A. Zagadnienia kierunkowe

1. Pojęcie i zakres analizy strategicznej organizacji.

Analiza strategiczna (ang. strategic analysis) - etap procesu formułowania strategii działania, mający na uwadze ocenę organizacji na tle jej otoczenia.

Analiza strategiczna:

• w sposób kompleksowy, przy wykorzystaniu metod jakościowych i ilościowych, bada przedsiębiorstwo i przedstawia propozycje strategii firmy,

• ten sposób oceny firmy dotyka także problemów personalnych, tzn. sposobów działania ludzi, obmyślanych przez nich strategii i szans ich urzeczywistnienia przy uwzględnieniu szans i zagrożeń ze strony otoczenia.

Cel analizy strategicznej:

• sformułowanie strategii,

• konstrukcja planu strategicznego wraz z propozycją jego realizacji.

Analiza strategiczna obejmuje:

• określenie celów,

• określenie misji przedsiębiorstwa,

• określenie zasobów organizacji,

• obserwację otoczenia zewnętrznego.

Analiza strategiczna swym zakresem obejmuje takie czynniki jak:

• Makrootoczenie - zespół warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa wynikający z tego, że działa ono w określonym kraju i regionie. Makrootoczenie bardzo silnie określa możliwości działania i rozwoju przedsiębiorstwa, firma jednak nie jest w stanie tych warunków zmienić,

• Otoczenie konkurencyjne - wszystkie podmioty gospodarcze, które mają z przedsiębiorstwem powiązania kooperacyjne lub konkurencyjne (dostawcy, odbiorcy, konkurenci). W przeciwieństwie do makrootoczenia w otoczeniu konkurencyjnym istniej sprzężenie zwrotne tzn. przedsiębiorstwo oddziaływuje na elementy otoczenia konkurencyjnego i vice versa,

• Przedsiębiorstwo - analizie podlegają wszystkie elementy funkcjonalne w przedsiębiorstwie.

2. Strategie konkurencyjne przedsiębiorstw.

Strategia jest: planem działania), odzwierciedla wzorzec zarządzania w sferze rynku, wskazuje jak wypełnić misje i osiągnąć założone cele

Konkurowanie - to proces rywalizacji ze sobą firm

Konkurencyjność - to stan osiągnięty w wyniku konkurowania. Np. jedna firma jest lepsza, tzn że jest bardziej konkurencyjna.

Rodzaje strategii konkurencyjnej wg Portera

• Przywództwa kosztowego

• Dyferencjacji

• Koncentracji

Koncentracji - koncentracja na określonej grupie nabywców, na określonym wycinku asortymentu wyrobów lub na rynku . Gdy strategie niskiego kosztu i zróżnicowania zmierzają do realizacji celu w skali całego sektora, to strategia koncentracji jest tworzona z myślą o szczególnie dobrej obsłudze określonego segmentu, a każda z funkcjonalnych zasad postępowania jest temu podporządkowana. Strategia ta opiera się na założeniu, że firma w ten sposób może sprawniej i skuteczniej obsłużyć swój wąski strategiczny segment niż konkurenci działający w szerszej skali. W efekcie firma albo osiąga zróżnicowanie w wyniku lepszego zaspokajania potrzeb swojego segmentu, albo obniża koszty jego obsługi, albo jedno i drugie.

Dyferencjacji - zróżnicowaniu wyrobu lub usługi oferowanej przez firmę, na stworzeniu czegoś, co w całym przemyśle jest uznawane za unikalne. Sposoby zróżnicowania mogą być różne: wzór wyrobu lub marka, technologia, cechy wyrobu, obsługa posprzedażna, sieć posprzedażna.. Należy podkreślić, że strategia zróżnicowania nie pozwala firmie na pomijanie wysokości kosztów, ale nie są one podstawowym celem strategicznym.. Zróżnicowanie chroni przed konkurencyjną rywalizacją ze względu na lojalność klientów wobec marki i wynikającej z niej mniejszą wrażliwością na cenę.

Przywództwa kosztowego - strategia ta polega na zdobyciu wiodącej pozycji w sektorze pod względem kosztów całkowitych za pomocą zbioru funkcjonalnych zasad postępowania. Motywem przewodnim całej strategii staje się niski koszt wytwarzania w porównaniu z konkurentami, chociaż nie można pomijać jakości, poziomu obsługi i innych zagadnień. Istota strategii minimalnych kosztów wymaga kultury organizacyjnej minimalizującej koszty, braku tolerancji dla jakichkolwiek strat, ciągłej kontroli kosztów, nowoczesnych technologii, rygorystycznie przestrzeganych kryteriów alokacji zasobów, kontroli nad czynnikami kosztów. Np. spartańskie biura, oszczędność na wszystkim.

Formułowanie strategii konkurencyjnej wymaga uwzględnienia czterech kluczowych czynników , które wyznaczają granice tego, co przedsiębiorstwo może z powodzeniem osiągnąć.

Michael Porter opisuje 3 konkurencyjne strategie. Sugeruje, że jednostka powinna szczegółowo analizować swoja branże i następnie zdefiniować niszę konkurencyjną, przyjmując jedną z 3 strategii: zróżnicowania, przywództwa pod względem kosztów albo konkurencji na niszy rynkowej. Celem jest wypracowanie przewagi konkurencyjnej, która będzie najlepiej służyła jednostce.

Zróżnicowanie. Firma przyjmująca strategię zróżnicowania próbuje opracować wizerunek swojego produktu (lub usługi), który w oczach klientów będzie się jawił jako odmienny. Produkt lub usługa mogą być zróżnicowane według takich cech jak jakość, wzór i obsługa. Za zróżnicowaniem przemawia fakt, że organizacja może uzyskiwać wyższe ceny na produkcie niepowtarzalnym.

Przywództwo pod względem kosztów. Przedsiębiorstwa mogą przyjąć strategie przywództwa pod względem kosztów, polegającą na dążeniu do maksymalizacji sprzedaży przez minimalizację kosztów jednostkowych (a więc i ceny). Firma próbuje zwiększyć łączne rozmiary sprzedaży, ustalając niskie ceny albo znacznie zmniejszając koszty. Niskie koszty można osiągnąć poprzez efektywną produkcję, wzornictwo, kanały dystrybucji i podobne środki.

Koncentracja na niszy rynkowej. W ramach strategii koncentracji na niszy rynkowej organizacja kieruje swe produkty lub usługi na konkretny obszar w sensie geograficznym lub w sensie grupy konsumentów. Jednostka może tez przyjąć kilka strategii konkurencyjnych równocześnie. Główny wniosek, jaki wypływa ze koncepcji zaproponowanej przez Portera, polega na tym, że jednostka musi mieć w jakieś postaci przewagę konkurencyjną.

3. Oceny okresowe pracowników.

Ocenianie pracowników - jest to wyrażanie opinii pisemnej lub ustnej na temat pracownika , jego przydatności, potencjału, efektywności pracy
-wartościowanie cech zachowań, postaw pracy pracownika
oceny pracownicze
-stanowią podstawę systemu motywacyjnego przedsiębiorstwa
pozwalają na prawidłowe funkcjonowanie bodźców determinujących kierunek i siłę oddziaływania
-umożliwiają ocenę pracy w danym przedsiębiorstwie

Oceny personele pozwalają
• z punktu widzenia kierownictwa :
- stałe zbieranie informacji o pracownikach
- selekcję i dobór pracowników
- doskonalenie polityki płacowej i systemu motywacyjnego
- racjonalizacje zakładowego systemu dokształcania i doskonalenia kwalifikacji zawodowych pracowników
• z punktu widzenia pracownika
- informuje o uzyskanych wynikach oceny pracy, wskazując na niedociągnięcia rozwojowe
- zaspokajają psychospołeczną potrzebę sprawiedliwej oceny pracy
- wskazuje kierunki pożądanego rozwoju społeczno-zawodowego pracownika

W Polsce system okresowego oceniania pracownika jest oparty na 3 filarach

Oczekiwania firmy	Oczekiwania pracowników	Przepisy prawne
Pomoc w ustaleniu polityki płacowej	Zostanie doceniona praca dla firmy	Stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy
Wykrywanie problemów w pracy	Pracownik zostanie poinformowany jak spełnia oczekiwania swojego przełożonego i zespołu
Pomoc w podejmowaniu decyzji dotyczących : płac, awansów, zwolnieniach.	Ocena pracownika nie będzie wykorzystana przeciw niemu lecz przyczyni się do rozwoju wspólnego dobra

ELEMENTY SYSTEMU OCENIANIA
a) cele oceniania b) podmiot oceniania c) przedmiot oceniania
d) częstotliwość e) kryteria f) techniki oceniania

CELE OCENIANIA
a) administracyjne - ocena jest potrzebna do podjęcia decyzji w sprawie polityki personalnej :zwalnianie szkolenie pracowników ,wynagrodzenia
b) informacyjne- jest to informacja dla przełożonego jak pracuje jego podwładny , dla pracownika jakie są jego mocne i słabe strony
c) motywujące -pracownik otrzymuje ocenę zwrotną, która motywuje go do rozwoju, polepszenia efektów pracy lub jeśli ocena jest dobra do dalszej efektywnej pracy
c) organizacyjne -dają główne informacje potrzebne do tworzenia polityki personalnej:
• rozwoju pracowników
• przyjmowanie i zwolnienia
• wynagrodzenia
• motywowanie
d) psychospołeczne -kształtują zachowanie i postawy pracownika w firmie przez regularne dostarczanie im informacji o ich efektach w pracy
PODMIOT (kto może oceniać)
• bezpośredni przełożony • klienci • współpracownicy i koledzy
• sam oceniający • rada ekspercka

PRZEDMIOT -kto może być oceniany ? -wszyscy pracownicy w firmie
CZĘSTOTLIWOŚĆ -okresowe oceny -co pól roku ,co rok
KRYTERIA I ZASADY
zasady oceniania :
- jawność - elastyczność - prostota
- powszechność - systematyczność

Kryteria oceniania:

• kwalifikacyjne - dotyczą nabytej wiedzy i umiejętności w szkołach , na kursach, doświadczenie,zdrowie np. : obsługa komputera, pisanie na maszynie, języki obce

• behawioralne -dotyczą zachowań i postaw pracownika w pracy np. obsługa klienta, lojalność , wytrwałość

• osobowościowe -dotyczą cech psychiki pracownika :kreatywność, wyobrażenia, rzetelność ,odpowiedzialność

• efektywnościowe- dotyczą efektów pracy pracownika ,wyniki pracy w ujęciu rzeczowym i jakościowym :jakość wykonanej pracy, jakość ,terminowość

TECHNIKI OCENIANIA

W jaki sposób będziemy zbierać informacje, sposoby oceniania. Pracowników można oceniać wg dwóch skal :

Absolutnej- ocena ta polega na porównaniu wyników pracownika z ustalonymi standardami
Relatywnej -ocena relatywna jest dokonywana na podstawie porównania pracowników

Metody absolutne:
zwykły zapis	ankieta zawierająca pytania otwarte. Zadaniem oceniającego jest udzielenie wyczerpujących odpowiedzi .Zaleta jest zmuszenie oceniającego do refleksji, nakłonienie go do wnikliwego uzasadnienia swojej oceny. Wadą jest czasochłonność. I pracochłonność .
ilościowe standardy pracy	metoda polegająca na porównaniu ilościowych danych dotyczących efektów pracy danego pracownika z ustalonymi wcześniej normami
punktowa skala ocen	wymienia się różne istotne kryteria oceny . pod każdym kryterium oceniający dokonuje oceny punktowej
listy kontrolne	metoda ta polega na wyborze przez osobę oceniającą z określonej liczby opisów możliwych zachowań pracowników tego zachowania , które najlepiej odpowiada zachowaniu osoby ocenianej. Uzyskane tak informacje są następnie analizowane przez specjalistę i stanowią podstawę do sformułowania oceny
test
skale kwalifikacyjne	umożliwiają one identyfikację natężenia określonych cech pracowników na podstawie kilkustopniowej skali.

Metody relatywne:
RANKING	polega na uszeregowaniu pracowników od najlepszego do najgorszego
METODA ROZKŁADU NORMALNEGO	jest oparta na założeniu ze wszyscy pracownicy organizacji stanowią reprezentacyjna próbkę całej populacji . Można ich zatem uszegurować przyjmując jako kryterium np.: efektywność . W rezultacie otrzyma się typowy wykres częstotliwości występowania danej cechy w populacji , zwany rozkładem normalnym . Oceniający określa, w którym przedziale znajduje się dany pracownik
PORÓWNANIE PARAMI	ocenę przeprowadza się porównując pracowników w parach wszystkich ze wszystkimi . Następnie oblicza się wskaźnik pozytywnych wyrobów dla każdego pracownika na podstawie którego dokonuje się ostatecznego rankingu
PORTFOLIO PERSONALNE	pozwala na grupowanie ocenianych pracowników . jego istota polega na zestawieniu w układzie dwuwymiarowym ocenianych pracowników ze względu na osiągane przez nich rezultaty pracy oraz możliwości rozwojowe.

BŁĘDY W PROCESIE OCENIANIA
Błędy techniczne

• nieprawidłowości związane z niedopracowaniem celów zasad i metod oceniania -nieprawidłowości wynikające z przestrzegania ustalonych procedur

• niewłaściwe opracowane kryteria oceny

• brak konsekwencji w stosowaniu przyjętych kryteriów

Błędy w sztuce oceniania
- brak obiektywizmu- najtrudniejszy do uniknięcia, wynika z wykazywanej przez każdego człowieka tendencji do oceny wszystkich zjawisk przez pryzmat właściwych doświadczeń
- błąd etykietowania- interpretacja pojedynczych zachowań jako świadczących o posiadaniu przez pracownika stałych cech. Przystawianie mu etykiety po jednorazowej wpadce lub zadaniu.
- BŁĄD ATRYBUCJI PRZYCZYNOWYCH - polega najczęściej na fałszywej interpretacji zachowań pracownika. To ogromny problem oceny. Nie znamy intencji leżących u podstaw ludzkich zachowań lecz jedynie ich skutki
- EFEKT PIERWSZEGO WRAŻENIA - często opinie na temat danej osoby kształtowane są w trakcie początkowej fazy pierwszego spotkania .
- Transfer stereotypu estetycznego- często się zdarza ze osoby przystojne i eleganckie sa wyżej oceniane niż osoby brzydkie
- KONFORMIZM OCENIAJĄCEGO - wynika z ostrożności oceniających. Bojąc się popełnić błąd rezygnują z wystawienia ocen skrajnych.
- BŁĄD LIBERALIZMU (NADMIERNEJ SUROWOŚCI)- pracownik mający bardziej wymagającego przełożonego bywa oceniany dużo gorzej niż wcale nie lepiej wykonujący zdania i obowiązki kolega, którego szef jest bardziej wyrozumiały.
- ZJAWISKO PROMIENIOWANIA - polega na kierowaniu się w ocenie wrażeniem ogólnym i naginaniu do niego ocen częściowych np. kierownik uważa, ze pracownik jest dobrym fachowcem to wszystkie kryteria ocenia tak samo.
- EFEKT KONTAKTU -wspólne spędzanie pracy poza praca wpływa na efekt oceny

4. Klasyczne teorie motywowania pracowników.

Motywowanie to zestaw sił, które sprawiają, że ludzie zachowują się w pewien sposób. Motywowanie jest ważnym zadaniem dla menedżerów, ponieważ motywacja, obok indywidualnych możliwości i uzdolnień oraz czynników po stronie otoczenia, decyduje o indywidualnych osiągnięciach pracowników. Podejście do motywowanie ewaluowało od spojrzenia tradycyjnego poprzez podejście od strony stosunków międzyludzkich do podejścia od strony zasobów ludzkich.
Podejście do motywowania od strony treści zajmuje się czynnikami sprawczymi motywacji. Popularne teorie treści motywacji obejmuj hierarchię potrzeb Maslowa, teorię ERG oraz teorię dwuczynnikową Herzberga.

hierarchia potrzeb Maslowa

• potrzeby fizjologiczne

• potrzeba bezpieczeństwa

• potrzeby społeczne

• potrzeby wartościowania odzwierciedlają pragnienie uznania i szacunku

• potrzeby samorealizacji

teoria ERG

• egzystencja - potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa

• kontakty społeczne - potrzeba przynależności i szacunku

• rozwój - potrzeba szacunku do samego siebie i realizacji

Dwuczynnikowa teoria Herzberga

Na satysfakcje z pracy lub jej brak wpływają zróżnicowane czynniki wśród których można wyróżnić: czynniki powodujące zadowolenie (motywacyjne) oraz powodujące brak niezadowolenia (higieny)

Motywacyjne:

• dążenie do osiągnięć w pracy

• przeświadczenie że wysiłek włożony w wykonanie zadania zostanie dostrzeżony i doceniony

• zwiększenie poczucia odpowiedzialności i przyjmowanie większego zakresu obowiązków

• treść pracy dająca możliwość samorealizacji

• możliwość rozwoju dzięki zwiększeniu wiedzy i doświadczenia zawodowego

Higieny

-wynagrodzenie -bezpieczeństwo w pracy -warunki pracy

-polityka przedsiębiorstwa -kompetencje przełożonych

Podejście do motywacji od strony procesu zajmuje się samym mechanizmem motywacyjnym. Teoria oczekiwań sugeruje, że ludzie są motywowani do pracy, jeżeli są przekonani, że ich wysiłek zaowocuje wyższymi osiągnięciami, że te osiągnięcia będą prowadziły do nagród i że pozytywne aspekty wyników przeważą nad aspektami negatywnymi. Teoria sprawiedliwości oparta jest na założeniu, że ludzie mają motywację do osiągnięcia i utrzymania sprawiedliwości społecznej.
Spojrzenie oparte na teorii wzmocnienia koncentruje się na sposobie podtrzymywania motywacji. Podstawowe jego założenie mówi, że zachowanie pociągające za sobą nagrody (skutki pozytywne) będzie powtarzane, podczas gdy zachowanie wywołujące skutki negatywne raczej nie. Wzmocnienie może przybrać postać schematu o stałej częstotliwości, zmiennej częstotliwości, stałym stosunku lub stosunku zmiennym.
Do nowych ujęć motywowania pracowników należą teorie ustalania celów i podejście japońskie. Popularne strategie motywacyjne obejmują modyfikację zachowania, zmodyfikowany tydzień roboczy itd.
Systemy nagradzania w organizacji są głównym mechanizmem wykorzystywanym przez menedżerów w kierowaniu motywacją. Właściwie zaprojektowane systemy mogą poprawić postawy, motywację i zachowania.
Griffin str.486

5. Zarządzanie zmianą.

Zmiany organizacyjne są zjawiskiem złożonym. Do wszelkich zmian trzeba podejść w sposób systematyczny i logiczny, o ile mają one mieć realne szanse powodzenia. Aby realizować zmiany, menedżer musi rozumieć kroki niezbędne do ich skutecznego wprowadzenia, a także umieć sobie radzić z oporem pracowników.
Przez lata opracowano szereg modeli i ram wytyczających kroki prowadzące do zmian. Jednym z pierwszych był model Lewina. Kurt Lewin sugerował, że każda zmiana musi przebiegać w 3 etapach.

Model procesu zmian organizacyjnych (K.Lewina)
1.rozmrożenie- polega na uświadomieniu, wskazaniu oraz doprowadzeniu do tego, aby potrzeba zmiany stała się, oczywista zmiana nastąpi wtedy, gdy jej koszt nie będzie zbyt wysoki, co może nastąpić wówczas gdy: -stopień niezadowolenia z dotychczasowego stanu jest dostatecznie silny -stan pożądany jest ściśle określony i odpowiednio atrakcyjny -możliwe jest podjęcie praktycznych działań prowadzących do pożądanego stanu	2.zmiana( przekształcenie)- polega na transformacji stanu, sytuacji, procedury, postaw czy zachowań do nowych potrzeb, adekwatnie do aktualnych warunków. Oznacza wprowadzenie nowego rozwiązania i obejmuje jego opracowanie stworzenie warunków do jego wdrożenia i rozruch	3.zamrożenie- to utrwalenie wprowadzonej zmiany w praktyce za pomocą mechanizmów wspierających lub wzmocnionych, aby stała się nową normą. Bardzo ważne jest, aby zmiana po wdrożeniu została utrzymana jako nowa norma. W praktyce stwierdzono wielokrotnie ze zarówno jednostki jak i grupy (organizacje) mają tendencję do nadmiernie szybkiego powrotu do starych przyzwyczajeń

Kompleksowe podejście do zmian przyjmuje systemowy punkt widzenia wytycza szereg konkretnych kroków, które często zapewniają tym zmianom większy sukces.
1) pierwszy krok polega na uznaniu potrzeby zmian. Zmiany dostosowawcze mogą być sprowokowane przez takie wydarzenia jak skargi pracownicze, spadek wydajności, fluktuacja kadr.
2) Następnie menedżerowie muszą ustalić cele zmian. Takimi celami mogą być: zwiększenie udziału w rynku, wejście na nowe rynki.
3) Po trzecie menedżerowie muszą określić co wywołało potrzebę zmian np. duża fluktuacja może być spowodowana niskimi płacami, złymi warunkami pracy. Mimo, że fluktuacja może być bezpośrednim bodźcem do zmian, menedżerowie muszą rozumieć jej przyczyny, by wprowadzić właściwe zmiany.
4) Następnym krokiem jest wybór techniki zmian, która pozwoli osiągnąć wytyczone cele.
5) Po wybraniu właściwej techniki menedżerowie muszą zaplanować jej wdrożenie.
6) Następnie przeprowadzić faktyczne wdrożenie.
7) Jeżeli zmiana jest wprowadzona zgodnie z planem, należy następnie ocenić uzyskane wyniki.

ZMIANA ORGANIZACYJNA:
- każda istotna modyfikacja jakiejś części organizacji
- zmiana organizacyjna może dotyczyć każdego aspektu organizacji i może pociągnąć za sobą skutki daleko wykraczające poza obszar, w którym się odbywa
- to przekształcenie istniejącego układu wg ustalonych procedur przemieniające równocześnie rezultaty tego przekształcenia ukierunkowane przez celowość działań organizacji.

Źródła zmian
Wewnętrzne: - nieoczekiwane powodzenie, niepowodzenie, zdarzenie wewnętrzne, - niezgodność między rzeczywistością a wyobrażeniami członków danej organizacji, - innowacja wynikająca z potrzeb procesu, - zmiany w strukturze przemysłu lub rynku, które wszystkich zaskakują.	Zewnętrzne: - zmiany demograficzne (zmiany w populacji), - zmiany w postrzeganiu np. mody, - nowa wiedza.

Czynniki, które wpływają na zainicjowanie procesu zmian to:
- właściciele - klienci - dostawcy

- odbiorcy - konkurenci - gospodarka
- prawo - polityka

Proces zarządzania zmianami to:
1. Proces wykorzystywania strategii organizacji do utrzymania harmonii ze zmieniającym się otoczeniem rynkowym przy zapewnieniu, że zasoby firmy są bezpiecznie powiązane z produktami/usługami dostarczanymi klientom i realizacją celów organizacji.
2. Część procesu prowadzenia każdej działalności gospodarczej lub krok pomiędzy planowaniem strategicznym a wdrożeniem planu.

Proces zarządzania zmianą obejmuje:

• ustalenie ogólnego celu organizacyjnego,

• rozważanie ważności i wielkości zmiany,

• zidentyfikowanie kultury organizacyjnej,

• określenie ograniczeń krytycznych, czyli warunków, które muszą być spełnione (nie mogą być przekroczone), dla każdego środka zapobiegawczego, związanego z danym krytycznym punktem kontroli,

• aktywne włączenie pracowników w proces zmian.

6. Kultura organizacyjna a zachowania organizacyjne.

Kultura organizacyjna

Zachowania organizacyjne

Kultura organizacji rozumiana jest jako zbiór założeń, norm, wartości i postaw podzielanych przez członków danej organizacji. Można wyróżnić dwa odmienne sposoby kształtowania się kultury organizacyjnej: -Model statystyczny- gdy istniejąca w firmie kultura jest trudna do naruszenia, a system doboru kadr dopasowuje ludzi do istniejącej kultury. -Model dynamiczny- gdy kulturę kształtują wszyscy pracownicy i decydują o zaakceptowaniu jednych i odrzuceniu innych zachowań i wartości. Kultura organizacyjna to zbiór wartości (które pomagają członkom zrozumieć , za czym organizacja się opowiada, jak pracuje schematów co uważa za ważne), schematów zachowań, specyficznych form komunikacji oraz szeregu innych elementów, które utrwalają poczucie wspólnoty wśród członków organizacji. Kultura w organizacji może się przejawiać w różny sposób, na przykład poprzez zwyczaje panujące w organizacji, czy utarte kanony zachowań. W szczególności objawia się ona w sposobie kierowania (oceniania pracowników, budowania ścieżek ich karier). Spełnia ona wiele ważnych funkcji, między innymi kształtuje wizerunek wewnątrz organizacji, buduje świadomość jej celów wśród pracowników oraz wzbudza zaangażowanie w ich realizację. www.p-soft.pl

Zachowania organizacyjne to wiedza i sposoby jej wykorzystania odnoszące się do tego, jak jednostki i grupy zachowują się w organizacji. Zachowanie organizacyjne to współczesna dyscyplina koncentrująca się na behawioralnych aspektach zarządzania. Dziedzina zachowania organizacyjnego, czerpie z szerokiej interdyscyplinarnej podstawy psychologii, socjologii, antropologii, ekonomii i medycyny. Kierunek ten przyjmuje całościowe spojrzenie na zachowanie, odnosząc je do procesów indywidualnych, grupowych i organizacyjnych. Procesy te są istotnymi elementami współczesnej teorii zarządzania. Ważnymi tematami są zadowolenie z pracy, stres, motywacja, różnice indywidualne, cechy osobowości, postawy, przywództwo, dynamika grupowa, polityka organizacyjna, konflikt międzyludzki oraz struktura i projekt organizacji. Griffin str. 81

7. Pojęcie i funkcje zarządzania.

Zarządzanie to tworzące określoną całość działanie obejmujące podstawowe funkcje zarządzania nakierowane na koordynowanie wykorzystania ludzkich, finansowych, rzeczowych i informacyjnych zasobów organizacji dla sprawnego i skutecznego osiągania celów.

Fayol jako pierwszy wyodrębnił pięć podstawowych funkcji zarządzania. Były to:
• przewidywanie,
• organizowanie,
• koordynowanie,
• rozkazywanie,
• kontrola.

Obecnie wymienia się następujące funkcje zarządzania:

- planowanie polega na ustaleniu celów strategicznych ( od roku do 5 lat); obejmuje również planowanie taktyczne (średniookresowe)- od miesiąca do roku; jest to również przygotowanie środków niezbędnych do wykonania tych celów.
- organizowanie polega na koordynowaniu ludzkich i materialnych zasobów organizacji w celu osiągnięcia przez nią zamierzonych celów; organizowanie wymaga również ustalenia hierarchii celów i zadań
- motywowanie (kierowanie) działanie zmierzające do współpracy członków organizacji na rzecz osiągnięcia ustalonych celów; określa jak kierownicy kierują podwładnymi i wpływają na nich, doprowadzając do wykonania potrzebnych zadań; przez wytworzenie odpowiedniej atmosfery kierownicy ułatwiają podwładnym pełne wykorzystanie ich możliwości.
- kontrolowanie działania sprawiające, że rzeczywiście cele zostaną osiągnięte; obejmuje:
• Określenie mierników oceny wykonania zadania
• Bieżący pomiar mierników oceny i porównanie ich z miernikami założonymi
• Podjęcie ewentualnych działań korygujących, w sytuacji, kiedy występują odstępstwa

Zarządzanie - to zestaw działań (obejmujący planowanie i podejmowanie decyzji, organizowanie, przewodzenie, tj. kierowanie ludźmi, i kontrolowanie) skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe i informacyjne) i wykonywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji w sposób sprawny i skuteczny.
Sprawny - wykorzystujący zasoby mądrze i bez zbędnego marnotrawstwa
Skuteczny - działający z powodzeniem
Griffin str. 38


Funkcje:
Planowanie i podejmowanie decyzji
Planowanie - wytyczenie celów organizacji i określenie sposobu ich najlepszej realizacji.
Podejmowanie decyzji - część procesu planowania obejmująca wybór trybu działania spośród zestawu dostępnych możliwości.
Organizowanie - określenie najlepszego sposobu grupowania typów działań i zasobów.
Przewodzenie (kierowanie ludźmi) - zespół procesów wykorzystywanych w celu sprawienia, by członkowie organizacji współpracowali ze sobą w interesie organizacji.
Kontrolowanie - obserwowanie i wprowadzanie korekt do bieżących działań dla ułatwienia realizacji celów.
Griffin str.40

Istotą funkcji zarządzania jest w szczególności formułowanie celu działania, planowanie, czyli organizowanie toku czynności, pozyskiwanie i rozmieszczanie potrzebnych zasobów, czyli organizowanie struktur oraz kontrolowanie realizacji celów
Funkcje można scharakteryzować następująco:
1. Planowanie - wytyczanie celów organizacji i określanie sposobu ich realizacji. Jest to celowe projektowanie przyszłości i skutecznych dróg jej osiągnięcia przez wyznaczenie skonkretyzowanych celów oraz opracowanie i dobór najlepszych sposobów i środków ich realizacji. Jest zrozumiale, że planowanie działalności przedsiębiorstwa musi uwzględniać przewidywane sytuacje w jego otoczeniu oraz być zgodne z jego misja. Musi brać pod uwagę także szeroko rozumiane zasoby (techniczne, produkcyjne, osobowe, finansowe) będące do dyspozycji przedsiębiorstwa.
2. Organizowanie - logiczne grupowanie działań i zasobów, określanie (definiowanie) czynności prowadzących do osiągnięcia celów organizacji, grupowanie tych czynności oraz ich przekazanie do wykonania właściwym komórko organizacyjnym, a także przyznanie tym komórkom niezbędnych uprawnień. Organizowanie polega na tworzeniu struktur organizacyjnych, które są optymalne z punktu widzenia celów organizacji, a więc na grupowaniu czynności, zadań i pracowników, tworzeniu stanowisk roboczych, komórek organizacyjnych, trwałych form współpracy, kanałów przepływu informacji. W zakres organizowania wchodzi także określenie regulaminów i procedur organizacyjnych, ukierunkowujących rutynowe działania członków organizacji.
3. Motywowanie - stosowanie różnych środków i mechanizmów w celu sprawienia, by członkowie organizacji współpracowali ze sobą w jej interesie. Polega to na doprowadzeniu we właściwy sposób decyzji do wykonawców i zapewnienie prawidłowego realizowanie tych decyzji, tj. możliwie pełnym angażowaniu się ich w pracę i obowiązki służbowe. Funkcja motywowania polega na stworzeniu takich sytuacji, które zachęcałyby pracowników do wykonania działań służących realizacji celów i zadań przedsiębiorstwa jako całości. Istotna rzeczą jest tutaj łączenie celów indywidualnych pracowników z celami firmy, gdyż dzięki temu łatwiej wyzwala się motywację, która jest siłą napędową ludzkich działań,
4. Kontrolowanie - obserwowanie postępów organizacji w osiąganiu przyjętych celów, sprawdzenie, czy działalność danej jednostki przebiega właściwie oraz czy przekazywane zadania są realizowane. Kontrolowanie to zespół działań mających na celu upewnienie się, że organizacja funkcjonuje zgodnie z wyznaczonymi celami. Obejmuje ono ludzi, zasoby materialne, informacyjne i finansowe. Polega. Mówiąc najkrócej, na określeniu miar efektywności działań pracowników i wykorzystaniu zasobów podlegających kontroli, pomiarze efektywności tych działań i wykorzystaniu zasobów, sformułowaniu wniosków i podjęciu ewentualnych działań korygujących.

8. Rozwój teorii zarządzania.

W rozwoju nauk zarządzania można wymienić cztery podstawowe kierunki:
Szkoła klasyczna miała dwa główne odgałęzienia:	a) naukowe zarządzanie ( Taylor - nazywane również tayloryzmem)- zajmowało się pojedynczym pracownikiem i poprawą efektywności jego pracy; • Taylor - metoda chronometrażu, czyli pomiaru czasu trwania ruchów wykonywanych przez pracowników przy posługiwaniu się narzędziami i maszynami; miało to zmniejszyć czas i wysiłek potrzebny do wykonywania poszczególnych zadań • Gilbertowie - cyklografia - metoda badania przebiegu i czasu trwania ruchów roboczych oraz ich graficzna prezentacja • Gantt - harmonogram, system czasowo-premiowy lub bonusowy b) zarządzanie administracyjne (Fayol)- interesowało się taką strukturą organizacji, która pozwala na sprawne jej funkcjonowanie • Weber - model instytucji biurokratycznej- według Webera biurokracja jest zarówno sposobem sprawowania władzy, jak i typem porządku społecznego nastawionego na bezosobowość, efektywność, pewność działań
Szkoła stosunków międzyludzkich (szkoła behawioralna lub psychologiczna- Mayo)- badanie zachowania pojedynczego pracownika, jak i grupy	• Maslow - hierarchia potrzeb wg Maslowa- uważał on, że człowiek jest motywowany przez potrzeby układające się w piramidę: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunku i samorealizacji. • McGregor - teoria X (pogląd negatywny) i teoria Y (pogląd pozytywny) - teoria X głosi, że ludzie nie lubią pracować, stąd musi być wywierana jakaś forma nacisku i kontroli, by pracowali efektywnie; zakłada, że nagrody są jedynym bodźcem, na który pracownicy zareagują - teoria Y utrzymuje, że ludzie czerpią satysfakcję ze swojej pracy; pracownicy angażują się w osiąganie celów, mają możliwość podjęcia decyzji
Szkoła ilościowo-systemowa	do rozwoju tej szkoły przyczyniło się zastosowanie w zarządzaniu komputerów i informacyjnej technologii; składała się z dwóch podejść, tj.: a) ilościowe teorie zarządzania- • posługuje się modelami matematycznymi, które w uproszczony sposób przedstawiają opisaną rzeczywistość; • pozwalają one podejmować lepsze decyzje w sytuacjach złożonych i w warunkach niepewności; • analizuje również zależności określające przyszłe konsekwencje decyzji oraz formułowanie odpowiednich mirników efektywności alternatywnych działań • przykład: modele ekonometryczne b) analiza systemowa - • według tego podejścia organizacja określana jest jako system składający się z wielu podsystemów, między którymi zachodzą interakcje. • Typowym pojęciem występującym w analizie systemowej jest sprzężenie zwrotne (dodatnie lub ujemne) polegające na oddziaływaniu sygnałów stanu wyjściowego systemu na jego sygnały wejściowe • Przykład: przedsiębiorstwo jako system
Podejście integrujące	obecnie nie ma możliwości zastosowania jednej tylko teorii zarządzania - trzeba wykorzystać te elementy, które przyniosą w danym momencie korzyść. (Ujęcie systemowe [współzależność, synergia], ujęcie sytuacyjne)
Współczesne teorie	Zarządzanie jakościowe (TQM, ISO, HCCP) Lean mengament, outsourcing Zrządzanie wiedzą Wirtualizacja i informatyzacja Społeczna odpowiedzialność biznesu Relacje z klientami (CMR)

9. Podstawowe grupy ról i umiejętności kierowniczych.

Trzy grupy ról kierowniczych
role interpersonalne:	role informacyjne		role decyzyjne
rola prezentacyjna- pełnienie określonych funkcji ceremonialnych rola przywódcy- co w praktyce oznacza zatrudnianie, szkolenie i motywowanie pracowników rola łącznika- utrzymywanie kontaktów z osobami poza organizacji	rola monitora- poszukiwanie informacji, które mogą być wykorzystane z pożytkiem rola upowszechniającego-przekazywanie informacji podwładnym rola rzecznika-przekazywanie informacji osobom spoza jednostki czy organizacji		rola przedsiębiorcy- dbanie o rozwój i doskonalenie firmy rola przeciwdziałającego zakłóceniom-reagowanie na konflikty, sytuacje będące poza jego kontrolą rola rozdzielającego zasoby-gospodarowanie instytucji oraz własnym czasem rola negocjatora- rozwiązywanie problemów dzięki posiadanym informacjom
Umiejętności kierownicze
umiejętności techniczne (specjalistyczne)		umiejętności koncepcyjne		umiejętności wywierania wpływu
*precyzyjnie wyznacza cel realizacji zadań *dziel zadania na czynności *wpływa istotnie lub nawet narzuca czas, tempo kolejności i sposób ich wykonywania *kontroluje, ocenia, koordynuje przebieg działań podwładnych *dokształca lub przyucza podwładnych do wykonywania przyznanych im czynności luz zadań		*planowanie celów dla kierowniczej jednostki organizacyjnej *organizowanie systemów realizacji celów, zadań *dzielenie się uprawnieniami *kształtowanie obszarów odpowiedzialności podwładnych umiejętności koncepcyjne- są rozumiane jako zdolności postrzegania organizacji jako całości wraz z współzależnościami zachodzącymi jej częściami.		*Obejmuje to cechy: *przywódcze(autorytet) *umiejętności komunikowania się *umiejętności kształtowania postaw *zdolności pedagogiczne (trening, szkolenia)

10. Inwentaryzacja - istota, rodzaje, zadania. (Internet)

Inwentaryzacja, działania obejmujące swoim zakresem ogół czynności, których celem jest ustalenie faktycznego stanu zarówno składników aktywów i pasywów przedsiębiorstwa, jak również składników własnych nie ujmowanych w bilansie (ewidencja pozabilansowa) bądź też nie stanowiących własności danej jednostki gospodarczej (np. dzierżawionych, przejętych w leasing).
Podstawowym celem inwentaryzacji jest weryfikacja wykazanego w księgach rachunkowych stanów aktywów i pasywów danej jednostki, ale służy ona także do:
- Rozliczenia osób materialnie odpowiedzialnych,
- Przeciwdziałanie nieprawidłowościom w gosp. majątkiem.
- Oceny przydatności określonych składników majątku.

Można wyróżnić 4 rodzaje inwentaryzacji:
- Ciągła polega na sukcesywnym ustaleniu rzeczywistego stanu poszczególnych składników majątku objętych inwentaryzacją, tak aby w wyznaczonym czasie stan ten został ustalony dla wszystkich aktywów i pasywów
- Okresowa polega na ustaleniu rzeczywistego stanu wszystkich składników aktywów lub pasywów objętych ewidencją.
- Zdawczo-odbiorcza, przeprowadzana w sytuacji zmiany osoby materialnie odpowiedzialnej; dotyczy wszystkich składników majątku, objętych tą odpowiedzialnością.
- Nadzwyczajna, przeprowadzona w sytuacjach wyjątkowych, np. kradzieży, pożaru, powodzi, i innych klęsk żywiołowych; dotyczy części lub całości majątku

11. Kategorie wyniku finansowego - istota, zasady ustalania.

Kategorie wyniku finansowego:
·wynik finansowy ze sprzedaży	- różnica pomiędzy wielkością przychodów ze sprzedaży i kosztami osiągnięcia tych przychodów:
wynik finansowy z działalności operacyjnej	powstaje przez skorygowanie wyniku ze sprzedaży o pozostałe przychody i koszty operacyjne, np. ze sprzedaży majątku trwałego.
wynik finansowy z działalności gospodarczej brutto	ustalany jest po uwzględnieniu wyniku na działalności finansowej, który ustalamy jako różnicę między przychodami i kosztami finansowymi, np. na sprzedaży papierów wartościowych.
wynik finansowy brutto	uwzględnia zdarzenia nadzwyczajne, np. różnicę między wartością skradzionego majątku a odszkodowaniem uzyskanym z firmy ubezpieczeniowej.
wynik finansowy netto	ustalany jest przez pomniejszenie wyniku brutto o podatek dochodowy lub inne obowiązkowe obciążenia wyniku. Prezentacja różnych rodzajów wyniku pozwala ustalić, który rodzaj działalności jest bardziej rentowny.


Wynik z działalności finansowej ma swoje źródło w aktywności firmy na rynku kapitałowym. Ustawa przewiduje, że rachunek zysków i strat może być sporządzony w formie dwustronnej tabeli, w której po stronie lewej ujmuje się globalne sumy wszystkich kosztów i strat nadzwyczajnych w rozbiciu na poszczególne ich rodzaje, natomiast po stronie prawej globalne sumy wszystkich rodzajów przychodów i zysków nadzwyczajnych. wyników finansowych, jeśli mają wartość dodatnią, są umieszczane po lewej stronie rachunku, jeśli zaś ujemną po prawej jego stronie. Wynik finansowy przedsiębiorstwa obliczony na podstawie rachunku zysków i strat tworzonego zgodnie z ustawą o rachunkowości oraz z uwzględnieniem ustaw podatkowych stanowi podstawę naliczenia podatku dochodowego (wynik finansowy brutto) oraz w przypadku spółek kapitałowych podstawę określenia wysokości dywidendy.

12. Koszty - istota i klasyfikacja.

Kosztami nazywamy wyrażone w pieniądzu zużycie różnych czynników produkcji
i usług. Wyróżnia się następujące grupy kosztów:

• Koszty zwykłej działalności operacyjnej, które są przeciwstawiane przychodom ze sprzedaży.

• Koszty pozostałej działalności operacyjnej

• Koszty finansowe

• Koszty nadzwyczajne, zwane stratami nadzwyczajnymi

W praktyce zalicza się do kosztów nie tylko wyrażone w pieniądzu zużycie, ale również pozycje nie wyrażające zużycia np. niektóre podatki, składki ubezpiecz. Zasadnicze układy kosztów:

• układ rodzajowy - określa jakiego rodzaju koszty ponosi przeds. (zużycie materiałów
  i energii, usługi obce, wynagrodzenia, amortyzacja, świadczenia na rzecz pracowników, pozostałe)

• układ funkcjonalny - uwzględniający miejsca powstania, grupuje koszty stosowane do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych, bądź zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy, powodującymi powstanie tych kosztów.są one tak nazwane, gdyż miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa jako całości (koszty zakupu materiałów, koszty produkcji, koszty sprzedaży, koszty magazynowania, zarządu przedsiębiorstwa)

• układ kalkulacyjny- wskazuje konkretny cel na jaki koszty zostały poniesione. Koszy w tym układzie dzieli się na:

- koszty bezpośrednie - które można bezpośrednio przypisać konkretnemu wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów (dowód pobrania, karta pracy itp.) do kosztów bezpośrednich zalicza się też straty na brakach.

- koszty pośrednie - związane z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych lub całego przedsiębiorstwa i dotyczących wszystkich produkowanych wyrobów. Nie ma tu możliwości dokładnego ustalenia jaka część kosztów przypada na określony rodzaj wyrobów. (koszty ogrzewania, oświetlenia, płace kierownictwa wydziałów i administracji jednostki gospodarczej) koszty te dzieli się na wydziałowe, ogólne zarządu i sprzedaży.

• układ analityczno - ekonomiczny grupuje koszty z różnych punktów widzenia. Wyodrębnia się tu: koszty proste (niepodzielne i jednorodne np. materiały) i złożone (kilka elementów kosztów prostych np. remontów, sprzedaży); stałe (niezmienione przy wzroście produkcji np. amortyzacja) i zmienne (rosną z wielkością produkcji np. materiały); koszty rzeczowe (amortyzacja, zużycie surowców) i osobowe (płace, narzuty i składki); zależne i niezależne (z punktu widzenia możliwości wpływania na poziom kosztów przez przedsiębiorstwo)

13. Klasyfikacja aktywów przedsiębiorstwa.

Aktywa - kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.

Klasyfikacja:

Wg kryterium rodzajowego:

• rzeczowe - składniki zasobów majątku, mają charakter materialny i przyjmują postać fizyczną, rzeczową,

• finansowe - aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez jednostkę,

• niematerialne.

Wg stopnia płynności:

• trwałe - okres ich użytkowania jest dłuższy niż rok,

• wartości niematerialne i prawne - autorskie prawo majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych, know-how,

• rzeczowe aktywa trwałe - środki trwałe, środki trwałe w budowie, zaliczki na środki trwałe w budowie,

• należności długoterminowe - sumy pieniężne należne jednostce gospodarczej od kontrahentów wymagalne powyżej jednego roku,

• inwestycje długoterminowe - inwestycje rzeczowe, finansowe i niematerialne powyżej jednego roku,

• długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

• obrotowe - składniki zasobów majątkowych zużywane w cyklu operacyjnym,

• zapasy - materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe, towary,

• należności krótkoterminowe - sumy pieniężne należne jednostce gospodarczej od kontrahentów wymagalne poniżej jednego roku,

• inwestycje krótkoterminowe - krótkoterminowe aktywa finansowe, środki pieniężne i inne aktywa pieniężne,

krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

14. Miary położenia.

Miary średnie informują o przeciętnym poziomie badanej cechy mierzalnej w zbiorowości oraz umożliwiają porównywanie wielu zbiorowości pod względem przeciętnego poziomu cechy

Miary średnie dzielimy na:

• Klastyczne ( średnia arytmetyczna, geometryczna, harmonijna)

• Pozycyjne ( dominanta, kwartale, w szczególności mediana)

Dominanta to wartość cechy która najczęściej występuje w zbiorowości

15. Miary rozproszenia.

Miary rozproszenia, czyli dyspersji informują jak duże są odchylenia (różnice) między poszczególnymi wartościami cechy a ich średnią.

Podział miar zróżnicowania

- Bezwzględne

• Klasyczne (Wariancja S² , Odchylnie standardowe (S))

• pozycyjne (Odchylenie ćwiartkowe)


- względne

• 
  klasyczne

• 
  pozycyjne

16. Współczynnik korelacji liniowej Pearson'a.

r_xy= r_yx= cov (x,y) / s(x) * s (y)

Charakteryzuje się następującymi wartościami:

• -1≤r_xy≤ +1

• r_xy=0 zmienna x oraz y nie są skorelowane

• r_xy<0 zmienne x oraz y są skorelowane ujemnie

• r_xy > 0 zmienne x oraz y są skorelowane dodatnio

• r_xy = +1 zależność funkcyjna dodatnia

• r_xy = - 1 zależność funkcyjna ujemna

17. Metody analizy dynamiki zjawisk.


Mierniki dynamiki:

1.przyrosty

• Absolutne (bezwzględne)

-jednopodstawowe

- łańcuchowe

• Względne

-jednopodstawowe

- łańcuchowe

Przyrosty absolutne mogą być liczone w stosunku do:

• Jednego okresu (jednopodstawowe) - y2-y1; y3-y1….yn-y1

• Stale zmieniającego się okresu bazowego (łańcuchowe) - y2-y1; y3-y2…yn-1-yk; yn-yk

Przyrosty absolutne informują o ile wzrósł (zmalał) poziom zjawiska w porównaniu z jego poziomem w okresie bazowym. Nadają się tylko do porównania zjawisk o takich samych jednostkach miar.

Przyrost względny to stosunek przyrostu absolutnego zjawiska do jego poziomu w okresie bazowym

Przez indeksy dynamiki rozumiemy mierniki określające stosunek wielkości badanego zjawiska w dwóch różnych okresach.

Jednopodstawowe it/k=yt/yk

Łańcuchowe it/t-1= yt/yt-1

18. Ewolucja systemów informatycznych do wspomagania zarządzania.

Wspomaganie w zakresie zarządzania przedsięwzięciami

Takie narzędzia, jak MS Project firmy Microsoft czy SLIM firmy Quantitative Software Management pozwalają na wspomaganie planowania i kontroli zasobów (w różnych układach), harmonogramowanie, symulowanie i estymowanie różnych wielkości związanych z realizacją projektu. Inną kategorię narzędzi wspomagających zarządzanie przedsięwzięciami stanowią narzędzia kontroli i zarządzania konfiguracją. Dzięki mechanizmom wersjonowania pozwalają one zarządzać składowymi projektów (systemów), np. kodem źródłowym, diagramami, dokumentami, i w sposób kontrolowany udostępniać członkom zespołu poszczególne komponenty. Do tej grupy narzędzi zalicza się: Visual SourceSafe firmy Microsoft i Rational ClearCase firmy Rational. Ponieważ praca grupowa jest nierozerwalnie związana z wymianą informacji, to można w niej stosować także pakiety ogólnego przeznaczenia takie jak, MS Outlook i MS Net-Meeting firmy Microsoft czy Lotus Notes firmy IBM.

Ewolucja systemów informatycznych
SET - systemy ewidencyjno-transakcyjne	Główne zadanie: przetwarzanie dużej liczby danych źródłowych. Czasochłonne, masowe, powtarzające się, nużące, manualne przetwarzanie danych. Zastosowanie: księgowość, systemy płac, gospodarka magazynowa, specyfikacje wyrobów - produkcja
SID - systemy informacyjno decyzyjne	Główne zadanie: poprawa sprawności zarządzania na poziomie operacyjno-taktycznym. Wspomaga kontrolę sterowanie i koordynowania w krótkich okresach. Zastosowanie: sterowanie produkcją, prognoza sprzedaży, monitoring.
SWD - systemy wspomagania decyzji	Główne zadanie: narzędzie zarządzania na poziomie strategicznym. Co powinienem wiedzieć? Jaka jest obecna sytuacja? Co na nią wpływa? Co mogę zrobić? Co więcej powinienem wiedzieć? Zastosowanie: prognozowanie długoterminowe, optymalizacja wielkości produkcji, wariantowanie
SE - systemy eksperckie	Główne zadanie: wybór najlepszego rozwiązania danego problemu przy pomocy systemu. Oczekuje się od nich trafnych ekspertyz, przeprowadzenia odpowiednich akcji (działań) udzielanie wyjaśnień i porad oraz uzasadnień. Zastosowanie: diagnozy, planowanie strategiczne, weryfikacja koncepcji strategicznych
SIK systemy informowania kierownictwa	system gromadzący kompleksowe dane, organizujący je i sumujący w formie przydatnej dla menadżerów i dostarczający tym menadżerom informacji potrzebnej im w pracy” System służący do automatycznego przetwarzania danych, wspomagający system zarządzania
SSI systemy sztucznej inteligencji	systemy wykorzystujące bazę wiedzy (zapisaną w sposób deklaratywny) i mechanizmy wnioskowania do rozwiązywania problemów.
ZSI -Zintegrowane systemy informatyczne	najbardziej merytorycznie i technologicznie zaawansowana klasa systemów informatycznych wspomagających zarządzanie w przedsiębiorstwach i instytucjach. Optymalizuje procesy zarówno wewnętrzne, jak i zachodzące w najbliższym otoczeniu poprzez oferowanie gotowych narzędzi. Narzędzia te służą do automatyzacji wymiany danych pomiędzy działami przedsiębiorstwa oraz pomiędzy przedsiębiorstwem a innymi podmiotami biznesowymi z jego otoczenia (np. kooperantami, dostawcami, odbiorcami, bankami, urzędami skarbowymi). Głównymi cechami są: kompleksowość funkcjonalna, integracja danych i procedur, elastyczność funkcjonalna i strukturalna, zaawansowanie merytoryczne i technologiczne oraz otwartość.

19. Znaczenie hurtowni danych w działalności przedsiębiorstwa.

Hurtownia danych (ang. data warehouse) - rodzaj bazy danych, która jest zorganizowana i zoptymalizowana pod kątem pewnego wycinka rzeczywistości.

Hurtownia danych jest wyższym szczeblem abstrakcji niż zwykła relacyjna baza danych (choć do jej tworzenia używane są także podobne technologie). W skład hurtowni wchodzą zbiory danych zorientowanych tematycznie (np. hurtownia danych klientów). Dane te często pochodzą z wielu źródeł, są one zintegrowane i przeznaczone wyłącznie do odczytu.

W praktyce hurtownie są bazami danych integrującymi dane z wszystkich pozostałych systemów bazodanowych w przedsiębiorstwie. Ta integracja polega na cyklicznym zasilaniu hurtowni danymi systemów produkcyjnych (może być tych baz lub systemów dużo i mogą być rozproszone).

Architektura bazy hurtowni jest zorientowana na optymalizację szybkości wyszukiwania i jak najefektywniejszą analizę zawartości. Stąd bywa, że hurtownie danych nie są realizowane za pomocą relacyjnych baz danych, gdyż takie bazy ustępują szybkością innym rozwiązaniom.

W praktyce w ramach architektury hurtowni wyróżniany jest poziom danych detalicznych oraz warstwa agregatów/kostek tematycznych.

Użytkownicy końcowi hurtowni, czyli najczęściej zarząd firmy, korzystają z danych hurtowni poprzez różne systemy wyszukiwania danych (np. Online Analytical Processing (OLAP)).

Hurtownia danych stanowi zatem rozbudowaną bazę danych, przechowującą olbrzymią ilość danych zbieranych w czasie. Dodatkowo zakłada się, że przeprowadzane na danych operacje mają charakter analityczny (wyszukiwanie i analiza). Nie stosuje się więc typowych transakcji. Ze względu na ilość i tematykę danych przeprowadzane analizy mogą polegać na szukaniu trendów, zależności, wzorców, itp. Stosowana tu eksploracja danych (ang. data mining) wyszukuje ogólne formy wiedzy z olbrzymiej ilości danych. Przeprowadzane na hurtowniach danych wyszukiwania mają najczęściej charakter wielowymiarowy - nie ograniczają się bowiem tylko do jednej tabeli, lecz korzystają z wielu relacji. Przechowywane dane w hurtowni są tematycznie spójne (dotyczą konkretnego problemu, lub instytucji - np. szpitala) oraz zintegrowane, co najczęściej cechuje się centralizacją przechowywania danych (wszelkie dane są przechowywane w jednym miejscu). Istnieją również zawężone tematycznie hurtownie danych (np. do jednego oddziału szpitala, lub kliniki) nazywane minihurtowniami danych (z ang. data mart). Minihurtownie mogą istnieć jako oddzielne jednostki lub stanowić element hurtowni danych.

cele hurtowni danych

• przetwarzanie analityczne (OLAP)

• wspomaganie decyzji (DSS)

• archiwizacja danych

• analiza efektywności

• wsparcie dla systemów CRM (np. poprzez precyzyjne dobieranie strategii marketingowych na podstawie danych o klientach i sprzedaży)

20. Cykl życia systemu informacyjnego.





• Definiowanie

• Analiza

• Projektowanie

• Implementacja

• 
  
  Zainstalowanie, testowanie,
  usuwanie błędów

• Szkolenie i przekazanie
  systemu użytkownikowi

• Utrzymanie i rozwój systemu

• Re-inżynieria systemu / zastąpienie systemu innym / zamknięcie systemu

Proces projektowania - parametry

Np.:

• parametry funkcjonalne systemu,

• ergonomiczność systemu,

• nakłady oraz rzeczywisty koszt,

• czas realizacji systemu,

• koszty eksploatacji i rozwoju systemu,

• kompatybilność ze współdziałającymi systemami

• prestiż.

Inne parametry interesują wykonawcę, inne zaś zleceniodawcę systemu. Zadaniem projektanta jest dopasowanie tych dwóch zestawów parametrów do siebie

Metody projektowania

• Systemy informacyjne są obiektami o dużym stopniu złożoności

• Potrzeba szczegółowej organizacji i systematyzacji prac

• Podejście systemowe w projektowaniu - zaczerpnięte z teorii organizacji i zarządzania

• Strukturalizacja systemu, czyli dekompozycja systemu na mniejsze składniki i przedstawienie go w postaci struktury hierarchicznie powiązanych komponentów

• Głębokość dekompozycji powinna zostać dobrana przez projektanta - zależy m.in. od: rodzaju stosowanych technik IT, podwykonawców, wielkości systemu itd.

Definiowanie

• uświadomienie i wyartykułowanie potrzeby posiadania systemu;

• określenie ogólnych celów systemu;

• przygotowanie zapytania ofertowego;

• wybranie wykonawcy;

• przygotowanie kontraktu (z opisem zadań, punktów kontrolnych, nakładami i harmonogramem);

• negocjowanie kontraktu.

Analiza

• analiza procesów biznesowych;

• identyfikacja procesów związanych z planowanym systemem;

• określenie grup obecnych i przyszłych użytkowników;

• analiza obecnych i przyszłych potrzeb użytkowników;

• określenie wymagań stawianych systemowi;

• opracowanie funkcjonalnego modelu systemu i ogólna specyfikacja systemu;

• dokładne określenie nakładów i potrzebnych zasobów oraz opracowanie harmonogramu.

Projektowanie

• opracowanie modeli formalnych systemu
  uwzględniających struktury danych, procesy,
  ich powiązania i dynamikę

• diagramy DFD

• diagramy ER

• modele UML

• opracowanie modeli fizycznych;

• specyfikacja aplikacji (także interfejsu użytkownika);

• wybór architektury systemu;

• wybór oprogramowania aplikacyjnego (pakiety, oprogramowanie własne) i systemowego oraz sprzętu,

• określenie zasad alokacji oprogramowania i aplikacji w zasobach sprzętowych.

Implementacja

• wykonanie prototypu lub modeli funkcjonalnych

• sprawdzenie założeń projektu

• sprawdzenie reakcji użytkowników

• wykonanie systemu

• przygotowanie dokumentacji

• technicznej

• użytkownika

• procedury wdrożenia systemu

• procedury testowania systemu

Instalowanie, testowanie

• instalacja systemu;

• wprowadzenie danych;

• testowanie poprawności funkcjonalnej;

• testowanie parametrów wydajnościowych;

• wyszukiwanie "słabych punktów" systemu;

• optymalizacja, poprawki usuwanie błędów;

• "strojenie" systemu (wydajność);

• pełna migracja danych (jeśli potrzebna)

21. Tworzenie harmonogramu PERT.

PERT (Program Evaluation and Review Technique) - metoda planowania i kontroli projektu, w której czynności przedstawione są w postaci sieci wzajemnych zależności kolejnychzdarzeń w czasie.Projekt przedstawiony jest w postaci grafuskierowanego.

Wierzchołki = Zadania

Łuki = Powiązania (z czasami trwania)

Procedura sporządzania wykresu

1.Podział projektu na zadania i czynności

2.Ustalenie logicznego następstwa poszczególnych czynności

3.Określenie czasu trwania czynności

4.Wykreślenie sieci

5.Ustalenie najwcześniejszych możliwych inajpóźniejszych dopuszczalnych terminów wystąpienia zdarzeń

6.Wyliczenie rezerw czasu

7.Wykreślenie drogi krytycznej

8.Interpretacja rezerw czasu

9.Ewentualne udoskonalenie sieci (skrócenie ścieżki krytycznej) -> powrót do 4.

Zasady konstruowania wykresów sieciowych:

• zdarzenia początkowe nie mają czynności poprzedzających

• zdarzenia końcowe nie mają czynności następujących po nich

• wykres sieciowy może mieć kilka początkowych lub końcowych zdarzeń i wówczas łączy się je czynnościami pozornymi w jedno zdarzenie

• dane zdarzenie nie może nastąpić, dopóki nie zakończą się wszystkie czynności prowadzące do niego i warunkujące zajście tego zdarzenia

• żadna kolejna czynność nie może się rozpocząć, dopóki nie zaistnieje zdarzenie kończące czynności poprzedzające

• pomiędzy dwoma zdarzeniami może być zawieszona tylko jedna czynność

• wektory czynności powinny być skierowane z lewej strony do prawej

• należy unikać skrzyżowań wektorów

• wykres sieciowy rozgałęzia się w kierunku wykonywania czynności od strony lewej do prawej

• wykres sieciowy nie powinien mieć obiegów zamkniętych (pętli łączących dwukrotnie te same zdarzenia)

• każdy sporządzony wykres należy uzgodnić z odpowiedzialnymi wykonawcami, sprawdzić

kolejność czynności, prawidłowość powiązań (następstwo, równoległość czynności), a następnie przeprowadzić obliczenie czasu trwania całego przedsięwzięcia, luzów czasu oraz zaznaczyć drogę krytyczną

22. Istota i funkcje mechanizmu rynkowego.

W znaczeniu ekonomicznym rynek jest formą nawiązywania kontaktów między kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków transakcji, sposobu, miejsca, czasu oraz ilości ekwiwalentu towaru. Pieniężny ekwiwalent jednostki towaru nazywamy ceną.
Rynek w najogólniejszym sensie to ogół stosunków wymiennych (towarowo-pieniężnych) podejmowanych samodzielnie między osobami, podmiotami gospodarczymi sprzedającymi dobra i usługi a tymi, którzy je nabywają. Kupujący i sprzedający poddają swe zachowania modyfikacjom na podstawie stale zdobywanych doświadczeń. Ten proces rynkowy ma charakter samokorygujący. Rynek funkcjonuje jako nieprzerwanie działający system informacji i wymiany.

Elementy rynku: popyt, podaż, cena
Popyt - relacja między ceną danego dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów.
Rozmiar (wielkość) popytu - ilość towaru, którą nabywcy chcą i mogą po określonej cenie zakupić w określonym czasie.
Popyt indywidualny - wielkość popytu ze strony konkretnego, pojedynczego podmiotu gospodarczego na określony towar przy różnych możliwych jego cenach.
Popyt rynkowy - suma popytów indywidualnych, obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów na określony towar, przy różnych jego cenach.
Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się ceteris paribus popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

Reakcję rozmiarów popytu na zmianę ceny obrazuje przesuwanie się wzdłuż krzywej popytu: w prawo gdy cena spada, w lewo gdy cena rośnie.

Niecenowe determinanty popytu - zmiany tych czynników powodują przesuwanie krzywej popytu w prawo lub w lewo:
• rynkowe czynniki niecelowe
o dochody konsumentów,
o ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych,
o przewidywanie cen relatywnych.
• pozarynkowe czynniki niecenowe:
o czynniki demograficzne np. liczba ludności,
o warunki klimatyczne,
o sezonowość,
o reklama, marketing,
o stabilizacja polityczna i dobra koniunktura,
o efekty demonstracji i naśladownictwa: efekt Veblena - efekt prestiżowy, polega na tym, że niektóre gosp. domowe nabywają tym większe ilości danego dobra im jest ono droższe, efekt snobizmu - polega na tym, że niektóre gosp. domowe mniej cenią te dobra, które nabywają inni, a zatem nabywają ich mniej lub całkowicie eliminują, efekt owczego pędu - pewne gosp. domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają im bardziej je cenią i nabywają inne gosp.

Podaż - relacja między ilością dobra jaką producenci są skłonni zaoferować do sprzedaży w określonym czasie, a ceną przy założeniu niezmienności pozostałych zjawisk rynkowych.
Podaż indywidualna - podaż określonego towaru lub usługi ze strony określonego jednego producenta.
Podaż rynkowa - podaż danego dobra ze strony wszystkich jego producentów.
Prawo podaży - wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi ceteris paribus do wzrostu oferowanych ilości tego produktu tzn. przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększenia ilości swoich produktów oferowanych na rynku. Spadek ceny produktu wywołuje ceteris paribus zmniejszenie ilości oferowanych ilości produktu.
Wyrazem zmian rozmiarów podaży pod wpływem zmian cen jest przesuwanie się wzdłuż krzywej podaży w prawo, gdy ceny rosną, w lewo, gdy się obniżają.
Ilustracją oddziaływania czynników niecenowych na ilość danego dobra oferowanego na rynku jest przesunięcie się krzywej podaży:
• w prawo, w dół, jeżeli przy danje cenie następuje wzrost podaży
• w lewo, w górę, jeżeli przy danej cenie następuje spadek podaży
Czynniki niecenowe wpływające na kształtowanie się wielkości podaży:
• ceny czynników produkcji,
• postęp technologiczny,
• podatki,
• subsydia (dotacje),
• przewidywanie ceny relatywnej,
• import i eksport,
• liczba przedsiębiorstw w branży.

Mechanizm rynkowy - ogół zależności między popytem i podażą oraz procesów dostosowawczych między nimi. Wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą, a polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga między tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje kupujących i sprzedających) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowagi rynkowej. Jest to mechanizm który odpowiada na pytania co, ile, jak i dla kogo produkować.
Główne zadania i funkcje mechanizmu rynkowego:

• rynek jest formą nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków wymiany, przede wszystkim ilości i ceny towarów,

• mechanizm rynkowy za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty w taki sposób, by indywidualne decyzje koordynowały się w skali gospodarki i powodowały ład ekonomiczny,

• rynek eliminuje najmniej efektywne podmioty gospodarcze, co sprzyja wzrostowi ogólnej efektywności gospodarczej,

• struktura produkcji podporządkowana jest ujawniającym się, przede wszystkim za pośrednictwem rynku, potrzebom poszczególnych konsumentów i producentów,

• istotnym elementem procesu rynkowego jest konkurencja: producenci muszą konkurować z innymi producentami, by dostarczyć swoje dobra i usługi w sposób najbardziej efektywny pod względem ilości i jakości,

• rynek zakłada, że sprzedawcy i nabywcy mogą swobodnie reagować na bodźce cenowe i inne oraz mają wiele możliwości rozwiązań,

• rynek konkurencyjny sprzyja poprawie jakości towarów,

• rynek zachęca (zmusza) producentów i konsumentów do oszczędnego używania dóbr,

• rynek kreuje i stymuluje innowacyjność i rozwój postępu technicznego,

• rynek zapewnia właściwą, efektywną alokację zasobów,

• rynek daje bodźce do nabywania użytecznych kwalifikacji.

Mechanizm rynkowy - ogół wzajemnych zależności pomiędzy popytem, podażą i cenami wszystkich rynkowych dóbr i usług oraz procesów dostosowawczych między nimi.

Popyt - relacja miedzy ceną danego dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci chcą i mogą nabywców określonym czasie. Determinanty popytu: wielkość dochodów nabywcy, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, pory roku, poziom wykształcenia, preferencje konsumentów.

Podaż - relacja miedzy ilością dobra, jaką producenci są skłonni zaoferować do sprzedaży w określonym czasie, a ceną. Determinanty podaży: ceny czynników produkcji, technologia, podatki, przewidywania cen.








cena






P_E




Q _E ilość

D - popyt S - podaż E - punkt równowagi

P _E - cena równowagi Q _E - ilość równowagi

Rynek jest podstawowym mechanizmem ekonomicznym w gospodarce, funkcjonuje jako nieprzerwanie działający system informacji i wymiany. Za pośrednictwem rynku producenci i konsumenci uzyskują informacje o cenach relatywnych. Rynek to forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków wymiany, przede wszystkim ilości i ceny towarów. Działanie tego rynku polega na wzajemnym oddziaływaniu popytu, podaży i ceny, w wyniku czego następuje ciągłe dopasowywanie struktury popytu i podaży (np.: jeśli popyt przewyższa podaż, następuje wzrost ceny).

Funkcje mechanizmu rynkowego:

• rozdziela zyski i straty powodując ład ekonomiczny,

• równoważy popyt z podażą,

• rynek eliminuje najmniej efektywne podmioty gospodarcze,

• istotnym elementem jest konkurencja; producenci muszą dostarczyć swoje dobra i usługi w sposób najbardziej efektywny,

• rynek zachęca do oszczędnego używania dóbr,

• rynek zakłada, że sprzedawcy i nabywcy mają wolność wyboru;

• rynek sprzyja poprawie jakości dóbr i usług,

• kreuje i stymuluje innowacyjność i rozwój postępu technicznego;

• zapewnia właściwą efektywną alokację zasobów - kapitału, pracy, ziemi, technologii,

• daje bodźce do nabywania użytecznych kwalifikacji.

Wady, niedoskonałości rynku: bezrobocie, rozwarstwienie dochodów (bardzo biedni i bogaci), cykliczny rozwój gospodarki rynkowej (fale koniunkturalne).

Cykl koniunkturalny - wahania produkcji i zatrudnienia wokół krótkookresowego trendu; cykl gospodarczy to inaczej okres pomiędzy jednym a drugim załamaniem; składa się on z czterech faz:

• kryzysu (recesji) - produkcja i ceny spadają, rośnie bezrobocie,

• depresji (dna) - stabilizacja produkcji i cen na niskim poziomie, wysokie bezrobocie,

• ożywienia - wzrost produkcji i cen, spadek bezrobocia,

rozkwitu (szczytu) - stabilizacja produkcji i cen, pełne zatrudnienie.

23. Podmioty gospodarujące

Do grupy podmiotów gospodarujących zalicza się w Polsce wszystkie jednostki organizacyjne oraz gospodarstwa domowe. Pod pojęciem "podmiotów gospodarki narodowej" zgodnie z definicją Głównego Urzędu Statystycznego rozumie się zaś osoby prawne, jednostki organizacyjne, które nie posiadają osobowości prawnej (również ich zakłady, oddziały, filie stanowiące ich jednostki lokalne) oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Podmioty gospodarujące na rynku można klasyfikować z punktu widzenia pełnionych przez nich funkcji. Wyróżnić zatem można:

• gospodarstwa domowe,

• przedsiębiorstwa,

• instytucje finansowe i ubezpieczeniowe,

• instytucje rządowe i samorządowe,

• i instytucje niekomercyjne

Szczególną grupą podmiotów gospodarki narodowej są przedsiębiorstwa. Przedmiotem i celem ich funkcjonowania jest prowadzenie działalności gospodarczej. Z punktu widzenia własności, podstawowym kryterium podziału przedsiębiorstw jest rozróżnienie na sektor publiczny i sektor prywatny.

Do sektora publicznego zalicza się:

• przedsiębiorstwa Skarbu Państwa,

• przedsiębiorstwa państwowych osób prawnych,

• przedsiębiorstwa jednostek samorządu terytorialnego (komunalne).

Z kolei w sektorze prywatnym wyróżnia się:

• przedsiębiorstwa krajowych osób fizycznych,

• przedsiębiorstwa pozostałych krajowych jednostek prywatnych,

• przedsiębiorstwa podmiotów zagranicznych.

Kryterium formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstw pozwala wyróżnić:

• osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą,

• spółkę cywilną,

• spółkę jawną,

• spółkę partnerską,

• spółkę komandytową,

• spółkę komandytowo-akcyjną,

• spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,

• spółkę akcyjną

• spółdzielnię, przedsiębiorstwo państwowe.

Podmioty gospodarujące tzn. konsumenci, przedsiębiorstwa i instytucje rządowe razem wzięte nie zgłaszają wystarczająco duże-go popytu na dobra i usługi, by zapewnić pełne zatrudnienie siły roboczej. Keynsiści twierdzą, że fluktuacje (wahania) aktywności ekonomicznej w skali makro, odzwierciedlają fluktuacje popytu, zwłaszcza popytu na inwestycje. Uważają oni, że gospodarka ze swej natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych, doraźnych posunięć, polityki gospodarczej rządu w celu wyeliminowania bezrobocia i inflacji. Treścią sugerowanych rozwiązań problemu bezrobocia jest podniesienie ogólnego poziomu wydatków na jeden z kilku sposobów:
obniżenie podatków (co powoduje wzrost siły− nabywczej ludności),
wzrost wydatków rządowych (zwiększają popyt globalny− w gospodarce),
obniżenie stóp procentowych (potanienie kredytów).

24. Monopol a konkurencja doskonała.

Monopol to rynek na którym znajduje się tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty lub usługi nie posiadające bliskich substytutów. Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się . Monopol poszukuje takiej wielkości produkcji lub ceny sprzedaży które przy danych kosztach maksymalizują jego zysk. Producent monopolistyczny może stosować dyskryminację cenową, czyli stosować różne ceny na ten sam produkt na różnych rynkach.

Model monopolu pełnego opiera się na 4 założeniach:

• Produkty jednorodne lub zróżnicowane. Brak bliskich substytutów produktów - nabywcy konkurują o rzadki produkt

• Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny

• Jeden sprzedający, będący cenotwórcą i wielu kupujących. Brak konkurencji po stronie sprzedającego

• Założenie doskonałej informacji o rynku

Przyczyny powstawania monopolu

• monopolista posiada patenty i prawa autorskie na produkt,

• monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów,

• założenia czystego (pełnego) monopolu,

• monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze

• monopolista posiada odpowiednio duży kapitał

• bariery administracyjno-prawne - polityka protekcyjna państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych

Monopol może mieć charakter:

1. wymuszony - występuje wtedy, kiedy jeden z producentów towaru lub usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują

2. państwowy - występuje wtedy, kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

3. naturalny - wynika z natury dostarczanej usługi lub towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie gazu, prądu elektrycznego, telekomunikacja itp.).

konkurencja doskonała - model rynku, na którym występuje wielu nabywców i wielu sprzedawców, a żadni z nich nie mają wpływu na cenę, popyt i podaż (D.Begg 2003, s. 223). Uczestnicy rynku doskonale konkurencyjnego napotykają poziomą krzywą popytu - bez względu na to, ile dane przedsiębiorstwo sprzedaje, uzyskuje dokładnie cenę rynkową. Z jednej strony gdyby przedsiębiorstwo to próbowało podnieść cenę powyżej rynkowej, niczego by nie sprzedało, ponieważ nabywcy przeszliby do jednej z wielu konkurencyjnych firm, których produkt jest równie dobry, ale tańszy. Z drugiej strony przedsiębiorstwo może sprzedać dowolną ilość dobra przy cenie rynkowej, dlatego ustalanie ceny poniżej ceny rynkowej nie ma sensu. Charakterystyczną cechą przedsiębiorstwa działającego w konkurencji doskonałej jest wspomniana pozioma krzywa popytu.

Założenia:

• założenie jednorodności produktu

• założenie pełnej mobilności czynników produkcji

• duża liczba sprzedających i kupujących. Na rynku działa wiele przedsiębiorstw a każde z nich ma znikomy udział w produkcji gałęzi

• swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej

• założenie doskonałej informacji o rynku

Porównanie monopolu z konkurencją doskonała:

• przedsiębiorstwo konkurencyjne wytwarza w stanie równowagi więcej produkcji niż monopol

• cena sprzedaży monopolu jest większa od ceny sprzedaży produktów przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego

• zysk monopolu jest większy

25. Funkcja produkcji w krótkim i długim okresie.

Produkcja - polega na kombinowaniu (łączeniu) określonych nakładów (czynników produkcji) w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usług. Funkcja produkcji jest zbiorem wszystkich technicznie efektywnych technologii (metod) wytwarzania i określa maksymalne rozmiary produkcji, jakie można osiągnąć przy danym poziomie nakładów. Funkcja produkcji wyraża wpływ nakładów czynników produkcji na wielkość produktu całkowitego. Funkcja produkcji przedstawia zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładów czynników produkcji obejmujących nakłady ziemi, pracy i kapitału.
Założenia analizy funkcji produkcji w krótkim okresie:
• istnieje tylko jeden czynnik stały,
• istnieje jeden czynnik zmienny,
• technologia produkcji jest dana,
• czynniki produkcji mogą łączyć się ze sobą w różnych proporcjach,
• produkt jest jednorodny.
Produkt całkowity (produkcja całkowita) - całkowita ilość dóbr lub usług wyprodukowana w danym czasie, mierzona w jednostkach naturalnych.
Produkt marginalny (krańcowy) - przyrost produktu całkowitego spowodowany przyrostem jednego z czynników wytwórczych o jedną jednostkę.
Produkt przeciętny - mira ilości produktu całkowitego przypadającego na jednostkę jednego z czynników produkcji.
Prawo malejących przychodów - zwiększając nakład czynnika zmiennego przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe, osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego, każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.

WYKRES

Etap I - rozwój produkcji
Etap II - maksymalny rozwój produkcji
Etap III - spadek produkcji
Zwiększając stopniowo liczbę zatrudnionych pracowników produkt całkowity rośnie aż do punktu A w większym stopniu niż liczba zatrudnionych. W rezultacie przeciętna wydajność pracy na jednego zatrudnionego wzrasta, a krańcowa wydajność mierzona stosunkiem przyrostu produkcji do przyrostu zatrudnienia, rośnie jeszcze szybciej niż wydajność przeciętna. W punkcie A następuje przegięcie funkcji produkcji i od tej chwili produkcja całkowita zaczyna rosnąć mniej niż proporcjonalnie w stosunku do zatrudnienia. W punkcie B wydajność przeciętna jest najwyższa, czyli następuje maksymalne wykorzystanie czynnika zmiennego (liczba zatrudnionych). Od punktu B do punktu C krzywa produktu całkowitego rośnie coraz wolniej i w punkcie C osiąga maksimum. W punkcie C wydajność krańcowa jest równa zeru i albo pozostaje taka jeśli wielkość produktu całkowitego nie rośnie, albo staje się ujemna, jeśli wielkość produktu całkowitego spada. Po przekroczeniu punktu B dalsze zwiększanie zatrudnienia przy niezmiennych rzeczowych składnikach może spowodować, że produkcja zacznie spadać. Jeżeli coraz większa liczba pracowników będzie sobie przeszkadzać lub oglądać się który z nich ma wykonać daną pracę, krańcowa wydajność tych ostatnio zatrudnionych stanie się ujemna. Nikt rozsądny nie będzie zwiększał zatrudnienia lub innego czynnika zmiennego poza punkt C, jeśli w wyniku tego produkcja zacznie spadać. Także żaden przedsiębiorca nie powinien zaprzestać zwiększania nakładu poniżej punktu A, jeśli w rezultacie produkcja wzrasta więcej niż proporcjonalnie
Izokwanta produkcji (krzywa jednakowego produktu) - krzywa ukazująca możliwości kombinacji kapitału i pracy, które mogą być użyte do wytworzenia tej samej wielkości produkcji w przedsiębiorstwie. Ruch wzdłuż izokwanty oznacza wzrost jednego i spadek drugiego czynnika przy zachowaniu takiego samego poziomu produkcji.
Marginalna stopa techniczna substytucji - stosunek zgodnie, którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie.
Izokoszta (linia jednakowego kosztu) - krzywa, która reprezentuje wszystkie możliwe kombinacje nakładu kapitału i pracy, które przy danych cenach tych czynników mogą być nabyte przy określonym zasobie środków finansowych przedsiębiorstwa.
Optimum produkcji - optymalna kombinacja czynników, która określa najbardziej efektywną kombinację nakładów czynnika pracy i kapitału dla danego poziomu środków finansowych. Znajduje się ona w punkcie styczności izokoszty z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi, w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym.
Koszty produkcji w krótkim okresie.
Funkcja kosztów to relacja między kosztami produkcji i odpowiednią wielkością produkcji. Rodzaje kosztów w krótkim okresie:
• koszty stałe całkowite - są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji np. koszty dzierżawy lokali i gruntów, koszty te są niezmienne dla danego okresu, ich wartość jest liczbą stałą,
• koszt stały przeciętny - koszt stały jednostkowy, maleje wraz ze wzrostem produkcji
• koszt zmienny całkowity - są zależne od wielkości produkcji, rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji,
• koszt zmienny przeciętny - koszt zmienny całkowity na jednostkę produkcji, zmniejsza się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji,
• koszt całkowity produkcji - suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych,
• koszt całkowity przeciętny - koszt jednostkowy produktu, koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu,
• koszt krańcowy (marginalny) - przyrost kosztów całkowitych spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę, zmiana kosztu zmiennego wynikająca z jednostkowej zmiany produkcji.
W długim okresie wszystkie rodzaje kosztów ulegają zmianie, czyli wszystkie koszty są zmienne.

26. Elastyczność popytu i podaży.

Elastyczność - wrażliwość na zmiany.

Rynkowe prawo popytu i podaży wskazuje kierunki relacji popytu i podaży na zmiany ceny. Równocześnie na zmiany popytu i podaży danego produktu wywierają wpływ inne czynniki, jak dochody i ceny innych produktów. Miernikiem pozwalającym dokładnie ocenić rozmiary wzrostu lub spadku popytu i podaży w wyniku zmiany cen czy dochodów jest elastyczność popytu i podaży. Rozmaite dobra różnią się stopniem, w jakim kupowane ilości reagują na zmiany odpowiednich cen.

1. Elastyczność popytu jest miarą procentowej zmiany popytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpływającego na popyt. Stosując zasadę ceteris paribus, możemy analizować i mierzyć reakcję popytu na zmianę każdego z czynników wpływających na popyt. W ten sposób wyróżnia się trzy rodzaje elastyczności:

• cenową,

• mieszaną popytu,

• dochodową popytu.

Popyt na dany produkt jest elastyczny względem ceny, gdy spadek ceny spowoduje zwiększenie sprzedanej ilości i zwiększeni ogólnej wartości utargu.

Ogólna formuła elastyczności popytu:

E_D= procentowa zmiana wielkości popytu/procentowa zmiana czynnika wpływającego na popyt.

Znajomość współczynnika elastyczności pozwala:

• zrozumieć, dlaczego rynki niektórych dóbr charakteryzują się dużymi fluktuacjami wolumenu transakcji i stabilnymi cenami, a inne odwrotnie,

• obliczyć, o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu (niedobór podaży) lub o ile obniżyć cenę, aby zlikwidować nadwyżkę podaży,

• określić wpływ ceny na sumę wydatków konsumentów i przychodów producentów.

1. Jeżeli czynnikiem wpływającym na zmiany rozmiarów popytu na dobro X jest cena dobra X, mamy do czynienia z cenową elastycznością popytu. Współczynnik elastyczności cenowej popytu:

E_p= %ΔQDx / %ΔPx => wsp. przyjmuje zawsze wartości ujemne.

2. Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu jest miernikiem reakcji popytu na dobro X w wyniku zmiany ceny dobra Y (komplementarne lub substytucyjne), wyraża się wzorem:

E_m= %ΔQDx / %ΔPy => przyjmuje wartości ujemne - dla dóbr komplementarnych (jeżeli przy spadku ceny dobra Y popyt na dobro X wzrasta to dobra są komplementarne)

=> jest = 0 - dla dóbr niezależnych

=> przyjmuje wartości dodatnie - dal dóbr substytucyjnych

3. Elastyczność dochodowa popytu jest miernikiem reakcji popytu na dobro X w wyniku zmiany dochodów kupujących DP, wyraża się wzorem:

E_DP= %ΔQDx / %ΔDP => wartości dodatnie - dla dóbr niższego rzędu

=> wartości dodatnie - dla dóbr normalnych

=> <0,1> - dla dóbr podstawowych

=> wartości większe od 1 - dla dóbr luksusowych.

• Elastyczność łukowa dotyczy odcinka (segmentu) krzywej popytu.

• Elastyczność punktowa odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu, mierzy reakcję popytu w konkretnym punkcie na ‮krzywej popytu i osiąga wartości od 0 do ∞.

• popyt jest elastyczny, gdy wartości współczynników elastyczności jest większa od 1,

• popyt jest nieelastyczny lub stosunkowo sztywny, gdy współczynnik elastyczności przybiera wartości mniejsze od 1,

• elastyczność jednostkowa występuje gdy współczynnik elastyczności równa się 1,

• popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny), gdy współczynnik elastyczności jest równy 0,

• popyt jest doskonale elastyczny, gdy współczynnik elastyczności jest równy ∞

Nachylenie krzywej popytu jest stałe, natomiast elastyczność popytu zmienia się od -∞ do.

2. Elastyczność cenowa podaży.

Współczynnik elastyczności cenowej podaży określa procentową zmianę wielkości dostarczanych na rynek ilości, będącą reakcją na zmianę ceny o 1%. Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie, dlatego również elastyczność cenowa podaży jest dodatnia. Wartości współczynnika elastyczności cenowej (Es) podaży zmieniają się od 0 do ∞.

• Es > 1 - krzywa podaży elastyczna

• Es = 1 - elastyczność jednostkowa

• Es < 1 - krzywa podaży nieelastyczna.

• Każda liniowa krzywa podaży przechodząca przez początek układu współrzędnych ma elastyczność jednostkową dla każdej ceny.

• Każda krzywa podaży przecinająca oś rzędnych ma współczynnik większy od jedności.

• Każda krzywa podaży przecinająca oś odciętych jest nieelastyczna.

Krzywe podaży w długim okresie są bardziej elastyczne niż krzywe podaży w krótkim okresie. Długi okres jest związany z inwestycjami.

Podaż jest elastyczna, gdy firmy mogą łatwo i szybko zmieniać wielkość podaży w odpowiedzi na zmianę ceny. Czas, jaki potrzebuje firma, aby dostosować podaż do zmian ceny zależy od:

• istnienia rezerw mocy wytwórczych,

• poziomu zapasów,

• długości okresu produkcyjnego.

Podaż produktów przemysłowych jest bardziej elastyczna niż produktów rolniczych. W przemyśle na wzrost popytu można reagować:

• zatrudniając pracowników,

• włączając bezczynne maszyny,

• pracując w godzinach nadliczbowych.

27. Regulacja cen przez państwo (ceny maksymalne i minimalne).

Znajomość praw rynku przynosi wiele korzyści producentom i sprzedawcom, a także spekulantom występującym w podwójnej roli - nabywcy i sprzedawcy Producenci działający w warunkach konkurencji niedoskonałej mogą w pewnym stopniu wywierać wpływ na poziom ceny i wielkość oferty rynkowej. Podmiotem gospodarczym, dla którego równie ważna jest znajomość praw rynku, jest państwo a zwłaszcza jego agendy zajmujące się korygowaniem lub uzupełnianiem mechanizmu rynkowego. W Polsce taką działalność prowadzą m.in. Agencja Rynku Rolnego i Agencja Węgla. Agencje te, działające na szczeblu centralnym i w terenie, realizują cele publiczne i muszą być świadome jak działać na rynku
i jakie mogą być skutki tej działalności.

W gospodarce centralnie planowanej ceny większości towarów były ustalane przez państwo, które nie brało pod uwagę popytu i podaży oraz elastyczności. Ceny były z zasady kształtowane poniżej poziomu równowagi. Skutkiem tego był stale utrzymujący się niedobór na rynkach dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych.

Podstawowy problem sprowadzał się do odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób zapewnić odpowiednią podaż w warunkach ceny niższej od ceny równowagi. Wykorzystane były trzy sposoby:
- stosowanie przymusu, co oznaczało wydawanie przedsiębiorstwom nakazów dotyczących m.in. ilości produkcji, wielkości zatrudnienia i płac maksymalnych;
- ustalenie wszystkich cen - ceny urzędowe czynników produkcji;
- udzielanie producentom dotacji.

Liberalizacja cen, czyli zaprzestanie ich ustalania przez państwo, powoduje;
- likwidację niedoboru podaży;
- likwidacje kolejek po deficytowe towary;
- likwidację czarnego rynku;
- likwidację rynku dla uprzywilejowanych;
Ponadto liberalizacja cen na dobra produkcyjne spowodowała:
- wzrost kosztów produkcji i dalszy wzrost cen (przesunięcie krzywej podaży w lewo)
- ograniczenie ilości dóbr oferowanych na rynek
Na wzrost kosztów dodatkowo wpłynęły:
- wzrost kursu walutowego;
- wzrost stopy oprocentowania kredytów.

W niektórych przypadkach rząd nie chce dopuścić do ograniczenia produkcji. W tej sytuacji będzie zmuszony do dotowania produkcji, co skłoni producentów do zwiększenia produkcji (przesunięcie krzywej podaży w prawo). W początkowym okresie jest możliwe zrównoważenie rynku za pomocą dotacji. Dotowanie w dłuższym okresie wywołuje jednak inne reakcje producenta niż w gospodarce rynkowej, ponieważ producent nie jest tak mocno zainteresowany obniżaniem kosztów i umacnianiem się na rynku, liczy bowiem na dotacje państwowe i w konsekwencji znowu może pojawić się niedobór podaży.

Niestabilność rynku rolnego po liberalizacji cen. Długi cykl produkcji rolnej sprawia, iż mimo wzrostu kosztów, producenci wytworzyli nadwyżkę swoich produktów, gdyż reagowali na inną cenę równowagi. Po podwyżce kosztów punkt równowagi przesunął się. Producenci rolni nie zdążyli jednak dostosować się do nowych warunków: ponieśli wyższe koszty, a za swe produkty nie otrzymali odpowiednio wyższych cen.

Ze względu na szczególne właściwości produkcji rolnej, jest ona w wielu krajach regulowana przez państwo. Po podjęciu decyzji o regulacji i po powołaniu odpowiedniej agencji rządowej, możliwe są dwie podstawowe metody oddziaływania na dany rynek;
- agencja rządowa może wywierać wpływ na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż,
- agencja rządowa może bezpośrednio ustalać ceny.

Wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż polega na wykorzystaniu prawa popytu i podaży w taki sposób, by utrzymać ustaloną cenę. Dokonuje się to przez zamówienia rządowe i zapasy buforowe.

Zapas buforowy działa w ten sposób, że gdy cena spada poniżej ustalonej, wtedy ze zgromadzonego funduszu kupuje się dane dobro w celu utrzymania wyższej ceny (oddziaływanie na popyt), gdy zaś cena nadmiernie rośnie, wówczas agenda rządowa sprzedaje dane dobro (oddziaływanie na podaż).

Drugim rozwiązaniem jest bezpośrednie ustalanie cen przez agendy rządowe, czyli ustalanie cen powyżej ceny równowagi - ceny maksymalne.

Wprowadzenie przez rząd cen regulowanych powoduje skutki antyefektywnościowe oraz wypaczenie intencji społeczeństwa, którego zamiarem było pomaganie słabszym, nie mogącym sprostać warunkom funkcjonowania konkurencyjnych rynków. W konsekwencji skutki regulowania cen przez państwo obejmują także tych producentów, którzy opieki państwa nie potrzebują.

Skutek wprowadzenia płacy minimalnej: Wzrost poziomu płacy minimalnej podnosi stawkę za godzinę pracy, tym którzy są zatrudnieni, ale jednocześnie zmniejsza poziom zatrudnienia.

Skutki ustalenia maksymalnego poziomu czynszu: Po wprowadzeniu pułapu wzrostu czynszu początkowo liczba oferowanych mieszkań maleje, z czasem rośnie wrażliwość podaży na zmianę czynszu i krzywa podaży przesuwa się, kontrola czynszów wywołuje teraz znacznie większy spadek podaży.

Gdy ze względów politycznych lub społecznych nie zezwala się na wzrost ceny rynkowej po to, aby zmniejszyć wielkość popytu do poziomu sprzedaży, dochodzi do powstania formy niecelowego mechanizmu racjonowania. W skrajnych przypadkach rządy na ogół wprowadzają sformalizowane sposoby alokacji lub racjonowanie kartkowe.
W warunkach racjonowania kartkowego każdy konsument w celu dokonania zakupu dobra musi oprócz pieniędzy posiadać kartkę - występują więc dwa rodzaje „pieniądza”. Dobra zawsze są dobrami rzadkimi w tym sensie, że nigdy nie ma ich w dostatecznej ilości, by dać wszystkim potrzebującym. Sama cena zawsze racjonuje ograniczoną podaż: rośnie po to, by wyeliminować nadwyżkę konsumpcji w stosunku do podaży, i po to, by nastąpił wzrost produkcji; spada, by zachęcić do wzrostu konsumpcji, ograniczyć produkcję i zmniejszyć nadmierne zapasy. Gdy wkracza rząd, by integrować w prawo popytu i podaży, zawsze pojawia się jakiś inny mechanizm odgrywający rolę racjonowania i zwykle dzieje się to przy znacznym stopniu marnotrawstwa.

Regulacje cenowe państwa:
Państwo może oddziaływać na ceny:
- pośrednio - za pomocą narzędzi polityki fiskalnej (VAT, cło, akcyza),
- bezpośrednio - przez ustalanie pułapu cen (ceny maksymalne i ceny minimalne).

CENA MAKSYMALNA - (pułap ceny, sufit cenowy) - jest to cena urzędowa, której nie można przekroczyć, cena sprzedaży określonego dobra. Jest to cena niższa od ceny równowagi rynkowej, skutkująca niedoborem rynkowym, ustalana w celu ochrony interesów konsumentów.

CENA MINIMALNA - (podłoga cenowa) - jest to cena urzędowa, poniżej której nie można sprzedawać określonego dobra. Jest to cena wyższa od ceny równowagi, skutkująca nadwyżką rynkową, ustalana jest ona w celu ochrony interesów producentów.




28. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu

Wielkość produkcji społecznej i jej części składowych oraz badać istniejące między nimi współzależności pozwala mierzyć system rachunków dochodu narodowego. Kluczem do zrozumienia rachunku dochodu narodowego jest pojęcie ruchu okrężnego produkcji, dochodów i wydatków. Istnieją trzy sposoby pomiaru produkcji społecznej. Można je przedstawić na podstawie prostego modelu gospodarki zamkniętej (tj. nie prowadzącej wymiany z zagranicą), bez udziału państwa. Efektem połączenia nakładów czynników wytwórczych jest - w najprostszej postaci - określona wartość produkcji. Czynniki wytwórcze otrzymują dochody (wynagrodzenia), które zostają przeznaczone na wydatki. Te trzy kategorie - wartość produkcji, dochody czynników produkcji i wydatki - stanowią alternatywne mierniki produkcji krajowej.

Produkt krajowy brutto (PKB) w gospodarce zamkniętej bez udziału państwa można obliczyć, sumując wartość dodaną wytworzoną w poszczególnych gałęziach gospodarki. Ten sam wynik otrzymamy, dodając wszystkie wydatki na dobra finalne i usługi lub sumując dochody wypłacone czynnikom produkcji. Zapasy można traktować jako majątek obrotowy, w związku z czym zmiany poziomu zapasów należy ujmować jako część inwestycji. Część dochodu nie wydana przez gospodarstwa domowe stanowi oszczędności.

W tym prostym modelu gospodarki wydatki gospodarstw domowych są przeznaczone na zakup dóbr konsumpcyjnych, a wydatki przedsiębiorstw - na inwestycje. Dochody gospodarstw domowych są przeznaczane na konsumpcję, albo na oszczędności. W efekcie zawsze zachodzi równość między faktycznymi oszczędnościami i faktycznymi inwestycjami. Przedsiębiorstwa zaciągają pożyczki na sfinansowanie inwestycji dokładnie w takiej wysokości, jaka odpowiada nie wydanej przez gospodarstwa domowe (i udostępnionej przedsiębiorstwom w postaci pożyczek) części dochodu. Powyższa równość odnosi się tylko do sytuacji ex post, ponieważ nie zawsze zamierzone (planowane) inwestycje i oszczędności są sobie równe.

Wprowadzenie do modelu budżetu państwa oznacza zmianę niektórych założeń. Państwo ingeruje w działalność gospodarczą, osiągając dochody przez nakładanie podatków bezpośrednich i pośrednich, dokonując wydatków na dobra i usługi oraz płatności transferowych. Wydatki państwa na dobra i usługi włącza się do rachunku całkowitych wydatków. Wydatki transferowe budżetu państwa oraz obciążające dochody ludności podatki bezpośrednie wpływają na poziom dochodów rozporządzalnych ludności, czyli tych dochodów, które gospodarstwa domowe przeznaczają na konsumpcję i oszczędności. Istnienie podatków pośrednich sprawia, że PKB można ujmować dwojako: w cenach rynkowych (zawierających podatki pośrednie) albo w cenach czynników produkcji (po odjęciu podatków pośrednich netto, czyli sumy podatków pośrednich pomniejszonych
o subsydia państwa wypłacane przedsiębiorstwom).

Jeżeli rozpatrujemy gospodarkę otwartą i do modelu wprowadzimy handel zagraniczny, to musimy wziąć pod uwagę transakcje zawierane między danym krajem
a zagranicą. Występuję one w postaci eksportu i importu dóbr oraz usług, a także transferów dochodów z własności za granicą. Nadwyżka eksportu nad importem (eksport netto) jest elementem składowym produktu krajowego brutto. Jeżeli dodamy do tego wartość dochodów netto z własności i pracy za granicą, otrzymamy produkt narodowy brutto (PNB), tj. całkowity dochód obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca uzyskania dochodu.
Końcowym uzupełnieniem modelu jest uwzględnienie faktu zużywania się w czasie dóbr kapitałowych (środków trwałych). Pomniejszając PNB o wielkość ich amortyzacji, otrzymujemy dochód narodowy (lub inaczej - produkt narodowy netto) tzn. ilość pieniędzy, jaką społeczeństwo przeznacza na zakup dóbr i usług po odłożeniu odpowiednich środków finansowych niezbędnych do utrzymania stałej wartości majątku (zasobu kapitału).

Dochód narodowy przede wszystkim jest to miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce. Dochód narodowy przypadający na mieszkańca daje jednocześnie pogląd
o poziomie życia mieszkańców kraju i pozwala dokonywać porównań międzynarodowych.

Amortyzację liczy się w różnych krajach w różny sposób, dlatego lepszą niż dochód narodowy podstawą do porównań międzynarodowych jest produkt narodowy brutto (nie zachodzi tu bowiem potrzeba odliczania amortyzacji).

Konieczne jest rozróżnienie nominalnego i realnego produktu narodowego brutto. PNB w ujęciu nominalnym mierzy się w cenach bieżących, co powoduje, że zawiera on
w sobie efekty zmian poziomu cen wywołane inflacją. PNB w ujęciu realnym mierzy się
w cenach stałych wybranego okresu, nazywanego okresem bazowym. Realny PNB wyraża fizyczne rozmiary produkcji społecznej, eliminując wpływ inflacji. W krajach o wysokim przyroście naturalnym celowe jest także posługiwanie się miernikiem PNB per capita, czyli PNB na 1 mieszkańca.
Przy ocenie rozmiarów realnej produkcji społecznej pożądany byłby miernik
o możliwie najszerszym zakresie. Należałoby przy tym odliczyć wartość produktów uznanych za społecznie niepożądane oraz odjąć szkodliwe efekty uboczne działalności gospodarczej, np. zanieczyszczenie środowiska, a jednocześnie dodać efekty pominiętych, trudnych do zmierzenia rodzajów działalności, np. pracę gospodyń domowych. Miernik ten powinien też uwzględnić szacunkową wartość dóbr i usług nie rejestrowanych, a wytwarzanych i sprzedawanych w tzw. szarej strefie. Skala tego zjawiska jest zróżnicowana w poszczególnych krajach, co wiąże się w wysokością podatków i dyscypliną podatkową. Przykładem kompleksowego miernika produkcji społecznej jest wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto. Wysokie koszty liczenia tą metodą i jej zawartość sprawiają, że PNB pozostanie prawdopodobnie najszerzej stosowaną miarą aktywności gospodarczej.

29. Czynniki i mierniki wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy nie jest niczym innym jak przyrost realnego PNB. PNB jest miarą całkowitego dochodu gospodarki narodowej. O wielkości dochodu narodowego świadczy ilość dóbr i usług, na których zakup może pozwolić sobie gospodarka jako całość. (David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch). Wzrost gospodarczy mierzymy za pomocą stopy wzrostu realnej produkcji społecznej (PNB) oraz rzadziej za pomocą PKB. Do czynników które wpływają na wzrost gospodarczy należą: kapitał produkcyjny, praca, kapitał ludzki, ziemia, surowce oraz wiedza techniczna. Rozważania nad tym jak poszczególny czynnik wpływa na wzrost gospodarczy trzeba rozpocząć od zdefiniowania funkcji produkcji. Funkcja produkcji obrazuje maksymalne rozmiary produkcji, jakie może osiągnąć gospodarka dzięki wykorzystaniu określonych nakładów czynników wytwórczych, przy danym poziomie wiedzy technicznej. Kapitał produkcyjny to maszyny, budynki oraz zapasy surowców i materiałów, które wraz z innymi czynnikami wytwórczymi uczestniczą w procesie produkcyjnym. Wzrost całkowitych zasobów kapitału i kapitału przypadającego na 1 zatrudnionego pozwalają zwiększyć produkcję. Jednak w miarę upływu czasu kapitał się zużywa. Do utrzymania istniejącego zasobu kapitału konieczna staję się określona wielkość inwestycji. Inwestycje te powinny być odpowiednio duże, jeśli przy wzroście zatrudnienia chcemy utrzymać na nie zmienionym poziomie techniczne uzbrojenie pracy. Przy większych rozmiarach inwestycji wzrośnie techniczne uzbrojenie pracy, co pozwoli zwiększyć wydajności pracy, czyli wielkość produkcji wytwarzanej na jednego zatrudnionego. Wzrost technicznego uzbrojenia pracy jest jednym z podstawowych sposobów zwiększania wydajności i dochodu na 1 mieszkańca. Drugi czynnikiem powodującym wzrost gospodarczy jest praca. Istnieją dwa źródła wzrostu zatrudnienia w gospodarce: wzrost liczby ludności oraz zwiększenie udziału zatrudnionych w ogólnej liczbie ludności. Wielkość nakładów pracy zależy od liczby zatrudnionych i czasu pracy. Przy danej wielkości zatrudnienia wydłużenie czasu pracy spowoduje wzrost nakładów pracy i zwiększenie rozmiarów produkcji. Kapitał ludzki to ucieleśniona w ludziach wiedza i umiejętności. Wzrost poziomu wykształcenia oraz kwalifikacji i doświadczenia zawodowego pracowników pozwala zwiększyć produkcję przy danym zasobie kapitałów rzeczowego. Np. w czasie drugiej wojny światowej kapitał rzeczowy w Niemczech został zniszczony, zaś kapitał ludzki w większości nie został naruszony. Dzięki pomocy amerykańskiej udzielonej w ramach planu Marshalla, Niemcy po 1945 roku był w stanie się szybko rozwinąć i odbudować zasoby kapitału rzeczowego. Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzrost gospodarczy jest Ziemia. Ziemia odgrywa duże znaczenie w gospodarce o charakterze rolniczym. Wzrost powierzchni uprawnej na 1 zatrudnionego pozwala zwykle zwiększyć produkcję rolną. Rola ziemi jest czynnika produkcji nie jest tak istotna w gospodarkach wysoka rozwiniętych. Np. rozwój gospodarczy Hongkongu był możliwy, mimo że występuje tam znaczne przeludnienie a ziemia jest czynnikiem deficytowym. Istotnym czynnikiem wywierającym istotny wpływ na rozwój gospodarczy są surowce. Przy danych nakładach pozostałych czynników wzrost nakładu surowców powoduje wzrost produkcji. Istnieje pewna prawidłowość dotycząca surowców, gdyż surowce rzadkie i drogę zużywane są ostrożnie i oszczędnie, a zaś surowce występujące obficie obchodzimy się z mniejszą ostrożnością. Należy uwzględnić dwa rodzaje zasobów: odnawialne i nieodnawialne. Poza tymi czynnikami społeczeństwo dysponuje również zasobem wiedzy technicznej o metodach wytwarzania różnych dóbr. Części tej wiedzy jest zapisana w książkach i dokumentacji technicznej, zaś części jest zawarta w praktycznych umiejętnościach pracowników, będących efektem żmudnego zdobywania doświadczenia zawodowego. Wzrost gospodarczy dokonuję się poprzez postęp techniczny dokonywany przez wynalazki tj. odkrywanie nowej wiedzy, oraz innowacje tj. zastosowanie nowej wiedzy w procesie produkcji. Przełomowymi wynalazkami mającymi wpływ na wzrost gospodarczy było koło, silnik parowy, nowoczesny komputer. Innowacje zaś mają na celu wykorzystanie zdobytej bądź nowej wiedzy w praktyce, często wymagają inwestycji w postaci maszyn i urządzeń.

Wzrost gospodarczy oznacza sytuację, w której produkcja dóbr i usług, mierzona wzrostem PKB, rośnie z okresu na okres.
Czynniki wzrostu gospodarczego:

• Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych. Zwiększa rentowność kapitału i pozwala stawić czoła konkurencji rozwiniętych gospodarek. Jednak warunkiem wykorzystania innowacji technologicznych i wyników badań naukowych jest zaplecze finansowe. Tylko silny i bogaty kraj może sobie pozwolić na finansowanie badań naukowych, a następnie wdrożenie wyników tych badań. Jest to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.
• Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości (na ogół okresy spadku liczby ludności odpowiadają okresom mniejszego wzrostu lub stagnacji ekonomicznej). Poziom wykształcenia polepsza jakość i zwiększa rentowność pracy. Bardzo duże znaczenie mają koszty pracy, czyli koszty, które musi ponosić pracodawca z tytułu zatrudnienia pracownika (na przykład ubezpieczenia zdrowotne i świadczenia socjalne). Kolejnym czynnikiem wpływającym na efektywność pracy jest zakres jej automatyzacji oraz stopień rozwoju technologicznego kraju. Im on jest wyższy tym wyższy jest wskaźnik efektywności wykorzystania czasu pracy i potencjału pracowników.
• Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania produkcji. Podstawowe formy kapitału produkcyjnego to kapitał rzeczowy, kapitał finansowy i kapitał ludzki. Kapitał rzeczowy jest tym większy, im większy jest kapitał finansowy w gospodarce. Kapitał rzeczowy stanowi bowiem formę lokowania (inwestowania) kapitału finansowego. W gospodarkach rozwiniętych wolnym kapitałem finansowym (tj. możliwym do zamiany na kapitał rzeczowy) dysponują instytucje finansowe. Do instytucji finansowych zaliczamy banki, fundusze inwestycyjne czy emerytalne, pełniące funkcje instytucji pośrednictwa finansowego, ale także takie podmioty, jak giełda, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, czy inne wykonujące specyficzne funkcje na rynkach finansowych. Sposób organizacji tych instytucji, instrumenty finansowe, którymi dysponują, a także przyjęte w gospodarce zasady ich funkcjonowania tworzą system finansowy. System finansowy decyduje o zdolności gospodarki do efektywnego transformowania kapitału finansowego w kapitał rzeczowy. Słabo rozwinięty system finansowy ogranicza możliwości szybkiego powiększania rozmiarów kapitału rzeczowego. W ostatnich latach coraz większego znaczenia dla gospodarki nabiera kapitał intelektualny.
• Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów, wyników badań naukowych.

Mierniki wzrostu gospodarczego:
• produkt krajowy brutto(PKB): całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju(kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),
• produkt narodowy brutto(PNB): całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,
• dochód narodowy(DN): stanowi nowo wytworzoną wartość produktu krajowego w ciągu roku przez wszystkie podmioty gospodarki narodowej, skorygowaną o saldo rozliczeń z zagranicą,
• wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca.

30. Determinanty dochodu narodowego.

Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, którą wytworzyłaby gospodarka, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane.
Rozporządzalne dochody osobiste - dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymują od przedsiębiorstw, powiększone o wypłaty transferowe otrzymywane od państwa i zmniejszone o podatki bezpośrednie płacone państwu. Są to inaczej dochody, jakie gospodarstwa mogą przeznaczyć na wydatki lub oszczędności.
Funkcja konsumpcji - obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych.
Krańcowa skłonność do konsumpcji - część każdej dodatkowej jednostki dochodu rozporządzalnego, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na konsumpcję.
Popyt inwestycyjny - oznacza zamierzone (planowane) przez przedsiębiorstwa powiększenie zasobów kapitału trwałego (fabryki i maszyny) oraz stanu zapasów.
Popyt globalny - suma, którą przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na dobra i usługi przy różnej wielkości dochodu.
Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny lub - inaczej - planowane globalne wydatki dokładnie zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.

Mnożnikiem nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.
Zmiana rozmiarów oszczędności, jakie gospodarstwa domowe pragną poczynić przy każdym poziomie dochodu, prowadzi do zmiany wielkości dochodu zapewniającej równowagę. Nie następuje natomiast zmiana oszczędności w punkcie równowagi; nadal muszą się one równać planowanym inwestycjom. Zjawisko to określa się mianem paradoksu zapobiegliwości.

31. Główne teorie inflacji.

Inflacja jest to wzrost przeciętnego poziomu dóbr w jakimś czasie. Ma miejsce wtedy gdy trwały wzrost cen wielu dóbr nie jest równoważony spadkiem cen innych dóbr. Czysta inflacja jest przypadkiem szczególnym, który pojawia się wtedy, kiedy wszystkie cenny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie. Mirnikami inflacji są:
1. Deflator produktu narodowego brutto - jest to stosunek nominalnego PNB do realnego PNB (nominalny PNB to wartość wszystkich produktów końcowych wyprodukowanych w gospodarce obliczony przy wykorzystaniu cen bieżących , zaś realny PNB to wartość wszystkich produktów końcowych wyprodukowanych w gospodarce obliczonych na podstawie cen obowiązujących w danym czasie)
2. Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPV) - mierzy przeciętny poziom cen typowego koszyka dóbr i usług konsumowanego przez przeciętnego konsumenta. Jest on wyodrębniony ze wszystkich towarów i usług konsumpcyjnych zawierającego elementy o najwyższych wagach występujących w budżetach gospodarstw domowych. Wagi te obliczane są na podstawie badań statystycznych na reprezentatywnej próbie gospodarstw domowych, natomiast poziom cen sprawdzany jest miesięcznie na wybranej próbie punktów usługowych i handlowych.
3. Indeks cen producenta (PPI) - jest to wskaźnik badający ceny produktów, półproduktów i surowców na różnych etapach produkcji.
Do głównych teorii inflacji zaliczamy: inflacja kosztowa, inflacja popytowa, inflacja monetarna oraz inflacja strukturalna.
Inflacja koszowa pojawia się w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowanych wzrostem cen np. energii lub płac. Poziom cen pchany jest wtedy przez rosnące koszty.(E. Nojszewska Podstawy ekonomi). Inflacja to polega na tym że rosnące koszty produkcji są przyczyną prowadzącą do ograniczenia zagregowanej podaży. Przy określonym poziomie cen wielkość zagregowanego popytu przewyższa wielkość zagregowanej podaży, co powoduje niedobór produktów w gospodarce, powodując wzrost poziomu cen, czyli inflacje.
Inflacja popytowa występuje gdy rosnący popyt spotyka się z nieelastyczno podażą. Powoduje to że prawie cały wzrost popytu objawia się na rynku wzrostem cen. Gdy gospodarka osiągnie wielkość produkcji potencjalnej wzrost popytu prowadzi do inflacji. Nadwyżka popytu globalnego nad możliwością jego zaspokojenia określa się mianem luki inflacyjnej. Wzrost cen wywołany zwiększonym poziomem popytu powoduje dalszy wzrost cen. Wyniku inflacji część podmiotów osiąga wyższe dochody co powoduje zwiększenie ich popytu a jednocześnie ci którzy osiągają wyniku wzrostu cen niższe dochody realne domagają się wyższych płac.
Inflacja monetarna - opiera się na równaniu obiegu pieniądza Fishera.
MV = PY
W tej teorii zakłada się stabilność dochodu narodowego wyniku występowania w gospodarce stanu bliskiego stanowi pełnego zatrudnienia. Ponieważ szybkość obiegu pieniądza zmienia się bardzo powoli a poziom dochodu jest względzie stabilny należy przyjąć że głównym czynnikiem determinującym zmianę poziomu cen jest ilość pieniądza w obiegu.
Inflacja strukturalna występuje gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury popytu i pojawiają się nie dobory najbardziej poszukiwanych produktów.

Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Dlatego inflacja jest procesem, trwałym, a nie skokowym oraz dotyczy ogólnego koszyka dóbr, a nie tylko niewielu z nich.
Teoria monetarna (ilościowa) upatruje przyczynę inflacji w nadmiernej podaży pieniądza. Należy zaznaczyć, że w świetle klasycznej teorii ilościowej pieniądza, państwo przez kształtowanie polityki pieniężnej i ilości pieniądza wpływa na poziom cen, a nie na wielkości realne gospodarki czyli dochód lub zatrudnienie.
Popytowa teoria inflacji (inflacja ciągnięta przez popyt) - mówi, że to wzrost popytu jest przyczyną wzrostu cen w warunkach pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych. Wtedy wzrost popytu nie przekłada się na wzrost dochodu a tylko na wzrost cen.
Kosztowa teoria przyczyn inflacji (inflacja pchana przez koszty) mówi, że przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Przedsiębiorstwa przerzucają ceny czynników produkcji na ceny produktów.

Rodzaje inflacji kosztowej to:
• inflacja płacowa (spirala płacowo-inflacyjna) spowodowana żądaniami związków
zawodowych,
• inflacja spowodowana przez monopolistów,
• inflacja wywołana wzrostem cen produktów importowanych np. cen ropy,
• inflacja spowodowana przez wzrost podatków, np. kosztów pracy lub CIT.

32. Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy.

Przyczynami bezrobocia zajmowano się od zarania rozwoju ekonomii klasycznej. Dzisiejszy dorobek teoretyczny w tej dziedzinie wywodzi się z dwóch nurtów w ekonomii: pierwszym jest ujęcie neoklasyczne, a drugim kierunek keynesistowski. Przyczyn bezrobocia zaczynamy rozpatrywać od analizy tego zjawiska w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy.

Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy

• Krzywa agregatowego popytu na pracę (P_pp), przedstawiona na wykresie pokazuje, jaką liczbę osób chcą zatrudnić pracodawcy przy różnych poziomach stawek płac realnych (P_tr)

• Im stawki płac są wyższe, tym popyt na pracę jest niższy

• Krzywa agregatowej podaży pracy (P_dp) pokazuje liczbę osób gotowych do zaakceptowania istniejących ofert pracy i podjęcia pracy przy różnych poziomach stawek płac realnych

• Wynika z tego, że sytuacja na rynku pracy uzależniona jest od poziomu stawek płac realnych

• Gdy stawki ukształtują się na poziomie P_łr0, mamy do czynienia z równowagą na rynku pracy (popyt równy podaży)

• Nierównowaga na rynku pracy wystąpi wówczas, gdy stawki płac realnych odchylać się będą od poziomu P_łr0 (wówczas popyt ≠ podaży). Gdyby stawki te ustaliły się na poziomie P_łr1, to wystąpiłaby nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę równa odcinkowi CD.




Wykres . Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi

Jeśli rynek pracy znajduje się w stanie równowagi, przy stawce płac realnych P_łr0, agregatowy popyt na pracę S_r0 jest równy agregatowej podaży pracy (punkt A). Ale nawet wówczas nie wszystkie osoby poszukujące pracy są zatrudnione. Bezrobocie, które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy, nazywane jest też bezrobociem równowagi lub bezrobociem naturalnym. Na wykresie znajduje ono wyraz w nadwyżce liczby osób poszukujących pracy przy stawce płac równej P_łr0 nad liczbą osób akceptujących oferty pracy przy tej stawce, czyli S_r1 - S_r0. Podstawowymi typami bezrobocia równowagi są: bezrobocie frykcyjne i strukturalne.

Jeśli rynek pracy znajduje się w stanie nierównowagi, charakteryzującej się nadwyżką podaży pracy, przy stawce płac realnych P_łr1, to liczba osób chcących pracować i poszukujących pracy S_r4 przewyższa liczbę osób, którą chcą zatrudnić pracodawcy S_r2. Odcinek CE wyznacza rozmiar bezrobocia w sytuacji nierównowagi przy stawce P_łr1. Bezrobocie to można podzielić na dwie części:

• bezrobocie równowagi, odpowiadające odcinkowi DE, który wyznacza nadwyżkę siły roboczej S_r4 - S_r3

• bezrobocie nierównowagi, odpowiadające odcinkowi CD, który wyznacza nadwyżkę podaży pracy nad popytem na pracę S_r3 - S_r2.

33. Czynniki determinujące popyt na pieniądz i podaż pieniądza.

Podaż pieniądza
Na wielkość podaży pieniądza oddziałuje bank centralny za pomocą trzech głównych sposobów. Po pierwsze, może nałożyć wymóg utrzymywania rezerw obowiązkowych. Oznacza to, że banki komercyjne (a także inne instytucje finansowe) muszą utrzymywać określoną minimalną stopę rezerw w postaci gotówki lub innych płynnych aktywów. Wymóg ten zmusza banki do utrzymywania większej ilości gotówki, ograniczając skalę kreacji pieniądza kredytowego, obniża wysokość mnożnika kreacji pieniądza, a tym samym - rozmiary podaży pieniądza, przy danym zasobie pieniądza wielkiej mocy.
Drugim narzędziem oddziaływania na skalę operacji kredytowych banków jest stopa dyskontowa, tj. stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Wielkość rezerw utrzymywanych przez banki kształtuje się zazwyczaj powyżej poziomu określonego przez obowiązujące przepisy. Rozmiary nadwyżki rezerw ponad poziom minimalny zależą od różnicy między rynkową stopą procentową od kredytów
a stopą dyskontową. Podnosząc stopę dyskontową do wysokiego, karnego poziomu, bank centralny może skłonić banki komercyjne do utrzymywania większej nadwyżki rezerw i tym samym obniżyć tempo kreacji pieniądza. Oba mechanizmy działają za pośrednictwem mnożnika kreacji pieniądza.
Trzecią metodą kontroli podaży pieniądza jest oddziaływanie banku centralnego na zasób pieniądza gotówkowego (pieniądza wielkiej mocy) przez operacje otwartego rynku, czyli zakupów papierów skarbowych.
Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego można sfinansować przez zaciąganie pożyczek u ludności i przedsiębiorstw za pośrednictwem sprzedaży bonów skarbowych
i obligacji, albo przez druk pieniędzy, tj. sprzedaż bankowi centralnemu wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych w zamian za gotówkę. Operacje te wpływają na wielkość zasobu pieniądza wielkiej mocy, a tym samym - przy danym mnożniku pieniężnym - na podaż pieniądza. Bank centralny jest ponadto odpowiedzialny za zarządzanie długiem publicznym, tzn. za emisję nowych papierów skarbowych w celu wykupu wcześniej wyemitowanych. Zarządzanie długiem publicznym wymaga też podjęcia decyzji co do długości okresu wykupu i oprocentowania nowych emisji.

Popyt na pieniądz
Najważniejsze motywy utrzymywania przez podmioty gospodarcze pieniądza wiążą się z jego dwiema głównymi funkcjami; środka wymiany i środka przechowywania wartości.

Motyw transakcyjny utrzymywania pieniądza wynika z niedoskonałej synchronizacji w dochodów i wydatków w czasie. Ludzie otrzymują dochody na ogół w regularnych odstępach czasu, transakcji natomiast dokonują zazwyczaj nieregularnie. Wielkość posiadanego zasobu pieniądza w ujęciu nominalnym jest funkcją poziomu cen. Oznacza to, że popyt na pieniądz jest związany z jego siłą nabywczą (tj. ilością dóbr i usług, jakie można za niego nabyć). W związku z tym bardziej celowe jest posługiwanie się pojęciem popytu na pieniądz w ujęciu realnym (realne zasoby pieniądza). Zakładamy też, że realna wartość zamierzonych transakcji jest uzależniona od wielkości realnego dochodu narodowego.
Motyw przezorności odzwierciedla istnienie czynnika niepewności. Ludzie trzymają pewną ilość gotówki na wypadek pojawienia się w przyszłości nieprzewidywalnych wydatków (np. okazyjne zakupy). O tym, jaka jest to ilość, decyduje przede wszystkim wysokość dochodów realnych. Zarówno motyw transakcyjny, jak i motyw przezorności wiążą się z funkcją pieniądza jako środka wymiany.
Motyw portfelowy wynika z chęci posiadania zróżnicowanego - pod względem stopnia ryzyka - portfela aktywów. Pieniądz jest uznawany na ogół za łatwo zbywalny
i bezpieczny rodzaj aktywu. Motyw portfelowy ma największe znaczenie w przypadku szerokich definicji pieniądza. Przy wyjaśnianiu jego istoty odwołujemy się do pojęcia kosztu alternatywnego utrzymywania pieniądza. Jednostki będą gromadziły pieniądze aż do momentu (punktu) w którym korzyść krańcowa zrówna się z kosztem krańcowym. Koszt krańcowy pieniądza zależy od nominalnej stopy procentowej (a dokładniej - od różnicy
w oprocentowaniu pieniądza i obligacji). Korzyść krańcowa z dodatkowej jednostki pieniądza jest stosunkowo wysoka, gdy posiadany zasób pieniądza jest mały, lecz zmniejsza się wraz ze wzrostem tego zasobu.

Zmiany cen nie wpływają na popyt na realne zasoby pieniądza. Wzrost stopy procentowej zwiększa koszt alternatywny utrzymywania pieniądza i ogranicza popyt na pieniądz. Wzrost dochodu realnego prowadzi do zwiększenia popytu na pieniądz w ujęciu realnym, gdyż powoduje wzrost liczby zawierania transakcji.

Równowaga na rynku pieniężnym
Występuje wówczas, gdy podaż pieniądza i popyt na pieniądz zrównują się. Bank centralny kontroluje podaż pieniądza za pomocą operacji otwartego rynku i poprzez określenie minimalnej stopy rezerw bankowych, ale narzędzia te oddziałują jedynie na nominalną podaż pieniądza, a nie na podaż realną (która zależy ponadto od poziomu cen, tu zakładamy, że ceny są stałe). Równowaga na rynku pieniężnym jest osiągana wówczas, gdy wielkość zapotrzebowania na realne zasoby pieniądza jest równa wielkości podaży tych zasobów. Przy danym poziomie realnego dochodu stopa procentowa tak dostosowuje się do zmian innych wielkości, aby została osiągnięta równowaga. Mechanizm kształtowania się równowagi obejmuje rynek obligacji: np. nadwyżka popytu na pieniądz oznacza nadwyżkę podaży obligacji, a to z kolei prowadzi do spadku ich cen i wzrostu stopy procentowej, który zrównuje popyt na pieniądz z jego podażą. Wzrost realnego dochodu przesuwa krzywą popytu na pieniądz w prawo, co przy stałej podaży pieniądza powoduje wzrost stopy procentowej.

34. Finanse - pojęcie, rodzaje, organizacja i zarządzanie finansami.

Finanse - ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych. Finanse interesują się ruchem pieniądza czyli jego tworzeniem - kreacją w systemie bankowym, cyrkulowaniem - krążeniem między różnymi jednostkami gospodarującymi i ich grupami oraz gromadzeniem oszczędności i rezerw pieniężnych.

Finanse- zasoby pieniężne wykorzystywane przez podmioty gospodarcze, zgromadzone zasoby pieniężne ;


Rodzaje:
Podział według kryterium podmiotowego:
♣ publiczne (budżetu centralnego i budżetów terenowych - gminnych, powiatowych, wojewódzkich)
♣ banków
♣ przedsiębiorstw
♣ instytucji ubezpieczeniowych
♣ ludności.

Z punktu widzenia podmiotów dokonujących obrotu pieniądzem wyróżniamy:

• Finanse prywatne ( gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, banków i zakładów ubezpieczeń) - celem ich działalności jest osiągnięcie zysku niezbędnego do pokrycia potrzeb indywidualnych zgłaszanych przez właścicieli tych podmiotów

• Finanse publiczne (rządowe, samorządów, ubezpieczeń społecznych) - celem ich działalności jest zaspakajanie potrzeb zbiorowych społeczności, ale środki są tu gromadzone na zasadach przymusu administracyjnego

• Finanse instytucji non - profit (fundacji, związków wyznaniowych, związków zawodowych, spółdzielni) - celem jest zaspakajanie potrzeb zbiorowych wspólnoty lokalnej tworzącej dany podmiot, ale środki są tu gromadzone na zasadach dobrowolności.
  
  Organizacja finansów - formy, metody, techniki gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na cele bieżące (operacyjne) i inwestycyjne (strategiczne) oraz nawiązanie stosunków handlowych i finansowych z różnymi partnerami.
  
  Zarządzanie finansami - efektywne kierowanie strumieniami pieniężnymi. Obejmuje procesy decyzyjne o zasięgu krótko- i długoterminowym. Opiera się na prawidłowej organizacji finansów, wynikającej m.in. z jakości systemu ustrojowego i metod tworzenia oraz wykorzystania zasobów pieniężnych, a także ze spełnianych funkcji (organizacyjnej, stymulacyjnej, rachunkowej i kontrolnej).

35. Finansowanie działalności operacyjnej i inwestycyjnej przedsiębiorstwa.

Finansowanie działalności przedsiębiorstwa - oznacza pozyskiwanie kapitału i jego alokację (inwestowanie) w zasoby majątkowe firmy.


Rodzaje finansowania




Wewnętrzne (własne) Zewnętrzne (obce)

* zwolnienie kapitału *zobowiązania długoterminowe

*zysk zatrzymany *zobowiązania krótkoterminowe

*wnoszone kapitały

Zasady finansowania:

Zasada 1 - złota zasada finansowania

Majątek trwały i długoterminowo związany majątek obrotowy należy finansować z wykorzystaniem instrumentów kapitału własnego i obcego długoterminowego.




Zasada 2

Dochodowość i zadłużenie powinny pozostawać w odpowiednich proporcjach

Zasada 3

Należy zapewnić wystarczającą wielkość środków krótkoterminowych , by móc w każdej sytuacji sfinansować często zmieniający się majątek obrotowy.

Czynniki warunkujące wybór formy finansowania:

Czynniki wewnętrzne

• Preferowana przez przedsiębiorców strategia finansowania

• Forma organizacyjno - prawna przedsiębiorstwa

• Sytuacja finansowa firmy

• Wielkość przedsiębiorstwa, struktura zasobów majątkowych

• Polityka w zakresie podziału zysku

• Formy opodatkowania

Czynniki zewnętrzne

• Stan i tendencje wzrostu gospodarczego

• Poziom inflacji

• Polityka monetarna i fiskalna państwa

• Otoczenie konkurencyjne

• Rozwój rynku finansowego (pieniężnego i kapitałowego)

• Obowiązujące normy prawno - finansowe

• Koszt kapitału

Finansowanie wewnętrzne (samofinansowanie) - oznacza ponoszenie wszystkich wydatków tylko z własnych środków przedsiębiorstwa.

Samofinansowanie - występuje w sytuacji, w której wielkość kapitału będącego w dyspozycji przedsiębiorstwa wzrasta bez dopływu środków z zewnątrz.

Rodzaje samofinansowania:

• Przekształcenia w aktywach

- przychody ze sprzedaży

- sprzedaż majątku

- amortyzacja

- przyśpieszona rotacja majątku

• Przekształcenia kapitałowe

- zysk zatrzymany

- fundusze celowe

- rezerwy

Źródła finansowania wewnętrznego:

Wymienione sposoby pozyskiwania kapitału mają odmienny wpływ na finansowanie działalności. Przekształcenia majątkowe w sposób bezpośredni wpływają na kształtowanie płynności finansowej, a w konsekwencji na finansowanie działalności operacyjnej i pośrednio inwestycyjnej.

Strumień środków pieniężnych jest rezultatem ruchu okrężnego środków i związanej z nimi zamiany zasobów rzeczowych na środki pieniężne.

Wpływy ze sprzedaży

Stanowią środki finansowe z tytułu sprzedaży produktów i usług, a zatem są bezpośrednim rezultatem działalności przedsiębiorstwa wynikającym z dokonywanych przekształceń majątku.

Wpływy ze sprzedaży obejmują:

1. Środki pieniężne zgromadzone w kasie i na rachunkach bankowych

2. Krótkoterminowe papiery wartościowe przeznaczone do sprzedaży.

AMORTYZACJA ŚRODKÓW TRWAŁYCH

Amortyzacja- jest wyrazem zużycia środków trwałych, a jednocześnie odzwierciedla wartość majątku przeniesioną na określony produkt czy usługę.

Funkcje amortyzacji:

- kosztowa - bilansowa - finansowa

• Aspekt kosztowy - powoduje, iż amortyzacja przenosząc równowartość zużycia środka trwałego na koszty pozwala na planowanie kosztów, cen oraz ich analizę.

• Aspekt bilansowy - umorzenie jest sumą dotychczasowej amortyzacji środków trwałych i pozwala określić zmniejszenie ich wartości

• Aspekt finansowy - odpisy amortyzacyjne pozwalają na wyłożonych na nabycie środka trwałego sum pieniężnych w cenie wytworzonych przy jego pomocy dóbr

Źródła środków finansowych pozyskiwanych poprzez amortyzację środków trwałych:

1. Środki wynikające z uwolnienia kapitału na skutek odpisów amortyzacyjnych

2. Środki wynikające z pomniejszania podstaw opodatkowania (tzw. Podatkowa osłona amortyzacyjna)

Sprzedaż zbędnych środków majątkowych:

Przedsiębiorstwo dąży do optymalnej struktury kapitałowo majątkowej poprzez sprzedaż zbędnych składników majątkowych (maszyn, urządzeń technicznych i innych).

Jest to forma finansowania o szczególnym znaczeniu w sytuacji przeprowadzenia modernizacji lub wymiany parku maszynowego, jak również ograniczeniu lub zmianie profilu prowadzonej działalności. Prawidłowo funkcjonującym w przedsiębiorstwie wskazane źródło kapitału występuje sporadycznie i powinno mieć charakter uzupełniający.

FINANSOWANIE ZEWNĘTRZNE - oznacza pozyskiwanie środków finansowych od innych podmiotów udostępniających przedsiębiorstwu swoje nadwyżki finansowe.

FINANSOWANIE ZEWNĘTRZNE (kapitał zewnętrzny):

• WŁASNE

• Emisja udziałów akcji

• Dopłaty akcjonariuszy, udziałowców

• Dopłaty wspólników

• Wkłady

• Fundusze private equity

• Anioły biznesu

• inne

• OBCE

• Kredyty i pożyczki bankowe

• Pożyczki pozabankowe

• Kredyty handlowe

• Zobowiązania podatkowe

• Leasing

• Factoring

• Inne

Pozyskiwanie kapitału poprzez emisję akcji

Akcja (Stock, share) - jest papierem wartościowym oznaczającym prawo jej posiadacza (akcjonariusza) do współwłasności firmy, która ją wyemitowała.

Akcje zalicza się do grupy instrumentów udziałowych.

Rodzaje akcji:

• Sposób przenoszenia prawa własności

• Imienne

• Na okaziciela

• Forma płatności

• Gotówkowe

• aportowe

• Stopień uprzywilejowania

• Zwykłe

• Uprzywilejowanie

Kredyt bankowy - operacja udzielenia kredytu polega na postanowieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, kredytobiorca jest zobowiązany do korzystania z nich na warunkach określonych w umowie oraz zwrotu pozyskanej kwoty z odsetkami w wyznaczonych terminach spłaty.

36. Zarządzanie gotówką, należnościami i zapasami w przedsiębiorstwie.

Zarządzanie zapasami
Zapasy - są to zgromadzone przez przedsiębiorstwo zasoby majątkowe, które są przez firmę utrzymywane w celu zachowania bieżącej produkcji, świadczenia usług lub prowadzenia działalności handlowej. Poziom zapasów zależy , więc od skali podmiotu gospodarczego, a przede wszystkim od planowania wielkości sprzedaży.

Do zapasów zalicza się:
- Surowce i materiały, - Zaliczki na poczet dostaw, - Produkcję niezakończoną,
- Produkcję gotową.

Gospodarka zapasami jest ściśle związana z planowaniem wielkości sprzedaży, tak więc:
- Prognozowanie mniejszych zakupów materiałów lub towarów, może spowodować spadek sprzedaży,
- Nadmierny poziom zapasów wywołuje zbyt wysokie koszty ich utrzymania, a więc może obniżyć wyniki finansowe ze sprzedaży,
- Przedsiębiorstwa powinny dążyć do optymalizacji sprzedaży.

Zarządzanie zapasami koncentruje się na nast. kwestiach:
- Jaka powinna być optymalna wielkość zakupów poszczególnych rodzajów materiałów lub towaru,
- Kiedy należy złożyć zamówienie,
- Ile będzie dostaw w ustalonym okresie,
- Na ile dni działalności przedsiębiorstwa będzie gromadzony zapas.

Optymalizując wielkość zapasów należy uwzględnić koszty z nimi związane:
- Koszty zamówień, transportu i odbioru zapasów,
- Koszty utrzymania zapasów,
- Koszty niedoboru zapasów.
W procesie zarządzania zapasami ważne jest także ustalenie zapasu sygnalnego
Jest to taka wielkość towaru lub materiału, na stanie magazynowym przedsiębiorstwa, które wymusza złożenie zamówienia na kolejną partię dostawy.



Zarządzanie należnościami
Należności, inaczej wierzytelności, to wartość środków pieniężnych należnych przedsiębiorstwu od jego dłużników np. odbiorcy którzy nabyli produkty firmy z późniejszym terminem płatności za zrealizowaną transakcję handlową.

Zarządzanie należnościami polega na określaniu zasad udzielania kredytu kupieckiego odbiorcom i ocenie wpływu danej polityki kredytowej na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Do działań mających na celu przyspieszenie wpływu gotówki należą:
- udzielanie odbiorcom kredytu w formie wekslowej,
- udzielanie kredytu bankowego pod zastaw należności,
- cesja należności, w tym factoring,
- odsprzedaż należności wątpliwych i nieściągalnych.

Optymalna polityka kredytowania odbiorców, polega na zrównoważeniu kosztów i korzyści związanych z należnościami i pozwala maksymalizować wartość przedsiębiorstwa. Udzielając kredytu kupieckiego firma ponosi koszty utrzymywania należności, ale także osiąga dodatkowe korzyści wynikające ze wzrostu sprzedaży i zmniejszenia stanu zapasów. Zatem decyzja o udzieleniu kredytu kupieckiego ma cechy decyzji inwestycyjnej

Metody oceny należności przedsiębiorstw:
♣ Porównanie tempa wzrostu należności z tempem wzrostu sprzedaży.
♣ Analiza wskaźników udziału należności w majątku ogółem oraz w majątku obrotowym.
Analiza wskaźnika rotacji należności (przychody ze♣ sprzedaży/przeciętny stan należności) oraz wskaźnika cyklu inkasowania należności.
♣ szczegółowego obrazu efektywności systemu kontroli kredytu.
♣ Analiza wskaźników nieściągalnych należności
♣ Sporządzanie bilansowych zestawień wierzytelności według czasu ich spływu do przedsiębiorstwa.
♣ Analiza wskaźników służących do monitorowania należności np. okres ściągania należności

Zarządzanie gotówką
Gotówka, czyli środki pieniężne, najbardziej pożądany składnik aktywów przedsiębiorstwa, który pozwala na zachowanie płynności finansowej. Do środków pieniężnych zaliczamy gotówkę w kasie, środki na rachunku bieżącym, a także czeki i weksle.

Podstawowym celem zarządzania gotówką jest stałe wykorzystywanie wypracowanych środków pieniężnych, wprowadzanie ich w ciągły obrót, a z drugiej strony utrzymanie ich niezbędnego minimum, w celu pokrycia bieżących wydatków i kosztów transakcyjnych.

Występują dwa motywy zarządzania gotówką:
Bezpieczeństwo (zachowanie płynności),
Spekulacja (inwestowanie).

Efektywne zarządzanie środkami pieniężnymi obejmuje zarządzanie wpływami jak i wydatkami, opiera się na takich metodach jak:
Synchronizacja przepływów środków pieniężnych, polega na zorganizowaniu takiego ruch gotówki, aby wpływy zbiegały się w czasie z wydatkami,
Środki pieniężne w drodze, definiowane jako różnica pomiędzy środkami na rachunkach firmy, a tymi które odnotowuje bank obsługujący jej działalność,
Przyśpieszanie wpływów, skracanie okresu inkasowania należności, przez udzielanie rabatów za wcześniejszą płatność, przyjmowanie płatności czekami i kartami płatniczymi,
Kontrola wydatków, obejmuje działania związane z grupowaniem zobowiązań, tak aby można było kontrolować terminy ich zapadalności oraz należną ich wartość.

Zarządzanie zapasami

Utrzymywanie zapasów jest bardzo często nieodzownym warunkiem funkcjonowania przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych i wielu przedsiębiorstw usługowych. W przedsiębiorstwach produkcyjnych zapasy materiałów są warunkiem utrzymania ciągłości

produkcji, zapasy produkcji w toku powstają w trakcie procesów produkcyjnych, a zapasy wyrobów gotowych i towarów (w przedsiębiorstwach handlowych) umożliwiają zaspokojenie potrzeb klientów. Poziom zapasów, podobnie jak należności, uzależniony jest od sprzedaży - z tym, że należności powstają w wyniku sprzedaży (należności są efektem sprzedaży, jednocześnie wielkość sprzedaży jest również uzależniona od strategii zarządzania należnościami), a zapasy tę sprzedaż poprzedzają, są jednym z jej warunków. Wielkość zapasów powinna być dostosowana do przewidywanej sprzedaży. Wiele przedsiębiorstw może realizować sprzedaż jedynie w sytuacji, gdy dysponuje zapasem wyrobów gotowych czy też towarów (np. tradycyjne przedsiębiorstwa handlowe, wystawiając je w sklepach lub giełdach). Istnieją również przedsiębiorstwa, które w momencie oferowania określonych produktów, towarów potencjalnym odbiorcom, fizycznie nimi nie dysponują. Dotyczy to np. produkcji na zamówienie czy też handlu internetowego; jednak także w tych przypadkach trudno uniknąć zapasów np. z tytułu produkcji w toku (w pierwszym przypadku) lub towarów (w drugim przypadku - nawet gdy zamówienia realizowane są w ciągu 24 godzin). Utrzymanie zapasów w przedsiębiorstwie kosztuje, ale jednocześnie wiążą się z nimi określone korzyści. Tak więc w praktyce w przedsiębiorstwach produkcyjnych i handlowych wyeliminowanie zapasów nie wydaje się ani możliwe, ani korzystne (zapasy mogą nie występować w niektórych przedsiębiorstwach usługowych). Bez wątpienia jednak należy zwiększać efektywność gospodarowania nimi, tym bardziej, że błędy w zarządzaniu zapasami mogą prowadzić np. do spadku sprzedaży, czy zawyżania kosztów, co może wywoływać negatywne konsekwencje dla wyników przedsiębiorstw.

Przedsiębiorstwa mają do dyspozycji szerokie spektrum metod zarządzania zapasami.

Większość z nich dotyczy zarządzania zapasami materiałów i towarów. Niektóre z tych metod

można stosować łącznie z innymi metodami. Do podstawowych metod wykorzystywanych w zarządzaniu zapasami można zaliczyć: ABC, XYZ, model optymalnej wielkości zamówienia - EOQ (economic order quantity), modele sterowania zapasami, podejście inwestycyjne, systemy planowania potrzeb materiałowych - MRP (materials requirements planning), system planowania dystrybucji - DRP (distribution requrements planning), system „dokładnie na czas” - JIT (just in time).

Metoda ABC

Jedną z najprostszych metod zarządzania zapasami materiałów lub towarów jest metoda ABC, polegająca na podziale zapasów na trzy grupy. Podział ten oparty jest na założeniu, że w przedsiębiorstwie są zapasy, które ilościowo stanowią duży udział w zapasach ogółem, lecz mały pod względem wartościowym. I odwrotnie: są też takie zapasy, których udział wartościowy jest duży, a mały ilościowo. Według tej metody do grupy A zaliczane są zapasy, które stanowią około 10% ilości zapasów, odpowiadając jednocześnie około 70% wartości ich zużycia (wykres 2.2.3). Pozycje z grupy B stanowią około 20% ogólnej liczby zapasów i odpowiadają około 20% zużycia wszystkich zapasów. Grupa C obejmuje około 70% wielkości zapasów i 10% ich wartości. Dzięki takiej klasyfikacji zarządzający mogą w odpowiedni sposób dopasować swe działania do danej grupy zapasów. W przypadku grupy A, której utrzymanie jest najdroższe, zalecane jest dokładne monitorowanie i utrzymywanie niskiego ich stanu. Pozycje z grupy B są mniej kosztowne, ale są ważne i wymagają ścisłej kontroli. Zapasy z grupy C są najtańsze i nie wymagają stałego monitorowania

Metoda XYZ

Uzupełnieniem analizy ABC może być analiza XYZ, w której rozpatruje się zapasy z punktu

widzenia regularności zapotrzebowania i dokładności prognozowania. Według tej metody zapasy dzielone są również na trzy grupy:

1. X - należą do niej materiały, towary, produkty charakteryzujące się regularnym

zapotrzebowaniem z możliwością występowania niewielkich wahań i wysoką dokładnością prognozowania,

2. Y - należą do niej materiały, towary, produkty charakteryzujące się sezonowością zapotrzebowania i średnią dokładnością prognoz,

3. Z - należą do niej materiały, towary, produkty charakteryzujące się bardzo nieregularnym zapotrzebowaniem i niską dokładnością prognozowania.

Z połączenia metod ABC i XYZ można otrzymać macierz zapasów materiałów i towarów, która pozwala dopasować podejmowane działania do poszczególnych grup zapasów, co powinno przekładać się na wyższą efektywność zarządzania zapasami.

Metoda optymalnej wielkości zamówienia

Model optymalnej wielkości zamówienia - EOQ (economic order quantity) jest najbardziej rozpowszechnioną koncepcją wykorzystywaną w zarządzaniu zapasami materiałów i towarów. Wraz ze wzrostem wielkości zamówienia wzrasta poziom przeciętnych

zapasów, a to z kolei powoduje spadek kosztów tworzenia i wzrost kosztów utrzymania zapasów. Jeżeli natomiast częstotliwość zamówień się zwiększy, to wielkość przeciętnych zapasów spadnie, zmniejszą się także koszty utrzymania, a wzrosną koszty tworzenia zapasów.

Metoda EOQ opiera się na analizie funkcji kosztów związanych z zarządzaniem zapasami. Na podstawie funkcji kosztów utrzymania i tworzenia zapasów wyznacza się całkowite koszty posiadania zapasów. Punkt, w którym funkcja całkowitych kosztów posiadania zapasów przyjmuje minimum, odpowiada optymalnej wielkości zamówienia. Przyjmuje się, że punkt minimum, odpowiada miejscu przecięcia się funkcji kosztów tworzenia i utrzymania zapasów. Na tej podstawie można wyznaczyć optymalną wielkość dostawy.

Według Susmarskiego, zarządzanie zapasami można zdefiniować jako proces planowania odpowiednich wielkości tych składników majątku obrotowego, a następnie ich pozyskiwania, sterowania nimi oraz kontroli ich wykorzystania. Brigham i Gapenski, omawiając zarządzanie zapasami, koncentrują na czterech zasadniczych kwestiach:174

− ile jednostek należy zamówić (lub wyprodukować) w danym czasie,

− kiedy należy złożyć zamówienie,

− które składniki zapasów wymagają szczególnej uwagi,

− czy można zabezpieczyć się przed wzrostem kosztów zapasów.

Podstawowym celem zarządzania zapasami jest minimalizacja łącznych kosztów zapasów rozumianych jako suma kosztów związanych z utrzymaniem, tworzeniem i niedoborem zapasów przy akceptowanym poziomie ryzyka wyczerpania zapasu. Cel ten może być osiągnięty przez odpowiedni dobór partii dostawy.

Przedsiębiorstwa mogą stawiać różne cele, którym służyć ma realizowanie określonej

strategii w zakresie zapasów. Realizowanie określonej strategii oznacza, że jest to świadome,

przemyślane działanie. Możliwe są jednak sytuacje, gdy podejmowane przez przedsiębiorstwo działania mają charakter doraźny czy wręcz przypadkowy. Wtedy nie można mówić o realizowaniu strategii, ale np. dla obserwatora zewnętrznego uzyskane przez przedsiębiorstwo efekty mogą być ocenione jako charakterystyczne dla danego rodzaju strategii.

1) Strategia defensywna - udział zapasów w aktywach i majątku obrotowym jest wysoki w porównaniu ze średnią w branży jednocześnie główną pozycją w zapasach są materiały i wyroby gotowe

2) Strategia ofensywna - udział zapasów w aktywach i majątku obrotowym jest niski w porównaniu ze średnią w branży, jednocześnie główną pozycją w zapasach jest produkcja w toku (tabela 2.2.6).

3) Strategia umiarkowana - ma charakter pośredni między defensywną i ofensywną.

Zarządzanie należnościami

Zarządzanie należnościami jest ważnym obszarem dla przedsiębiorstwa przede

wszystkim z tego względu, iż wiele zyskownych firm upada na skutek utraty płynności finansowej spowodowanej m.in. zbyt długim cyklem inkasa (czasem płatności za należności) i wynikających z tego kłopotów z brakiem źródeł finansowania zwiększających się należności.

Zarządzanie należnościami należy zaliczyć do operacyjnego obszaru przedsiębiorstwa.

Według Krzemińskiej zaczyna się ono od podjęcia przez przedsiębiorstwo decyzji o tym, czy

będzie udzielać odbiorcom kredytu kupieckiego. Pogłębiając tę myśl, należy zaznaczyć, iż

zarządzanie należnościami rozpoczyna się nie w momencie sprzedaży produktów czy usług

z odroczonym terminem płatności, lecz już na etapie kalkulacji warunków płatności zanim nastąpią negocjacje z klientem. Typowe rozwiązanie organizacyjne w tym obszarze jest następujące: dział sprzedaży wystawia fakturę z terminem płatności według klucza:

• strategiczni klienci - dłuższe terminy płatności i/lub upust,

• pozostali klienci - standardowe terminy płatności.

W funkcjonalnie zorganizowanych przedsiębiorstwach zarządzanie należnościami i czynności

z nim związane są rozproszone Trudności w koordynacji tych czynności oraz różne interesy poszczególnych działów funkcjonalnych przedsiębiorstwa sprawiają, że zarządzanie należnościami jest niezwykle trudne, a efekty niezadowalające. Dział windykacji zajmuje się bardziej lub mniej rygorystycznym egzekwowaniem należności (często, jak wynika z obserwacji, na wniosek działu księgowości).Tego typu rozwiązanie organizacyjne wynika z funkcjonalnej struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Mankamentem tego rozwiązania jest możliwość pojawienia się konfliktu interesów między działem marketingu i sprzedaży z jednej strony a działem windykacji z drugiej. Pierwszej grupie zależy na maksymalizacji sprzedaży, gdyż z tego zazwyczaj jest rozliczana, to z kolei powoduje wzrost złych należności i zwiększenie kosztów windykacji. Prawdopodobnie lepsze rezultaty w obszarze zarządzania należnościami dałaby reorientacja struktury funkcjonalnej na procesową.

W tradycyjnym rozumieniu głównym celem zarządzania należnościami jest zwiększanie dochodu przedsiębiorstwa drogą poszukiwania optimum pomiędzy stymulowanie przychodów ze sprzedaży i kosztami związanymi z finansowaniem należności przy danym poziomie ryzyka. Zgodnie z koncepcją zarządzania wartością podstawowym celem zarządzania należnościami jest zwiększanie wartości przedsiębiorstwa poprzez poszukiwanie optimum pomiędzy stymulowaniem wpływów pieniężnych z tytułu sprzedaży i ograniczaniem kosztu finansowania należności przy danym poziomie ryzyka. Dla

tak określonego celu przed zarządzaniem należnościami można postawić następujące zadania:

• zapewnienie ciągłości sprzedaży,

• przeciwdziałanie sezonowości sprzedaży,

• zdynamizowanie sprzedaży,

• zmniejszanie stanów magazynowych produktów (w razie konieczności, np. w przypadku zbyt optymistycznych prognoz co do popytu),

• minimalizacja kosztów utrzymania należności (kosztów związanych z obsługą źródeł finansowania należności),

• zarządzanie ryzykiem kredytowym.

37. Zarządzanie płynnością finansową w ujęciu statycznym i dynamicznym.

Płynność finansowa to zdolność firmy do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań - to znaczy tych, które są płatne w przeciągu jednego roku.
Płynność finansową rozpatruje się:
w ujęciu statycznym - tzn. w odniesieniu do konkretnego momentu, np. do dnia bilansowego, wykorzystując podstawowe sprawozdania finansowe: bilans i rachunek zysków i strat oraz tradycyjne wskaźniki płynności finansowej;
w ujęciu dynamicznym - tzn. w odniesieniu do konkretnego okresu, w oparciu o sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych.
Miarą płynności finansowej są wskaźniki, np. wskaźnik płynności bieżącej, wskaźnik szybki. Płynność finansowa jest jednym z podstawowych kryteriów oceny zdolności kredytowej. Brak płynności finansowej prowadzi do ograniczenia dyspozycji pieniężnej, a w skrajnych przypadkach do likwidacji przedsiębiorstwa.

38. Proces produkcyjny i jego elementy.

Proces produkcyjny w ujęciu technicznym (1) i ekonomicznym (2)

1. proces produkcyjny polega na przekształceniu przedmiotów pracy w wyroby gotowy przy zaangażowaniu pracy ludzkiej i środków pracy.

2. Proces produkcyjny to działalność, która zmierza do pomnażania środków materialnych.

organizacyjnym (3), cybernetycznym (4)

3. Proces produkcyjny to zespół uporządkowanych, powiązanych ze sobą kolejnych procesów pracy i procesów naturalnych

4. Proces produkcyjny to przekształcenie zbioru elementów na wejściu (pracy, energii, materiałów) w określony zbiór wyjścia (produkty i usługi)


W skład procesu produkcyjnego wchodzą:
- fazy
- operacje
- zabiegi
- czynności
- ruchy robocze

Fazy - zespół operacji technologicznych związanych z wykonywaniem określonych półfabrykatów lub wykończeniem wyrobów gotowych (np. wykonanie odlewów, obróbka mechaniczna części, montaż).
Operacje - część procesu technologicznego wykonywana na określonym przedmiocie lub kilku przedmiotach, obrabianych jednocześnie przez jednego pracownika lub brygadę bez przerwy na jednym stanowisku roboczym.
Zabiegi, czynności i ruchy robocze - stanowią elementy składowe operacji technologicznej i są związane z wykonywaniem poszczególnych działań na danym stanowisku roboczym.

1. Czas pracy
1.1 Czas operacji technologicznych czas obróbki (procesy robocze) czas procesów naturalnych	1.2 Czas operacji pomocniczych czas kontroli czas konserwacji czas transportu czas magazynowania
2. Czas przerw
2.1 Czas przerw planowanych wynikające z organizacji procesu produkcyjnego (obróbki partii, oczekiwania w magazynie) wynikające z organizacji dnia roboczego (przerwy wewnętrzne i międzyzmianowe, wolne zmiany)	2.2 Czas przerw nieplanowancyh przestoje nieprodukcyjne (absencja pracowników, brak narzędzi, materiałów, energii, zleceń produkcyjnych) awarie

39. Analiza zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

Zdolność produkcyjna to
- miara możliwości wytworzenia
- w określonym czasie (zwykle roku)
- w danym przedsiębiorstwie (wydziale, dziale lub stanowisku roboczym)
- maksymalnej liczby wyrobów
- odpowiadających określonym normom jakościowym
- przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji.


Zdolność produkcyjną wyraża się w jednostkach:
- naturalnych (kg, t, l, szt., m itp.)
- umownych (np. roboczogodziny)
- wartościowych (stosowane przy bardzo zróżnicowanych asortymentach)

Czynniki kształtujące zdolność produkcyjną:
a) czynniki produkcji
- środki pracy (liczba środków, parametry produkcji, rodzaj)
- przedmioty pracy (ich jakość kształtuje jakość produkcji)
- siła robocza (kiedy bierze bezpośredni udział)
b) struktura asortymentowa
- program asortymentowy produkcji
c) organizacja procesów produkcji

Cel obliczania zdolności produkcyjnej:
- określenie możliwości wytwórczych przedsiębiorstwa (zakładu, wydziału, odcinka produkcyjnego)
- ujawnienie dostępnych rezerw i przyczyn niepełnego wykorzystania tej zdolności

Zdolność produkcyjną jednorodnych stanowisk roboczych (gniazd technologicznych) oblicza się jako sumę zdolności poszczególnych stanowisk.
Zdolność produkcyjną zespołu różnorodnych stanowisk roboczych (gniazd przedmiotowych) oblicza się na podstawie tzw. ogniwa wiodącego (podstawowego, głównego).

Kryteria wyboru ogniwa podstawowego:
- złożoność funkcji technologicznych
- unikalność urządzeń
- wydajność stanowiska
- kapitałochłonność

Maszyny i urządzenia, których zdolność produkcyjna jest niższa od podstawowego ogniwa to wąskie ogniwo (gardło).
Szerokie ogniwo - przewyższa zdolność produkcyjną ogniwa podstawowego.

Rezerwy zdolności produkcyjnej:
Rezerwy intensywne - związane ze skróceniem czasu pracy maszyn potrzebnego na wytworzenie jednostki wyrobu.
Rezerwy ekstensywne - związane z możliwością zwiększenia czasu pracy maszyn i urządzeń oraz obciążenia powierzchni produkcyjnej.

Analiza zdolności produkcyjnej:

- skala dekapitalizacji,

- struktura wykorzystania.

40. Koszty procesów logistycznych.

Rozpatrując koszty należy pamiętać o dwóch zasadach :

- globalne koszty logistyczne - koszty logistyczne powstają w całym procesie od zaopatrzenia przez pakowanie aż po sprzedaż. Jest to suma wszystkich poniesionych kosztów w działalności logistycznej, np.: koszty zamawiania, braków, utraconej sprzedaży transportu, magazynowania. Należy wybrać taką strategię, gdzie suma globalnych kosztów logistycznych zmierza do minimum przy założeniu pełnej obsługi klienta. Wybieramy zawsze to rozwiązanie, gdzie będą jak najmniejsze koszty a potrzeby odbiorców są zaspokojone w pełni.
- zasada współzależności kosztów - przy wyborze strategii musimy mieć na uwadze, że koszty powstają w różnych dziedzinach różnie. Na przykład w jednej dziedzinie maleją a w drugiej rosną. Jedne koszty pociągają za sobą drugie koszty.

Koszty logistyczne.
1. Koszty przepływu fizycznego - podstawowa grupa kosztów, które są determinowane rozmiarami infrastruktury technicznej przepływu fizycznego, zaangażowaniem zasobów pracy w procesach przepływu, zużyciem materiałów (zwłaszcza paliw i energii w procesach transportowych i manipulacyjnych). Koszty te obejmują przede wszystkim koszty transportu zewnętrznego i wewnętrznego orz procesów manipulacyjnych związanych z przepływem.
Możemy do nich zaliczyć:
- koszty amortyzacji
- koszty pracy
- koszty zużycia materiałów (benzyna, gaz, wymiana koła)
- inne koszty związane z przepływem (opłaty celne)
- koszty usług zewnętrznych (wynajem ciężarówek)

2. Koszty zapasów - koszty tworzenia zapasów (zamówień), utrzymania zapasów (koszty kapitałowe, magazynowania, obsługi zapasów, ryzyka) - razem te koszty reprezentują 20-40% przyrostu wartości zapasów.

3. Koszty procesów informacyjnych - amortyzacja sprzętu informatycznego, oprogramowanie, zużycie materiałów i energii, wynagrodzenie z narzutami, usługi obce (np. telekomunikacyjne).

41. Przedmiot i zakres logistyki.

Logistyka jest terminem opisującym proces planowania, realizowani i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Mogą obejmować: obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę klienta, zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie.
Logistyka jest procesem koordynacji wszystkich czynności niematerialnych, które muszą zostać przeprowadzone dla wykonania usługi w sposób zadowalający z punktu widzenia zadowolenia klientów i kosztów.

Zadania stawiane logistyce:
1. Koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów gotowych do konsumentów,
2. Minimalizacja kosztów tego przepływu oraz
3. Podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi klienta.

Decyzje podejmowane przez logistyka w przedsiębiorstwie:
- Obsługa klienta - dbałość o to, aby właściwy klient otrzymał właściwy towar, we właściwym miejscu i czasie, we właściwej ilości i kondycji, oraz po właściwych kosztach. Przedsiębiorstwo powinno dążyć do osiągnięcia jak najwyższego poziomu obsługi klienta przy możliwie najniższym koszcie globalnym.
- Transport - przemieszczanie produktów z miejsc ich pochodzenia do miejsc ich użytkowania, jak również ich możliwych zwrotów. Do podstawowych decyzji w tym zakresie należy; wybór gałęzi transportu, wybór określonego przewoźnika, sposobu i drogi przewozu, spełnienie wymogów związanych z regulacjami prawnymi oraz wymogów wysyłkowych.
- Zarządzanie zapasami - decyzje podejmowane w tej sferze są istotne z punktu widzenia finansów, jako że utrzymywanie odpowiedniego poziomu zapasów surowców zapewniającego ciągłość produkcji oraz wyrobów gotowych zaspokajających potrzeby klientów, nieodłącznie wiąże się z koniecznością ich przechowywania oraz pochłania zasoby kapitałowe w postaci zamrożonych środków.
- Decyzje dotyczące składów - składy są niezbędne do przechowywania zapasów, aby te mogły być dostarczone w odpowiednie miejsce w czasie, gdy wystąpiła nie zapotrzebowanie. Decyzje podejmowane w tym zakresie dotyczą głównie własności składów, ich wielkości
lokalizacji, wewnętrznego rozplanowania i organizacji, bezpieczeństwa i ochrony, itp.
- Lokalizacja zakładów produkcyjnych i składów. Decyzje w tym obszarze należą do najważniejszych działań flogistyków, strategiczne decyzje lokalizacyjne mogą poprawić nie tylko poziom obsługi klienta, ale znacząco wpłynąć na koszty transportu
- Realizacja zamówienia - proces ten wpływa na poziom obsługi klienta. Elementy składające się na niego można podzielić na 3 grupy: - elementy operacyjne (zredagowanie i przesłanie zamówienia, przygotowanie kompletu dokumentów związanych z realizacją transakcji),
- elementy wymiany informacji (modyfikacja zamówienia, uzyskanie dodatkowych informacji, poprawienie błędów i zapytania dotyczące produktów), - elementy dotyczące kredytu i płatności (sprawdzenie zdolności kredytowej, procedury ustalania i inkasowania należności)
Czas realizacji zamówienia może być znacząco skrócony dzięki nowoczesnym systemom wymiany informacji.
- Zaopatrzenie - obejmują takie decyzje, jak: wybór lokalizacji źródeł zaopatrzenia, określenie cen, określenie form zakupu materiałów, harmonogram czasowy zakupów, kontrolę jakościową itp.)
- Prognozowanie popytu - jest bardzo ważne z punktu widzenia wszystkich pionów przedsiębiorstwa. Z logistycznego punktu widzenia znajomość popytu jest niezbędna, aby określić ile i jakich materiałów do produkcji oraz ile i jakich wytworzonych produktów należy dostarczyć na różne rynki.
- Zarządzanie informacjami - jest ona podstawą współczesnych systemów logistycznych. Systemy informacyjne zapewniają przedsiębiorstwu sprawny przepływ informacji pomiędzy:
- przedsiębiorstwem a klientem
- pionami funkcjonalnymi przedsiębiorstwa
- różnymi sferami działań logistycznych
- różnymi częściami składowymi każdej ze sfer działań logistycznych

- Manipulacje materiałowe - dotyczą wszelkich aspektów przemieszczania li przepływu surowców, materiałów i wyrobów gotowych wewnątrz zakładu produkcyjnego, bądź składu. Koszty związane z manipulacją materiałową powinny być redukowane do minimum.
- Zaopatrywanie nabywców w części zamienne oraz pomoc serwisowa. Wpływa na poziom obsługi klienta.
- Opakowanie - z logistycznego punktu widzenia pełni ono podwójną rolę, chroni produkt przed uszkodzeniem w czasie transportu i składowania oraz może np. ułatwić składowanie., czy przemieszczanie produktu.
- Obsługa zwrotów towarowych - zwana także dystrybucją odwrotną, czyli wszelkie zwroty towarów z powodu wad, nadwyżek, otrzymywania przez nabywców towarów innych niż zamawiane, itp. Są one trudne ze wzglądu na fakt, że koszty dystrybucji odwrotnej znacznie przewyższają koszty dystrybucji do klienta.

42. Marketing a sprzedaż.

Marketing

• jest koncepcją orientacji na nabywców,

• ciągłym badaniem, poznawaniem i zaspokajaniem ich potrzeb,

• dostarczanie produktów wraz z informacją w odpowiednim miejscu, czasie i po odpowiednich cenach.

Podczas prezentacji Pani dziekan zadała pytanie jak w takim razie jak brzmi definicja logistyki, czyżby nie tak samo??? Trzeba odpowiedzieć mniej więcej tak: wyróżniamy logistykę zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji a logistyka należy do dystrybucji, która jest elementem marketingu-mix.

Sprzedaż

• płatne rozpowszechnianie

• to rodzaj umowy, w której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz lub wykonać określoną usługę, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Marketing a sprzedaż

• sprzedaż następuje po działaniach marketingowych, czyli skłaniania klientów do wymiany ich pieniędzy na dany produkt lub usługę,

• działania marketingowe pomagają przedsiębiorcy zrozumieć potrzeby swoich klientów, a potem wykorzystać tę wiedzę do zbudowania oferty

• marketing powinien dbać o to, żeby na sprzedaży jak najwięcej zarobić w długim terminie (podejście ilościowe) przy maksymalnym zadowoleniu klientów (podejście jakościowe),

43. Proces tworzenia wartości dla klienta.

Proces:

• zbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają elementy wejścia w elementy wyjścia,

• to uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów zachodzących po sobie.

Wartość dla klienta stanowi:

• stosunek korzyści zawartych w oferowanym produkcie (usłudze) do kosztów związanych z ich uzyskiwaniem, które obejmują cenę i inne finansowe i niefinansowe obciążenia, które ponosi klient.

• Wartość dla klienta wiąże się z zaspokajaniem jego potrzeb w celu zapewnienia mu jak największej satysfakcji.

• Atrybuty wartości dla klienta powstają w oparciu o jego subiektywną ocenę (nie są to obiektywne cechy produktu lecz sposób ich postrzegania przez nabywców - wartość postrzegana).

Działania obejmujące proces tworzenia wartości dla klienta występują zarówno w sferze ukrytej dla klienta (np. prowadzenie analiz rynku, segmentacji nabywców) jak i w sferze postrzegania, doświadczeń klienta (np. świadczenie dodatkowych usług, bezpośrednie kontakty).

Na Proces tworzenia wartości dla klienta składają się cztery etapy:




• identyfikowanie - wiązki wartości dobrze dostosowanej do potrzeb i oczekiwań wybranej grupy klientów oraz posiadanych i kontrolowanych przez firmę zasobów (kompetencji). Np. badania rynkowe (ankiety, wywiady) dotyczące rozpoznania potrzeb klientów

• kreowanie- jest to kreowanie owej wiązki wartości w oparciu o zasoby i kompetencje własne firmy oraz jej partnerów rynkowych (dostawców i odbiorców), funkcjonujących w obrębie danego łańcucha wartości. Np. tworzenie nowego bądź ulepszonego produktu lub usługi

• komunikowanie- komunikowanie wartości dostarczanej wybranym klientom umożliwia dotarcie do właściwej grupy klientów (wybranych przez firmę) i kształtuje ich oczekiwania (jest to ważne z punktu widzenia osiąganej satysfakcji, jako bazy dla lojalności klientów). Np. reklama

dostarczanie wartości dla klienta - dostarczenie wiązki wartości klientom firmy pozwala zrealizować wartość dla firmy i dla jej klientów. Np. sprzedaż w sklepach

44. Podstawowe instrumenty działań marketingowych.

Instrumenty marketingowe tworzą system i dlatego muszą być łącznie analizowane, projektowane i stosowane. Ze względu na wewnętrzne relacje i wzajemne powiązania występujące między nimi należy dążyć do pełnej zgodności całego układu, bowiem sposób użycia jednego z instrumentów wpływa na zastosowanie innych. Niezmiernie ważną kwestią jest zindywidualizowanie zastosowania tych instrumentów przez jednostkę gospodarczą, co zależy od sytuacji rynkowej, rodzaju produktu, nabywców oraz ustalonych celów rynkowych i polityki firmy.
PRODUKT Produkt to każdy obiekt rynkowej wymiany czyli wszystko, co można oferować na rynku. Warunkiem rynkowego sukcesu produktu jest jego zdolność do zaspokajania określonych potrzeb. Działania firmy w tym zakresie dotyczą: testowania nowych produktów, modyfikowania już istniejących, określania struktury produkcji, programowania wyposażenia produktów (nazwy, marki, opakowania) itp.
Istotne znaczenie ma również tworzenie w świadomości nabywców takiego wizerunku produktu, by był on przez nich pożądany. Działania te zwane pozycjonowaniem produktu prowadzą do ukazania walorów określonego dobra, dzięki którym zdobywa ono wysoką pozycję na rynku.
Należy zaznaczyć, że każdy produkt posiada swój cykl życia, czyli okres, w którym znajduje na rynku nabywców. Długość tego cyklu zależy od rodzaju produktu, oddziaływania konkurencji czy też podatności na zmiany mody. Dlatego cykl życia produktu może wahać się od kilku miesięcy do kilkunastu lat.
W cyklu życia produktu wyróżnia się najczęściej cztery fazy:
• I faza - wprowadzenie produktu na rynek,
• II faza - rozwój sprzedaży produktu,
• III faza - nasycenie rynku,
• IV faza - spadek sprzedaży.

CENĄ nazywamy ilość pieniędzy, za którą można nabyć jednostkę danego towaru lub skorzy6stać z konkretnej usługi. Za podstawę wszelkich cen przyjmuje się wartość danego produktu. Cena składa się zwykle z kosztów produkcji oraz pewnej nadwyżki.
Ceną równowagi jest taka cena, która odpowiada zarówno kupującym jak i sprze- dającym , czyli cena, która równoważy popyt z podażą. Każdy uczestnik rynku chce uzyskać cenę najkorzystniejszą dla siebie. Dla osoby kupującej będzie to cena najniższa, ponieważ zaspokoi ona swoje potrzeby nie wydając jednocześnie ogromnej sumy pieniędzy. Dla sprzedającego natomiast będzie to cena jak najwyższa, gdyż wtedy jego zysk będzie duży. Cena równowagi wyrównuje korzyści kupującego i sprzedającego.
PODSTAWY KSZTAŁTOWANIA CEN.

Najważniejszymi podstawami kształtowania cen są:
• koszty produkcji
• relacja popytu i podaży
• cena zagraniczna towaru
• cena substytutów
• wartość dzieła artystycznego
• wartość numizmatyczna
• preferencje społeczne państwa

KOSZTY PRODUKCJI
Według tej metody, punktem wyjścia do ustalania ceny są koszty produkcji. Dodając do kosztów produkcji zysk firmy otrzymujemy cenę.

RELACJA POPYTU I PODAŻY
Na tej podstawie ustalana jest cena równowagi rynkowej.

CENA ZAGRANICZNA TOWARU
Importując towar z zagranicy płacimy za niego w walucie, ponadto najczęściej musimy opłacić cło i ponieść koszty produkcji. Przeliczając cenę zagraniczną według aktualnego kursu walutowego i dodając do tego cło, koszty transportu i zysk otrzymujemy cenę krajową.
Cena zagraniczna towaru może ułatwić ustalenie ceny w kraju w jeszcze inny sposób, bez potrzeby importowania towaru, lecz tylko przez porównanie ceny towaru krajowego z ceną takiego samego towary zagranicznego.



CENA SUBSTYTUTÓW
Ceny nowych towarów, wchodzących dopiero na rynek, można ustalić na podstawie cen towarów już istniejących i zaspakajających takie same potrzeby ( czyli substytutów).
Np. jeśli mleczarnia wyprodukuje nowy ser, jego cenę można ustalić w oparciu o ceny podobnych serów już produkowanych. Trzeba przy tym uwzględnić wartość użytkową nowego sera i spróbować ustalić jej relację do sera już istniejącego. Jeżeli uznamy, że nowowyprodukowany ser jest dwa razy lepszy od już istniejącego, to jego cena powinna być dwa razy wyższa ( oczywiście w przeliczeniu na jednostkę wagową).

WARTOŚĆ DZIEŁA
Cen dzieł sztuki, zwłaszcza wybitnych artystów, nie da się ustalić na podstawie kosztów produkcji. Można byłoby ustalić w oparciu o zasadę popytowo- podażową, wystawiając np. obrazy na aukcję. Trzeba jednak ustalić cenę wywoławczą, która w czasie aukcji może być zmieniana. W przypadku tego typu dóbr cenę powinni ustalić fachowcy.

WARTOŚĆ NUMIZMATYCZNA
Analogicznie jak w przypadku dzieł sztuki, ceny starych monet nie mogą być ustalone w oparciu o wymienione podstawy (poza zasadą popytowo- podażową). Rzeczoznawca powinien najpierw ocenić wartość numizmatyczną monety. Jej wartość jako środka płatniczego nie ma wpływu na ustalanie jej ceny.

PREFERENCJE SPOŁECZNE PAŃSTWA
Na kształtowanie cen wpływa także państwo. Popyt na pewne dobra jest pewną wypadkową preferencji indywidualnych ( każdego konsumenta) i preferencji społecznych państwa.
W gospodarce rynkowej państwo w ograniczonym zakresie wpływa na popyt. Są jednak rynki pewnych towarów, na które państwo wpływa. Takim rynkiem jest np. rynek towarów spirytusowych. Ustalanie ceny w oparciu o koszty produkcji spowodowałoby szereg ujemnych skutków społecznych: zdecydowany wzrost spożycia tych wyrobów, zmniejszenie się wpływów do budżetu państwa a tym samym zmniejszenie wydatków z budżetu itd. Dlatego preferencje państwa dotyczące rynku wyrobów spirytusowych zmierzają w kierunku ograniczenia spożycia oraz wzrostu wpływów do budżetu z tytułu sprzedaży tych wyrobów. Sposobem osiągnięcia zamierzonych celów jest nałożenie na wyroby spirytusowe wysokiego podatku (podatek akcyzowy) a tym samym wypchnięcie ich ceny w górę. Podobna sytuacja kształtuje się na innych, pokrewnych pod względem społecznych funkcji, rynkach ( rynek paliw, tytoniowy itp.).

Opisane podstawy kształtowania cen stanowią alternatywne możliwości, choć niejednokrotnie w konkretnych przypadkach ceny mogą być ustalone na podstawie kombinacji różnych metod.


FUNKCJE CEN
Cena spełnia wiele zadań. Ich zakres zależy w dużym stopniu od systemu gospodarczego. Inny zakres zadań do spełnienia będą miały w gospodarce rynkowej, a inny w gospodarce centralnie scentralizowanej tj. z dominującą rolą państwa także w ustalaniu cen.
Niezależnie jednak od systemu gospodarczego, można wyodrębnić kilka grup zadań, które spełniają lub mogą spełniać ceny. Do najważniejszych funkcji ( zadań) cen należą funkcje:
• informacyjna
• agregacyjna
• konsumpcyjna
• produkcyjna
• dochodowa
• kosztowa
• narzędzia rachunku ekonomicznego

FUNKCJA INFORMACYJNA CENY.
Za pośrednictwem ceny konkretnego towaru otrzymujemy informację o danym towarze, o jego cechach, wartości. Zwykle towary markowe, bardzo dobrej jakości mają wysoką cenę, klient może być jednak pewien, że np. w zakupionych butach po tygodniu noszenia nie odpadnie obcas. Nie oznacza to jednak, że towary o niższej cenie nie spełniają oczekiwań kupującego. Wybór produktu, który kupi klient nie zależy wyłącznie od jego ceny, lecz także od tego, jakie potrzeby ma zaspokoić dany towar. Kupujący sam dokonuje wyboru pomiędzy trwałym, solidnym, dobrej jakości produktem o wysokiej cenie a produktem tańszym, jednak o gorszej jakości.

FUNKCJA AGREGACYJNA
Na różny6ch rynkach występuje niezliczona ilość towarów, których z pewnością nie dałoby się zsumować, ponieważ różnią się między sobą jednostkami pomiaru. Posiadanie przez towary swojej własnej ceny stwarza możliwość zsumowania wszystkich wartości towaru według zasady:
ILOŚĆ*CENA
Cena jest w tym przypadku wspólnym mianownikiem, zsumowanie nazywa się agregacją.

FUNKCJA KONSUMPCYJNA
Spełniając tę funkcję cena wpływa na poziom i strukturę konsumpcji, niska cena potęguje konsumpcję, wysoka ją ogranicza. Państwo ustalając wysokie podatki na niektóre wyroby, wpływa negatywnie na ich konsumpcję. Różnice między cenami różnych towarów (substytucyjnych, komplementarnych i niezależnych od siebie) wpływają na kształtowanie się określonej struktury konsumpcji, czyli konsumpcję poszczególnych towarów w pewnych ilościach.

FUNKCJA PRODUKCYJNA.
Ta sama cena wpływa jednocześnie na konsumpcję (popyt) i na produkcję (podaż) towarów. Różnica pomiędzy tymi funkcjami polega na odmiennej relacji producentów i konsumentów. Wysoka cena pozytywnie (zachęcająco) wpływa na producentów i negatyw-nie (zniechęcająco) na konsumentów.

FUNKCJA DOCHODOWA.
Cena towarów określa, w pewnym sensie, dochody producentów. Im wyższe ceny, tym wyższe mogą być ich dochody i odwrotnie. Stąd wysoka cena pobudza produkcję. Dla sprzedającego cena jest jego dochodem.

FUNKCJA KOSZTOWA.
Przeciwną rolę spełnia cena dla kupujących. Określa ona, w pewnym sensie koszty. Im wyższe ceny, tym wyższe mogą być koszty. I odwrotnie. Dlatego też wysoka cena ogranicza popyt. Kupujący musi wydać więcej pieniędzy, więc ogranicza zakupy. Dla niego cena jest kosztem.

FUNKCJA RACHUNKU EKONOMICZNEGO.
Narzędziem podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych jest rachunek ekonomiczny. Umożliwia on porównanie przewidywanych kosztów, które należałoby ponieść, z przewidywanymi korzyściami, które można by osiągnąć dzięki poniesionym nakładom.
Jednak do wyliczenia zarówno kosztów jak i efektów konieczne jest przyjęcie konkretnej, przewidywalnej ceny- cen środków produkcji oraz cen towarów. Przyjęcie (lub przewidzenie) różnych cen może dać różne rezultaty rachunku. Przyjęta do obliczeń rachunku ekonomicznego cena pełni więc funkcję narzędzia rachunku ekonomicznego.

DYSTRYBUCJA Obejmuje wszystkie decyzje i czynności związane z dostarczeniem wytworzonych produktów finalnemu nabywcy (konsumentowi, użytkownikowi). Jej zadaniem jest rozmieszczenie produktów na rynku w sposób umożliwiający nabywcom zakup pożądanych produktów w dogodnych dla nich warunkach, odpowiadającym im miejscu i czasie oraz po możliwej do zaakceptowania cenie. W celu realizacji celów dystrybucyjnych przedsiębiorstwa trzeba podjąć wiele działań koordynacyjnych i organizacyjnych. Działania koordynacyjne umożliwiają zawarcie transakcji kupna - sprzedaży. Obejmują: zbieranie i przekazywanie informacji rynkowych, promocję produktów i firm, poszukiwanie ofert, nawiązywanie kontaktów handlowych, negocjowanie warunków umów i ich zawieranie, przenoszenie produktów i prawa własności produktu. Działania organizacyjne wiążą się z realizacją transakcji kupna - sprzedaży. Obejmują: transport, magazynowanie, przerób handlowy (sortowanie, paczkowanie), przekształcanie asortymentu produkcyjnego w handlowy, sprzedaż produktów pośrednikom i ostatecznym nabywcom i inne. Działania te realizują fizyczny przepływ towarów od wytwórcy do nabywcy i składają się na fizyczną dystrybucję produktów. Wszystkie czynności dystrybucyjne mogą być realizowane przez samych wytwórców produktów bądź zlecane wyspecjalizowanym pośrednikom.

FUNKCJE I RODZAJE KANAŁÓW DYSTRYBUCJI

KANAŁ DYSTRYBUCJI (UJĘCIE PODMIOTOWE) To struktura komórek organizacyjnych firmy oraz zewnętrznych instytucji uczestniczących w sprzedaży produktu na rynku lub sieć osób i organizacji wzajemnie powiązanych w procesie udostępniania produktów lub usług do użytku lub konsumpcji.

KANAŁ DYSTRYBUCJI (UJĘCIE PRZEDMIOTOWE) To zespół kolejnych ogniw, za pośrednictwem których dokonuje się przepływ jednego lub większej liczby strumieni związanych z działalnością marketingową. Do najważniejszych z nich można zaliczyć: przepływ informacji, prawa własności towaru, fizyczny przepływ towaru, należności, promocji, ryzyka. Strumienie te przepływają w różnych kierunkach. To także łańcuch firm i osób, które przejmują prawo własności lub pomagają w przekazywaniu prawa własności do dóbr i usług w ich drodze od producenta do finalnego odbiorcy, konsumenta lub firmy.


PRZEKRÓJ PIONOWY KANAŁU Obrazuje liczbę i powiązania występujące miedzy kolejnymi szczeblami (ogniwami) kanału na drodze od producenta do ostatecznego nabywcy.

PRZEKRÓJ POZIOMY KANAŁU Odzwierciedla liczbę uczestników na każdym ze szczebli (ogniw) kanału na drodze od producenta do ostatecznego nabywcy.

KANAŁ BEZPOŚREDNI Producent sam, na własny koszt i ryzyko, zajmuje się rozmieszczeniem i sprzedażą swych produktów finalnym nabywcom. Organizuje sprzedaż wysyłkową, domokrążną, detaliczną, we własnych placówkach (sklepach, magazynach) bądź też sprzedaż z automatów. Producent sam nawiązuje kontakty z finalnymi nabywcami za pośrednictwem poczty, telefonu, telewizji, własnych pracowników (agentów, sprzedawców). Organizacja bezpośredniego kanału dystrybucji wymaga prowadzenia dwóch różnych form działalności: produkcji i handlu. Zalety:
• szybki przepływ informacji
• pełna , bezpośrednia kontrola nad przepływem produktu, ustaleniem cen marż
• możliwość realizacji marży handlowej i ustalania konkurencyjnie niskich cen
• możliwość szybkiej reakcji na zmiany popytu


KANAŁ POŚREDNI Wytwórca w celu dotarcia ze swoim produktem do finalnych nabywców korzysta z pośredników zewnętrznych instytucji (osób). Pośrednik za swoje usługi pobiera marże, prowizje lub inny rodzaj wynagrodzenia. Każdy pośrednik posiada określoną liczbę swoich odbiorców, a przez to poszerza rynki zbytu obsługiwanych wytwórców. W pośrednich kanałach dystrybucji między producentem, a konsumentem może występować jeden pośrednik (np. hurtownik lub detalista), bądź większa ich liczba.

KANAŁ KORPORACYJNY Charakteryzuje się najsilniejszą formą integracji ogniw dystrybucji, np. producent jest równocześnie właścicielem firm działających na szczeblu hurtu i detalu, detalista sam uruchamia własną produkcję sprzedawanych towarów.

KANAŁ KONTRAKTOWY Niezależne firmy producentów, hurtowników, detalistów, agentów współdziałają na podstawie zawartych kontraktów, szczegółowo określających jak każda z nich będzie starała się zwiększyć wydajność i efektywność kanału. Ustalenia kontraktów dotyczą np. znakowania produktów, wspólnych przedsięwzięć promocyjnych, standaryzacji form sprzedaży, działania na określonym obszarze itp. Wyróżniamy trzy typy kanałów kontraktowych:
• zrzeszenia hurtowników z niezależnymi, drobnymi detalistami
• spółdzielnie drobnych detalistów
• umowy kontraktowe między firmami macierzystymi i niezależnymi pośrednikami (franchising)

KANAŁ ADMINISTROWANY Charakteryzuje się tym, że pomimo braku formalnych umów o współdziałaniu pomiędzy uczestnikami kanału, uznają oni za celowe podporządkowanie swoich działań koordynacji i kontroli jednej z firm (liderowi). Najczęściej jest to największy, najbardziej znany na rynku i wpływowy uczestnik kanału. Może nim być producent, hurtownik, detalista.
POŚREDNICY W KANAŁACH DYSTRYBUCJI

PROMOCJA
FUNKCJE PROMOCJI
• funkcja informacyjna
Polega na komunikowaniu się przedsiębiorstwa z rynkiem i stwarza przesłanki transformacji strategii marketingowej w konkretną taktykę działań rynkowych. Służy przekazywaniu przez przedsiębiorstwo zestawu informacji, przedstawiających powstawanie czy działalność firmy, wprowadzenie nowego produktu na rynek, jego funkcje, możliwości zastosowania, właściwości, miejsce zakupu, czas otwarcia domu towarowego.
• funkcja pobudzająca
Sprzedaż zmierza do wywołania zamierzonych postaw i zachowań rynkowych nabywców. Funkcja ta zmierza do dostarczenia potencjalnym nabywcom odpowiedniego zestawu przesłanek decyzyjnych, zarówno racjonalnych jak i emocjonalnych, umożliwiających ocenę poszczególnych wariantów zakupu i dokonanie wyboru "właściwego" z punktu widzenia potrzeb i preferencji.
• funkcja konkurencyjna
Tworzy zestaw pozacenowych instrumentów rywalizacji na rynku.
PROMOTION MIX
To złożona kompozycja środków o zróżnicowanych funkcjach i rożnej strukturze wewnętrznej wykorzystywana w polityce komunikowania się przedsiębiorstwa z rynkiem, w której dominujące znaczenie posiadają cztery grupy instrumentów:
• reklama,
To instrument promocji będący bezosobową, płatną i adresowaną do masowego odbiorcy formą przekazywania informacji rynkowych przez określonego nadawcę.
• sprzedaż osobista,
To instrument promocji polegający na prezentowaniu oferty przedsiębiorstwa i aktywizowaniu sprzedaży za pomocą bezpośrednich kontaktów interpersonalnych sprzedawców z nabywcami.
• promocja dodatkowa,
To instrument promocji obejmujący zespół środków zwiększających stopień atrakcyjności produktu dla nabywców i podwyższających ich skłonność do zakupu.
• public relation (propaganda marketingowa),
STRATEGIA PUSH Polega na wykorzystaniu personelu sprzedażowego i polityki promocji do oddziaływania na poszczególne ogniwa dystrybucji: hurt i detal. Jej celem jest "pchanie" produktu przez wybrany kanał dystrybucji (dealer promotion, sprzedaż osobista, akwizycja). Jest stosowana głównie w dystrybucji produktów powszechnego użytku, mało zróżnicowane pod względem jakości i ceny.
STRATEGIA PULL Polega na wykorzystaniu personelu sprzedażowego i polityki promocji do oddziaływania na poszczególne ogniwa dystrybucji: hurt i detal. Jej celem jest "pchanie" produktu przez wybrany kanał dystrybucji (dealer promotion, sprzedaż osobista, akwizycja). Jest stosowana głównie w dystrybucji produktów powszechnego użytku, mało zróżnicowane pod względem jakości i ceny.
ZAKRES I UWARUNKOWANIA DECYZJI PROMOCYJNYCH

CELE POLITYKI PROMOCJI
Cele ekonomiczne promocji:
Wyrażone są poprzez wielkości takie jak: sprzedaż, koszty, zysk oraz ich wzajemne kombinacje. Tworzą dwie podstawowe gałęzie:
• cele związane ze wzrostem dochodów
• cele nastawione na oszczędność kosztów
Cele związane ze wzrostem dochodów obejmują:
• wzrost utargu w porównaniu z okresem wcześniejszym
• utrzymanie sprzedaży na rynku dotychczasowym
• ekspansję sprzedaży na rynku dotychczasowym
• zdobycie nowych rynków lokalnych, regionalnych czy międzynarodowych
• przeciwdziałanie możliwości spadku sprzedaży przez wzrost ceny produktu itp.
Cele nastawione na oszczędność kosztów obejmują:
• kierowanie popytem w czasie (np. osłabienie czy eliminacja okresowych wahań sprzedaży, dopasowanie popytu do rytmu produkcji)
• racjonalizację sprzedaży (stymulowanie określonej wielkości partii zakupu, propagowanie określonych technik zakupu i form zapłaty - np. bezgotówkowej itp.)
Cele psychograficzne (społeczne)
Obejmują zadania związane z:
• z przedsiębiorstwem jako podmiotem (nadawcą) promocji (zwiększenie stopnia znajomości firmy, poprawa jej wizerunku, przedstawienie zamierzeń i posunięć przedsiębiorstwa itp.)
• konsumentem (edukacja rynkowa, pozyskanie wierności i lojalności nabywców wobec firmy, zdobycie informacji o preferencjach nabywców itp.)
• produktem (kształtowanie wizerunku produktu przez lansowanie jego cech i właściwości, informowanie
o sposobach wykorzystania, rozszerzanie stopnia znajomości produktu itp.) Ujmowane w rożnych horyzontach czasowych:
• cele strategiczne, długookresowe (np. stabilizacja lub ekspansja sprzedaży, wejście na rynki międzynarodowe w perspektywie 3-5 lat)
• taktyczne, średniookresowe (np. podniesienie stopnia znajomości i akceptacji produktu w określonych segmentach rynku w ciągu najbliższego roku)
• operacyjne, krótkoterminowe (np. przeprowadzenie konkretnej akcji promocyjnej, nawiązanie kontaktów z 15 nowymi agentami handlowymi

Wszystkie wymienione elementy marketingu - mix, czyli produkt, cena, dystrybucja i promocja przyczyniają się do osiągnięcia maksymalnego efektu rynkowego. Dzięki nim działalność firmy jest skuteczna i efektywna. Należy więc nieustannie poszukiwać takich kombinacji wszystkich elementów by sukces producenta był z każdym miesiącem coraz większy.

45. Marketingowa specyfika usług.

MARKETING USŁUG Obejmuje zarówno usługi konsumpcyjne (tzw. usługi dla ludności), jak i usługi nabywane przez instytucje, a w szczególności podmioty gospodarcze (usługi produkcyjne i usługi inwestycyjne). Specyfika marketingu usług nie jest związana z odmiennością potrzeb i zachowań nabywców, lecz z naturą samych usług jako podstawowego elementu usługowej kompozycji instrumentów marketingowych. Cechy usług:

• niematerialny charakter produktu usługowego (z reguły produkt poznaje się konsumując go)

• usługi nie mogą być wytwarzane "na skład", konsumpcja z reguły występuje równocześnie ze świadczeniem usługi

• nie mogą być przemieszczane w przestrzeni (konsumpcja w miejscu wytwarzania, z wyjątkiem usług, których istota polega na transporcie lub przekazie elektronicznym)

• usługi często są zindywidualizowane i z trudem poddają się standaryzacji

• często mają charakter świadczenia osobistego, ściśle związanego z osobą konkretnego wykonawcy

Kładzie się szczególny nacisk na wypracowanie korzystnego wizerunku firmy i pozyskanie zaufania potencjalnego klienta. W celu wyróżnienia własnej oferty dużą wagę przywiązuje się do technicznej i wizualnej oprawy działalności usługowej (materializacja usług). W szerokim zakresie wykorzystuje się segmentację rynku w celu dostosowania oferty do zindywidualizowanych potrzeb i wymagań nabywców. Starannie planuje się lokalizacje placówek usługowych jako miejsc wytwarzania i dystrybucji usług, zaś sprzedaż osobistą traktuje jako główną formę promocji.

cechy usług 4N:

1. Nienamacalność:

a) nie mogą być ocenione za pomocą zmysłów (nie można ich dotknąć czy powąchać, są niewidoczne)

b) nie można ich porównać

2. Nierozłączność:

a) usługi są wytwarzane i konsumowane jednocześnie

b) wymagają obecności wykonawcy usługi - zachodzi sprzedaż bezpośrednia

3. Niejednorodność:

nie ma pewności, że usługa zostanie powtórzona na takim samym poziomie gdyż usługi różnią się od siebie w zależności od tego:

a) kto je wykonuje - różnice w umiejętnościach i osobistych predyspozycjach usługodawcy

b) kiedy

c) gdzie

4. Nietrwałość

a) usług nie można przechowywać co stwarza trudności w dostosowywaniu do popytu (przy stałym popycie nie ma takiego problemu, powstaje on przy wahaniach popytu)

b) brak praw własności

DLACZEGO MARKETING USŁUG?

Dlatego, że ma swoją specyfikę. Trzeba znać 4N usług i trzeba wiedzieć w jaki sposób radzić sobie z tymi cechami przy pomocy narzędzi marketingowych (najbardziej znana klasyfikacja narzędzi marketingowych to 4P, czyli: product, price, place, promotion. W różnych opracowaniach jest ona rozszerzana o dodatkowe elementy). Jakie elementy zawrzeć, a jakich unikać w dobrej reklamie usług firmy, trzeba znać również najsilniejsze narzędzia marketingowe w usługach.

KORZYŚCI ZE ZNAJOMOŚCI MARKETINGU USŁUG

• oszczędności - lepiej wydane pieniądze na marketing oraz na właściwe narzędzia promocyjne

• oszczędności wynikające z lepszego dostosowania programów szkoleniowych dla pracowników Twojej firmy po zapoznaniu się ze specyfiką marketingu usług i zidentyfikowaniu rzeczywistych potrzeb

• mierzalność akcji marketingowych

• dostosowanie komunikacji firmy do specyfiki usług, zwiększenie jakości przekazu do klientów

• oferta lepiej dostosowana do potrzeb klientów

• lepsza obsługa klienta

46. Marketing partnerski.

• Marketing partnerski = marketing relacji (ang. relationship marketing):

• osobiste kontakty między dostawcą i nabywcą i ich poufny niekiedy charakter,

• to tworzenie relacji, które sprzyjają powtarzalności wielu zakupów przez nabywcę,

• możliwość zidentyfikowania poszczególnych usługobiorców z uwagi na to, że w procesie usługowym pozyskuje się dane ich dotyczące

• powinien rozciągać się na wszystkie podmioty, z którymi styka się firma

(ang. stakeholders)

Takiego rodzaju marketingu nie stosujemy w przypadku produkcji masowej, gdyż wtedy tak szczegółowe informacje o klientach są nam zbędne

Zalety: budowanie (tworzeniu) relacji, które sprzyjają dokonywaniu przez nabywcę kolejnych zakupów, budowanie swojej pozycji przez trwałe wiązanie ze sobą odbiorców , znajomość potrzeb i wymagań klientów, dostosowywanie produktów do potrzeb klienta, partnerskie relacje z dostawcami, pośrednikami itd. umożliwiają efektywne i skuteczne konkurowanie na rynku,

Wady: koszty związane z pozyskiwaniem danych i tworzenie wiedzy o indywidualnych odbiorcach, często powodują znaczną redukcję korzyści dla firm, często odbiorcy nie mają już nic więcej do wydania, nawet, jeśli kompanie znają dobrze ich potrzeby i wymagania, mikrosegmentacja może powodować krótkowzroczność marketingowców tzn. nie dostrzegają oni dużego obrazu możliwości rynkowych - masowego klienta,

1. Ogólne założenia marketingu partnerskiego

Podstawowym założeniem koncepcji marketingowej jest dążenie do możliwie pełnego zaspokojenia potrzeb nabywcy. W praktyce realizacja tej zasady przebiegać może w odmienny sposób w zależności m.in. od specyfiki firmy, branży rynku itp. Obserwacje wskazują, iż część firm kładzie nacisk na wykorzystanie instrumentów masowego oddziaływania i komunikowania się z nabywcą. Działają one głównie na rynku masowym sprzedając na dużą skalę standardowe towary konsumpcyjne. Bardzo duża liczba nabywców oraz brak możliwości bezpośredniego kontaktowania się z konsumentem sprawiają, iż firmy w takiej sytuacji koncentrują się na tradycyjnym podejściu marketingowym tzw. marketingu mix, a reklama masowa odgrywa tutaj czołową rolę.

Coraz większa liczba firm, szczególnie firm usługowych oraz firm działających na rynku przedsiębiorstw dostrzega możliwość odniesienia sukcesu rynkowego w tworzeniu bezpośrednich, trwałych i długookresowych kontaktów z nabywcami. Tego typu podejście do działań rynkowych firmy jest zgodne ze współczesną koncepcją marketingową, zwaną marketingiem partnerskim (relationship marketing).

Podstawą koncepcji marketingu partnerskiego jest założenie o możliwości i konieczności utrzymania bezpośrednich kontaktów pomiędzy sprzedającym a nabywcą. W ramach koncepcji marketingu partnerskiego podkreśla się, iż w działaniach rynkowych kontakty bezpośrednie stanowią istotny warunek odniesienia sukcesu i są rozpatrywane jako długookresowy proces budowania trwałych powiązań z nabywcami. Ważną cechą charakterystyczną marketingu partnerskiego jest odejście od wymiany koncentrującej się wyłącznie na danej transakcji na rzecz wymiany opartej na ścisłej współpracy sprzedającego z nabywcą.

Liczne badania i obserwacje wskazują, iż skuteczność działania firmy nie zależy tylko od jej kontaktów z nabywcami. W ramach koncepcji marketingu partnerskiego przyjmuje się, iż realizacja celów firmy wymaga aktywności na 6 różnych rynkach, tj. rynku nabywców, rynku dostawców, rynku wewnętrznym, rynku potencjalnych pracowników firmy (rynek pracy), rynku podmiotów opiniotwórczych oraz rynku wpływowych organizacji. Dla pełnego spektrum oddziaływania firmy należy uwzględnić jeszcze jeden rynek - rynek konkurentów .

Zakup danego produktu przez nabywcę uwarunkowany jest działaniami firmy na wszystkich wyróżnionych rynkach. Stąd też istotne jest określenie kluczowych zadań firmy w kontekście każdego z nich (por. tabela 1).

Tabela 1:  Kluczowe zadania firmy na poszczególnych rynkach

 

Rodzaj rynku	Zadanie
Rynek nabywców	·   przywiązanie szczególnej roli do obsługi nabywców stanowiących podstawowy element wyróżniający daną ofertę od oferty konkurentów
Rynek podmiotów opiniotwórczych	·   wykorzystanie rekomendacji z kręgów profesjonalnego doradztwa oraz dotychczasowych nabywców dla stworzenia nowych kontaktów i kontraktów
Rynek dostawców	·   stworzenie systemu bliskich wzajemnie korzystnych kontaktów
Rynek pracy	·   pozyskiwanie i utrzymywanie w firmie takich pracowników, którzy się z nią identyfikują, są lojalni i zaangażowani w realizację przyjętych celów
Rynek wpływowych organizacji, instytucji i jednostek	·   nawiązanie ścisłych kontaktów z podmiotami kreującymi opinie w ramach danego rynku i wpływających na decyzje zakupów
Rynek konkurentów	·   benchmarking  ·   neutralizacja konkurencji poprzez rozwój współpracy
Rynek wewnętrzny	·   stworzenie klimatu pełnego zrozumienia wszystkich pracowników firmy dla działań nakierowanych na nabywcę,

Źródło: K. Fonfara, Marketing partnerski na rynku przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1999, s. 74.

 

Na skuteczność działania firmy mają zatem wpływ zarówno działania rynkowe prowadzone w jej otoczeniu (marketing zewnętrzny) jak i działania realizowane w samym przedsiębiorstwie (marketing wewnętrzny).

Wreszcie, w ramach koncepcji marketingu partnerskiego istotnym zagadnieniem staje się zarządzanie portfelem nabywców. W tym zakresie szczególny nacisk kładzie się na działania zmierzające do utrzymania dotychczasowych nabywców. Przyjmuje się, iż pozyskiwanie nowych klientów jest ważnym zadaniem firmy, ale istotniejsze staje się utrzymanie dotychczasowych nabywców. Badania wykazują bowiem, iż zdobywanie nowych klientów jest wielokrotnie droższe aniżeli utrzymanie lojalnych nabywców. Często przedsiębiorstwa nastawiają się na pozyskiwanie nowych grup klientów. W efekcie, szczególnie w krótszym czasie, obserwuje się wzrost sprzedaży. Jednak w dłuższym okresie firma nie jest z reguły w stanie odpowiednio zadbać o wszystkich swoich klientów i następuje proces odchodzenia nabywców.

Tak więc ze strategicznego punktu widzenia istotnego znaczenia nabierają działania zmierzające do utrzymania możliwie szerokiej grupy lojalnych nabywców. Powodzenie w tym zakresie może zapewnić przedsiębiorstwu nie tylko zadawalający poziom sprzedaży, ale również odpowiednią rentowność. Każda firma musi zatem przesądzić, na ile będzie koncentrować się na pozyskiwaniu nowych klientów, a na ile otoczy troskliwą opieką swoich lojalnych nabywców.

 

2. Istota procesu rynkowej reorientacji firmy

Z wcześniejszych rozważań wynika, iż coraz częściej firma, która chce zwiększyć skuteczność swoich działań powinna orientować swoje działania na całe otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne. We współczesnych warunkach rynkowych orientacja na klienta staje się więc warunkiem koniecznym, ale nie wystarczającym dla odniesienia sukcesu rynkowego przez przedsiębiorstwo. Stąd też w literaturze przedmiotu obok pojęcia „orientacja marketingowa” stosowany jest (szczególnie w publikacjach zagranicznych) termin „orientacja rynkowa”. Przyjmuje się, iż orientacja marketingowa oznacza orientację na klienta. Natomiast orientacja rynkowa ma szersze znaczenie, gdyż obok orientacji na klienta może obejmować orientacje na inne ważne podmioty mające wpływ na funkcjonowanie firmy np. orientację na konkurencję, orientację na różne grupy stakeholders (np. właścicieli firmy, pracowników firmy, dostawców).[2] Zarówno orientacja marketingowa, jak i orientacja rynkowa są związane z procesem wdrażania koncepcji marketingowej, której istota jest taka sama w obu przypadkach. Jednak zakres tych orientacji, jak i położone akcenty związane z działaniami rynkowymi firmy mogą, jak wspomniano wyżej, kształtować się różnie.

W praktyce rynkowa reorientacja firmy może przebiegać odmiennie w różnych sytuacjach, biorąc pod uwagę wyjściowy sposób funkcjonowania danego przedsiębiorstwa (por. rys. 2). Transformacja firmy może bowiem zmierzać od produktowej czy sprzedażowej orientacji w kierunku opcji marketingowej w ujęciu tradycyjnym (marketing mix). Reorientacja marketingowa firmy może polegać również na doskonaleniu realizacji poszczególnych elementów koncepcji marketingowej, gdyż istotą procesu rynkowej reorientacji firmy jest jego kontynuacja. Wreszcie zmiany w funkcjonowaniu firmy mogą mieć na celu dostosowanie jej działania do aktualnych warunków i tendencji rynkowych, a to oznacza przyjęcie współczesnej orientacji marketingowej (marketingu partnerskiego). 

Badania funkcjonowania różnych firm prowadzą do konkluzji, iż stopień rynkowego zorientowania przedsiębiorstwa może być wypadkową kilku cząstkowych orientacji. Odpowiednie ich nasilenie i proporcja może mieć pozytywnie synergiczny charakter i wzmacniać stopień rynkowego zorientowania firmy. Badania prowadzone w Niemczech wykazały np., iż wśród liderów rynkowych są firmy, które w sposób umiejętny łączą orientację na produkt z orientacją na klienta.[3] Również inne analizy potwierdzają komplementarny, a nie przeciwstawny charakter różnych orientacji.[4] Rynkowa reorientacja firmy jest zatem procesem złożonym. Wymaga bardzo wnikliwych analiz uwzględniających istotne zmiany dokonujące się współcześnie w otoczeniu i we wnętrzu przedsiębiorstwa. Implikacje branżowe funkcjonowania firmy dodatkowo komplikują stosowanie schematycznych, a więc z natury swej uproszczonych, koncepcji i rozwiązań. 

47. System informacji marketingowej przedsiębiorstwa.

Rola informacji w procesie decyzyjnym sprowadza się do redukcji niepewności

określonego działania i pomaga w podjęciu poprawnych decyzji. Dynamiczny charakter procesów rynkowych powoduje, i podejmowaniu decyzji rynkowych towarzyszy występowanie pewnego ryzyka. Jego redukcja jest możliwa miedzy innymi dzięki wykorzystaniu informacji marketingowej.

Informacja marketingowa to wszelka informacja, która może być wykorzystana

w procesie marketingowego zarządzania firma , którego celem jest redukowanie błędnych decyzji podejmowanych przez firmę .

Informacja marketingowa aby stała się użyteczna musi być istotna i dostateczna

z punktu widzenia podejmowanej na jej podstawie decyzji, dokładna, aktualna, spójna,

odpowiednio zredagowana, a przede wszystkim dostępną i niezbyt kosztowna





Źródła gromadzenie użytkownicy

Dane przetwarzanie informacje

Przechowywanie marketingowe

Analizowanie

Udostępnianie

System informacji marketingowej SIM - składa się z ludzi, sprzętu oraz technik gromadzenia, porządkowania, analizy i oceny, a następnie przekazania na czas potrzebnej i dokładnej informacji do potrzebnej i dokładnej informacji do osób podejmujących decyzje dotyczące marketingu.

Głównym narzędziem współczesnego SIM są prognozy i urządzenia komputerowe służące do wytworzenia przechowywania i przetwarzania danych pochodzących z przedsiębiorstwa i dostarczanych przez firmę wykonujące zlecane badanie marketingowe

-SIM pełni funkcje pośrednika miedzy badaniami wykonywanymi w dziedzinie marketingu a menedżerem podejmującym kluczowe decyzje marketingowe.

Tworzy to system wspomagania decyzji marketingowych - obejmuje uporządkowane narzędzia, zbiory danych, procedury i techniki wraz z oprogramowaniem i sprzętem komputerowym, dzięki którym przedsiębiorstwo zbiera i interpretuje właściwe informacje z własnej gospodarki i otoczenia,przekształcając je w podstawę działania marketingowego.

System informacji marketingowej jest strukturą, w ramach której w interakcje wchodzą ludzie, urządzenia i procedury, a w efekcie powstaje uporządkowany przepływ odpowiednich informacji wewnętrznych i zewnętrznych, pomagających w podejmowaniu decyzji marketingowych.
System informacji marketingowej zajmuje się gromadzeniem, przetwarzaniem i przechowywaniem użytecznych informacji, które istniały do tej pory w formie fragmentarycznej, nie zorganizowanej, ale są dostępne w różnych miejscach wewnątrz przedsiębiorstwa i w jego otoczeniu.

Cechą charakterystyczną takiego systemu jest zwykle wykorzystanie komputerów do gromadzenia i przetwarzania danych. Nowoczesny system informacji marketingowej nie może się obyć bez techniki komputerowej z powodu ogromnej liczby danych, które muszą być gromadzone i przetwarzane każdego dnia.

Potrzeby informacyjne wspomagania podejmowania decyzji np.:

• naczelny menedżer

- określenie polityki przedsiębiorstwa

-planowanie marketingowe

• menedżer marketingu

• inicjowanie badań marketingowych -

• polityka cen i sprzedaży

• dystrybucja i logistyka

• promocja

• menedżer badań i rozwoju

• ukierunkowane badań

• inicjowanie nowych produktów

Zadaniem SIM -jest obsługiwanie wszystkich rodzajów działalności marketingowej przedsiębiorstwa związanych z planowaniem i realizowaniem elementów marketingu -mix jako koniecznego warunku doprowadzenia do wymiany tworzącej obopólne korzyści dla przedsiębiorstw i nabywców jak również do zarządzania nim przez menedżerów wszystkich szczebli i rodzajów specjalizacji

SIM zaczyna się kończy na szczeblu menedżera przed, lecz wymaga podzielenia informacji do wszystkich miejsc, szczebli struktury organizacyjnej , na których są lub powinny być podejmowane decyzje marketingowe oraz widoczne rezultaty.

System gromadzenia informacji
Gromadzenie danych na potrzeby systemu informacji marketingowej powinno mieć charakter systematyczny i zorganizowany . Część danych trafia do systemu informacji marketingowej w wyniku celowych i zorganizowanych działań, inne zaś zbierane są na „wszelki wypadek " czy też „przy okazji " . Mogą one jednak przydać się w przyszłości . Dane mogą pochodzić ze źródeł formalnych i nieformalnych (informacje np . od osób niepodających tożsamości a dotyczących działań konkurencji) . Informacje powinny być przechowywane w Banku danych (bazie danych), który powinien dysponować technicznymi możliwościami przechowywania dużej ilości danych już opracowanych tak, aby były dostępne dla decydentów w łatwej do odczytania postaci .

System wspierania decyzji w przedsiębiorstwie
Systemy wspierania decyzji nie stanowią nowej koncepcji w zarządzaniu, lecz raczej logiczną konsekwencję zmiany jego technologii, która dzięki technice komputerowej umożliwia łączenie informatycznych systemów zarządzania i badań operacyjnych . Ich celem nie jest automatyzowanie decyzji czy ich podejmowanie za decydentów, lecz ułatwianie i polepszanie fachowej oceny problemów będących przedmiotem decyzji, czyli poprawianie efektywności decydowania Poprawa ta dotyczy wszystkich etapów podejmowania decyzji, począwszy od identyfikacji problemu poprzez wybór odpowiednich danych i podpowiedź podejścia przy podejmowaniu decyzji a kończąc na ocenie alternatywnych sposobów działania

48. Projektowanie jakościowych i ilościowych badań marketingowych.

Badania marketingowe to każde planowe i zorganizowane działanie zmierzające do poznania nowych faktów i zdobycia nowej wiedzy, ułatwiającej podejmowanie lepszych decyzji marketingowych.

Badania marketingowe obejmują:

• diagnozę potrzeb informacyjnych przedsiębiorstwa (organizacji),

• selekcję zmiennych,

• gromadzenie, analizowanie i interpretowanie danych służących podejmowaniu decyzji marketingowych.

Celem badań marketingowych jest dostarczenie informacji, które zastępują
i uzupełniają dotychczasowe doświadczenia, co w konsekwencji zmniejsza ryzyko, które jest nieodłącznym elementem działalności gospodarczej.

Metody jakościowe:

• ich celem jest poznanie mechanizmów ludzkich postaw i zachowań,

• polegają na badaniu niewielkich grup osób, dobranych według określonych kryteriów,

• w trakcie badania wykorzystywanych jest wiele technik, dzięki czemu każdy respondent może swobodnie wyrazić własne odczucia, oceny i skojarzenia,

• tych dokładnych, złożonych i dogłębnych informacji nie dałoby się uzyskać
  w standardowym badaniu ilościowym (kwestionariusz),

• nie dostarczają danych, na podstawie których można by wnioskować
  o liczbowych wartościach parametrów w populacji (procenty, średnie),

• w zamian pozwalają na rozpoznanie głębszych motywacji kierujących ludzkim działaniem i zachowaniem,

• ujawniają potrzeby, preferencje i upodobania, a także sprzyjają wniknięciu
  w strukturę i uwarunkowania opinii i postaw,

• dobrze odpowiadają na pytania jak, w jaki sposób, dlaczego.

Dwie najczęściej stosowane metody jakościowe to:

• pogłębione wywiady indywidualne - to osobista rozmowa, podczas której prowadzący wywiad zachęca respondenta do swobodnego wypowiadania się w danej kwestii i wyrażania prawdziwych emocji, celem wywiadu nie jest uzyskanie prostych odpowiedzi tak lub nie, ale spontaniczne pojawienie się wątków, które są następnie podejmowane i rozwijane, wyjaśnienie wątpliwości i pogłębienie wypowiedzi,

• zogniskowane wywiady grupowe - polegają na przeprowadzeniu dłuższego spotkania - dyskusji w grupie 6-10 osób, dyskusja prowadzona jest przez
  tzw. moderatora, którego rolą jest nie tyle zadawanie konkretnych pytań, lecz umiejętne kierowanie dyskusją w sposób, który pozwoli uczestnikom na pełne
  i wiarygodne wypowiedzenie się na zadane tematy.

Metody ilościowe:

• informują o dokładnych miarach określonych parametrów,

• polegają na badaniu z pomocą kwestionariusza większej grupy (próby) respondentów reprezentatywnych dla określonych zbiorowości,

• kwestionariusz dostarcza różnorodnych danych - wskaźników liczbowych, dających się generalizować na populację i pozwalających na przeprowadzenie wnioskowania statystycznego,

• kwestionariusz służy do ustalenia cech wspólnych populacji, odrzucając subiektywne zachowania jednostki,

• w badaniach tych nie chodzi o poznanie indywidualnych opinii poszczególnych badanych, a jedynie o poznanie cech wspólnych osobników pochodzących z tej samej populacji,

• dają informacje odpowiadające na pytanie ile.

Przed przystąpieniem do badań ilościowych niezbędne jest rozpoznanie cech badanej populacji, tak, aby możliwe było stawianie hipotez badawczych. W tym etapie projektowania badań ilościowych zazwyczaj stosuje się badania jakościowe. Dzięki nim możliwe jest szczegółowe przebadanie reprezentantów danej zbiorowości, w celu uzyskania jak najszerszych informacji na temat jej zróżnicowania i cech wspólnych. W tym miejscu niezwykle ważne jest uzyskanie jak największej liczby informacji o danych jednostkach. Dzięki zebranym w ten sposób informacjom istniej możliwość takiej konstrukcji kwestionariusza, aby jego standaryzacja nie pociągała za sobą utraty zbyt wielu informacji na zasadzie uśrednień

49. Rozwój i wprowadzenie nowego produktu na rynek.

Przez produkt rozumie się to wszystko, co można zaoferować nabywcom do konsumpcji, użytkowania lub dalszego przerobu.

Według Kotlera produkty na rynku dzielimy na:

• dobra fizyczne,

• usługi,

• osoby,

• miejsca,

• organizacje,

• idee.

Produktem jest zatem to, co jest oferowane na rynku w celu zwrócenia uwagi, kupna, użytkowania lub konsumpcji i co może zaspokoić potrzebę lub pragnienie.

Termin nowy produkt nie jest jednoznaczny. Dla producenta lup kupca jest synonimem produktu wcześniej nie oferowanego. Dla konsumenta nowością jest wszystko, czego wcześniej nie można było kupić.

Innowacje absolutne (oryginalne) oznaczają nowości w skali światowej.

Innowacje wtórne (naśladowcze) polegają na upowszechnianiu produktów już znanych gdzie indziej, ale nieznanych na rynku krajowym czy lokalnym.

Większość produktów przechodzi przez cztery fazy rynkowego życia:

• wprowadzenia,

• wzrostu,

• dojrzałości,

• spadku.

W fazie wprowadzania na rynek sprzedaż produktu rośnie powoli, ponieważ nie jest on jeszcze znany szerszemu ogółowi, a produkcja jest dopiero rozwijana.

W fazie wzrostu konsumenci znają już produkt, w związku z czym jego sprzedaż nabiera tempa.

W fazie dojrzałości następuje spowolnienie sprzedaży związane z nasyceniem rynku, a także pojawieniem się na nim innych produktów, zaspokajających te same potrzeby.

W fazie spadku, wskutek dostępności na rynku licznych substytutów oraz wprowadzenia przez firmę nowych, doskonalszych produktów, sprzedaż gwałtownie spada.

Stadium wprowadzania nowego produktu na rynek rozpoczyna się
w momencie skierowania produktu do sprzedaży. Utarg rośnie wolno, ponieważ produkt nie jest jeszcze znany użytkownikom. Większość potencjalnych klientów skłonna jest kupować nowy produkt dopiero po aprobowaniu go przez innych.

Cały proces rozwoju i wprowadzenia nowego produktu na rynek można podzielić na konkretne etapy:

• wstępne oszacowanie idei, aby były adekwatne do celów firmy,

• faza rozwoju, czyli przekształcenie idei w prototyp, który poddaje się testowaniu, po pozytywnej ocenie produkt podlega komercjalizacji, czyli przejściu do masowej jego produkcji,

• wejście produktu na zbadany wcześniej rynek,

• faza akceptacji produktu.

• Analiza zdolności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

50. Przesłanki polityki cenowej firmy.

CENA - charakteryzuje obraz produktu a wiec jego cechy i wartości, wyznacza rozdaje nabywców, kształtuje wspólność posiadania określonych produktów
- Jest elementem marketingu-mix bezpośrednio związanych z produktem a pośrednio z pozostałymi elementami tzn. dystrybucją i promocją
- Jest jedynym elementem marketingu-mix tworzącym dochody, ponieważ pozostałe powodują tylko koszty
- Jest najbardziej elastycznym elementem, najłatwiej, najszybciej można ją zmienić
- Odzwierciedla rynkowe znaczenie produktu, to znaczy grupę nabywców, dla których produkt jest przeznaczony z punktu widzenia poczucia zaspokojenia potrzeby i uzyskania właściwej dla danego nabywcy satysfakcji, wynikającej z własnego zadowolenia i aprobaty, tych, na których opinii nabywcy zależy
- Zależy od uwarunkowań rynku, głównie od relacji popytu i podaży oraz jego rynkowe substytuty. Prawidłowością jest cena równowagi powstająca na poziomie wspólnych korzyści producentów, dostawców i konsumentów.
- Cena produktu musi zapewnić jego wytwórcy i sprzedawcy zwrot poniesionych nakładów kapitałowych. Zrównoważenie kosztów produkcji i sprzedaży oraz osiągniecie zamierzonego zysku dzięki akceptacji ceny przez nabywców wyrażonej kupowaniem oferowanego produktu.

POLITYKA CEN- jest oparta na koncepcji wartości rynkowej i stanowiącej syntezę elementów składających się na wycenę ekwiwalentności przedmiotu wymiany.
Podstawowym wyznacznikiem polityki cen jest struktura rynku, na którym przedsiębiorstwo sprzedaje swój produkt, rynek, bowiem jest miejscem,na którym wszystkie produkty są jednocześnie oferowane, podlegają wzajemnej konfrontacji z wielkością i struktura popytu.

Na decyzje ustalania ceny wpływają następujące czynniki
1. ze strony przedsiębiorstwa
- cele polityki cen
- cele marketingu
- koszty
- struktura marketingu -mix
2. ze strony środowiska zewnętrznego
-akceptacja przez konsumentów
-oczekiwania i wymagania uczestników dystrybucji
-konkurencja
normy prawne i regulacje organów państwa

PROCEDURA POSTĘPOWANIA PRZY OKREŚLANIU POZIOMU CENY WYMAGA:
1. oszacowania gotowości zakupu produktu na projektowanym poziomie ceny
2. przewidywania możliwych zmian popytu na produkty
3. określenia relacji występujących miedzy popytem , kosztami a zyskiem

PRAWIDŁOWOŚCI USTALANIA CEN
- koszty nie powinny być główną podstawą ustalania ceny
- niezbędne jest zachowanie związków miedzy ceną a innymi elementami marketingu- mix
- poziom cen określa przede wszystkim akceptacja przez nabywców
- wysoka cena eliminuje pewne rodzaje nabywców
- niska cena zwiększa dostępność produktów dla większej liczby nabywców
- cena powinna odpowiadać wartości produktu

Cena to drugi z kolei instrument marketingowy, będący istotnym elementem w walce z konkurencją. Rzeczą oczywistą jest, że cena produktu musi zapewniać producentom nie tylko pokrycie kosztów ale też odpowiedni poziom zysku. Z drugiej jednak strony nie może ona być zbyt wysoka bo nie zostanie zaakceptowana przez konsumentów. W związku z tym firma musi prowadzić taką politykę cen aby obie strony rynku - producent i konsument - były usatysfakcjonowane.
Firmy wybierając określoną politykę cenową dążą do osiągnięcia któregoś z poniższych celów:
• maksymalnego zysku,
• maksymalnej wielkości sprzedaży,
• osiągnięcia przewagi nad konkurencją.
W rezultacie wprowadzając produkt na rynek stosują strategię cen wysokich lub niskich. Pierwsza z nich ma sens gdy produkt wyróżnia się spośród innych jakością, dodatkowymi funkcjami lub innymi walorami i jednocześnie na rynku jest niewielu producentów tego dobra. Oferta takiego produktu jest kierowana do nabywców, dla których cena nie stanowi bariery przy zakupie. Jeżeli produkt znajdzie zainteresowanie wśród nabywców, oznacza to sukces strategii cenowej. Producent osiąga w szybkim czasie duże przychody ze sprzedaży i powiększa swój zysk. W pewnym momencie może on jednak obniżyć cenę, by dotrzeć do tych konsumentów którzy nie zdecydowali się do tej pory za zakup dobra.
Inna możliwość to strategia niskiej ceny, która jest stosowana gdy na rynek wprowadza się produkty mające wiele substytutów lub gdy jest duża konkurencja.
Substytuty to takie dobra, która zaspokajają tę samą potrzebę i dlatego mogą być stosowane zamiennie na przykład masło i margaryna lub też zapałki i zapalniczka.
Produkty oferowane po niskiej cenie są przeznaczone dla masowego nabywcy, który jest bardzo wrażliwy na cenę i od jej poziomu uzależnia zakup. Gdy cel omawianej strategii zostanie osiągnięty to popyt zgłaszany przez konsumentów dynamicznie wzrośnie a producent zmaksymalizuje wartość sprzedaży.
Ustalając poziom ceny w przypadku obu strategii producenci za podstawę przyjmują najczęściej:
• koszty jednostkowe produktu wraz z narzutami,
• popyt na dane dobro i czynniki nań wpływające,
• poziom cen produktów konkurencyjnych,
• ustalenia i ograniczenia w kształtowaniu cen przez państwo.

51. Kształtowanie mieszanki promocyjnej.

Marketing mix - jest to zbiór narzędzi marketingowych, które przedsiębiorstwo stosuje w celu realizacji zamierzonych celów marketingowych na docelowym rynku działania.

Narzędziem marketingu mix jest:

• produkt - który stanowi faktyczną ofertę rynkową przedsiębiorstwa, obejmującą jakość, wzór, parametry techniczne, markę i opakowanie,

• cena - to suma pieniędzy, jaką klienci muszą zapłacić,

• dystrybucja - która obejmuje różne rodzaje czynności, jakie przedsiębiorstwo podejmuje, aby uczynić produkt łatwo dostępnym dla klientów,

• promocja - obejmuje różne rodzaje czynności, jakie podejmuje przedsiębiorstwo, aby poinformować o cechach merytorycznych produktu i przekonać docelowych nabywców, aby go kupili.

Promocja to zespół środków, za pomocą których firma komunikuje się z rynkiem, przekazując informacje o swojej działalności, produktach i usługach,

Podejmując działania promocyjne firma chce przede wszystkim:

• poinformować o swojej ofercie rynkowej i sposobach jej nabycia,

• kształtować pożądany wizerunek firmy i wyobrażenie klientów o firmie lub jej produktach,

• dostosowywać podaż do popytu, co wymaga niekiedy kreowania potrzeb.

Mówiąc promocja zazwyczaj kojarzy się ją z promocją sprzedaży, czyli rabatami, obniżkami cen, gratisami czy bonusami. Promocja jednak jest pojęciem szerszym. Cele promocji można określić przy pomocy tzw. modelu AIDA:

• awareness - uwaga, świadomość produktu, firmy,

• interest - zainteresowanie produktem, firmą,

• desire - pożądanie, chęć zakupu,

• action - działanie, zakup.

Na mieszankę promocyjną składają się:

• reklama - to takie przekazywanie informacji, które ma skłonić odbiorców do pożądanych przez autora przekazu zachować np. kupna produktu,

• sprzedaż osobista - sprzedawca w bezpośrednim kontakcie z klientem jest
  w stanie przedstawić działanie produktu, wskazać korzyści z jego posiadania, rozwiać wątpliwości,

• public relations - celem jest ukazanie firmy w korzystnym świetle szerokim kręgom odbiorców, do narzędzi PR należy sponsoring np. wspieranie imprez sportowych, dobroczynnych, organizowanie akcji na rzecz np. ochrony środowiska.

Każdy ze sposobów promocji działa w nieco inny sposób i dlatego skuteczność jest różna. W przypadku produktów o innych cechach firmy stosują mieszankę promocyjną. Jest to wykorzystanie wszystkich sposobów promocji w proporcjach najskuteczniejszych dla konkretnego produktu

B. Zagadnienia specjalnościowe

1. Systemy regulacji w gospodarce.

Ze względu na sposób regulacji procesu gospodarczego wyróżnia się:

• Systemy kompetytywne (konkurencyjne), zwane też systemami gospodarki rynkowej, w których działania mających swobodę w podejmowaniu decyzji ekonomicznych uczestników, procesu gospodarczego regulowane są przez mechanizmy rynku: grę sił podaży, cen i popytu- określaną mianem "niewidzialnej ręki"

• Systemy gospodarki regulowane administracyjnie, przez władze administracyjne, nazywane systemami gospodarki planowej, gdzie rozmiary i kierunki produkcji oraz sposoby jej podziału ustalane są w drodze administracyjnej decyzji organów władzy.

Rodzaje instrumentów władzy państwowej:

bezpośrednie - określają okresowo zadania lub sposoby postępowania dla podmiotów gospodarczych przez organy centralne lub powierzchnie, które mają charakter wiążący i są przekazywane podmiotom gospodarczym w trybie administracyjnym

pośrednie - polegają na formułowaniu przez organy państwowe odpowiednich parametrów, np. w formie wysokości i struktury podatków, zwolnień i ulg podatkowych, wysokości ceł oraz zwolnień i licencji oraz innych parametrów, które obowiązują w całym kraju

Podmioty polityki gospodarczej

Podmioty centralne - będące państwowymi organami ustalającymi i prowadzącymi politykę gospodarczą oraz koordynującymi jej cele i kierunki w skali krajowej (najwyższe władze państwowe oraz organy administracji i polityki gospodarczej państwa).

Podmioty będące realizatorami ogólnokrajowej polityki gospodarczej, a równocześnie określające, prowadzące strategię i politykę ekonomiczną w swoim interesie w oparciu o preferencję polityczną kraju (przedsiębiorstwa i jednostki równorzędne, związki i ugrupowania oraz terenowe władze gospodarcze i samorządowe).

Podmioty biorące profesjonalny udział w przygotowaniu i w prowadzeniu polityki ekonomicznej (ministerstwa, centrale i terenowe agendy rządowe, instytuty i ośrodki naukowo-badawcze w zakresie zagadnień społecznych i gospodarczych, partie i organizacje społeczno-gospodarcze, banki i instytucje finansowe państwa).

Podmioty biorące bezpośredni udział w pozytywnych lub negatywnych rezultatach polityki ekonomicznej (gospodarstwa domowe oraz przedmioty i podmioty równorzędne, terenowe władze gospodarcze oraz samorządy regionalne i społeczno-gospodarcze).

Polityka gospodarcza znajduje swoje odzwierciedlenie w:

• polityce pieniężnej

• polityce fiskalnej (finanse publiczne)

• polityce handlowej (handel zagraniczny)

Do metod nadrzędnej polityki gospodarczej zalicza się rożne sposoby, środki, instrumenty, przy pomocy których państwowe organy gospodarcze oddziałują na podmioty i procesy gospodarcze, w celu osiągnięcia zakładanych celów i zamierzeń gospodarczych i społecznych

Metody te przybierają postać:

• stosowanych systemów podatkowych,

• finansowych i kredytowych,

• wysokości bankowej stopy % i ceł,

• jak również ulg finansowych i podatkowych,

• subwencji i dofinansowań

W zakresie negatywnych motywacji i środków występują one w postaci:

• podwyższonych kar, opłat i podatków,

• wysokich % od kredytów i ceł granicznych

• środków administracyjnych w formie zezwoleń, zakazów, nakazów, pozwoleń

2. Uwarunkowania polityki gospodarczej.

Uwarunkowania polityki ekonomicznej:

- ustrojowo systemowe

• ustrój polityczno społeczny

• struktury państwowo- administracyjne i społeczne

• rozwiązania instytucjonalno - systemowe w gospodarce

- zewnętrzne

• międzynarodowa sytuacja polityczna, stosunki z sąsiadami

• przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, militarnych, gospodarczych

• międzynarodowa sytuacja gospodarcza

• warunki wymiany

• położenie geograficzne

• restrykcje importowo- eksportowe- embargo, ograniczenia kredytowe
  i walutowe

• zadłużenie wobec zagranicy

- wewnętrzne

• stan i struktura zasobów ( przyrodniczy, majątkowy, ludzki)

• zagospodarowanie przestrzenne krajów i regionów

• wewnętrzna sytuacja polityczna

• stosunki narodowościowe, stosunek społeczeństwa do władzy

• układ sił politycznych w kraju

3. Wzrost i rozwój w gospodarce.

Wzrost i rozwój rynkowej są procesami nie przebiegającymi równocześnie. Towarzyszą im zmiany składające się w cyklicznie następujące po sobie fazy wzrostu i spadku aktywności gospodarczej.

Typy zmian:

• Dynamiczne - zmiany poziomu aktywności gospodarczej, znajdujące wyraz w ogólnej tendencji rozwojowej (trend)

• Wahania- występują wokół podstawowego kierunku (zmiany sezonowe) powtarzające się w ciągu roku, cykliczne wahania koniunkturalne, wahania nieregularne, mają one na ogół charakter przypadkowy

Wzrost gospodarczy jest procesem tworzenia i powiększania rzeczywistych rozmiarów społecznego produktu. Procesowi temu towarzyszą zmiany struktury produktu narodowego i całej gospodarki. Wzrost gospodarczy oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne określamy łącznie mianem rozwoju gospodarczego.

Warunki w jakich funkcjonuje gospodarka zmieniają się w upływie czasu. Życie gospodarcze toczy się rytmem który jest nazywana cyklem koniunkturalnym.

Cykl koniunkturalny przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynników wytwórczych.

Początek cyklu przypada na najniższy poziom produkcji. O gospodarce, która znalazła się na dnie cyklu mówi się, że jest w depresji. Depresja to ta część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najniższe poziomy produkcji.

Po przejściu przez dno cyklu w gospodarce zaczyna się faza ożywienia gospodarczego.

Ożywienie jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji rośnie.

W miarę poprawy koniunktury produkcja rośnie, następnie przekracza linię trendu i gospodarka dąży do najwyższego punktu cyklu nazywanego boomem. Boom jest to ta część cyklu koniunkturalnego, w której gospodarka osiąga najwyższy poziom.

Następnie gospodarka wchodzi w recesję, podczas której produkcja spada i przekracza linię trendu.

Recesja jest to faza cyklu koniunkturalnego, w czasie której wielkość produkcji spada.

Spadek produkcji trwa tak długo, aż gospodarka osiągnie dno cyklu i rozpocznie się nowy cykl koniunkturalny. Jeśli chcemy dowiedzieć się w jakim tempie rozwijała się gospodarka, to pomijamy skrajne wartości osiągane przez wielkość produkcji w trakcie przebiegu cyklu koniunkturalnego. W ten sposób otrzymujemy trend.

Kategorie ekonomiczne w powiązaniu z przebiegiem cyklu koniunkturalnego:

• produkcja

• zatrudnienie i bezrobocie

• kapitał

• ceny

• płace

• zyski i dochody z pracy

• konsumpcja

• stopa procentowa

• kursy papierów wartościowych

podstawowe czynniki rozwoju gospodarczego

• Czynniki intensywne - prowadzą do lepszego wykorzystania czynników produkcji a tym samym do najlepszego wykorzystanie czasu.

• Czynniki ekstensywne - to rozszerzenie dotychczasowych technologii

Do czynników intensywnych możemy zaliczyć:

• wzrost zdolności intelektualnych człowieka i ich wykorzystanie,

• wzrost wymiany towarowej z zagranicy,

• eksport i przyspieszenia obrotów gospodarczych,

• procesy miniaturyzacji, które polegają na zwiększeniu i poprawie funkcji produkcji przy zmniejszaniu ich objętości i materiałów potrzebnych do ich wytworzenia.

4. Rola państwa w gospodarce rynkowej.

Funkcje państwa w gospodarce rynkowej:
• alokacyjna - najefektywniejsze wykorzystanie zasobów, lokując je w najbardziej opłacalnych przedsięwzięciach, zaspokajając tym samym jak najlepiej potrzeby społeczne; ochrona własności prywatnej oraz wspieranie i uzupełnianie mechanizmu rynkowego (wspieranie konkurencji, wspieranie prywatnych przedsiebiorstw
• redystrybucyjna - związana z likwidacją różnic w dochodach za pomocą systemu podatkowego, świadczeń socjalnych
• stabilizacyjna - osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, eliminowanie i ograniczenie bezrobocia, prowadzenie polityki fiskalnej i monetarnej; instrumenty polityki ekonomicznej : minimalna stawka plac, kontyngenty z importu, koncesje, administracyjne zakazy,; pośrednie instrumenty: stopy procentowe i opodatkowanie dochdów;

- ustalenie ładu instytucjonalno-prawnego - polega na ustalaniu stosunkow trwałych i stabilnych reguł gospodarczych
- zwiększenie działania antymonopolistycznego - demonopolizacji spowoduje zmniejszenie cen usług poprzez pojawienie się konkurencji
- prywatyzacja gospodarki - w wyniku prywatyzacji firmy konkurują na rynkach miedzynarodowych

Formy interwencji państwa w gospodarkę:
• bezpośrednie oddziaływanie na administrację i przedsiębiorstwa państwowe
• ustawodawstwo (płaca minimalna, czas pracy)
• wydatki publiczne (obrona narodowa, oświata)
• planowanie społeczno - gospodarcze

5. Funkcje podatków.

Podatek jest nieodpłatnym, przymusowym, bezzwrotnym i pieniężnym świadczeniem o charakterze ogólnym, które jest nakładane jednostronnie przez związek publicznoprawny. Związkiem tym jest przede wszystkim państwo (GŁUCHOWSKI 2006). Podatki w gospodarce państwa pełnią określone funkcje które obiektywne, ale tez zmieniają się z przeobrażeniami ustrojowymi i społeczno-gospodarczymi. Do najważniejszych funkcji podatków zaliczany funkcje fiskalną, redystrybucyjną, stymulacyjną, interwencyjna, alokacyjna, stabilizacyjna.
Funkcja fiskalna podatków polega na tym że podatki stanowią podstawowe źródło dochodów budżetowych, których wielkość przewyższa dochody z tytułu opłat, cła i pożyczek. Dochody budżetowe stanowią podstawowe źródło pokrywania wydatków budżetowych które przeznaczone są przede wszystkim na realizacje zadań państwa jak zapewnienie bezpieczeństwa czy ochrony zdrowia.
Funkcja redystrybucyjna podatków polega na rozdzieleniu dochodu i majątku narodowego między podatnikami a związkami publicznoprawnymi. Części dochodu wytworzonego przez państwo jest przejmowana przez państwo do budżetu, zabezpieczając w ten sposób pokrycie zadań społecznych, oświatowych czy obronnych państwa. „Jednocześnie podatki pozwalają regulować udział w dochodzie narodowym tych podmiotów, w stosunku do których państwo nie może posługiwać się innymi instrumentami , takimi jak ceny czy płace” (GŁUCHOWSKI 2006).
Funkcja stymulacyjna obejmuje zbiór działań wpływających na strukturę gospodarki narodowej, wpływa na kierunki i lokalizację rozprzestrzeniania się działalności gospodarczej oraz wpływa na koniunkturę gospodarczą danego państwa. Funkcja ta może być realizowana za pomocą różnicowania stawek podatkowych, wprowadzaniu zwyżek, ulg lub zwolnień podatkowych oraz określonego podatku.
Funkcja interwencyjna polega na oddziaływaniu na gospodarkę narodową w celu wywołania w niej pożądanych zjawisk, takich jak: zrównoważony wzrost gospodarczy, ograniczenie inflacji czy bezrobocia. Podatki traktowane są wówczas jako instrument interwencyjny i mają na celu bądź to skłonienie podatników do określonych zachowań, bądź też służą do wyrównania szans lub wprowadzenia preferencji podatkowych dla poszczególnych grup podatników.
Funkcja alokacyjna ma za zadanie skorygować rynkowego rozłożenia czynników produkcji, pracy, kapitału i ziemi. W Polsce w latach 90-tych i obecnie podatki są często wykorzystywane w celach alokacyjnych, np. towary o podstawowym znaczeniu były i są zwolnione z podatku.
Funkcja stabilizacyjna polega na niwelowaniu niekorzystnych wpływów wahań cyklicznych, takich jak wzrost gospodarczy, boom, stagnacja, recesja. Celem działania państwa jest ograniczenie amplitudy wahań. W czasie boomu należy prowadzić działania restrykcyjne, w czasie recesji wprowadzić ożywienie. Wykorzystanie funkcji stabilizacyjnej podatków polega na „manipulowaniu” wysokością obciążeni podatkowych. Wzrost stawek podatku prowadzi do zmniejszenia popytu, podczas gdy stosowanie stawek preferencyjnych, ulg podatkowych itp. Będzie wpływać na popyt stymulującą.

Podatki - to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne nałożone przez państwo na podatnika (os. fizyczną lub prawną) w celu uzyskania dochodów dla pokrycia wydatków związanych z zadaniami państwa.

Funkcje podatków:
a) fiskalna,
b) stymulacyjna,
c) redystrybucyjna.

6. Podatki pośrednie - istota, rodzaje i znaczenie dla budżetu państwa.

Nazwa pośredni oznacza, że podatek ten nie obciąża samego przedsiębiorcy. Przedsiębiorca jest zobowiązany do jego naliczenia i zapłacenia ale ostatecznie obciążeni tym podatkiem są odbiorcy. Podatek ten sprzedawca dolicza do ceny produktu
Podatki pośrednie to podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy i podatek od gier.

Podatek akcyzowy
Akcyza jest określana jako specjalny podatek od spożycia.
Opodatkowaniu akcyzą podlegają następujące kategorie wyrobów:
• produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby służące dla celów napędowych lub grzewczych),
• energia elektryczna,
• napoje alkoholowe (piwo, wino, produkty pośrednie, wyroby spirytusowe),
• wyroby tytoniowe (papierosy, cygara, cygaretki, tytoń do palenia),
Stawki akcyzy wyrażone są w:
• kwocie na jednostkę wyrobu (paliwa, alkohol, energia elektryczna),
• procencie maksymalnej ceny detalicznej (wyroby tytoniowe),
• procencie ceny wyrobu
Cechą charakterystyczną podatku akcyzowego jest jednofazowy charakter jego poboru, tzn. akcyza uiszczana jest jednokrotnie, a następnie traktowana jest jako koszt wliczany do ceny zbycia, który finalnie ponoszony jest przez ostatecznego nabywcę produktu akcyzowego.
Niektóre wyroby akcyzowe podlegają obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy (banderolami), które umieszcza się na jednostkowych opakowaniach produktów. Są to napoje alkoholowe (oprócz piwa) oraz wyroby tytoniowe.
Celem akcyzy jest ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr ze względu na ich szkodliwość zdrowotną bądź też wyczerpywanie się ich rezerw. Często stanowi ona obszerny i łatwy wpływ pieniędzy dla budżetu państwa.

Podatek od gier
Podatnikami podatku od gier są wszystkie podmioty, które prowadzą działalność polegającą na sprzedaży gier i zakładów.


Przedmiot opodatkowania
Opodatkowaniem podatkiem od gier objęte są poniższe rodzaje działalności:
• gry losowe - gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe
• zakłady wzajemne - zakłady o wygrane pieniężne, polegające na odgadywaniu wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek.
• gry na automatach

Podatek od towarów i usług (VAT)
Podatek od towarów i usług zwany jest także podatkiem od wartości dodanej. Przedmiotem opodatkowania jest wartość sprzedaży towarów i usług.
Podstawowe stawki:
• stawka podstawowa 23%
• stawka obniżona 8% (leki, książki, żywność), 5% (nieprzetworzone produkty rolne), 0% (eksport towarów).

Rozróżnia się podatek naliczony i podatek należny.
• Podatek naliczony to suma kwot podatku zapłaconego przez podmiot gospodarczy w związku z nabyciem towarów lub usług potrzebnych do prowadzenia działalności gospodarczej.
• Podatek należny to kwota podatku wynikająca z obliczenia stawki podatku od podstawy opodatkowania, czyli kwota podatku wynikająca z wartości sprzedaży towarów i usług.

VAT naliczony występuje w fazie zakupu:
cena zakupu netto + VAT naliczony = cena zakupu brutto.

Należy pamiętać, że każda jednostka gospodarcza jest dostawcą i odbiorcą, faktura sprzedaży w jednej jednostce jest fakturą zakupu w innej jednostce).

VAT należny występuje w fazie sprzedaży:
cena sprzedaży netto + VAT należny = cena sprzedaży brutto,
(cena sprzedaży netto = cena zakupu netto + marża).

Podatnik podatku od towarów i usług ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Miesięczne kwoty wpłat do urzędu skarbowego właściwego dla siedziby podatnika z tytułu podatku od towarów i usług obliczane są jako różnica między podatkiem należnym a podatkiem naliczonym.

Podatki są podstawowym źródłem dochodów budżetowych, przeznaczonych na pokrycie wydatków państwa, takich jak:

• Wydatki ponoszone w związku z pełnieniem przez państwo tradycyjnie rozumianych funkcji ( obrona narodowa, administracja , organa sprawiedliwości ).

• Wydatki związane z realizacją celów społecznych ( oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne i emerytalno - rentowe ).

• Inne wydatki ( np. obsługa długu krajowego i zagranicznego, dotacje do samorządów terytorialnych, inwestycje rządowe ).

7. Podatki bezpośrednie - istota, rodzaje i znaczenie dla budżetu państwa i samorządów terytorialnych

Nazwa bezpośrednie oznacza, że ta sama osoba płaci podatek, która ponosi jego faktyczny ciężar ekonomiczny.

Podatki bezpośrednie można podzielić na:

• podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych,

• podatek rolny

• podatek leśny

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportowych

• podatek od czynności cywilno - prawnych

• od spadków i darowizn

Podatek dochodowy
Podatek dochodowy - obowiązkowe świadczenie osoby fizycznej lub osoby prawnej na rzecz państwa, zależne od dochodu i wykorzystanych odliczeń.
Prawo rozróżnia podatek dochodowy na:
1. Podatek dochodowy od osób fizycznych
2. Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób fizycznych (nazywany też PIT czyli podatek od dochodów osobistych) - to podatek bezpośredni obejmujący dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne.
Podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych jest suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Dochód ustawodawca definiuje jako dodatnią różnicę między sumą przychodów a kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym.
Przedmiotem podatku dochodowego od osób fizycznych jest nie tylko dochód, ale w niektórych wypadkach przychód, jest tak m.in. W przypadku opodatkowania rent i emerytur, zasiłków z ubezpieczenia społecznego, dotacji środki uzyskane z tych tytułów podlegają opodatkowaniu bez pomniejszenia o koszty uzyskania przychodu. (Przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń).
Formy opodatkowania:
• Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
• Kartka podatkowa
• Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych

Podatek dochodowy od osób prawnych-- rodzaj podatku bezpośredniego obciążającego dochody uzyskiwane przez osoby prawne.
Podmiotami tego podatku mogą też być jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej (np. spółek cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych).
Przedmiotem opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich ten dochód został osiągnięty.
Stawka podatku od osób prawnych wynosi obecnie 19%.

Rozliczenie podatku następuje po zakończeniu roku podatkowego. Podatnicy składają wtedy wstępne zeznanie podatkowe o wysokości osiągniętego dochodu (straty) do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie należy wpłacić podatek należny albo różnicę pomiędzy podatkiem należnym a sumą wpłaconych zaliczek. Zeznania o ostatecznej wysokości dochodu podatnicy są obowiązani złożyć w terminie 10 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania, nie później jednak niż przed upływem dziewięciu miesięcy od zakończenia roku podatkowego.

Podatki majątkowe:
• podatek od spadków i darowizn,
• podatek od czynności cywilnoprawnych,
• podatek rolny,
• podatek leśny,
• podatek od nieruchomości,
• podatek od środków transportowych,

Podstawowym celem podatku jest potrzeba zapewnienia środków finansowych na pokrycie wydatków publicznych. Podatki są wykorzystywane również jako narzędzie oddziaływania na strukturę konsumpcji przez selektywne zróżnicowanie cen wybranych produktów.
W Polsce głównym źródłem dochodów państwa są podatki, które płaci bezpośrednio podmiot prowadzący działalność gospodarczą (podatek dochodowy, dywidenda, podatek od płac). Podatki bezpośrednie stanowią łącznie ok. 60% dochodów budżetu państwa. Podatki pośrednie, które płaci odbiorca w cenie nabywanego towaru (podatek obrotowy i cło) stanowią ok. 30% dochodów budżetu państwa.

8. Przyczyny i formy outsourcingu.

Przyczyny outsourcingu:
&Zmniejszenie kosztów własnej działalności
&Usprawnienie zarządzania dzięki możliwości skoncentrowania się kierownictwa na podstawowych zadaniach i na zarządzaniu podstawową działalnością, bez zajmowania uwagi kierownictwa procesami o charakterze pomocniczym lub drugorzędnym.
&Poprawa jakości realizacji funkcji. Podejmujące decyzję outsourcingową oczekuje się, że zewnętrzny podmiot, dzięki wyspecjalizowaniu się w świadczeniu określonych usług, zapewni najwyższą jakość tych usług.
&Dostęp do nowoczesnych technologii i know - how.
&Zwolnienie zasobów własnych do innych celów.
&Uzyskanie dostępu do zasobów, którymi organizacja nie dysponuje, nie ma możliwości ich utworzenia lub efektywnego wykorzystania w ramach własnych.
& Przyspieszenie korzyści, jakie można uzyskać dzięki restrukturyzacji.
&Rozszerzenie zakresu działalności, tzn. realizacja zadań lub funkcji, które w warunkach posiadanych zasobów i kwalifikacji kadr były niemożliwe do podjęcia.
&Pozyskanie kapitału
&Podział ryzyka między podmioty kooperujące w ramach outsourcingu.


Formy outsourcingu
Ze względu na sposób wydzielenia funkcji.
1)Outsourcing kapitałowy jest to wydzielenie ze struktury przedsiębiorstwa macierzystego części jego działalności gospodarczej wraz z zespołem pracowników i utworzenie na tej bazie zależnej spółki kapitałowej.
2)Outsoricng kontraktowy jest natomiast wydzieleniem ze struktury przedsiębiorstwa macierzystego części jego działalności gospodarczej i przekazane jej do wykonania niezależnemu podmiotowi gospodarczemu na zasadzie kontraktu.

Ze względu na zakres outsourcingu wyróżnić można także:
1)outsourcing pełny, w którym dochodzi do objęcia przez firmę outsourcingową całego zakresu usług, związanych z danym obszarem działalności,
2)outsourcing selektywny, w którym zleceniodawca wybiera pewien zakres usług z obszarów działalności przedsiębiorstwa objętych umową

9. Formy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych działalności gospodarczej.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych
Prawo do opłacania podatku dochodowego w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych przysługuje osobom fizycznym prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą.
Stawki podatku płaconego w systemie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, wynoszą odpowiednio: 20%, 17%, 8,5%, 5,5% i 3% przychodów z określonej działalności.

Karta podatkowa
Z tej formy opodatkowania mogą korzystać jedynie podmioty wymienione przez ustawę w odpowiednim załączniku (jest to głównie działalność usługowa lub wytwórczo-usługowa).
Podatek jest płacony miesięcznie. Wysokość miesięcznych stawek karty podatkowej uzależniona jest od rodzaju wykonywanej działalności, miejsca jej wykonywania oraz liczby zatrudnionych pracowników.

Zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych
Osoby duchowne, osiągające przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami duszpasterskimi, opłacają od tych przychodów podatek dochodowy w formie ryczałtu od przychodów osób duchownych. Stawki ryczałtu są kwartalne i zależą od funkcji osoby duchownej (proboszcz, wikary i osoba sprawująca porównywalne funkcje w danym związku wyznaniowym), liczby mieszkańców parafii, liczby mieszkańców gminy na terenie której znajduje się siedziba parafii.

10. Założenia teorii predykcji opartej na modelu ekonometrycznym.

1.znajomość ekonometrycznego modelu kształtowania się zmiennej prognozowanej, dla której należy zbudować prognozę. Innymi słowy niezbędna jest znajomość predykatora, czyli jego postaci analitycznej, ocen parametrów struktury stochastycznej.

2. Stabilność rozkładu składnika losowego

3. Stabilność struktury opisywanych przez dany model zjawisk w czasie, nie tylko w przedziale czasowym próby, ale również w okresie prognozowanym. Program stabilności modelu i długości próby.

4. Znajomość wartości zmiennych objaśniających modelu- predykatora w okresie prognozowanym.

11. Weryfikacja modelu ekonometrycznego.

Weryfikacja modelu jest sprawdzeniem czy oszacowany model jest zgodny z teorią ekonomiczną na podstawie której został wyspecyfikowany oraz czy spełnia przyjęte wcześniej założenia.

Weryfikację modelu możemy podzielić na dwa etapy:

• Weryfikacja jakościowa (ekonomiczna) dotyczy oceny parametrów strukturalnych co do znaku i wielkości. Jest to interpretacja ekonomiczna uzyskanych wyników

• Weryfikacja ilościowa (etap wnioskowania statystycznego)

a) oceny dobroci dopasowania modelu empirycznego do danych rzeczywistych

b) testowanie istotności parametrów modelu, postaci analitycznej, założeń stochastycznych

c) ocena prognostyczna modelu

12. Mierniki dokładności prognoz ex-ante i prognoz ex-post.

Błędy prognoz ex post najczęściej rozpatruje się jako błędy, które zostały zaobserwowane w pewnym przedziale czasu w przeszłości, zwanym przedziałem empirycznej weryfikacji prognozy (płędy prognoz wygasłych)

Wstępna graficzna analiza błędów ex post pozwala na ocenę:

• Czy błędy prognoz oscylują wokół zera

• Czy występują nietypowe co do wielkości błędy prognoz

Jeśli metoda prognozowania jest dobrana właściwie wówczas błędy prognoz ex post powinny oscylować wokół zera.

Bezwzględny błąd prognozy ex post (ξpt) jest definiowany jako różnica między zmienną prognozowaną (yt), zaobserwowaną w tym okresie, a prognozą tej zmiennej (ypt), wyznaczoną w okresie t:

ξpt= yt - ypt


Procentowy względny błąd prognozy ex post definiujemy jako procentowy udział bezwzględnego błędu prognozy w wartości prognozy. Błąd ten określa jaki procent rzeczywistej zmiennej y w danym okresie czasu stanowił błąd tej prognozy.

PEpt = ξpt/ yt * 100

Absolutny procentowy względny błąd prognozy ex post jest definiowany jako wartość bezwzględna błędu procentowego. Błąd ten wykorzystywany jest do oceny trafności prognoz ex post.

APEpt = | ξpt/ yt * 100|


Średni bezwzględny błąd prognoz ex post Średnia arytmetyczna różnic między zmiennymi prognozowanymi, a prognozami tych zmiennych (bezwzględnych błędów prognoz) dla całej próby


Średni procentowy względny błąd prognoz ex post Średnia arytmetyczna procentowych względnych błędów prognozy. Dodatnie wartości świadczą o przeszacowaniu badanej zmiennej, ujemne o niedoszacowaniu

Średni absolutny procentowy względny błąd prognoz ex post Informuje, jaki procent rzeczywistej wartości zmiennej y stanowiło przeciętne w przedziale weryfikacji bezwzględne odchylenie prognoz danych rzeczywistych (np. wartość sprzedaży w latach 2004-2007 odchylała się przeciętnie o ...% rocznie). Definiowany jest jako średnia arytmetyczna procentowych błędów prognozy.

Średni kwadratowy błąd prognoz Średnie kwadratowe odchylenie zmiennej od prognoz - nie ma interpretacji

Średni błąd prognozy ex post Przeciętne średnie odchylenie zmiennej prognozowanej od prognoz tej zmiennej.

Przeciętny względny błąd prognozy ex post Określa procentowy udział średniego błędu prognozy w średniej wartości prognoz

Błędy prognoz ex ante są miarą dopuszczalności prognoz.
Są oszacowaniami (przybliżeniami), wynika to z tego, iż w chwili kiedy konstruujemy prognozy zmiennych nie znane są wartości rzeczywiste tych zmiennych
Są oczekiwanym rzędem pomyłki.

Błąd prognozy ex ante Różnica między rzeczywistą wartością a prognozą
Średni błąd prognozy ex ante Przeciętne odchylenie in plus, in minus wartości zmiennej prognozowanej od wartości prognoz
Względny błąd prognozy ex ante Dla porównania różnych prognoz wyrażonych w różnych zmiennych
Określa, jaki procent wartości prognozy stanowi jej średni błąd
Jest to główna miara dopuszczalności prognozy

13. Kryteria informatyzacji przedsiębiorstwa.

14. Metody archiwizacji danych w przedsiębiorstwie.

Archiwizacja :
• proces wykonywania kopii danych, zabezpieczający przed utratą w skutek wystąpienia zdarzeń losowych, jak np. pożar, włamanie, awaria sprzętu lub oprogramowania, lub też przypadkowe skasowanie przez użytkownika,
• proces przenoszenia danych z systemów komputerowych na inne nośniki w celu zredukowania ilości danych, np. już niepotrzebnych w głównym systemie komputerowym (bazie danych).
Sposób i rodzaj archiwizacji jest ściśle związany z potrzebami, systemem operacyjnym, kosztami oraz wymaganym czasem niezbędnym do jej odtworzenia, a także dostępnym oprogramowaniem. Najczęściej im mniej skomplikowany jest proces odtwarzania informacji tym szybciej można je odtworzyć.
Kopia zapasowa danych - powstaje w wyniku archiwizacji.
Archiwizacja obejmuje dane:
• tworzone i przechowywane bezpośrednio przez użytkownika (dokumenty tekstowe, obrazy, filmy, bazy danych itp.)
• elementy systemu (pliki konfiguracyjne, rejestry),
• całe systemy operacyjne.
Częstotliwość przeprowadzania archiwizacji:
• w regularnych odstępach czasu - tym częściej im ważniejsze (dla użytkownika/użytkowników) są dane, poddawane są one najczęściej kompresji, a przy częstych archiwizacjach zapisywane są np. tylko zmienione dane (tzw. kopie przyrostowe).


Metody archiwizacji danych:
• kopie analogowe- sporządzane dokumenty w komputerze są drukowane i przechowywane w archiwum firmy (wydruki dokumentów),
• kopiowanie na nośniki wymienne- dane są nagrywane na nośniki przechowujące dane. Nośnikiem danych może być np. RAM, dysk twardy, CD-ROM, dyskietka magnetyczna.
• kopiowanie na inny dysk tego samego komputera (np. RAID),
• kopiowanie na taśmę magnetyczną ,
• kopiowanie na inny komputer (np. kopia zwierciadlana, serwer plików) .
Zaleca się firmom, aby:
• wykonywać archiwizację danych tak często, by czas ich ponownego wprowadzenia od momentu ostatniej archiwizacji nie przekraczał 1 dnia. W przypadku, gdy część danych wpisywana jest tylko do komputera - należy wykonywać ją codziennie.
• najlepiej połączyć metody archiwizacji np. wykonywać archiwizację na inny dysk codziennie i raz na tydzień - na dyskietkę.
• należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za wykonywanie archiwizacji oraz określić częstotliwość i sposób jej wykonywania. Pozostali pracownicy powinni również zostać o tym poinformowani.

15. Rodzaje analiz ekonomicznych.

Kryterium 1 - przeznaczenie	Kryterium 2 - horyzont czasowy	Kryterium 3 - szczegółowość badań	Kryterium 4 - zakres przedmiotowy badań
Analiza wewnętrzna Analiza zewnętrzna	Analiza retrospektywna (ex post) Analiza bieżąca Analiza Prospektywna (ex ante)	Ogólna Szczegółowa	Całościowy Odcinkowy

16. Metody analizy ekonomicznej.

Metody ogólne:

Metoda dedukcji (abstrahowania) - polega na przechodzeniu w trakcie działań analitycznych od wielkości ogólnych do pojęć szczegółowych (przyczyn).

Metoda indukcji (scalania) - polega na rozpatrywaniu w pierwszej kolejności zjawisk szczegółowych a następnie wielkości ogólnych pozostających w przyczynowym związku z wielkościami szczegółowymi.

Metody specyficzne

Metoda analizy porównawczej - polega na porównaniu, co najmniej dwóch zmiennych opisujących poszczególne wielkości ekonomiczne, z których jedna stanowi wielkość ocenianą empirycznie stwierdzoną, druga natomiast punkt odniesienia.

Wyróżnia się porównania:

• Z danymi postulowanymi

• W czasie

• W przestrzeni

Metody deterministyczne:

• Kolejnych podstawień

• Różnic cząstkowych

• Funkcyjna

• Reszty

• Wskaźnikowa

• Podstawień krzyżowych

• Logarytmowania

Metody deterministyczne w analizie ekonomicznej

I Metoda kolejnych podstawień - polega na kolejnym w trakcie dokonywanych obliczeń zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych danymi rzeczywistymi i ustalaniu odchyleń cząstkowych na podstawie wykształcających się tzw. iloczynów skorygowanych. Przestrzega się przy tym zasady zachowywania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach aż do ostatniego czynnika włącznie.

II Metoda różnic cząstkowych - polega na jednoczesnym wyodrębnianiu cząstkowych odchyleń indywidualnych i cząstkowych odchyleń wyrażających łączny wpływ czynników oraz traktowaniu ich, jako odrębnych elementów badania analitycznego.

17. Wynik finansowy - pojęcie, rodzaje, czynniki kształtujące.

Wyniki finansowe przedsiębiorstwa odzwierciedlają skutki jego działalności gospodarczej. Są one rezultatem efektywności podjętych i realizowanych decyzji we wszystkich strefach gospodarowania.

Wynik finnsowy - po co?

• ocena działalności przedsiębiorstwa,

• podstawa do rozliczeń finansowych z budżetem (z tytułu podatku dochodowego),

• podstawa do rozliczeń z właścicielami przedsiębiorstwa z tytułu dywidendy (w spółkach prawa handlowego).

Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo może osiągnąć dodatni (pozytywny) wynik finansowy, kiedy przychody będą wyższe od kosztów lub też może osiągać wartość ujemną (negatywną), wówczas, kiedy to koszty osiągną wyższą wartość. Tylko dodatni wynik finansowy jest zyskiem, natomiast wynik ujemny jest stratą
Wynik finansowy -to różnica pomiędzy przychodami a kosztami ich uzyskania obliczona dla określonego przedsiębiorstwa w wybranym okresie sprawozdawczym. Dodatni wynik finansowy jest nazywany zyskiem, zaś ujemny stratą. Wynik finansowy podzielony przez wartość przychodu lub zaangażowanego kapitału jest nazywany rentownością. Wynik finansowy to rezultat działalności jednostki gospodarczej osiągnięty w pewnym okresie.

Na wielkość wyniku finansowego wpływają:
1.wynik na działalności gospodarczej
2.wynik działalności finansowej
3. straty i zyski nadzwyczajne powstałe na różnej działalności jednostki

Wynik finansowy = przychody - koszty

Podstawowe rodzaje zysku i sposób ich ustalenia

Koszty wytworzenia sprzedanych produktów Przychody ze sprzedaży produktów

Wartość sprzedanych towarów i materiałów Przychody ze sprzedaży towarów i


Koszty sprzedaży koszty ogólnego zarządu materiałów






Wynik na sprzedaży

Pozostałe koszty operacyjne Pozostałe przychody operacyjne







Wynik na działalności operacyjnej

Koszty finansowe Przychody finansowe





Wynik na działalności finansowej






Wynik na działalności gospodarczej




Straty nadzwyczajne Zyski nadzwyczajne

Wynik na operacjach nadzwyczajnych




Wynik brutto




Obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego

18. Analiza wskaźnikowa stanu finansowego przedsiębiorstwa.

Analiza wskaźnikowa jest jednym z najważniejszych obszarów analizy ekonomicznej. Stanowi ona pogłębienie i uszczegółowienie analizy sprawozdań finansowych oraz najszerzej stosowane narzędzie analizy strukturalnej, czasowej i przestrzennej. Sprawozdanie finansowe zawiera wiele informacji, których poznanie i wykorzystanie w zarządzaniu przedsiębiorstwem i w jego ocenie wymaga różnokierunkowych zestawień i przekształceń danych liczbowych.

Analiza wskaźnikowa umożliwia:

• Ocenę minionych, teraźniejszych oraz antycypowanie przyszłych wyników działalności przedsiębiorstwa

• Ocenę kondycji finansowej jednostki w krótkim czasie oraz przewidywanie czy jej kondycja finansowa umożliwia ekspansję w długim okresie

Przedmiotem analizy wskaźnikowej są wskaźniki ekonomiczne, które możemy podzielić na 4 grupy:

• Wskaźniki płynności

• Wskaźniki zasilania finansowego

• Wskaźniki efektywności

• Wskaźniki rentowności

Analiza finansowa:




Analiza wskaźnikowa (ratio analysis) dostarcza informacji o sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i wynikach jego działalności na podstawie zbioru wskaźników logicznie ze sobą powiązanych. Wartość tych wskaźników, ich zmiany, a także relacje między nimi umożliwiają ocenę działalności przedsiębiorstwa oraz stanowią podstawę do formułowania wniosków dotyczących przyszłości

Wskaźniki płynności

Wskaźnik płynności bieżącej = aktywa obrotowe / zobowiązania bieżące( zob. krótkoter. + rezerwy krótkoter.) (1,2 - 2,0 - podstawowe ; 1,5 - 2,0 - optymalne)

Wskaźnik płynności szybkiej = (aktywa obrotowe - zobowiązania - krótkoterminowe rozliczenia między okresowe) / zobowiązania bieżące (1,0)

Wskaźnik płynności gotówkowej = środki pieniężne / zobowiązania bieżące (0,2)

Wskaźniki stopnia zadłużenia

Wskaźnik ogólnego zadłużenia = zobowiązania ogółem/aktywa ogółem

Wskaźnik udziały kapitałów własnych w finansowaniu firmy = kapitał własny/aktywa ogółem

Wskaźnik zadłużenia długoterminowego = zobowiązania długoterminowe/aktywa ogółem

Wskaźnik relacji zobowiązań do kapitału własnego = zobowiązania ogółem/kapitał własne

Wskaźniki sprawności działania

19. Metody analizy strategicznej

METODY ANALIZY MAKROOTOCZENIA
1. Analiza PEST
2. metody scenariuszowe
3. eksploracja trendów
4. analiza luki strategicznej
5. opinie ekspertów

2. metoda scenariuszowa
4 grupy scenariuszy
a) scenariusze możliwych zdarzeń -określa wydarzenie możliwe w przyszłości oraz projektuje się odpowiednie do tych wydarzeń reakcje przedsiębiorstwa
b) scenariusze symulacyjne-służą dokonywaniu oceny wartości przyszłych wyborów strategicznych zależnie od zmian w otoczeniu
c) scenariusze stanów otoczenia- dokonuje się oceny potencjalnej siły wpływów poszczególnych procesów na organizacje oraz oszacowuje prawdopodobieństwa wystąpienia tych procesów w określonej przyszłości
d) scenariusze procesów w otoczeniu -jest to rozwinięta i uszczegółowiona metoda scenariuszy stanów otoczenia

ANALIZA OTOCZENIA KONKURENCYJNEGO
1. Analiza sektora wg 5 sił Portera
2. punktowa ocena atrakcyjności sektora
3. mapa grup strategicznych
4. profil ekonomiczny sektora

1. MODEL 5 SIŁ PORTERA
5 elementów :dostawcy, odbiorcy, nowi konkurenci wchodzący do sektora, producenci wyrobów substytucyjnych oraz już istniejąca konkurencja w sektorze. Każdy z nich oddziałuje na sektor z pewną siłą ,stąd określa się metodę jako 5 sił
5 sił :
1. groźba nowych wejść (potencjalni konkurenci)
2. groźba substytucji (substytuty)
3. siła przetargowa klientów (nabywcy )
4. siła przetargowa dostawców (dostawcy )
5. rywalizacja obecnych konkurentów

2. PUNKTOWA ANALIZA ATRAKCYJNOŚCI SEKTORA
Metoda ta opiera się na założeniu, ze można skonstruować listę wyników, które różnicują sektory i stopień ich atrakcyjności
Porównuje się kilka sektorów na podstawie tych czynników. Zaleta tej metody jest możliwość porównania różnych sektorów między sobą

3. MAPA GRUP STRATEGICZNYCH
Firmy działające w takim samym sektorze nie konkurują wszystkie ze wszystkimi, lecz jedynie w obrębie samej grupy strategicznej- grupa firm stosujących tą samą klub podobną strategię wg wymiarów strategicznych.

Każda organizacja ma swe własne podejście do formułowania strategii, większość z nich jednak wykorzystuje ogólne ramy składające się z 4 kroków: ustalenia celów strategicznych, analizowania otoczenia, analizowania organizacji i próby wzajemnego dopasowania organizacji i jej otoczenia.
Etap formułowania strategii polegającej na analizie organizacji sprowadza się do dokładnej i szczegółowej diagnozy mocnych i słabych stron organizacji. Diagnoza ta obejmuje, (choć się do nich nie ogranicza) takie elementy jak ludzkie, rzeczowe, finansowe i informacyjne zasoby organizacji, jej pozycję rynkową oraz jej wysiłek badawczy i rozwojowy. Niektóre informacje dostępne są bez trudu w normalnych systemach informacyjnych wewnątrz organizacji, natomiast inne trzeba pozyskać specjalnie dla celów sformułowania strategii. Wysiłek potrzebny do zgromadzenia niezbędnych danych przeradza się w opłacalna inwestycję.


20. Metody oceny projektów inwestycyjnych

METODY OCENY EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI

1. Metody proste (statyczne, nie dyskontowe) - oceniają opłacalność inwestycji bazując na prognozowanych przepływach pieniężnych bez uwzględnienia zmian wartości pieniężnych w czasie. Do metod prostych zalicza się:

a) okres zwrotu nakładów inwestycyjnych, nazywany także okresem spłaty (playback PP, lub PB)

b) prosta stopa zwrotu (Simple Rate of Return SRR)

c) księgowa (średnia ) stopa zwrotu (ARR)

2. Metody złożone (dynamiczne, dyskontowe) analizuje opłacalność przedsięwzięcia inwestycyjnego opierając się na zaktualizowanych wartościach przyszłych strumieni pieniężnych. Bazują więc one na dyskontowych przepływach pieniężnych czyli przepływach uwzględniających zarówno czynnik zmiany wartości pieniężnych w czasie jak i wszystkie składniki ryzyka inwestycyjnego. Do dyskontowych metod oceny opłacalności inwestycji zalicza się:

a) Wartości obecne netto (NPV)

b) Wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (IRR)

c) Zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (MIRR)

d) Indeks zyskowności obecnej netto (NFVR)

e) Zdyskontowany okres zwrotu (DPP, DPB)

Statyczne metody oceny efektywności ekonomicznej:

1. Prosty okres zwrotu (PB) - informuje po jakim czasie dodatnie przepływy pieniężne generowane przez projekt pokryją koszty jego uruchomienia i ewentualne inne ujemne przepływy związane z projektem. Stosowanie tego miernika polega na akceptacji do dalszej oceny projektów w okresie zwrotu nie dłuższym niż arbitralnie wyznaczony punkt graniczny i odrzuceniu projektu którym okres zwrotu jest dłuższy niż punkt krytyczny

Wady miernika (PB):

- nie uwzględnia zmiany wartości pieniądza w czasie

-dopuszcza subiektywny sposób wyznaczania punktu krytycznego

-ignoruje przepływy generowane przez projekt po punkcie krytycznym

-nie pozwala na porównanie projektów z różnych klas ryzyka

2. Prosta stopa zwrotu zysku (SRR) - punktem wyjścia w procesie jej obliczania jest wskazanie normalnego, reprezentatywnego roku w okresie trwania projektów. Im wyższa SRR tym lepsze przedsięwzięcie z punktu widzenia finansowego

Wady miernika SRR:

-oparcie kryterium decyzyjnego na danych z jednego roku okresu obliczeniowego

-trudności w doborze reprezentatywnego roku spośród całego okresu tworzenia i funkcjonowania obiektu

-ignorowanie rozłożenia zysków i kosztów w czasie

Formuły obliczeniowe SRR:

SRR=(Zn+O)/I lub SRRe=Zn/Q

Zn - zysk netto O- odsetki od kredytów I - całkowity nakład inwestycyjny

Q - kapitał zakładowy

3. Księgowa stopa zwrotu ( ARR) - jest wskaźnikiem reprezentującym średni księgowy zysk od poniesionych nakładów. Wyrażona jest ilorazem średniorocznego zysku netto i średniorocznej inwestycji rozumianej jako średnia arytmetyczna początkowej i końcowej księgowej wartości netto inwestycji (czyli przy uwzględnieniu amortyzacji). Jest zbliżona do wskaźnika ROA.

Wady ARR:

-nie jest stopą zwrotu w ujęciu ekonomicznym (oparta na wielkościach księgowych)

-nie uwzględnia wartości pieniądza w czasie

-wymaga arbitralnego ustalenia minimalnej akceptowanej stopy zwrotu

Formuły obliczeniowe:

ARR=(suma zysku netto/N) / ((Wp+Wk)/2)

N - liczba okresów trwania projektu inwestycyjnego

Wp- wartość początkowa inwestycji

Wk - wartość końcowa inwestycji

Projekt powinien zostać zrealizowany jeżeli ARR przekroczy graniczną księgową stopę zwrotu.

DYNAMICZNE METODY OCENY EFEKTYWNOŚCI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

1. Metoda wartości zaktualizowanej netto (NPV) polega na porównaniu nakładów inwestycyjnych z sumą zdyskontowanych nadwyżek pieniężnych możliwych do osiągnięcia z projektowanego przedsięwzięcia w kolejnych latach jego eksploatacji po uprzednim sprowadzeniu ich przyszłej wartości do aktualnego poziomu, z uwzględnieniem kosztu zaangażowanego kapitału.

NPV oblicza się na podstawie:

NPV=suma((FCFi/(1+r)^i)-Io

Io - wartość początkowa nakładu inwestycyjnego

r-stopa dyskontowa

FCFi - projektowane przyszłe, wolne przepływy pieniężne netto możliwe do osiągnięcia w kolejnych latach eksploatacji inwestycji (lata)

N - liczba przewidywanych okresów prognozy finansowej dla danej inwestycji

Metoda NPV opera się na następujących zasadach:

-skalkulowane na poszczególne przyszłe lata eksploatacji inwestycji przepływy pieniężne sprowadza się do aktualnej ich wartości za pomocą wyznaczonej stopy dyskontowej

-wielkość stopy dyskontowej jest związana z wysokością stopy wariantu reprezentującej oczekiwaną minimalną stopę zyskowności kapitału, który ma być zaangażowany przy realizacji danego projektu (najczęściej jest to stopa średnioważonego kosztu kapitału WACC)

-zdyskontowane kwoty przepływów pieniężnych których osiągnięcie przewidywano na poszczególne lata sumuje się oraz porównuje ich łączną wartość z wielkością nakładu inwestycyjnego ustalając różnice

-za korzystne uważa się wszystkie te projekty przy których kwota zdyskontowanych przepływów pieniężnych pokrywa co najmniej niezbędne nakłady inwestycyjne (NPV musi być wtedy dodatnie lub przynajmniej równe zero)

-wariant projektów inwestycyjnych przy których przewidywane przepływy pieniężne (po ich zdyskontowaniu) nie zapewniają pełnego pokrycia początkowych nakładów inwestycyjnych (NPV ujemne) należy odrzucić jako nierentowne bowiem nei zapewniają one postulowanej zyskowności kapitału, który trzeba zaangażować w realizację danego wariantu projektu.

DYSKONTOWE METOdY OCENY OPŁACALNOŚCI :

1. Metoda wewnętrznej stopy zwrotu IRR - IRR jest stopą procentową przy której zaktualizowana wartość strumienia wydatków pieniężnych jest równa zaktualizowanej wartości strumienia wpływów pieniężnych. Jest to więc stopa przy której zaktualizowana wartość netto ocenianego przedsięwzięcia inwestycyjnego jest równa 0 (NPV = 0 ). IRR pokazuje bezpośrednio stopę rentowności badanych przedsięwzięć. Pojedyncza inwestycja jest opłacalna wówczas gdy jej IRR jest wyższe od stopy granicznej będącej najniższą możliwą do zaakceptowania przez inwestora stopą rentowności. Wyboru najbardziej optymalnego wariantu inwestycyjnego dokonuje się natomiast poprzez maksymalizację IRR.

2. Ustalenie IRR obejmuje kilka etapów. Najpierw ustalamy wartość przepływów pieniężnych netto w kolejnych latach okresu obliczeniowego. Następnie metodą kolejnych przybliżeń wybieramy dwie wielkości stopy procentowej (i1, i2), takie że:

-NPV obliczane na podstawie i1 jest zbliżone do zera, ale dodatnie - ustalamy w ten sposób poziom NPV oznaczany jako PV

-NPV obliczamy na podstawie i2 jest zbliżone do zera lecz ujemne, ustalamy w ten sposób poziom NPV oznaczany jako NV

3. W dalszej kolejności ustalamy poziom IRR wykorzystując odpowiednie równanie:

IRR= i1+ (PV * (i2-i1))/(PV+|NV|)

Obliczona wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) obrazuje graniczną stopę zwrotu możliwą do osiągnięcia z analizowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Osiąganie później niższej stopy zwrotu niż wyznaczoną stopą graniczną spowoduje, że dana inwestycja będzie dla firmy nieopłacalna.

4. IRR jest zwykle porównywana ze stopą średnioważonego kosztu kapitału WACC, a decyzja dotycząca inwestowania zapada wg schematu:

-I RR>WACC - projektowane inwestycje lub jej wariant można realizować, zarządzający podejmuje decyzje akceptującą realizację planowanego przedsięwzięcia ponieważ projekt ten zwiększy wartość przedsiębiorstwa

-IRR<WACC - należy zaniechać realizacji inwestycji, lub jej wariantu bowiem projekt ten jest dla firmy nieopłacalny, zarządzający podejmuje decyzję o odrzuceniu planowanego przedsięwzięcia ponieważ projekt ten zmniejsza wartość przedsiębiorstwa

-IRR=WACC - inwestycja może zostać podjęta jednakże badane przedsięwzięcie jest dość ryzykowne i wrażliwe na zmienność czynników wpływających na poziom średnioważonego kosztu kapitału np. wielkość stopy oprocentowania kredytów, badany projekt jest neutralny w kształtowaniu wartości przedsiębiorstwa

5. Wady IRR:

-możliwość wyboru przedsięwzięć które tworzą największą stopę zwrotu ale przynoszą relatywnie mniejsza wartość obecną netto niż inne projekty inwestycyjne

-możliwość wystąpienia wielu IRR lub nie wystąpienia żądanej wielkości stopy zwrotu

-trudność w liczeniu jeżeli nie wykorzystuje się w tym celu kalkulatora finansowego lub odpowiedniego oprogramowania komputerowego

Wskaźnik zyskowności (PI)

1. Wskaźnik zyskowności (PI) - jest relacją dodatnich zdyskontowanych przepływów pieniężnych do zdyskontowanych ujemnych przepływów pieniężnych. Poziom PI informuje o tym, ile jednostek pieniężnych zostanie wykorzystanych jako skutek zainwestowania jednostki nakładu.

2. Cechy miernika PI:

-podobny do NPV ale nie podaje zysku wygenerowanego przez projekt w wartościach bezwzględnych lecz w stosunku do nakładów inwestycyjnych i innych ujemnych przepływów pieniężnych

-używany do oceny pojedynczych przedsięwzięć oraz do wyboru najlepszego z analizowanych projektów

-odrzucić (przy założeniu, że stopa dyskontowa została właściwie oszacowana)

3. Zalety PI:

-uwzględnia zmienne wartości pieniądza w czasie

-umożliwia porównanie wszelkich projektów, w tym projektów nietypowych czy z różnych klas ryzyka

-zawiera w sobie informacje na temat marginesu ryzyka co powoduje, że jest dobrym uzupełnieniem do NPV

4. Wady PI:

-podobnie jak NPV zakłada płaską krzywą rentowność

- nie nadaje się do porównywania projektów o różnej wartości bieżącej koniecznych nakładów

21. Rodzaje planów gospodarczych i zasady planowania.

Plan gospodarczy to decyzja dotycząca działania gospodarczego, a planowanie gospodarcze - proces tworzenia i podejmowania decyzji.

W zależności od ustroju politycznego danego państwa, występują różne formy planowania gospodarczego. W przypadku realnego socjalizmu mamy do czynienia z podejmowaniem decyzji przez centralne organy władzy państwowo-partyjnej, jest to tak zwane planowanie scentralizowane. Z kolei wolność planowania jest związana z ustrojami demokratycznymi, gdzie prawie wszystkie podmioty gospodarcze mogą samodzielnie podejmować decyzje odnośnie swoich działań. Ograniczenia w wolnej gospodarce dotyczą tylko troski o wspólne dobro i ochrony poszczególnych podmiotów gospodarczych.

Planowanie ma charakter ciągły, składa się z ciągle powtarzalnych działań podejmowanych przez podmioty gospodarcze. Planowanie gospodarcze nie stoi w opozycji do wolności gospodarczej, ponieważ są to dwa połączone ze sobą procesy. Jedynie system socjalistyczny jest w tej kwestii odmienny.

Rodzaje planów gospodarczych

Plany eksploatacyjne - są związane z planowaniem wykorzystania istniejących zasobów i warunków. Istniejące zasoby i warunki gospodarcze są traktowane jako dane, wyznaczające ograniczenia dla planującego.

Plany rozwoju - ich celem jest przekształcenie warunków gospodarowania i powiększenie zasobów ekonomicznych. Działania wchodzące w ich skład to: powiększenie zasobów kapitału, rozwój nauki i techniki, kształcenie kadr, zagospodarowanie przestrzenne kraju, rekultywacja środowiska naturalnego.

Proces tworzenia planu gospodarczego

Obecnie można wyróżnić dwie komórki, które zajmują się procesem tworzenia decyzji. Pierwsza odpowiedzialna jest za przygotowanie projektów decyzji, a druga za podjęcie decyzji. Praca zarówno w jednej, jak i w drugiej komórce wymaga odpowiedniej, fachowej wiedzy z danej branży oraz umiejętności stosowania fachowych procedur i środków technicznych. Decydenci, czyli ścisłe kierownictwo, podejmują ostateczną decyzję.

Celem każdego tworzonego planu gospodarczego jest osiągnięcie określonych celów przy zoptymalizowanym nakładzie czasu, kapitału i pracy oraz z jak najmniejszym negatywnym efektem zewnętrznym. Wewnętrznie spójne koncepcje świadczą o profesjonalizacji procesu tworzenia planu gospodarczego.

Treść i struktura planu zależy od wielu czynników, m.in.: celu działania, obszaru działania, wykonawców, wykorzystanych środków, sposobu realizacji decyzji oraz czasu. Każdy z tych czynników jest uwzględniany w procesie optymalizacyjnym, a ewentualny projekt decyzji jest powiązany z prognozą dotyczącą jego realizacji.

87

2. indeksy

• Indywidualne

-jednopodstawowe

- łańcuchowe

• Zespołowe (agregatowe)

-wielkości absolutnych

-wielkości stosunkowych

Współczynniki zmienności

Vs= s/średnia * 100

Proces projektowania systemu

Wdrożenie sytemu

D

S

E

---