla zabezpieczenia wykonywania jakiś zobowiązań

• zerwanie z tym państwem stosunków dyplomatycznych, gospodarczych, kulturalnych...

• sankcje polityczne bądź gospodarcze (zależnie od rodzaju niewykonanej umowy) - tylko RB

• kontrola specjalnej organizacji czy agencji nad tym państwem

102. NABYCIE I UTRATA TERYTORIUM W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

(patrz pyt. 33)

103. WOJNA I PRAWO WOJENNE

Wojna w sensie prawnym oznacza zerwanie między państwami obrotu pokojowego (stosunków pokojowych) i przejście do stosunków wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi skierowanymi przeciwko drugiemu państwu.

Stan wojny nie jest równoznaczny z walką zbrojną, czyli działaniami wojennymi i odwrotnie. Jednym z podmiotów walki zbrojnej nie jest państwo (np. wojna domowa, wojna narodowowyzwoleńcza).

Od pojęcia wojny szersze jest pojęcie konfliktu zbrojnego. Obejmuje ono przejawy walki zbrojnej miedzy państwami nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana, jak również takie konflikty zbrojne, w których uczestniczą strony nie uznane za podmioty prawa międzynarodowego (za strony wojujące).
Podział wojen:

• sprawiedliwe

• niesprawiedliwe

• legalne

• nielegalne

• obronne

• agresywne

• między państwami

• wojna domowa (cywilna)

Prawo wojenne - prawa i zwyczaje wojenne, które mają na celu uregulowanie stosunków między państwami wojującymi, a także między nimi a państwami neutralnymi, w kierunku humanitaryzacji środków prowadzenia wojny i łagodzenia ich skutków. Wśród wielostronnych konwencji dotyczących praw i zwyczajów wojennych szczególnie ważne miejsce zajmuje:

• 13 konwencji haskich z 1907r.

• Protokół genewski z 1925r. o zakazie używania gazów duszących, trujących i innych środków bakteriologicznych

• 4 konwencje genewskie z 1949r. (patrz pyt. 96)

• Konwencja Haska z 1954r. o ochronie dóbr kulturalnych (patrz pyt. 98) Normy prawa wojennego obowiązują w każdym konflikcie zbrojnym.

104. MIĘDZYNARODOWA OCHRONA ŚRODOWISKA

W ramach międzynarodowej ochrony środowiska powstały instytucje międzynarodowe, zaczęło się kształtować prawo w tym zakresie, podjęto różne formy działalności ekonomicznej, społecznej i politycznej. Rozwiązania instytucjonalne:

• Program Środowiskowy NZ (UNEP) - upowszechnia nowoczesne technologie ochrony środowiska, inicjuje regionalne konferencje na ten temat, organizuje międzynarodowy system informacji o stanie środowiska

• wszystkie spotkania przedstawicieli państw służyły wykształceniu podstaw międzynarodowego prawa ochrony środowiska (międzynarodowe prawo ekologiczne)

• szereg konwencji dotyczących ochrony środowiska Działalność organizacji i stowarzyszeń:

• organizacje regionalne
  Rada Nordycka (nordycka konwencja o ochronie środowiska) EWG (zapisy w dokumentach o obowiązku ochrony środowiska i obciążaniu karami finansowymi za naruszanie tej zasady)

• organizacje i stowarzyszenia społeczne
  Greenpeace (czynne akcje na rzecz ochrony środowiska) Europa Nostra - Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń do spraw Ochrony w Europie Dobytku Kulturalnego i Naturalnego Światowy Fundusz na rzecz Przyrody (WWF) - ochrona zagrożonych dzikich terenów i zwierząt Międzynarodowy Zielony Krzyż - wspiera finansowo i organizacyjnie programy organy środowiska

• partie ekologiczne
  partie Zielonych - współpracują instytucjonalnie (wchodzą do parlamentów jako frakcje)

105. SZCZEGÓLNA POZYCJA OBSZARÓW PODBIEGUNOWYCH

Arktyką nazywamy obszary położone wokół bieguna północnego. Obszary te to przeważnie zamarznięte oraz pokryte lodami pływającymi morza i nieliczne wyspy. Teoria sektorów stosowana do obszarów arktycznych polega na ty, że państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych, jak tych, które zostaną odkryte w przyszłości w sektorze. Wierzchołkiem sektora jest biegun północny, a granicami bocznymi - linie przeprowadzone wzdłuż południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium lądowego danego państwa. Północna linia brzegowa tego państwa stanowi podstawę sektora. Teorię sektorów odnośnie Arktyki uznała Kanada i Rosja. Nie uznały jej USA. Antarktyka to obszar wokół bieguna południowego, którego granicę stanowi równoleżnik 60o szerokości geograficznej południowej. Obszar ten obejmuje ląd stały pokryty lodem, mało jeszcze znany i niezamieszkały, uznawany za 6 cześć świata: Antarktydę (cenne złoża mineralne, stacje meteorologiczne). Przewidziano, ze obszar ten będzie wykorzystywani wyłącznie dla celów pokojowych. Zakazane jest podejmowanie wszelkich środków o charakterze wojskowym, a wiec zakładanie baz wojskowych i fortyfikacji, przeprowadzanie manewrów wojskowych, jak również dokonywanie prób z bronią jakiegokolwiek rodzaju (traktat waszyngtoński z 1959r.). W Antarktyce zakazane są wszelkie wybuchy jądrowe oraz umieszczanie tam odpadów radioaktywnych. Traktat waszyngtoński proklamował także wolność badań naukowych na całym obszarze Antarktyki.

106. "PIRACTWO MORSKIE"

Piractwo, czyli rozbójnictwo morskie, które było niegdyś plagą mórz i oceanów, uważane jest za zbrodnię prawa narodów. Każde państwo może zatrzymać statek piracki, schwytać pirata, ukarać go według swego prawa wewnętrznego lub wydać go władzy ojczystej. W stosunku do statku pirackiego (który może posiadać określoną przynależność państwową) zostaje uchylona zasada wyłączności jurysdykcji państwa bandery. Powszechne zwyczajowe prawo międzynarodowe wymaga, by państwa ścigały i karały piratów. Konwencja genewska o morzu pełnym tak definiuje piractwo (art. 15): Piractwem jest: każdy bezprawny akt gwałtu, zatrzymania statku lub jakikolwiek akt grabieży, popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu i skierowany: - na morzu pełnym przeciwko innemu statkowi lub samolotowi, albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku lub samolotu - przeciwko statkowi, samolotowi, osobom lub mieniu w miejscu nie podlegającym władzy żadnego państwa

107. ZASADA WOLNOŚCI MÓRZ

Sytuację prawna morza pełnego określa zasada wolności mórz. Wolność mórz obowiązuje w całej swojej treści jedynie na morzu pełnym jakkolwiek znajduje odbicie również w sytuacji prawnej morza terytorialnego, jako prawo nieszkodliwego przepływu. Zasada wolności mórz podlega ograniczeniom w czasie wojny.

Zasada wolności mórz - morze pełne nie podlega suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli. Jedynym ograniczeniem tej wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw. Wolność ta obejmuje:

· wolność żeglugi (patrz pyt. 68)

· wolność rybołówstwa (patrz pyt. 68)

· wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów (patrz pyt. 68)

· wolność przelotu nad morzem pełnym (patrz pyt. 68)

Wolności te nie mają charakteru wyczerpującego, możliwa jest np. wolność badań naukowych, wolność eksploatacji zasobów mineralnych dna i podziemia morza pełnego. Zasada wolności mórz nie oznacza anarchii. Na obszarze morza pełnego każde państwo może wykonywać władzę z tytułu zwierzchnictwa okrętowego - w stosunku do statków własnych i z mocy prawa międzynarodowego (zwyczajów i umów międzynarodowych) - w stosunku do statków obcych.

W związku z rozwojem techniki i intensywności żeglugi podjęto pewne środki np. w celu zapobieżenia zderzeniom poprzez rozdzielenie różnych kierunków żeglugi i wytyczenie przymusowych tras oraz w celu regulacji zagadnień związanych np. z przewozem ropy naftowej, by nie dopuścić do zatruwania mórz, zachwiania równowagi biologicznej i wyginięcia wielu pożytecznych gatunków.

108. LIGA NARODÓW Z ONZ

Liga Narodów

• utworzona po I wojnie światowej dla dążenia do zachowania powszechnego pokoju, rozwijania międzynarodowej współpracy i rozwiązywania konfliktów na drodze pokojowej

• status - Pakt Ligi Narodów

• członkostwo: na początku 42 państwa, w 1926r. - 56 państw ze wszystkich kontynentów

• organ przedstawicielski: Rada LN, Zgromadzenie Ogólne LN

• Sekretariat, Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej

• LN ma bronić integralności terytorialnej i niezależności politycznej, ma pomóc w razie napaści (niejasno sformułowane)

• możliwość użycia sankcji, siły, wykluczenia z LN wobec państw łamiących zobowiązania

• powierzono jej zarząd nad koloniami państw przegranych - system mandatowy

• niepowodzenie LN: brak pełnego uczestnictwa 3 wielkich państw (USA, ZSRR, Niemcy), ścieranie się różnych interesów państw w Radzie LN, brak możliwości ingerencji wobec państw wyłamujących się z traktatu, bark armii

• sprawy, którymi zajmowała się LN: terytoria sporne po I wojnie światowej, protokół genewski (o pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych, kwestia rozbrojenia (ogólna)

Organizacja Narodów Zjednoczonych

• utworzona po II wojnie światowej by zapewnić pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe, przeciwstawić się faszyzmowi, koalicji hitlerowskiej

• statut - Karta NZ

• stworzona przez 4 wielkie mocarstwa (USA, ZSRR, UK, Chiny)

• członkostwo: w 1945r. - 51, w 1995r. - 185 państw z całego świata (nie należy 6 państw)

• cele: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przyjazne stosunki w państwami (pokojowa współpraca), współpraca gospodarcza i społeczna, ochrona praw człowieka i pomoc humanitarna, forum uzgadniania wspólnych celów, zapobieganie sporom i konfliktom

• organ przedstawicielski: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa

• Sekretariat + Sekretarz Generalny, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• organy wyspecjalizowane: Rada Gospodarcza i Społeczna, Rada Powiernicza

• funkcja koordynacyjna, suwerenna równość wszystkich członków

• słabość ONZ: nierówna ilość głosów w organach politycznych do lat 60 - tych, zdominowanie przez interes grupowy w latach 80 - tych, brak ingerencji jedynie prewencja, misje pokojowe

• armia: „błękitne hełmy”

109. WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE A UNIA EUROPEJSKA(organy, cele, zasady)

W latach 50 - tych i 60 - tych integracja i współpraca wielostronna w Europie realizowana była przede wszystkim w dziedzinie gospodarczej. Świadczy o tym powołanie trzech wspólnot, organziacji, odpowiedzialnych przede wszystkim za rozwój gospodarki:

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS)

• Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG)

• Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA lub Euratom)

W ich skład wchodziły głównie państwa Europy Zachodniej. Od 1962r. można już mówić o Wspólnotach Europejskich złożonych z EWWiS, EWG i Euratomu.
Organy WE:

• Trybunał Sprawiedliwości - organ sądowy

• Parlament Europejski - organ międzyparlamentarny

• Komisja oraz Rada Ministrów - organ wykonawczy

• Trybunał Rewidentów Księgowych (Trybunał Obrachunkowy) - finanse WE

• Komisja, Rada Wspólnot - forum współpracy politycznej

Cele WE:

• EWWiS: rozwój gospodarczy, zwiększenie zatrudnienia i podnoszenia stopy życiowej, wspólny rynek surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego...

• EWG: rozwój życia i wzrostu gospodarczego, stabilności, wzrostu poziomu życia, integracja gospodarcza (strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek), ochrona wolnej konkurencji...

• Euratom: rozwój przemysłu atomowego, rozwijanie badań, ustalenie norm bezpieczeństwa...

• EWP (Europejska Współpraca Polityczna): idea współpracy w ramach polityki zagranicznej

Zasady WE:
- Jednolity Akt Europejski - cel utworzenia Unii Europejskiej
Jednolity Akt Europejski przysłużył się do zawarcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht). Stworzył on podstawy dla powstania i rozwoju Unii Europejskiej. UE ma być oparta na trzech wspólnotach (zmodyfikowanych) i wzbogacona o nowe formy współpracy. Ma regulować ponadto współpracę w dwóch dziedzinach, które nie wchodzą w zakres kompetencji wspólnot.

Organy UE:
- Rada Europejska - naczelny organ polityczny
- Rada UE (wcześniej Rada Ministrów) - główny organ decyzyjny
- Komisja Europejska (wcześniej Komisja Wspólnot) - główny organ wykonawczy
- Parlament Europejski - reprezentuje interesy społeczeństw.
- Trybunał Sprawiedliwości - stały organ sądowniczy
- Trybunał Obrachunkowy - kontrola finansów UE

Cele UE:
- postęp gospodarczy (tworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic)
- wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (nowa dziedzina)
- ochrona praw i interesów obywateli państw członkowskich (obywatelstwo Unii)
- współpraca w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (nowa dziedzina)
- utrzymanie i rozwijanie dorobku prawnego Unii

Zasady UE:
- Traktat o Unii Europejskiej

---