PEDAGOGIKA OGÓLNA
Pedagogika ogólna podejmuje i bada te problemy, które mają charakter powszechny, uniwersalny i determinują przebieg i skuteczność procesu wychowawczego, jego rolę społeczną, kulturotwórczą, i jego udział w tworzeniu osobowości.
Opracowuje ogólne zasady, koncepcje i metody badania rzeczywistego wychowania w jej różnych wymiarach, aspektach, poziomach i powiązaniach.
Bada i określa możliwości kreowania i określa możliwości kreowania w określonych warunkach społeczno-kulturowych i cywilizacyjnych.
PEDAGOGIKA OGÓLNA
HISTORIA WYCHOWANIA DYDAKTYKA TEORIA
I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ WYCHOWANIA
Pedagogika ogólna tworzy ogólnoteoretyczne podstawy jednostek dla badań pedagogicznych obejmujących różne dziedziny ludzkiej aktywności w ramach „pedagogiki szczegółowej” oraz metodologicznych podstaw dla badań empirycznych.
Filozofia wychowania + filozofia człowieka pedagogika ogólna jako nauka o wychowaniu
Analiza praktyki wychowania pedagogika empiryczna
Zyskanie odrębności od filozofii pedagogika empiryczna i normatywna
Główne założenie - człowiek jest wychowalny, wychowanie ma mu pomóc stać się takim, jakim może być ze względu na swoje wrodzone możliwości.
Istota wychowania polega nie tylko na pobudzanie naturalnych sił i potrzeb jednostki (potrzeba aktywności, orientacji w świecie, zaspokajania duchowych i fizycznych potrzeb, potrzeba bezpieczeństwa itp.), lecz także na kształtowaniu (kreowaniu) takich orientacji, postaw i umiejętności, dzięki którym może ona wejść jako świadoma i odpowiedzialna jednostka w świat życia społecznego, kultury i cywilizacji.
Wg Kazimierza Sośnickiego:
pedagogika ogólna bada istotę wychowania, zagadnienia dziedziczności, cele wychowania, psychiczne podłoże celów wychowania, formalne strony celu wychowania, zasady i wartości oraz ich związki z wychowaniem, środki wychowawcze oraz osobowość wychowawcy
pedagogika ogólna = teoria wychowania
ma ustalać ideał wychowania
ograniczenie zadań poznawczych pedagogiki ogólnej do opisu rzeczywistości
do zadań pedagogiki ogólnej została zaliczona analiza porównawcza systemu pedagogicznego (obecnie pedagogika porównawcza)
włączenie w zakres badań i analiz pedagogiki ogólnej problematyki celów i treści wychowania, jego psychologicznych, socjologicznych, biologicznych podstaw, a także zagadnień teorii wartości
idealny wychowawca:
normalny wygląd zewnętrzny
normalna budowa ciała
wolny od wad psychicznych
taktowny
rzeczowy
dyskretny
sprawiedliwy
zaradny życiowo
uprzejmy
troskliwy
posiadający gruntowną wiedzę
sumienny
obowiązkowy
pracowity
Wg Zygmunta Mysłakowskiego (1890-1971):
„pedagogika ogólna jest tą częścią pedagogiki, która ma za zadanie wyodrębnić, zanalizować i opisać funkcje wychowania syntetycznie, w ich podstawowych strukturach”
zadanie badawcze i poznawcze - wyodrębnianie i syntetyzowanie „faktów znaczących”
pedagogika ogólna jest nadrzędna w stosunku do pedagogiki szczegółowej
pedagogika ogólna stanowi teoretyczne podstawy dla badań szczegółowych (określa istotę wychowania i jest źródłem wiedzy potrzebnej do wyjaśniania badanych zjawisk
Wg Sergiusza Hessene (1887-1950):
dzięki pedagogice ogólnej istnieje możliwość takiej wiedzy, która pozwoli osobom zajmującym się wychowaniem i w nim uczestniczącym na głębsze, bardziej zbliżone do prawdy rozumienie tego procesu
przeżywanie i doświadczenia wychowawcze mają charakter uniwersalny
wychowanie - działalność, w której uczestniczą wszyscy ludzie; czynią to spontanicznie, nieświadomie, zgodnie z tradycją i wyuczonymi nawykami
pedagogika ogólna ma tworzyć taką wiedzę teoretyczną o wychowaniu, której poznanie i upowszechnienie przyczyni się do głębokiego rozumienia integralnego, organicznego związanie celów i zadań z treściami i metodami wychowawczymi
zadanie: analizowanie i kreowanie otwartości na stale zmieniające się potrzeby i doświadczenia, na związki wychowania z życiem, na zdolność wychowania do kształtowania takich cech osobowości, które umożliwiają jednostce ludzkiej twórcze uczestniczenie w realizacji ponadczasowych zadań kultury
pedagogika = filozofia stosowana
Wg Bogdana Nawroczyńskiego (1882-1974):
duża rola pedagogiki w kształtowaniu poglądów i postaw nauczycieli i rodziców
duże znaczenie badań pedagogicznych
ważna jest i teoria, i praktyka
dobry nauczyciel:
dobrze wykształcony pedagogicznie
utalentowany
posiadający dobrą intuicję
holistyczne ujmowanie zjawisk i procesu wychowania
uwzględnianie teleologicznego punktu widzenia
charakter normatywny pedagogiki ogólnej
nacisk na proces społeczny
Wg Bogdana Suchodolskiego:
ujęcie przedmiotu badań i problematyki pedagogiki ogólnej - rozwojowe
historia pedagogiki = historia oświaty i wychowania + historia ideologii życia społecznego
wychowanie - przedmiot i twór pedagogiki
związki pedagogiki z antropologią filozoficzną
pedagogika - nauka o człowieku
konieczność mądrego spożytkowania dorobku metodologicznego innych nauk i przystosowania go do specyfiki badań pedagog.
pedagogika ogólna - teoria optymalizacji procesu wychowawczego i jego skutecznej realizacji
Wg Janusz Gniteckiego:
możliwość usprawniania pedagogiki ogólnej jako teorii krytyki i metateorii
cel: tworzenie lepszego świata i lepszego człowieka
metateoria pedagogiki = teoria wychowania
3 poziomy ogólności pedagogiki (wg Paliki):
teoria pedagogiczna sensu stricto
teoria pedagogiczna średniego szczebla
teorie najniższego szczebla (teorie o najniższym zasięgu)
Wg Mariana Nowaka:
pedagogika - teoria o procesie wychowawczym, teoria o rzeczywistości wychowania
faktyczny (stan) naszego życia indywidualnego i społecznego, umieszczony w konkretnej perspektywie czasowej i kulturowej, w jakiej zachodzi wychowanie
pedagogika jako źródło wiedzy podstawowej stanowiącej inspirację i układ odniesienia dla nauk szczegółowych
zadania:
ukazanie podstawowej kategorii pedagogicznych umożliwiających badania i analizowanie procesu edukacji
formułowanie kategorii pedagogicznych tak, by mogły się one odnosić do konkretnych zdarzeń w sytuacjach wychowawczych
wyjaśnianie sensu i znaczenia oraz przydatności kategorii pedagogicznych do analizowania sytuacji, problemów i zdarzeń wychowawczych
preferowanie wychowania jako procesu rozwoju osobowości (wzrostu)
Wg Joanny Rutkowiak:
3 rodzaje wewnętrznej racjonalności pedagogiki:
racjonalność czasowa, parapionowa
całościowe intelektualne ujmowanie treści pedagogicznych, wyodrębnianie ich ważnych cech i ich prawidłowe hierarchizowanie = myślenie racjonalne, aczasowe
racjonalność czasowo-sekwencyjna i liniowa
racjonalność czasowo-pulsująca, przestrzenna
racjonalność - określony zbiór założeń oraz praktyk społecznych, w jaki jednostka lub grupa odnosi się do szerszych doświadczeń
Wg Andrzeja Tchorzewskiego:
pedagogika ogólna = metapedagogika
trzy obszary problemowe:
wychowanie jako byt społeczny
metoda poznania wychowania jako bytu społecznego
zagadnienia metodologiczne
Wg Zygmunta Wiatrowskiego:
propozycja nazwy „nauki pedagogiczne”
HISTORIA WYCHOWANIA I MYŚLI PEDAGOGICZNEJ
Historia wychowania - nauka o metodach, formach i organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach oświatowych, także nauką o genezie i historii rozwoju myśli pedagogicznej.
Przedmiot badań: sposoby i formy organizacji wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych w warunkach naturalnych i w specjalnych instytucji oraz geneza i rozwój myśli pedagogicznej w ciągu dziejów.
Jako odrębna dziedzina - w 2. poł. XVIII w.
Rozwój - XIX w.
Prekursorzy w Polsce - ks. Marcin Świątkowski, Hugo Kołłątaj.
Historycy wychowania w XIX w. - Józef Łukaszewicz, Bronisław Trentowski, Antoni Danysz, Kazimierz Morawski, Antoni Karbowiak.
Przełom XIX i XX w. i wiek XX - A. Łuczkiewicz, Franciszek Majchrowicz, Franciszek Bizoń, Stanisław Kot, Bogdan Nawroczyński, Ludwik Chmaj, Stefan Wołoszyn, Łukasz Kurdybach, Tadeusz Pasierbiński, Zbigniew Marciniak, Wanda Borawska-Nowak, Ryszard Wroczyński, Józef Krasucki, Stanisław Michalski.
Związki z historią filozofii, historią religii i kościołów, historią etyki, historią psychologii, prawa i doktryn politycznych, historii polityki i gospodarki, historii poszczególnych nauk.
Starożytność
stworzenie instytucji i metod wychowania
Grecja:
system spartański:
wyzysk niewolników
surowość wychowania
wszystko podporządkowane interesom państwa
dzieci kalekie i słabe uśmiercano
szkolenie wojskowe
system ateński:
charakter pokojowy
kalokagathia (piękna i dobra)
wychowanie wczesnoszkolne
zamożni prywatni nauczyciele
pedagodzy - zazwyczaj niewolnicy
biedni - nauka rzemiosła itp.
Rzym:
na długi okres - ideał obyczajowy - gospodarza wiejskiego
dominacja wychowania domowego
biedniejsze dzieci - szkoły elementarne ludus
od III w. - zmiany gospodarcze i społeczne zmiany w wychowaniu
powstanie szkoły średniej 7 sztuk wyzwolonych:
gramatyka
retoryka
dialektyka
arytmetyka
geometria
astronomia
muzyka
powstanie cesarstwa - państwo popierało kształcenie publiczne (nauczyciele mieli przywileje, ulgi, a potem pensje)
filozofowie zajmujący się edukacją:
sofiści - V w. p.n.e., nauczyciele „mądrości icnoty”
starsi - Protagoras z Abdery, Gorgian z Leontinoi, Hippiasz z Elidy, Prodiko z Keos, Antyfon
młodsi - Likofron, Alkidamos, Kseniades z Koryntu, Eutydem z Chios, Trazymach, Kritiasz i inni
spór o wartości i możliwości, czyli granice wychowania (dotyczący tego, czy mądrości i cnoty można się nauczyć)
Sokrates - podkreślał znaczenie samowychowania, samodoskonalenia etycznego i samokształcenia intelektualnego, wychowania moralnego
metoda sokratyczna („naprowadzająca”, erotematyczna) - zadawanie naprowadzających pytań
metoda heuretyczna
Platon - założył własną szkołę, Akademię
Pierwszy system wychowania - psychologiczne uzasadnienie celu i funkcji wychowania, rozwinięcie etycznych podstaw wychowania
Arystoteles - nauczyciel w Akademii Platona, nauczyciel i wychowawca Aleksandra Wielkiego
założył własną szkołę filozoficzną
rozróżniał 3 rodzaje wychowania - fizyczne, moralne i intelektualne
wychowanie ma charakter polityczny i państwowy
Marek Fabiusz Kwintylian - nauczyciel retoryki, adwokat, cesarski profesor retoryki w Rzymie (pierwszy)
dzieło - uogólnienie dotychczasowej praktyki wychowania - pierwsza teoria wychowania i wykształcenia zawodowego
Średniowiecze
oświata i szkolnictwo - charakter stanowy
szkoły podporządkowane Kościołowi
szkoły katedralne, klasztorne i parafialne
rózga - niemal jedyny środek wychowawczy
pierwsze uniwersytety (XII w.) - Bolonia, Paryż, Oxford, Cambridge
12 maja 1364 - otwarto Akademię Krakowską (obecny UJ)
wychowanie rycerskie
dziewczęta stanu szlacheckiego - uczono etykiety dworskiej, sztuki
wychowanie rzemieślników - 3 stopnie: terminator, czeladnik, majster
dominowała teoria poznania zakładająca, że wiedza nie jest sprawą rozumu, lecz wiary
Wincenty z Beavais, De institurione puerorum regelium
ascetyzm
kazuistyka scholastyczna
św. Tomasz z Akwinu
przeciw teorii objawienia - Piotr Abelard i Jan z Salisbury
w Polsce - Paweł z Worczyna, Komentarz do „Ekonomiki” Arystotelesa
systematyzujący zbiór wykładów na temat wychowania w rodzinie
Renesans
rola języków narodowych
3 szczeble szkolnictwa:
elementarne
średnie
wyższe
dążenia do uwolnienia oświaty od Kościoła
w Polsce - szkolnictwo elementarne zwane parafialnym, zwłaszcza w Wielkopolsce, Małopolsce i na Pomorzu
szkoła średnia była głównie dla dzieci pochodzenia szlachecko-magnackiego i bogatych mieszczan
Padwa - szkoła z konwiktem dla uczniów założona przez Barizza z Bergamo
Guarino z Wrony - nowoczesny system wychowania
najwybitniejszy - Vittorino da Feltra (kierownik szkoły rodu Gozarów w Mantui)
7 sztuk wyzwolonych + filozofia
wiele szkół w Niderlandach
w Polsce - Gdańsk i Toruń
szkoły wyższe - głównie we Włoszech (uniw. mieszcz. Medyceuszów, Florencja)
1579 - jezuici uniwersytet w Wilnie
1600 - Zamojski dypl. fundacji akad. w Zamościu
humanizm i poznanie oparte na rozumie
ostra krytyka wychowania średniowiecznego - Erazm z Rotterdamu
Franciszek Bacon - państwo ma czuwać nad oświatą
idee huministyczne - Piotr Paweł Vergeria, Tomasz More
teoretyk pedagogiki - Jan Ludwig Vives
polscy pedagodzy - Szymon Marycjusz, Andrzej Frycz Modrzewski
Czasy nowożytne - XVII i XVIII w.
rozwój nauk przyrodniczych i humanistycznych
nurt demokratyczny - Jan Amos Komeński
demokratyzacja oświaty
nowe koncepcje nauczania i uczenia się oraz oświaty dorosłych
nurt reprezentujący interesy burżuazji - John Locke
tabula rasa
wszechstronne wychowanie dla wszystkich
nurt pedagogiki naturalistycznej - J.J. Rousseau
wychowanie domowe
Polska - uniwersytety pod silnymi wpływami Kościoła
1717 - Prusy - obowiązek szkolny (nie był jednak przestrzegany ściśle)
w latach 40. XVIII w. w Polsce - próby poprawy w dziedzinie oświaty
1740 - Stanisław Konarski - Collegium Nobilium
problem analfabetyzmu wśród Polaków
1765 - Stanisław August Poniatowski - Szkoła Rycerska
14 października 1773 - Komisja Edukacji Narodowej - pierwszy w Polsce i Europie państwowy urząd ds. nauczania i wychowania
objęcie kontrolą szkół powiatowych i wojewódzkich - nowoczesne programy i metody nauczania
stworzenie stanu akademickiego i podniesienie roli i godności nauczycieli
XIX i XX w.
upowszechnienie oświaty ludowej
w Polsce - rozwój szkolnictwa elementarnego hamowany przez zaborców i rodzinną rekreację
germanizacja
rucyfikacja
od 1815 r. - szkoły elementarne - pod nadzorem kleru
w XIX w. w Europie - rozwój szkoły średniej
gimnazjum - wykształcenie ogólne
szkoły realne - wykształcenie zawodowe
zaborcy dążyli do zahamowania rozwoju szkolnictwa średniego i wyższego
poprawa w okresie tzw. autonomii - sejm galic. - 1866 - Rada Szkolna Krajowa
rozwój szkolnictwa wyższego
intensywny rozwój europejskiej myśli pedagogicznej w XIX w.
Jan Henryk Pestalozzi (nowe koncepcje organizowania szkół elementarnych, metodyka nauczania początkowego)
Fryderyk Frobel (podstawowy teoretyczne nowoczesnego wychowania przedszkolnego)
Jan Fryderyk Herbart (system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii, unaukowienie dydaktyki herbertyzm)
Herbert Spencer (teoretyczne podstawy kształcenia zawodowego)
w Polsce w XIX w. nie było dobrych warunków rozwoju
Jędrzej Śniadecki - próba powiązania wiedzy przyrodniczej z lekcją wychowawczą
August Cieszkowski - teoria wychowania przedszkolnego
Bronisław Trentowski - „system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty”
Jan Władysław Dawid - teoretyka i działalność oświatowa; badania eksperymenty z dziećmi, ich światem wyobrażeń i pojęć, myśleniem i inteligencją, rozwijaniem umysłu dziecka, jego roli i umiejętności działania
w okresie polskiego pozytywizmu - Aleksander Świętochowski, Henryk Wernic, Adolf Dygasiński, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus i in.
intensywny rozwój oświaty i wychowania - pierwsze lata XX w. i międzywojnie w rozwijających się ekonomicznie krajach
oświata i wychowanie w Polsce w XX w. - 3 okresy:
międzywojenny - 1918-1939
tworzenie szkół (niepełno) 4- i 5-letnich, powszechny obowiązek szkolny
1932 - reforma jędrzejewiczowska
dwa uniwersytety - Jagielloński i Jana Kazimierza we Lwowie (początki)
potem - Uniwersytet Stefana Batorego trzeba było spolonizować
1918 - KUL
1919 - Uniwersytet Poznański
1937/1938 - 25 szkół wyższych
rozpowszechniony analfabetyzm
przedstawiciele - Rowid, Nawroczyński, Korczak, Grzegorzewska, Radlińska, Przanowski, Jeżewski, Solarz, Falski, Zarzecki i in.
wojna i okupacja - 1939-1945
1939 - upadek polskiego systemu oświatowego i państwa
germanizacja i rusyfikacja
Generalna Gubernia - likwidacja szkół średnich i wyższych, w podstawowych i zawodowych obniżono poziom
okupacja radziecka - w części szkół językiem wykładowym był polski, ale w treściach nauczania - ideologia i interpretacja naukowa w duchu propagandy stalinowskiej
walka o zachowanie kultury polskiej
tajne nauczanie:
Tajna Organizacja Nauczycielstwa (TON) - Z. Nowicki, Kazimierz Maj, Wacław Tułodziecki, Teofil Wojeński, Czesław Wycech
Departament Oświaty i Kultury - Czesław Wycech
tajne harcerstwo „Szare Szeregi”
po zakończeniu II wojny światowej - od 1945 r.
odbudowa polskiego systemu szkolnictwa w latach powojennych
1944-48 - próby ujednolicenia i zdemokratyzowania polskiego systemu szkolnego
1948-61 - zmiany strukturalne w szkolnictwie
1949 - Centralny Urząd Szkolnictwa Zawodowego
15 lipca 1961 - ustawa reforma systemu szkolnictwa
1980 - reforma
STADIA NAUCZANIA (WG HERBARTA)
JASNOŚĆ - rozbicie materiału nauczania na elementy i skupienie na nich uwagi uczniów. Zatrzymywanie się przy każdym z elementów tak długo, aby uczeń mógł zrozumieć szczegół. Podążanie (powolne) naprzód.
KOJARZENIE - ogarnianie większej liczby szczegółów, wiązanie materiału nowego z przyswojonym dawniej, zazwyczaj przez mechaniczne powtarzanie lub „swobodną rozmowę”, która była swoistą odmianą pogadanki szkolnej.
SYSTEM - uporządkowanie przyswojonych wiadomości, dochodzenie do uogólnień, umiejscowienie nowych faktów w dotychczasowym systemie wiedzy, ujęcie w całość, uwydatnienie głównych myśli.
METODA - zastosowanie, wykonywanie prac i zadań, by uczeń mógł wykazać, czy pojął główne myśli „w sposób należyty”.
Stopnie te wyznaczają tok nauczania wszystkich przedmiotów na wszystkich szczeblach nauki szkolnej. Jest to jednak ciasny schemat metodyczny.
DYDAKTYKA „PROGRESYWNA” (JAN DWEY)
5 stopni w „pełnym akcie myślenia”:
odczucie trudności
wykrycie jej i określenia
nasuwanie się i formułowanie możliwego rozwoju
wprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcie lub odrzucenia przypuszczenia, czyli do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne
Między tymi etapami obserwacji - umysłowa strona całkowitego aktu myślenia.
Learning by doing
OSIĄGNIĘCIA DYDAKTYKI POLSKIEJ 2. POŁ. XX WIEKU
przezwyciężenie jednostronności herbartowskiego i deweyowskiego formalizmu
opracowanie i rozpowszechnienie unowocześnionej wersji nauczania problemowego m.in. przez połączenie tego nauczania z grupową formy pracy
zbudowanie zrębów teorii polegającej na wiązaniu teorii z praktyką (w oparciu o konkretyzm poznania i psychologię genetyczną)
opracowanie koncepcji wielostronnego nauczania - uczenia się
przezwyciężenie niedostatków tzw. klasycznej wersji nauczania programowego, tzn. programowania liniowego, rozgałęzionego i mieszanego, czego efektem jest koncepcja programu blokowego
OGNIWA PROCESU NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ
w toku podającym:
przygotowanie do pracy - wytworzenie u uczniów pozytywnych motywacji sprzyjającej uczeniu się
podanie nowego materiału przez słowo mówione lub pisane
synteza podanego materiału - wyeksponowanie idei przewodnich, podstawowych faktów itp. w celu ich uporządkowania oraz utrwalenia
kontrola stopnia opanowania wiadomości
w toku poszukujący (problemowym):
uświadomienie sobie przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela określonej trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym jest punktem wyjścia do samodzielnego sformułowania problemu, który mają rozwiązać głównie w drodze poznania bezpośredniego
słowne określenie napotkanej trudności
formułowanie hipotezy prowadzące do rozwiązania problemu
empiryczna weryfikacja hipotezy
potwierdzenie hipotezy włączenie do systemu posiadanej wiedzy, utrwalenie i zastosowanie w działalności teoretycznej i praktycznej
SPOSÓB UCZENIA SIĘ |
METODY NAUCZANIA |
SKŁADNIKI TREŚCI |
PODSTAWY |
STRATEGIE DZIAŁANIA |
PRZYSWAJANIE
|
PODAJĄCE |
OPISOWE |
RECEPTYWNA |
INFORMACYJNA |
ODKRYWANIE
|
PROBLEMOWE |
WYJAŚNIAJĄCE |
BADAWCZA |
PROBLEMATYCZNA |
PRZEŻYWANIE
|
EKSPONUJĄCE
|
OCENIAJĄCE
|
AFEKTYWNA
|
EMOCJONALNA
|
DZIAŁANIE |
PRAKTYCZNE
|
NORMATYWNE |
AKTYWNA |
OPERACYJNA |
TEORIA WYCHOWANIA
Teoria wychowania - usystematyzowana, logicznie spójna i uporządkowana wiedza o celach, metodach, formach, treściach, systemach i organizacji procesu wychowania, jego uwarunkowaniach i skutkach.
Powstała jako rezultat społecznego zapotrzebowania na wiedzę umożliwiającą racjonalne i skuteczne programowanie i kierowanie procesem wychowawczym, realizowanym w ramach instytucji i środowisk tego typu, jak rodzina, szkoła, Kościół, organizacje dziecięce i młodzieżowe. Jest wynikiem wielowiekowej obserwacji procesu wychowawczego, ich refleksyjnej analizy i badań oraz rezultatem twórczości intelektualnej wybitnych pedagogów i filozofów zajmujących się tą problematyką.
Obejmuje teorię wychowania:
moralnego
społecznego
obywatelskiego
estetycznego
zdrowotnego
ekologicznego
seksualnego
religijnego
technicznego
Przedmiotem badań teorii wychowania jest świadome i celowe oddziaływanie wychowawcze na dzieci i młodzież, przyjmując określone koncepcje natury człowieka, społeczeństwa, kultury i cywilizacji, uznające potrzebę uczenia się oraz:
analiza celów wychowania oraz ich modyfikacja,
ustalanie zasad wychowania,
wykrywanie sprzeczności występujących w procesie wychowania,
problematyka związków nauczania i wychowania,
problematyka nauczyciela - wychowawcy.
B. Suchodolski wprowadził do nauk pedagogicznych takie pojęcia, jak otwarty umysł, badawcza postawa wobec rzeczywistości i ukazał poznawcze znaczenia takich kategorii, jak człowiek rzeczywisty i człowiek prawdziwy.
Antypedagogika (Śliwerski, Szkudlarek) „wspierać, nie wychowywać!”
źródłem inspiracji są prace i dośiadczenia Carla R. Rogersa, twórcy koncepcji grup spotkaniowych oraz idee Jurgena Habermasa i Georga Gadamera
PEDAGOGIKA SZKOLNA
PEDAGOGIKA SZKOLNA
WCZESNOSZKOLNA OKRESU MŁODZIEŃCZEGO DORASTANIA
Pedagogika szkolna
bada cele, treści programu i metody pracy szkoły (związanych z potrzebami społecznymi i oczekiwaniami dzieci i młodzieży, aspiracjami rodziców oraz poglądami pedagogicznymi nauczycieli)
analizuje rolę i miejsce szkoły w realizowaniu społecznych i kulturowych ideałów wychowawczych
bada:
tradycje szkoły i jej wpływ na świadomość ideowo-moralną i społeczną uczniów
system wychowania współczesnej szkoły
metody i formy działalności dydaktyczno-wychowawczej
zagadnienia integracji wychowania i nauczania
rolę nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowawczym
współpracę szkoły ze środowiskiem lokalnym
uspołecznianie procesu zarządzania szkołą
udział szkół w eksperymentach dydaktyczno-wychowawczych
współpracę szkoły z organizacjami dziecięcymi i młodzieżowymi oraz zakładami pracy w dziedzinie preorientacji zawodowej młodzieży
specyfikę szkół zawodowych
rolę szkół ogólnokształcących w przygotowaniu młodzieży do studiów wyższych
wiązanie w nauce szkolnej teorii naukowych z praktyką
udział szkoły w organizowaniu działalności społecznej dzieci i młodzieży na rzecz środowiska lokalnego
wpływ czynników cywilizacyjnych - nauki i techniki na funkcjonowanie dydaktyki i wychowania szkoły oraz na jej społeczny prestiż
Funkcje szkoły:
przekazywanie lub zdobywanie wiedzy i społeczeństwie, przyrodzie, kulturze, nauce i technice
zapoznawanie z dorobkiem nauki i kultury
zachowanie trwałości tradycji i wiedzy o przeszłości
prezentacja dokonań ludzkości w rozwoju myśli naukowej i kultury materialnej, techniki
przekaz wiedzy o przeszłości
kształtowanie różnych sprawności (instrumentalnych, elementarnych, specjalistycznych, intelektualnych)
rozwój osobowości uczniów
pomoc w rozumnym kierowaniu własnym rozwojem i w dokonywaniu wyborów życiowych przez wychowanków
przygotowywanie do udziału w życiu społecznym
oferowanie świata wartości, przedstawień świata idei, ideologii wyznaczającej życie społeczne, światopoglądu
doradcze, konsultacyjne
Dysfunkcjonalność szkoły
Krytyka szkoły różne propozycje rozwiązań:
reforma
doskonalenie tej instytucji
likwidacja szkoły
PROBLEMY PEDAGOGIKI WCZESNOSZKOLNEJ
Kształcenie i wychowanie dzieci w klasach I-III (ok. 7-10 l.)
w wielu krajach - przedszkole + początkowe lata w szkole
Rozwój poznawczy dzieci (myślenie, pamięć, język itd.)
teorie Piageta, Eriksona (teoria psychoanalityczna), Bandury (teoria społecznego uczenia się), Flavella (teoria przetwarzania informacji), Bowlby'ego (teoria etologiczna opisująca zachowania społeczne), Gibsona (teoria rozwoju perepcyjnego)
Nauczanie a rozwój
PEDAGOGIKA DZIAŁALNOŚCI KULTURALNO-OŚWIATOWEJ
Bada:
metody, treści i formy uczestnictwa dzieci i młodzieży w kulturze lokalnej, regionalnej , narodowej i ogólnoludzkiej
wpływ środków masowego przekazu na potrzeby, zainteresowania i aspiracje życiowe dzieci i młodzieży
wykorzystanie przez szkołę i rodzinę dorobku kultury dla realizacji ich ideałów wychowawczych
możliwości włączenia idei, wzorów, wartości i norm kultury do regulacji zachowania dzieci i młodzieży, do realizacji celów i zadań wychowania intelektualnego, estetycznego, społecznego i moralnego
możliwości tworzenia optymalnych warunków w szkole, rodzinie, organizacjach młodzieżowych i dziecięcych, w domach kultury i klubach młodzieżowych, do mądrego, odpowiedzialnego wyboru wartości kulturowych
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA
Bada:
wpływ różnych systemów społecznych, środowiskowych i tradycyjnych na rozwój i wychowanie młodego pokolenia
wpływ różnych grup, środowisk i kręgów społecznych na funkcjonowanie instytucji wychowania i zachowania oraz rozwój osobowości dzieci i młodzieży
wpływ różnych tradycji społecznych na cele, treść i metody oraz formy działania różnych instytucji oświatowych i wychowawczych
wpływ różnych form życia społecznego na kształtowanie poglądów, aspiracji i postaw młodzieży
Wykrywa zależności między różnego typu instytucjami i wymaganiami społecznymi a wychowaniem i rozwojem osobowości dzieci i młodzieży.
Pedagogika społeczna = teoria praktycznego działania wychowawczego w środowisku.
powstała z braku zgody ludzi wrażliwych i twórczych na biedę i upośledzenie człowieka
powstała ok. 2. poł. XIX wieku
prekursorzy:
Robert Owen (1771-1858)
Ludwik Krzywicki (1859-1941)
Helena Radlińska (1879-1954)
Mary Rihmond (1861-1922, teoretyk opieki publicznej)
Ryszard Wroczyński (1909-1984)
Środowisko - składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje psychiczne.
Środowisko lokalne - obok rodziny jest to najważniejszy czynnik socjalizacji.
zbiorowość społeczna zamieszkująca niewielki, względnie zamknięty obszar
instytucje służące organizacji życia zbiorowego (np. Kościół, szkoła, instytucje usługowe)
ŚRODOWISKO LOKALNE
2 TYPY ZBIOROWOŚCI
CELOWE
STOWARZYSZENIE
Przynależność dobrowolna
Grupa zorganizowana wg reguł formalnych
Posiada określone cele
Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków
Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków |
SPONTANICZNE
WSPÓLNOTA
Przynależność zdeterminowana urodzeniem
Wynik aprobaty społecznej, jest nieformalne
Cele nie są artykułowane, nie mają postaci pisanej
Struktura, organizacja i członkowie są określane zasadami tradycji i poczuciem przynależności
Rządzą w niej uznanie za właściwe wzorce zachowania, obowiązuje grupowy konformizm
Istnieje system kontroli społecznej |
PEDAGOGIKA PRACY
T. Nowacki, S. Kaczor, Z. Wiatrowski, J. Nowak
Pedagogika pracy - dyscyplina pedagogiki, której centrum zainteresowania jest skierowane na relację człowiek - praca.
Bada:
wpływ szkoły na przygotowanie młodzieży do rozumienia społecznego sensu wykonywanej pracy i do jej umiejętnego, zgodnego z wymaganiami nauki i oczekiwaniami społecznymi
czy i w jakim zakresie szkolnictwo zawodowe przygotowuje młode pokolenie do pracy zawodowej, wykwalifikowanej, profesjonalnej, racjonalnej, dobrze zorganizowanej, twórczej
czy przysposabia do ewentualnej zmiany zawodu związanej z przeobrażeniami na rynku pracy
wpływ pracy na kształtowanie systemu wartości człowieka, na poziom jego zadowolenia z wykowywanej pracy, na jego umiejętność doskonalenia warsztatu metod i form pracy zawodowej
Działy:
pedagogika przemysłowa
pedagogika zakładu pracy
pedagogika gospodarcza
pedagogika rolnicza
Praca - każda działalność, której wynikiem jest produkt materialny, wytwór służący do zaspokajania potrzeb duchowych człowieka lub usługa.
formalna - praca zawodowa
nieformalna - prace pozazawodowe (np. prace domowe, praca na działce, prace związane z przygotowywaniem wycieczek lub wypoczynku)
Poza pracą - czynności fizjologiczne, pełny wypoczynek, zabawa, sport, rozrywki.
Pedagogika przedzawodowa - problematyka kształcenia przedzawodowego (procesy dokonujące się w rodzinie, przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, liceum ogólnokształcącym).
Kształcenie zawodowe - ogół celowo zorganizowanych czynności i procesów, umożliwiających przygotowywania do określonego zawodu, zwłaszcza przygotowywania do pracy zawodowej w konkretnej gałęzi gospodarki narodowej na przewidzianym w celach kształcenia stanowisku.
Andragogika pracy - kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe osób dorosłych.
Zawodoznawstwo - wiedza o zawodach jako zjawisko wynikłych z podziału pracy, różnorodność zadań zawodowych, wykonywanych w społeczeństwie.
Dyscypliny współpracujące:
filozofia pracy
nauki techniczne i przyrodnicze
socjologia pracy
fizjologia pracy
prakseologia
nauki o kierownictwie
PEDAGOGIKA TURYSTYKI
Bada:
wpływ udziału w zajęciach turystycznych na kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży
cele, treści, formy i metody wychowania przez turystykę i krajoznawstwo
PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA
Marc-Antoine Jullien de Paris - początek badań nad sposobem wychowania młodzieży w różnych krajach (praca Szkice i przygotowania prezdwstępne do pracy o wychowaniu porównawczym, 1817)
1925 - Międzynarodowe Biuro Wychowania, siedziba w Genewie
wyd. „Międzynarodowe Roczniki Wychowania”
Pedro Rossello - zasady determinujące prądy w wychowaniu
I zasada: „Szkoła i życie społeczne znajdują się w stosunku wzajemnego na siebie oddziaływania.”
II zasada: „Fakty pedagogiczne znajdują się w stosunku wzajemnej od siebie zależności. Zmiany zachodzące w pierwszej części systemu szkolnego wywołują różnorodne zmiany w pozostałej jego części.”
Izaak Kandel: wielkie problemy oświaty wszędzie są te same, ale sposoby ich rozwiązań są różne
Nicholas Hans: wychowanie to wyraz zewnętrznego charakteru narodowego tworzącego się przez stulecia, rozwoju kultury, języka, religii, warunków społecznych, położenia geograficznego, losów historycznych. Wychowanie to funkcja charakteru narodowego, ale też ten charakter kształtuje.
J.A. Lauwerys - doceniał czynnik historycznych, ale za najważniejsze uważał istnienie związku między filozofią a wychowaniem.
Fryderyk Schneider: zadanie pedagogiki - dążenie do wykrycia sił napędowych, które określają rzeczywistość oświaty, nadaje wychowaniu siły żywotne. Zaliczał do nich:
charakter narodowy,
środowisko geograficzne,
poziom nauki i kultury,
filozofię,
system ekonomiczno-polityczny,
religię,
historię,
wpływy przejęte z in. krajów,
osiągnięcie nauk pedagogicznych.
Najczęściej stosowane wskaźniki statystyczne:
wskaźnik obrazujący proporcje między liczbą dzieci w wieku szkolnym a ogólną liczbą ludzi informacja o tzw. „obciążeniu” społecznym dziećmi w wieku szkolnym
wskaźnik wyrażający proporcję między liczbą dzieci w danym wieku, uczęszczających do szkoły a ogólną liczbą dzieci w tym wieku informacja o stopniu upowszechnieniu nauczania szkolnego
wskaźnik podający liczbę studentów przypadających na 10 000 ludności informacja o upowszechnieniu szkolnictwa wyższego
wskaźnik przedstawiający stosunek między liczbą dzieci rozpoczynających naukę na określonym szczeblu szkolnym a liczbą dzieci kończących ten szczebel informacje o tzw. odsiewie szkolnym można ustalić faktyczne upowszechnienie wykształcenia podstawowego lub średniego
Proces porównywania w pedagogice:
opis - daje obraz przedstawiający zjawisko
interpretacja - analiza i uporządkowania faktów ich wyjaśnianie
zestawienie - tu widać podobieństwa i różnice
właściwe porównanie - ustalanie oceny porównywalnych faktów zgodnie z określonymi kryteriami
PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA
H. Radlińska, R. Wroczyński, Aleksader Kamiński, Marian Balcerek, Zdzisław Dąbrowski, Marian Jakubowski, Irena Jundziłł, Janina Maciaszkowa, Jerzy Wołczyk
najbardziej wielostronnie przedstawił drogę kształtowania się i problematykę specjalizacji opiekuńczej Zdzisław Dąbrowski
Przedmiot badań:
sytuacje wymagające opieki (potrzeby dziecka i potrzeby opiekuńcze: przyczyny występowania, przejawy, skutki, diagnostyka i kwalifikacja tych potrzeb)
cele opieki i zadania opiekuńczo-wychowawcze
funkcje opieki nad dzieckiem
proces opiekuńczo-wychowawczy
system opieki nad dzieckiem
metodologia badań i metodyka działania opiekuńczo-wychowawczego
wychowanek i wychowawca
Cele opieki:
opieka profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacji zagrożenia, na usuwanie lub neutralizowanie czynników zagrożeń, by nie dopuścić do ich zadziałania
opieka interwencyjna - ukierunkowania na usunięcie przedmiotu opieki społecznej spod wpływu już działających czynników zagrożenie
opieka kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożeń rzeczywistych, gdy czynnik zagrożenia pozostawia negatywne skutki
Potrzeby dziecka:
związane z rozwojem fizycznym (biolog.)
związane z rozwojem psychicznym
związane z rozwojem społecznym
związane z rozwojem kulturalnym
oraz potrzeby:
wynikające z funkcjonowaniem rodziny
związane z działalnością szkoły
związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania
wynikające z właściwości organizmu dziecka
Opieka nad dzieckiem może być statyczna lub dynamiczna.
Opieka - działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dzieci w związku z faktycznymi lub potencjalnymi sytuacjami zagrożeń oraz ich następstwami.
Schemat terminologii w opiece nad dzieckiem
Pojęcia ogólne |
Opieka nad dzieckiem |
|||
|
Istota |
Przedmiot |
Podmiot |
Treść |
|
Sytuacja zagrożenia
Stan sił własnych dziecka |
Dziecko (niepełnoletni) |
Opiekun |
Środki i czynności stosowane w działaniu |
Pojęcia szczegółowe |
Rodzaj sytuacji zagrożenia wg czynników powodujących zagrożenie
Stan zagrożenia (potencjalnego, rzeczywistego), skutki zagrożeń
Stan sił własnych dziecka: - ma w pełni - ma w ograniczonym zakresie - nie ma - nie chce - nie potrafi |
Wiek i płeć dziecka
Sytuacja społeczna, gł. udział w kręgach środowiskowych, zwłaszcza w placówkach systemu edukacji
Świadomość zagrożeń: - pełna - niepełna - brak |
Status prawny podmiotu - osoby fizyczne - grupy i organizacje społ.
Motywy podejmowania opieki: - filantropijne - charytatywne - solidarność społ. - idea praw dziecka do opieki
|
Rodzaj zastosowanych środków i czynności
Rodzaj środowiska opieki i wychowania
Zakres i czas trwania opieki: - całkowita - częściowa - doraźna - okresowa - stała |
Pojęcia syntetyczne |
|
Formy opieki nad dzieckiem w Polsce
Resort |
Opieka całkowita |
Opieka częściowa |
Pracy i Spraw Socjalnych |
|
Ochrona macierzyństwa oraz ochrony praw młodocianych pracowników
Renty i zasiłki dla dzieci i rodzin z tytułu ubezpieczeń społ.
Pomoc materialna i poradnictwo dla bezrobotnych |
Sprawied- liwości i Spraw Wewn. |
Policyjne izby dziecka Schroniska dla nieletnich
Zakłady wychowawcze i poprawcze |
Ochrona praw dziecka (opieka prawna, kuratela, poradnictwo prawne)
Profilaktyka przestępczości nieletnich |
Opieka nad dzieckiem w rodzinie |
||
Edukacji Narodowej |
Rodzina własna (naturalna, adopcyjna)
Rodzina zastępcza
Rodzinny dom dziecka |
Różne formy pomocy materialnej dla dziecka w rodzinie
Poradnictwo opiekuńczo-wychowawcze dla rodziców i opiekunów |
|
Opieka nad dzieckiem w szkole |
|
|
Internat szkolny
Internat międzyszkolny
Bursa
Ośrodek szkolno-wychowawczy
Opieka zakładowa
Pogotowie opiekuńcze
Dom dziecka
Dom wczasów dziecięcych
Specjalny zakład (ośrodek) wychowawczy
Ogniska wychowawcze (wobec dzieci zam. w ognisku) |
Funkcje opiekuńczo-wychowawcze szkoły: elementarne, kompensacyjne, integracyjne
Przedszkole
Ognisko wychowawcze (wobec dzieci dochodzących lub dojeżdżających na zajęcia) |
|
Opieka środowiskowa w miejscu zamieszkania dziecka |
|
|
|
Świetlice, osiedlowe kluby dziecięce i młodzieżowe, ogrody jordanowskie, place zabaw, placówki kulturalne dla dzieci i młodzieży (MDM, PM) |
Zdrowia i Opieki Społ. |
Rodziny opiekuńcze dla dzieci do 3 r. życia
Domy małego dziecka
Szpitale dziecięce i oddziały dziecięce w szpitalach
Prewentoria, sanatoria dziecięce
Domy pomocy społecznej dla dzieci głęboko upośledzonych |
Pomoc materialna dla małych dzieci i rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej
Żłobki dzienne
Poradnictwo lekarza ogólnego i specjalistów
Poradnictwo w zakresie zdrowia psychicznego |
PEDAGOGIKA SPECJALNA
Pedagogika specjalna - dyscyplina zajmująca się osobami wymagającymi szczególnego potraktowania ze względu na specyficzny stan ich organizmu i osobowości.
teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych (O. Lipkowski)
system wiedzy i umiejętności praktycznych dotyczący oddziaływania na osoby z deficytem rozwojowym, niedorozwojami, upośledzeniem rozmaitych struktur somatycznych oraz motywacyjno-instrumentalnych
2 odmiany:
pedagogika rewalidacyjna (validus `silny, mocny, skuteczny') - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z deficytami somatycznymi
teoria i praktyka oddziaływania na osoby niepełnosprawne
edukacja socjalna - specjalne metody, ale chodzi o efekt „bycia niespecjalnym”
rodzaj niepełnosprawności:
fizjologiczno-organiczna
duchowo-kulturowa
subdyscypliny:
oligofrenopedagogika - pedagogika upośledzonych umysłowo
surdopedagogika - pedagogika niedosłyszących i niesłyszących
pedagogika terapeutyczna (lecznicza) - defektologia, związana z przywracaniem lub usprawnianiem osób przewlekle chorych, chronicznie zagrożonych zdrowotnie
logopedia, patologopedia
pedagogika resocjalizacyjna - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z zaburzeniami społecznego przystosowania
podstawowe zagadnienia:
ustalenie nadrzędnych, etapowych i operacyjnych celów wychowania resocjalnego
określenie wyjściowego stanu osobowości, postaw i manifestacji zachowań i psychospołecznych determinantów tych stanów
ustalanie wyjściowej sytuacji wychowawczej, w jakiej znajdują się osoby wychowywane i wychowujące
konstruowanie teoret. i prakt. modeli optymalnego oddziaływania opiekuńczego, wychowawczych i terapeutycznych na osoby mające trudności w społecznym funkcjonowaniu
rewalidacja - działalność prowadząca do usprawniania umacniania słabej i defektywnej jednostki ludzkiej
resocjalizacja - ponowna, prawidłowa socjalizacja usprawniająca społeczne funkcjonowanie w rodzinie, grupie rówieśniczej, szkole, zakładzie pracy itp.
PEDAGOGIKA ZDROWIA
Wychowanie zdrowotne - dyscyplina zajmująca się kształtowaniem nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia, rozwijanie pozytywnego zainteresowania zdrowiem w oparciu o niezbędne wiadomości i wzorce, formowanie postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, ratownictwo, leczenie, pielęgnowanie i stosowanie wymogów higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej (Edward Mazurkiewicz)
Macierze wychowania zdrowotnego:
higiena szkolna
wychowanie fizyczne
zdrowie:
psychiczne
fizyczne
publiczne
Tematyka:
kwestie elementarne:
higiena osobista
higiena otoczenia
higiena żywienia
higiena pracy
higiena wypoczynku
zasady bezpieczeństwa
ochrona zdrowia psychicznego
walka z nałogami
zapobieganie chorobom zakaźnym
działania ratownicze
pierwsza pomoc w nagłych wypadkach
zasady korzystania z usług służby zdrowia
reguły związane z użyciem leków itp.
działania zmierzające do czynnego doskonalenia zdrowia (najważniejsze)
ćwiczenia ruchowe
wychowanie rodzinne
wychowanie seksualne
zasady samokontroli zdrowia
zasady samokontroli rozwoju
Ekoedukacja
NAUKI POMOCNICZE PEDAGOGIKI
psychologia rozwojowa
psychologia wychowawcza
socjologia
filozofia
etyka
historia kultury
prakseologia pedagogiczna
kulturoznawstwo
ekonomia
politologia
prawo