• Ujęcia normy stosowane w psychologii:

Pojęcie normy jest terminem wieloznacznym a w psychologii najczęściej używa się tego pojęcia w znaczeniu: statystycznym, klinicznym, teoretycznym

Norma statystyczna - ( do określania rozmiaru głębokości stwierdzonych zaburzeń)średnia, przeciętna, wynik jaki uzyskuje 2/3 badanej populacji; z możliwością odchylenia o jedno oczko standardowe tj. 4%. Wyniki wykraczające poza te granice uznawane są za odchylenie od przeciętnej, czyi od normy. Określenie wyniku jako normalnego wcale nie oznacza, że jest to wynik do zaakceptowania ze społecznego punku widzenia. W badaniach dotyczących np. palenia tytoniu w grupie uczniów może się okazać się 75% z nich pali co trudno by było uznać za normę. Natomiast w przypadku wysokiej inteligencji wypadałoby uznać za „nienormalne” ponieważ występuje rzadko. Statystyczna ocena częstości występowania danego zachowania pozwoliła ustalić tzw. normy rozwojowe tj. wskaźniki rozwoju ruchowego i poziomu rozwoju czynności psychicznych w danej grupie wiekowej. W oparciu o te normy budowane są np. programy szkolne gdyż większość dzieci klasie drugiej jest w stanie opanować tabliczkę mnożenia. Graficznym przedstawieniem naturalnego rozkładu dowolnych funkcji jest krzywa Gausa.

Kliniczne ujęcie normy (używana przy opisywaniu symptomów zaburzeń i rozpoznawaniu zaburzeń)oznacza brak objawów patologicznych tylko jak dotychczas nikt nie określił, który z objawów jest patologią a który nie. Występujące objawy są dwojakiego rodzaju obiektywne i subiektywne. Grupa objawów = symptom np. zachowanie dzieci w przedszkolu mogą wskazywać na ich przystosowanie kiedy np. w I okresie nie przyjmują pokarmów, nie nawiązują kontaktów z innymi, siada twarzą do ściany, płacze; zachowanie takie nie służy zaspokojeniu potrzeb dzieci a zatem świadczy o zaburzeniach w zachowaniu. Natomiast do symptomu subiektywnego należy zaliczyć te przykre przeżycia dotyczące tego dziecka, których ono doznaje. Symptomy subiektywne mogą towarzyszyć obiektywnym bądź występować w sposób izolowany np. w nerwicy czasem występują jedynie symptomy subiektywne np. lęk nieujawniany na zewnątrz. Wykrywanie symptomów zaburzeń wymaga zawsze ich odniesienia do wieku, aktualnej sytuacji życiowej dziecka i do norm społecznych dla dziecka w jakich ono funkcjonuje. Zastrzeżenie wobec tego ujęcia dotyczy negatywnego ujęcia normy. Norma = brak zaburzeń. Natomiast nic nie mówi się o pozytywnych cechach badanego. Symptomy zaburzeń mają charakter względny np. moczenie nocne w wieku poniemowlęcym jest normą.

Teoretyczny ujęcie normy -(w procesie terapeutycznym określeniu celu terapii i ocenianiu jej efektów) warunkiem uznania jednostki za normalną jest w tym znaczeniu posiadanie cech pozytywnych zgodnych z idealnym wzorcem osobowości.

Na podstawie różnych koncepcji teoretycznych sporządzono listy cech, które mają określać wzorzec doskonałej osobowości. Listy różnią się między sobą bo: Jaki stopień jest podstawą orzeczenia zaburzeń, Jeżeli zastosujemy zestaw rygorystyczny to może się okazać że wszyscy są „nienormalni” w drugim wypadku że wszyscy są „normalni”.

Normalność w ujęciu społeczno-kulturowym.

Pojęcie normalności w rozważanym tu aspekcie opiera się na założeniu, że określone zachowanie może być ocenione tylko w zależności od kontekstu społecznego, w jakim występuje. Zgodnie z tym założeniem, jeśli dane zachowanie spełnia oczekiwania określonej grupy społecznej to jest uważane za normalne, jeśli zaś nie jest zaburzonym. Trzymając się ściśle tego założenia niektórzy socjologowie zarzucają psychologom, że niesłusznie rozpoznają patologiczne cechy osobowości. W przypadkach w których w rzeczywistości można mówić co najmniej o pewnym nieprzystosowaniu społecznym. Ich zdaniem ogromne różnorodności norm społecznych i kulturowych powodują iż niemożliwe jest sformułowanie uniwersalnej definicji zdrowia i choroby psychicznej. W uzasadnieniu swego stanowiska podaja zwykle następujące argumenty:

-Zachowania traktowane w naszym społeczeństwie jako normalne, w innych może być uważane za formę ostrej patologii psychicznej (np. dążenie do sukcesu za wszelką cenę, typowe dla społeczeństwa amerykańskiego, oceniane jest przez Indian z plemienia Zuni jako poważna forma zaburzeń).

-Pewne formy zachowania uchodzącego w naszym kręgu kulturowym za nienormalne są całkowicie akceptowane w innych (np. w niektórych plemionach Indian północnych osoby wykazujące objawy paranormalne były otoczone szczególnym szacunkiem. Istnieją formy zaburzeń psychicznych dość często występujące w jednych społecznościach, podczas gdy w innych są zupełnie nieznane, np. stan „amoku” zdarza się wśród mieszkańców Malezji, zaś wśród mieszkańców Europy nie występuje (Korchin 1976), Przekonywujących danych na rzecz tego stanowiska).

• TEORIA BLOKÓW FUNKCJONALNYCH:

Na pracujący mózg należy popatrzeć jako na współpracujące ze sobą 3 bloki funkcjonalne.

ENERGETYCZNY, którego anatomiczną podstawę tworzy pień mózgu i twór siatkowaty. W pniu mózgu znajdują się podstawowe da życia ośrodki tj. ośrodek oddechowy, ośrodek naczyniowo-ruchowy. Przy uszkodzeniach tego bloku chorzy wchodzą w stan śpiączki, są nieprzytomni bądź występuje u nich w różnym stopniu nasilone zaburzenie świadomości. Pacjen w takim stanie może przeżyć kilka do kilkunastu lat.

ODBIORU - przechowywanie i przetwarzanie informacji opiera się na pracy tylnych obszarów kory mózgowej a więc korę potyliczną, skroniową i ciemieniową. Dzięki tym płatom odbieramy bodźce wzrokowe, słuchowe i ciemieniowe = kinestetyczne.

Przy uszkodzeniach tego bloku u chorych występuje agnozja wzrokowa lub zaburzenia mowy lub apraksja- czyli zaburzenia w wykonywaniu ruchów celowych.

PROGRAMOWANIA NASZEGO DZIAŁANIA - utrzymania jego kierunku i kontroli wyników. Opiera się na pracy przednich obszarów kory mózgowej, czyli płatów czołowych.

• MODELE PSYCHOPATOLOGII: Przez model rozumiemy system określonych pojęć

oraz związanych z nim założeń odnoszących się do przypuszczalnych czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych w rozwoju danej formy zaburzeń zachowania. Model psychopatologii przyjęty przez danego specjalistę jest wynikiem m.in. jego wykształcenia, doświadczenia klinicznego oraz poglądów z jakimi się zetknął i które zaakceptował współcześnie. Wyróżnia się 3 modele:

MODEL BIOMEDYCZNY - wywodzący się z tradycji zapoczątkowanej przez Krepolina a obecnie występujący w naukach medycznych w wielu unowocześnionych wersjach.

Podstawowe założenia:

-W dziedzinie psychopatologii można wyróżnić jednostki chorobowe, które posiadają swoją etiologię, przebieg i zajście.

-Jednostki te posiadają podłoże organiczne.

-Zaburzenia posiadające wyłącznie psychologiczny charakter winny być traktowane na równi z chorobami somatycznymi.

-Leczenie zaburzeń przez psychicznych winno być dokonywane przez osoby z przygotowaniem profesjonalnym, możliwe z wykształceniem medycznym.

-Zaburzenie psychiczne odnosi się tylko do danej osoby, w prawdzie forma jego manifestacji jest do pewnego stopnia uwarunkowana kulturowo, jednak proces chorobowy posiada uniwersalny charakter, wolny od wpływów społeczno-kulturowych.

Jeszcze za czasów życia Kraepelim. Poglądy spotkały się z krytyką zarzucającą mu ignorowanie czynników psychospołecznych. Przykładem nowego spojrzenia na genezę i istotę zaburzeń psychicznych mogą być poglądy autorów amerykańskich, mówiące że większość zaburzeń psychicznych nie powinna być traktowana jako choroby lecz psychobiologiczne reakcje na sytuacje stresowe występujące w życiu jednostki. Skrajne poglądy w tej kwestii pochodzą od Szasza, który posunął się nawet do stwierdzenia mówiącego, że choroby psychiczne wcale nie istnieją a są wygodnym mitem psychiatrów, którzy w ten sposób zapewniają sobie wygodne życie.

Do modelu biomedycznego sformułowano szereg zarzutów, niektóre z nich:

-to przywiązanie nadmiernego znaczenia do czynników biologicznych przy jednoczesnym niedocenieniu czynników psychologicznych i społecznych. Taka postawa lekarza może sprzyjać błędnej percepcji sytuacji przez pacjenta, który może myśleć/wiedzieć że: jeśli jestem chory to w moim organizmie musi się dziać coś nieprawidłowego, po co więc psychoterapia.

-podtrzymanie obrazu biernego pacjenta, otrzymującego od specjalisty fachową pomoc. Model ten przeniesiony został ze schorzeń somatycznych ale i tam dotyczy on wyłącznie schorzeń bardzo ciężkich np. chory w stanie śpiączki,- wszystkie pozostałe schorzenia wymagają współpracy pacjenta. Gdy tymczasem w terapii pacjent winien być partnerem.

-Kładzenie nacisku na ściśle medyczne kwalifikacje ogranicza personel do dominacji lękowej jako grupy zajmują się zaburzeniami psychicznymi.

MODEL PSYCHOLOGICZNY - rozwinięty przez Freuda oraz jego uczniów i naśladowców, którzy charakteryzują się koncentracją osobowości jednostki z równoczesnym dostrzeganiem wpływu różnorodnych systemów społecznych na jej zdrowie psychiczne.

a. orientacja psychodynamiczna(psychoanalityczna)- połączenie elementów m. Biomedycznego z podstawowymi założeniami psychoanalizy Freuda , - brak równowagi między składowymi osobowości: id, ego i superego, - ma charakter rozwojowy czyli opiera się na założeniu, że dojrzałość emocjonalną i społeczną osiąga człowiek, który przejdzie pomyślnie przez kolejne stadia rozwoju ( szczególnie fazy rozwoju psychoseksualnej, oralnej, analnej, genitalnej), - objawy choroby psychicznej wynikają z określonych problemów psychologicznych przeżywanych przez daną osobę.

b. orientacja behawioralna: - rozwinęła się nie w klinice, ale laboratorium, - oparta na warunkowaniu klasycznym i instrumentalny,- jednostka uczy się objawów psychopatologicznych w okresie dzieciństwa, zaś objawy to nieprawidłowo ukształtowane nawyki,- terapii podlega dany objaw wymagający modyfikacji ( „zmień zaburzenie zachowania pacjenta, a zostanie on wyleczony”)

c. orientacja humanistyczno-egzystencjalna- -koncepcja Carla Rogersa ,- objawy zaburzeń pojawiają się jako rezultat zakłócenia rozwoju osobistego przez niekorzystne warunki społeczne i doświadczenia życiowe jednostki)- terapeuta ma przywrócić zablokowane zdolności człowieka do rozwoju osobistego,- relacja partnerska pacjent= terapeuta,

-logoterapia Viktora Frankla- motywem ludzkiego zachowania jest dążenie do znajdowania sensu życia, - jeżeli nie ma sensu życia to rodzi się stan frustracji egzystencjalnej, a ta prowadzi do „ nerwicy noogennej”,- uświadomić ma sobie pacjent przy pomocy terapeuty, że jest odpowiedzialny za przebieg własnego życia

d. Terapia Gestalt: -twórca Frederick Peris , człowiek odbiera przedmioty jako okreśłone całości, a nie powiązane ze sobą elementy) czyli „ postacie”,- musi być zachowana równowaga psychologiczna i fizjologiczna bo jej brak z czasem prowadzi do jej braku z czasem prowadzi di choroby bo człowiek to całość.

MODEL BIOPSYCHOSPOŁECZNY, który łączy 2 powyższe podejścia.

Autor - George Engel : Model opiera się na teorii systemów , - proces chorobowy to zaburzenia o charakterystyce biologicznym, psychologicznym i społecznym.,- większość zaburzeń spowodowana jest występowaniem na raz wielu czynników ryzyka powiązanych w jeden złożony łańcuch przyczynowości.- czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne mogą być w zależności od okoliczności zarówno przyczynami, korelatami jak i konsekwencjami określanych zaburzeń psychicznych,- przezwycięża koncepcję dualizmu ciała i umysłu i wartości z poziomu społeczo-kulturowego

• NIENORMALNOŚĆ - dziś aby wyjaśnić pojęcie nienormalności posługujemy się

biologicznym i psychologicznym poziomem analizy. Oceniając zachowanie jako nienormalne- pomimo trudnego jego zdefiniowania, wymienia się różne element, które stanowią o tym, że można je w ten sposób ocenić:7 cech /elementów, na podstawie których stwierdzamy, że jakieś działanie lub jakaś osoba są nienormalne.

ELEMENTY NIENORMLANOŚCI:

1.cierpienie-( nienormalność boli)jest jednym z elementów, które przyczyniają się do postrzegania nienormalności. Nie jest jednak ani warunkiem koniecznym ani wystarczającym. Natomiast kontekst w jakim występuje, ma znaczące znaczenie w rozpoznaniu nienormalności.

2.nieprzystosowanie-podstawowy element decydujący o normalności bądź nienormalności. Zachowanie zakłócające dobrostan jednostki (czyli zakłócenie- zdolności do pracy, utrzymanie satysfak. kontaktów z innymi ludźmi, depresja, lęk-przeszkadzają w miłości i pracy) . Im większa szkodliwość dysfunkcji dla jednostki i otoczenia tym bardziej oczywista jest nienormalność.

3.irracjonalność- jeśli zachowanie danej osoby zdaje się nie mieć racjonalnego znaczenia, to jesteśmy skłonni nazwać taką osobę nienormalną np. zaburzenia myślenia- główny objaw schizofrenii . (całkowicie absurdalne i dziwaczne przekonania, nie mające podstaw rzeczywistości, oraz przeskakiwanie z jednej myśli do drugiej bez żadnego związku)

4.nieprzewidywaloność i brak kontroli- zachowanie niekontrolowane to jeżeli nagle łamie przyjęte reguły zachowania (np. wybuch brutalności), gdy nie wie co spowodowało takie działanie(co spowodowało wybuch brutalności)

5.rzadkość i niekonwencjonalność- zachowanie rzadkie i niepożądane często uważa się za nienormalne. Często jako nienormalne traktuje się zachowania, które są zarazem rzadkie i społecznie niepożądane.

6.dyskomfort obserwatora-osoby, które są bardzo zależne od innych, uniżone albo wrogie, powodują dyskomfort obserwatora, dyskomfort obserwatora pojawia się także gdy naruszamy niepisane reguły kulturalne( np. odległość między twarzami od siebie 35cm, zakrywanie okolic narządów płciowych)

7.naruszenie norm- odniesienie do norm molarnych i zasad według, które obowiązują wszystkich ludzi. Przekonanie że ludzie powinni zachowywać się w określony sposób w danej sytuacji jest normalne, nienormalne jest gdy się tak nie zachowują. Nienormalna jest zbytnia agresywność, uległość, nadmierna nieśmiałość, pewność siebie, nadmiar ambicji i jej niedostatek.

• ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

Należy traktować zaburzenia psychiczne jako uruchomione przez stres wzorce reakcji człowieka. Tak jak przedmiot mechaniczny tak i osobowość poddana lękorodnym, przekraczającym jej zdolności adaptacji, może ulec zaburzeniom. Określony stres, dla określonej osoby w określonym czasie!

1.Osobowość CYKLOTYMICZNA- (cykloidzki) ludzie podlegając cyklicznym wahaniom nastroju od wesołości do depresji jednakże nie w stopniu patologicznym.

Występujące zwykle naprzemiennie, niekiedy oddzielone dłuższymi (kilkumiesięcznymi) okresami normalnego samopoczucia. Zmiany nastroju na ogół nie są zależne od bieżących wydarzeń życiowych (stresujących, ale i nobilitujących, tj. awans zawodowy), pojawiają się spontanicznie. Okresy są subdepresji są przykro odczuwane przez osoby je przeżywające, jednak rzadko są przyczyną zasięgania porady specjalistycznej. Hipomania jest zwykle odbierana jako stan znakomitego zdrowia. Otoczenie często nie dostrzega problemów zdrowotnych u osób dotkniętych zaburzeniem, a nawet podziwia ich dużą energię i sprawność. Często występujące zaburzenia nastroju mogą dezorganizować aktywność złożoną i zaburzać konsekwentną realizację planów życiowych. U części osób powikłaniem cyklotymicznym wahań nastroju jest nadużywanie alkoholu i/ lub leków, niekiedy uzależnienie.

-Przebieg zaburzenia rozwija się stopniowo, co bardzo utrudnia dokładne wskazanie momentu pojawienia się objawów. Przeplatające się okresy podwyższonego i obniżonego nastroju mogą zmieniać się w ciągu godziny, tygodni lub miesięcy.

-Przebieg zaburzenia jest przewlekły, początek występuje najczęściej w późnym wieku młodzieńczym, chociaż znane są przypadki pojawiania się zaburzeń w wieku dojrzałym. U niektórych osób zaburzenia cyklotymiczne pojawiają się po kilku nawrotach depresji i manii, znane się również przypadki wystąpienia zaburzeń dwubiegunowych po wielu latach utrzymywania się zaburzeń cyklotymicznych.

2.Osobowość HIPOMANIKALNA- wylewny, wesoły, pełny radości życia, pozbawiony wewnętrznych zahamowań, niestały, ”słomiany zapał”, kłótliwy, nadmiernie krytyczny, tyranizujący, wykręcający się z trudnych sytuacji.

3.Osobowość DEPRESYJNA-samotność, powaga, przygnębienie, spokojny, miły, dobroduszny, pesymistyczny, pomniejszający swoja wartość, perfekcjonalista, przesadnie skrupulatny, łatwo płaczący, cierpiący w milczeniu,

-wielu psychiatrów twierdzi, że rozwój takiego temperamentu jest tworzeniem reakcji skierowanej przeciw agresywności.

4.Osobowość SCHIZOIDALNA-nadmierna wrażliwość- osamotniony, wstydliwy, skryty, urażony przez otoczenie, dobry uczeń, zamiłowanie do książek, fantasta, idealista, zajmuje się poezją lub sztuką, rezerwa wobec płci przeciwnej, sumienny.

Stępienie i chłód- uprzejmy, uczciwy, posępny, małomówny, nietowarzyski, brak spontaniczności, pełny rezerwy, nieczuły, zaniedbanie wyglądu, domu i rodziny, nietolerancja .

5. Osobowość ANANKASTYCZNA- surowa kontrola ze strony super-ego, skrupulatny, sztywny, formalistyczny, ciągle wątpliwości jak postępować wielokrotne wracanie do tych samych spraw, brak wiary we własne siły,, nadmierne poczucie obowiązku i ślepego posłuszeństwa, ”rozszczepienie-włosa na czworo”, może prowadzić do nerwicy natręctw( różni się od o. Anankastycznej natężeniem objawów)

6.Osobowość HISTERYCZNA- wyraźniejszy u kobiet niż u mężczyzn, próżność: pobłażliwość dla własnej osoby, egocentryzm, skłonny do wybuchów emocjonalnych, chwiejny, zmienny, reakcje uczuciowe na pokaz, prowokacyjne i kokieteryjne zachow. Seksualne kobiet u mężczyzn- charakter „Don Juana” (oszukać, okpić i odnieść zwycięstwo- by uśpić poczucie męskiej niepełnowartościowości.

• ODMIANY OSOBOWOŚCI

1.Osobowość bierno-agresywna ( jest wynikiem niedostatecznego rozwoju emocjonalnego, który nie osiągnął stadium dojrzałości)

a. typ biero-zależny - brak pewności siebie i zaufania we własne siły, -bezradność i niezdecydowanie, -nieodpowiedzialny, dziecinny, zdaje się na innych, - nie wykazujący jawnej agresji, -bierne, nieśmiałe, lękliwe.

b. typ bierno-agresywny- agresja pochodzenia obronnego, wyrażana w sposób bierny( dąsanie się , opór , upór, zwlekanie), - ciągłe skarżenie się i niezadowolenie, - źle współpracują z innymi

c. typ agresywny- drażliwość i wybuchy złości, - wrogość, zachowanie prowokacyjne, ambitne, skłonne do rywalizacji, - postawa zaczepna, zgryźliwa, oporna, - lubią być w centrum zainteresowania.

2. Osobowość niestała uczuciowo- intensywność: wybuchowość emocji na stosunkowo słabe bodźce, - między wybuchami : wylewne, przyjazne, zadowolenie, pogodne, - częste kłótnie z osobnikami płci przeciwnej oraz zazdrość, jako próba zamaskowania własnej słabości.

3. Osobowość niedostosowana- pogodni z natury i łatwi we współżyciu, - niezdolni do zaangażowania, - upośledzenie zdolności sądzenia, -brak ambicji i inicjatywy, - nie potrafi czekać ani zapracować na odległą przyjemność czy nagrodę, - nieprzewidujący i niezaradny.

Terminy związane ze sferą aktywności osobowości)

-dążenia- ( zespół intencji),- reprezentujące celową aktywność osobowości- w działaniu,

-postawa ( stała tendencja do charakterystycznych reakcji w zakresie uczuć lub postępowania) - np. uczucie goryczy może wywierać wpływ na pamięć, sądy, i rozumowanie

-dyspozycje - suma tendencji czy skłonności jednostki, uwarunkowanych przez afektywne i napędowe składniki osobowości.

- stanowczość- (pragnienie mocy)-

• ZABURZENIA DZIAŁANIA:

1. zaburzenia aktywności:

a. wzmożona aktywność: - nadmierny pęd do działania, -aktywność jest nieproduktywna, bo ciągle określa nowy cel, cel ciągle się zmienia - zaczyna nową czynność zanim zakończy poprzednią, - gonitwa myśli,

b. obniżona aktywność: -spowolnienie psychoruchowe, - wysiłek przy wykonywanej czynności, - spowolniony tok myślenia,

c. powtarzanie czynności - długotrwałe stałe , powtarzanie pewnych czynnosci nazywane ( stereotypią), może dotyczyć postawy, ruchów ciała i mowy, - katalepsja ( stała nieruchoma pozycja ciała), - giętkość woskowata ( można powyginać pacjentowi biernie kończyny w stawach jak lalce i tak zostaje) , - manieryzmy - np. seria gestów, grymasów, szczególny chód, -werbigeracja (powtarzanie pozbawionego znaczenia słowa, zdania czy wyrażenia)

d. zachowanie automatyczne - sugestie czy nakazy wykonywane w sposób kompulsywny lub automatyczny. Które może przybrać postać : echolalia ( powtarzanie słów czy zdań , wymawianych w obecności pacjenta), - echopraksja ( naśladowanie ruchów zauważonych u innych osób)

e. negatywizm- jest psychiczna reakcja obronna, polegająca na :oporze, sprzeciwie wobec tego co nakazane (np. mutyzm,- odmowa jedzenia)

f. czynności natrętne - nieodparta potrzeba wykonywania wielokrotnego działania jawnie bezsensownego(chodzenie po szparach w podłodze, natrętne mycie rąk...).

• ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA:

a. Iluzje: ( złudzenie zmysłowe), - fałszywa interpretacja spostrzeżeń, np. szelest liści to głosy oskarżające, - strach lub napięte oczekiwanie sprzyjają doznawaniu iluzji, - przyczyną mogą być zatrucie czy zakażenie

b. omamy (halucyjcje)- są to spostrzeżenia pozbawione przedmiotu, - „sny ludzi zdrowych są prototypem omamów osób chorych psychicznie”, - mogą wystąpić u osób zdrowych : w stanie między snem a czuwaniem, w okresie długotrwałej izolacji, pod wpływem pewnych środków faramkolog. , w okre. silnego głodu lub pragnienia

Rodzaje omamów:

-słuchowe: (najczęściej spotykane) występują w formie: szumów, słów ułożonych w zdania łączących się często z ruchami mięśni krtani( co świadczy, że pacjent po cichu wypowiada bezgłośnie słowa, które słyszy w swoich omamach)- przyjemne częściej jednak przykre- projekcja wypartych aspektów osobowości, omamy zawierają nakaz , zmuszenie, mogą prowadzić do niebezpiecznych czynów.

-wzrokowe- charakterystyczne dla majaczenia w przebiegu ostrych chorób zakaźnych np. alkoholowego ; powodując duży lęk ) występowanie omamów wzrokowych ogranicza się na ogół do ostrych i odwracalnych zaburzeń mózgowych- powodują częściej niż w przypadku o. Słuchowych strach- w większym stopniu zniekształcają rzeczywistość.

-węchowe- występują w schizofreniach i w uszkodzeniach płata skroniowego; zwykle nieprzyjemne.

-smakowe- rzadko się spotyka, niekiedy występują z o. Węchowymi. Częściej spotykane są złudzenia smakowe niż omamy smakowe.

-dotykowe- występują w stanach zatrucia- jak majaczenie alkoholowe i narkomania kokainowa.

-kinestetyczne - dotyczące nie istniejącej części ciała ( fantomowe), zmiany zarysów jakiegoś odcinka ciała, wielkości czy też ruchów- występują po utracie kończyny lub stany zatrucia oraz przebieg reakcji schizofrenicznych.

• ZABURZENIA MYŚLENIA

a. formalne zaburzenia myślenia - przekształca się realistyczne myślenie w myślenie autystyczne a później nazywane „ dereistycznym „- oparte na „wolnych” kojarzeniach .

b. zaburzenia toku myślenia - wyrażone przez tok mowy - zaburzony w logice, spójności powiązań idei oraz myśli.

-- gonitwa myśli- zakłócenie toku myślenia cechujące się wzmożeniem czynności kojarzeniowej , szybkie przeskakiwanie od jednej do drugiej myśli, przez co nigdy nie osiągają celu niezdolność do skupienia uwagi i utrzymania jej na zasadniczej myśli „kojarzenie dźwiękowe”- nową myśl wywołuje słowo dźwiękowo podobne, do usłyszanego wcześniej, co może prowadzić do tworzenia się bezsensownego rymowania.

-- spowolnienie- powstawanie i biegi myśli są powolne. Mówi powoli i cicho. Spowolnienie występuje najczęściej w depresyjnych fazach psychoz afektywnych, ale spotyka się i w schizofrenii.

-- perseweracja - uporczywe wrażenie i powstawanie jakiejś myśli.

-- rozwlekłość- wypowiedzi ze względnymi błahymi szczegółami, - trudności odróżnienia rzeczy istnych od nieistotnych.

-- inkoherencja - rozpad mowy na niepowiązane zdania czy fragmenty zdań, - myśli te powstają często z zamętu kompleksów. Często występuje w schizofrenii- myślenie „porozrywane”

-- otamowanie - Pozbawienie myśli, zablokowanie, - nagłe urwanie wyrazu jak i toku myślenia np. pod wpływem wściekłości lub przerażenia.

• ZABURZENIA TREŚCI MYŚLENIA

-- nastawienia i idee nadwartościowe: myślenie skupia się wokół określonego tematu uzyskując nadmierny ładunek uczuciowy (idea nadwartościowa), - Idea nadwartościowa czyni jednostkę „ ślepą” na wszystko inne, ( wyselekcjonowane zostają tylko obserwacje i wspomnienia zgodne z jej celem czy utwierdzające ją) wszystko co jest sprzeczne z ideą nadwartościową ma wzbroniony wstęp do świadomości, przez co idea nadwartościowa staje się jednym z najważniejszych wyznaczników zachowania- służące do zaspokojenia jakiejś naglącej potrzeby osobowości np. potrzeba poczucia bezpieczeństwa.

-- urojenia: - fałszywe przekonanie mające podłoże afektywne, - nie skutkuje tłumaczenie oparte na faktach, - uciekanie do fantazji, by otrzymać to, czego odmówiło życie, - urojenia charakteryzuje się irracjonalną uporczywością nawet w obliczu bezspornych dowodów przeciwnego stanu rzeczy, - dzielimy urojenia według typowych podobieństw.

-urojenia wielkościowe: (ekspansywne) - wyrastające z poczucie niższości, niepewności, niepełnowartościowości,- treść urojeń wielkościowych wskazuje na charakter doznanych poprzednio frustracji czy zagrożeń

- urojenia samooskarżające -nękające poczucie winy następnie ulega racjonalizacji przybierając postać wyrzutów sumienia i samooskarżeń. Poczucie winy może zostać złagodzone przez samoukaranie.

-urojenia prześladowcze - najczęstsza postać urojeń ( w szczególności w psychozach przewlekłych) charakteryzuje się niezadowoleniem z siebie, z powodu niedostosowanych elementów osobowości, może rzutować się jako niezadowolenie cudze, a zatem wrogość innych ludzi wobec własnej osoby, - u. Prześladowcze powstają poprzez mechanizm rzutowania, który prowadzi do fałszywej interpretacji rzeczywistości, - przypisywanie innym ludziom wrogich i agresywnych cech, które odzwierciedlają jego własne skłonności, - urojenia pozwalają uwolnić się osobie chorej od winy, lęku, - występowanie u. Prześladowczych razem z u. Wielkościowymi pacjent taki wzmacnia poczucie własnej wartości i wyolbrzymia swoje ego.

- urojenia ksobne ( odnoszących)- rzutowanie na zewnątrz własnego samokrytycyzmu , - uwagi nie dotyczące pacjenta interpretowane są przez niego jako związane z nim w szczególny sposób, a wręcz jako oskarżające lub deprecjonujące. (W depresji poczucie winy może pobudzać urojenia ksobne, a te przyczyniają się do luźnego powiązania urojeń prześladowczych.)

- urojenia grzeszności, winy, zubożenia i choroby: - związane z depresją, - jako kara za przewinienie, wrogie tendencje wobec innych, - ubóstwa- subiektywne poczucie utraty wartości społecznej.

-myśli samobójcze- wiążą się z treściami samoponiżającymi, urojeniami grzeszności, bezwartościowości, czy beznadziejności lub połączeniu się z osobą zabraną przez śmierć,

- próba samobójcza często ma za zadanie wywołać alarmujące poczucie winy u najbliższych i doprowadzić do zmiany swoich stosunków z ludźmi, - kolejną próbę samobójczą powtarza 1/10 osób.

- hipochondria- przesadna troska o zdrowie fizyczne, - chorobliwa uwaga na własnym ciele, - myśli są natrętne zaprzątnięte jakimiś narządem, który staje się z czasem ośrodkiem rzeczywistych cierpień i troski,

- natręctwa - myśli, które stale i wbrew woli pacjenta narzucają się świadomości, - nie mogą zostać usunięte przez procesy świadome i nie podlegają wpływom logiki ani rozumu, - zwykle łączą się z natrętnymi czynnościami ,

- fobie - towarzyszy im chorobliwy lęk,- najczęstsze to : obawa brudu, bakterii, tłumu, - może zdawać sobie sprawę z irracjonalności, ale i tak żyje pod jej dyktando.

• ZABURZENIA ŻYCIA UCZUCIOWEGO (EMOCJONALNEGO)

Afekt = Emocja, Nastrój- długotrwały stały stan afektywny.

Uczuciowość przenika i zabarwia całe życie psychiczne, warunkując ogólną postawę tak odrzucenia jak i akceptacji.

a. Stany wzmożonego samopoczucia:

- euforia- optymistyczne „nastawienie” psychiczne, wykazujący postawę ufną i pewną.

- stan podwyższonego nastroju - duża aktywność ruchowa, promieniuje zadowoleniem i pewnością siebie, - dobry nastrój łatwo przechodzi w rozdrażnienie,

- egzaltacja- znaczne wzmożenie samopoczucia, któremu towarzysza urojenia wielkościowe.

- ekstazja - (upojenie) stan podobny do transu, - zachwyt i spokojne poczucie mocy, - zasadniczym elementem takiego stanu są uczucia religijne, -utożsamienie się z potężną siłą kosmiczną, - uczucie narodzenia się na nowo, - po ustąpieniu takich doznań, pacjent zachowuje żywe wspomnienia, - osiągnięcie maksymalnego spełnienia pragnień,

b. Depresja: - od lekkiego przygnębienia do beznadziejnej rozpaczy,- osoba z lekką depresją jest cicha, powściągliwa, nieszczęśliwa, zahamowany, pesymistyczny, pomniejsza swoją wartość, ma poczucie zmęczenia - poczucie zmęczenia,- beznadziejności, - niezdolny do podejmowania decyzji, - w nieco głębszych depresjach występuje stale przykre napięcie i wszelkim doznaniom towarzyszy cierpienie psychiczne, - zaabsorbowany bez reszty bez reszty paroma depresyjnymi tematami. Postawa i zachowanie wyrażają zmęczenie i przygnębienie i beznadziejność, - niektórzy chorzy odczuwają ból głowy, ucisk w głowie, utratę łaknienia (1/2 chorych), - zaburzenia snu (wczesne budzenie się),- myśli samobójcze, samooskarżania, charakterystyczna twarz - przygnębienie, zakłopotanie, strach, dolne powieki opadają, czoło bywa zmarszczone, kąciki ust opuszczone, wzrok skierowany w dół,- zgarbiona postawa (nierównowaga antagonistyczych grup mięśni: zginaczy i przywodzicieli są w lekkim skurczu.)

Podział depresji na : a. relaktywne - powstają w odpowiedz na przyczyny zewnętrzne , które w sposób naturalny mogły wywołać smutek,(utrata bliskiej osoby, trud. Zawodowe) trwają krócej, podatna na wpływy środowiskowe. Źródłem depresji jest poczucie winy. b. endogenna- powstają z przyczyn wewnętrznych.

Należy odróżnić uczucie żałoby wywołane utratą bliskiej osoby, ( kora przedczołowa - nie funkcjonuje prawidłowo podniesiony poziom kortyzonu ( hormon strachu), - niski poziom serotoniny.)

c. Lęk- długotrwałe uczucie przerażenia, obawy i zagrażającego nieszczęścia, pacjent nie zna źródła lęku i nie odnosi się do określonego przedmiotu, - jest naczelnym objawem nerwicy lękowej, - w stanach ostrych powoduje pobudzenie ukł. wegetatywnego : hiperwentylacja, skurcze żołądka, biegunka, kołatanie serca..,

- napięcie może być mylone z lękiem , którego jest składnikiem,- w stanie napięcia pacjent odczuwa stałe naprężenie mięśniowe i emocjonalne, niepokój, niezadowolenie, strach i żyję w przykrym oczekiwaniu, - napięcie może powstać gdy pacjent jest „rozdzierany” przez sprzeczne pragnienie dążenia, źródła napięcia mogą być świadome i podświadome,

- panika- to nasilony stan lęku, powodujący dezorganizację funkcji ego, panika to znaczne nasilenie strachu, strachem na podłożu długotrwałego napięcia , osiągającym nagle punkt kulminacyjny, który cechuje przerażenie, ostre poczucie zagrożenia, podejrzliwość, tendencja do rzutowania i dezorganizacji.

d. Zaburzenia uczuciowości: - brak zaangażowania emocjonalnego, apatia, - twarz pozbawiona wyrazu, - brak napędu i zainteresowania wobec wcześniejszych spraw, wrażenie utraty kontaktu z rzeczywistością,

e. Niedostosowanie afektu- do sytuacji, - chory się śmieje gdy sytuacja wymaga powagi( występujące zaburzenie emocjonalne często w schizofrenii .

f. Ambiwalencja - przeciwstawne postawy uczuciowe wobec tego samego przedmiotu, np. miłość/nienawiść

g. Depersonalizacja - przejmujące i dręczące uczucie obcości, nazywane zespołem depersonalizacji- określane jako zaburzenia uczuciowości, objaw stanowiący to- poczucie nierealności oraz utrata przeświadczenia o własnej tożsamości, poczucia tożsamości z własnym ciałem i panowania nad nim ( przestał być sobą , ale nie czuje by był kimś innym).Zespół ten może wystąpić ostro, w następstwie ciężkiego wstrząsu emocjonalne lub też rozwijać się powoli przy długotrwałym stresie fizycznym lub emocjonalnym. Często występuje u os. Inteligentnych z rozwiniętą wyobraźnią.

-występuję u osób wrażliwych w okresie dojrzewania i u kobiet, - pacjent jak gdyby był maszyna lub automatem, - chory czuje się jak w transie czy we śnie, - remisję uzyskuje się przez elektrowstrząsy

• ZABURZENIA PRZYTOMNOŚCI (ŚWIADOMOŚCI)

Osobnik zdolny jest ocenić otoczenie co do czasu, miejsca, osoby, ogólnej sytuacji, zdolny jest rozumieć pytania i zastanowić się nad nimi.

Do zaburzeń przytomności (świadomości) należą stany wynikające z zaburzeń uwagi:

a. Przymglenie świadomości- cechuje oszołomienie, zagubienie, dezorientacja, - zakłócenie czynności kojarzenia, Przymglenie występuje szczególnie w przypadkach rozległego uszkodzenia czynności tkanki mózgowej, przez uraz, zakażenie, zatrucie, ale spotkać je można także w reakcjach dysocjacyjnych oraz w padaczkowych stanach pomrocznych.

b. splatanie- przytomność nie jest całkowicie jasna, zwykle w skutek fizycznych i chemicznych zmian powodujących czynnościowe upośledzenie kojarzeniowego aparatu mózgowego. upośledzona zdolność jasnego myślenia i jego tempa oraz postrzeganie i zapamiętywanie bieżących bodźców oraz reagowania na nie, - występowanie splatania i następczej niepamięć wydarzeń objętym okresem splatania, - może występować jako „stępienie psychiczne” do somnolencji, osłupienia czy śpiączki

c. majaczenie ( delirium)- Polega na przymgleniu oszołomienie, dezorientacja, niepokój,- myślenie podobne do marzeń sennych, - iluzje, omamy, obawa lub strach,- nasila się w nocy ( a czasami występuje tylko w nocy), - nie rozpoznaje osób, - niepamięć po wystąpieniu, lub pamięć fragmentaryczna, - mogą występować zaburzenia ruchowe ( drżenie dłoni- skubanie - chwytanie-obmacywanie) rzadko trwa dłużej niż miesiąc. Zespół majaczeniowy występuje zwykle w przebiegu zakażenia, któremu towarzyszy gorączka, w stanach zatrucia, zaburzenia przemiany, niewydolność krążenia czy uraz czaszki, i w takich stanach które upośledzają czynności mózgu.

d. Zamroczenia i fugi- trwa od kilku minut do paru dni, Stan taki jest uwarunkowany przez afektywne czy inne czynniki psychogenne.- przytomność bywa zwykle zaburzona, występuje przymglenie i zmęczenie czasami tak silne, że chory nie zdaje sobie sprawy z otaczającej rzeczywistości, - omamy wzrokowe i słuchowe, w odpowiedzi na które chory może np. uciekać .

Stany takie występują najczęś. w reakcjach dysocjacyjnych (ucieczka od przykrej rzeczywistości, zaspokojenie pragnień)i w padaczce(zachowanie motywuje głębsze czynniki nieświadome)

e. Osłupienie- może mieć podłoże organiczne jak i psychogenetyczne, - chory nie porusza się. - procesy myślowe są zawieszone, - w osłupieniu katatonicznym chory traci poczucie rzeczywistości, ale nie ma zawieszenia świadomości, Osłupienie może występować w różnych chorobach somatycznych i psychicznych, od zatrucia do organicznych uszkodz. Mózgu , nasilonej apatii, głębokiej depresji, otamowania, padaczki i reakcji dysocjacyjnej,

• ZABURZENIA ORIENTACJI: Jeśli jednostka nie rozpoznaje siebie i swojego stanowiska i nie umiejscawia w nim siebie -Mówimy o dezorientacji w tej sferze, która niedostatecznie pojmuje.

Orientacja wyrasta z rozwoju poczucia osobowej tożsamości, rozpoczynającego się wraz z początkiem badania własnego ciała i ciała matki, a także z badania przestrzeni i rozwijającego się poczucia czasu, tworzone przez okresowe doznawanie i zaspokajanie wyłaniających się potrzeb.

Zaburzenia orientacji są objawem ostrej niewydolności mózgowej (organicznym zespole mózgowym- (stany majaczeniowe). - gdy upośledzone są fizjologiczne podstawy pamieci,spostrzegania i uwagi. Dezorientacja występuje we wszystkich zaburzeniach psychicznych, przebiegających ze znacznym upośledzeniem pamięci, zasięgu, dokładności, uwagi.

• ZABURZENIA PAMIĘCI

Pamięcią nazywa się :Czynność za pośrednictwem, której nabyte dane są magazynowane, a następnie przywoływane i ponownie przedstawiane świadomość .Pamięć składa się z trzech procesów: czyli: przyjmowania ->rejestracja -> przechowywanie (retencja)->reprodukcji czyli przypominanie.

a.Nadczynność pamięci( hypermnesia): wydarzenia są rejestrowane ze szczególną intensywnością i dokładnością.

b. Niepamięć(amnesia) : Podział na dwie -Organiczna - (uszkodzenie mózgu), - Psychogenna-( np. wspomnienie zbyt bolesne), -może nastąpić odzyskiwanie pamięci utraconej - organiczna- stopniowa i zwykle niecałkowicie; zaś u psychogennej występuje dość często i jest całkowite odzyskanie pamięci.

c. Niepamięć następcza: biegnie równolegle z czasem i strumieniem doznań, obejmuje okres w którym pozornie powrócił już kontakt z otoczeniem ( np. bokser po silnym ciosie nic nie pamięta, ale walczy pozornie w zwykły sposób, jednak retrospektywnie ujawnia lukę w pamięci, dotyczącą okresu po otrzymaniu ciosu, a pokrywającą całą resztę walki, a niekiedy i dalszy odcinek czasu)

d. Niepamięć wsteczna: luka pamięciowa obejmuje okres poprzedzający występowania zaburzenia, - Niepamięć tego typu może występować po uszkodzeniach czynności mózgu -np., próba samobójcza- powieszenie-zatrucie gazem, często po napadach padaczkowych i leczeniu wstrząsami elektrycznymi.

Ustępowanie niepamięci wstecznej odbywa się zgodnie z chronologią - najpóźniej powracają wspomnienia najbliżej momentu urazu,

e.Paramnezja- (zafałszowanie pamięci) oraz zniekształcenie wspomnień Chory przez konfabulację wypełnianie luki w pamięci wytworami wyobraźni, - jako ochrona przed lękiem nie do zniesienia, Zwykle występuje w psychozach starczych i zespole Korsakowa,

f.Zafałszowanie retrospektywne :złudzenie pamięci, czyli retorspektywne jej zafałszowanie powstające w odpowiedzi na potrzeby afektywne i miewają rozmaite znaczenie ( ubarwianie przeszłości w zależności od podstawy emocjonalnej wobec wydarzenia o patologicznym nasileniu. W małym nasileniu jest charakterystyczne dla większości ludzi zdrowych). Może służyć jako mechanizm obronny.

g. Deja vu -poczucie znajomości zjawisk, które w rzeczywistości obserwuje się po raz pierwszy, - wydaje się że deja vu występuje ono wtedy, kiedy zapominane przeżycie jest ośrodkiem konfliktu psychicznego i wynikającego z niego tłumaczenia, a może to nowa okazja do ponownego rozwiązania konfliktu by wynik był zgodny z samym życzeniem. Deja vu może występować u ludzi zdrowych, zwłaszcza młodych pogrążonych w marzeniach na jawie. Zjawiska te mogą pojawiać się w schizofrenii, nerwicach, w uszkodzeniach płata skroniowego, w padaczce, oraz stanach zmęczenia i zatrucia.

• OTĘPIENIE

To trwały nieodwracalny spadek sprawności intelektu, - ubożeje inicjatywa, zawężają zainteresowania, - wrażenia są odbierane i przyswajane powoli , z trudem i niedokładnie, - niemożliwe staje się korzystanie z doświadczeń,- coraz większe trudności w rozumieniu i śledzeniu mowy,- upośledzenie pamięci,- zaburzenia orientacji i przymglenia, nowe skojarzenia powstają z trudnością, upośledzenia zdolności oceny, emocje stają się chwiejne i niedostosowane, Przyczyny:- zanikowe zmiany mózgu, zaburzenia krążenia mózgu, zmiany zapalne mózgu (kiła, nagminne zapalenia mózgu),- zwyrodnienie choroby mózgu w szczególności Alzheimera, Picka i pląsawica Huntingtona,- choroby z niedoboru, obejmujące psychozę Korsakowa, Encefalopatię.

• ZABURZENIA W KOMUNIKACJI:

a. werbalnej(słownej): - zaburzenia mowy,- zaburzenia pisania (ulega ta zdolność szybszemu rozpadowi w czasie choroby)

Do prawidłowej mowy i sprawności pisania - niezbędny jest sprawnie funkcjonujący płat czołowy (zdolność budowania tekstu), wieczko ciemieniowe (zaburza artykulację)- niezbędne do pisania, natomiast odpowiedzialny za mowę jest ośrodek Wernickiego, ośrodek potyliczny odpowiada za analizę wzrokową, kora skroniowa- jakie sylaby wchodzą w skład wyrazu.

Funkcjonowanie pisania możemy sprawdzić za pomocą: - przepisywania, zapis po pokazie, - zapis pod dyktando,- pismo własne.

1. Uszkodzenia pourazowe:

Zaburzenia mowy mogą zatem wystąpić po uszkodzeniu kory w każdym jej miejscu. Bo mózg jest całością, ale zróżnicowaną tzn. każda z części mózgu jest ogniwem układu funkcjonalnego i zabezpiecza proces z innej strony ( z teorii układu funkcjonalnego) po uszkodzeniu nastęuje przebudowa funkcji/ systemu.

2. Opóźnienia w rozwoju mowy (dzieci): Nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu mowy, - nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu słuchu, złe uwarunkowania środowiskowe, - uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych aparatów słuchu,- opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny,

3.Zaburzenia u upośledzonych umysłowo: opózniona mowa jest cechą opóznienia umysłowego, oligofazja- oznacza mowę osób upośledzonych umysłowo, kod jężykowy jest ograniczony, - krótsze wypowiedzi, niekompletne,- agramatyzm,- krzyk i inne niewerbalne metody np. uśmiech, - mówienie zwykłe czasowniki, rzeczowniki

4. Autyzm i Mutyzm: mutyzm- brak mowy lub osoby bliskie, normalne rozumienie, mowy, raczej niewerbalne, rodzaj fobii społecznej, autyzm: część chorych mówi część nie, bardzo ładnie, trudno im nauczyć się mówić, dlatego stawiamy na niewerbalną komunikację, nie rozumieją metafor,

ZABURZENIA W KOMUNIKACJI:

Niezdolność do prawidłowej artykulacji dźwięków związanych z mową może być spowodowana przez czynniki biologiczne (np. uszkodzenie mózgu, uszkodzenie nerwów kontrolujących mięśnie używane w artykulacji mowy, poważne anomalie budowy w obrębie ust, takie jak rozszczepienie podniebienia). Innymi czynnikami mogącymi powodować zaburzenia mowy są warunki środowiskowe - przede wszystkim jakość komunikacji rodzic- dziecko zaburzenia emocjonalne i utrata słuchu.
1. Opóźniony rozwój mowy (ORM) - jest to istotnie niższa sprawność językowa, powstała w okresie kształtowania się mowy dziecka i spowodowana wieloma czynnikami.
Dzięki ewolucji dziecko już w okresie płodowym jest przygotowane pod względem fizjologicznym do przyswajania sobie systemu językowego i odbierania pobudzeń, które warunkują prawidłowy rozwój mowy ustnej. Narządy oddychania, umożliwiające posługiwanie się głosem powstają u płodów ludzkich przed 6 miesiącem ciąży. Narząd słuchu zostaje ostatecznie wykształcony także jeszcze przed porodem.
I. Ze względu na znajomość etiologii ORM dzielimy na:
- samoistny ORM - dzieci zaczęły później mówić, a dalszy rozwój ich mowy przebiegał z pewnymi trudnościami. Do tej grupy należą przypadki opóźnienia rozwoju mowy czynnej, występujące przy prawidłowym słuchu, dobrym rozumieniu wypowiedzi oraz przy normalnym poziomie rozwoju umysłowego. Niektórzy autorzy traktują ten zespół jako przejaw dolnej granicy prawidłowego rozwoju mowy;
- niesamoistny ORM - Towarzyszy afazji, dyzartrii, jąkaniu, niedosłuchowi, upośledzeniu umysłowemu, mózgowemu porażeniu dziecięcemu, autyzmowi.
II. Ze względu na rozległość ORM dzielimy na:
- globalny (rozumienie + mówienie),
- parcjalny-dotyczy wybiórczo:
• rozumienia (stosunków przestrzenno-czasowych, relacji gramatyczno-logicznych,
wyrazów, zdań, dłuższych wypowiedzi),
• mówienia (słownictwa czynnego, struktur gramatycznych, wymowy),
• porozumiewania się (językowej sprawności sytuacyjnej, społecznej, pragmatycznej).
III. Ze względu na głębokość ORM dzielimy na: głęboki, znaczny, umiarkowany, lekki.
Opóźniony rozwój mowy jest cechą opóźnienia umysłowego. ORM jest ściśle skorelowany z głębokością opóźnienia umysłowego. W mowie dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym (LUU) występują objawy agramatyzmu (błędy w związku zgody i rzędu, opuszczenie lub zbyteczność elementów w zdaniu, niepoprawne określenie formy czasownika).
Wraz z wiekiem umysłowym i chronologicznym dzieci lekko upośledzone umysłowo coraz lepiej posługują się regułami syntaktycznymi i semantycznymi. Jednak postęp ten jest znacznie wolniejszy niż u normalnych rówieśników. Dzieci upośledzone niedostatecznie kontrolują przekaz werbalny pod względem poprawności, co stanowi przyczynę budowania zdań niegramatycznych, bądź bezsensownych, bądź obu naraz.
Badania wykazują, że ubogi zasób słów i słabe opanowanie struktur składniowych wcale nie jest równoznaczne z niemożnością porozumienia się. Mimo znacznych zaburzeń artykulacji, słabo opanowanej gramatyki i niewielkiego słownika dzieci opóźnione potrafią nawiązać i utrzymać dialog z innymi ludźmi - członkami rodziny i nieznajomymi.

2. Afazja - jest to zaburzenie mowy powstałe wskutek uszkodzenia okolic lewej lub prawej półkuli mózgu. Afazja polega na niemożności wyrażenia myśli słowami, niekiedy na niemożności znalezienia odpowiedniego słowa lub dźwięku albo na niemożności zrozumienia mowy.Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia mózgu powodujących afazję należą: udary mózgowe, urazy mózgowe, urazy czaszki, nowotwory oraz ropnie. Uszkodzenia mogą mieć charakter ogniskowy, jeśli dotyczą tylko pewnych ograniczonych części, lub rozlany, gdy obejmują bardziej rozległą przestrzeń.
Uszkodzenie mózgu może wywołać nie tylko zaburzenia mowy, ale również deficyty innych funkcji poznawczych tzn.: zaburzenia pamięci, uczuć, zaburzenia procesów myślowych, zaburzenia ruchowe w formie niedowładów i porażeń jednej połowy ciała oraz zaburzenia ruchów bardziej złożonych (apraksja), zaburzenia w analizie bodźców zewnętrznych (agnozje: wzrokowe, słuchowe i inne), zaburzenia czucia (dotyku, bólu temperatury), zaburzenia orientacji przestrzennej, orientacji we własnym ciele, zaburzenia w pisaniu i czytaniu, w operowaniu liczbami (akalkulia). Znajomość wymienionych zaburzeń jest ważna, ponieważ mogą one towarzyszyć zaburzeniom mowy.
Klasyfikacja afazji wg Heada (1926):
- afazja werbalna,
- afazja nominacyjna,
- afazja semantyczna.
Klasyfikacja afazji wg Bensona i Geschwinda (1971):
- afazja Broca - w stanie ciężkim: głębokie zaburzenia artykulacyjne w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym; w stanie lżejszym: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia, w wypowiedziach dłuższych agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje. W piśmie występują podobne trudności. Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre,
- czysta głuchota słów (Wernickego) - upośledzenie rozumienia mowy słyszanej. Mówienie niegramatyczne i często niezrozumiałe brak kontroli własnej ekspresji werbalnej,
- afazja kondukcyjna (przewodzenia) - głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, stosunkowo dobre rozumienie prostych wypowiedzi, mowa spontaniczna na ogół płynna,
- afazja nazywania,
- afazja całkowita,
- transkorowa afazja motoryczna - upośledzenie mowy spontanicznej: trudności w inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej,
- afazja transkorowa sensoryczna - mowa dość płynna, wypowiedzi mało adekwatne, niezrozumiałe, głębokie zaburzenia rozumienia mowy, duże trudności w czytaniu, agrafia;
- zespół izolowanego pola mowy - zakłócona mowa spontaniczna, zaburzenia w rozumieniu mowy, głęboka anomia, głęboko zakłócone czytanie i pisanie.

Przyczyny zaburzeń mowy

Przyczyny zaburzeń mowy dzielą się na dwie grupy: wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne czyli środowiskowe. Do wewnątrzpochodnych źródeł zaburzeń mowy należą:

• nieprawidłowości w ukształtowaniu narządów mowy - powodują fizyczną niemożliwość prawidłowej artykulacji lub całkowity brak takiej możliwości (dysglozja)

• uszkodzenia systemu unerwiającego narządy mowy - uszkodzenia w obrębie narządów artykulacyjnego, fonacyjnego i oddechowego mogą uniemożliwić prawidłowe ukształtowanie dźwięków a nawet ich wytwarzanie (dyzartria, anartria)

• uszkodzenia słuchu - powodują zniekształcenie artykułowanych głosek a nawet całkowity brak możliwości artykulacji ze względu na zaburzenia lub brak słyszenia dźwięków, które uniemożliwia naukę artykulacji przez naśladowanie

• uszkodzenia ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za produkowanie mowy - mogą powodować różnorodne zaburzenia procesu wytwarzania mowy (afazje)

• opóźnienia rozwoju struktur mózgowych uczestniczących w procesie nabywania mowy - mogą powodować zaburzenia i opóźnienie procesu przyswajania umiejętności wytwarzania mowy

• upośledzenie umysłowe - nieprawidłowości rozwojowe mogą wpłynąć na zdolność i tempo przyswajania mowy i umiejętności artykulacji

• choroby psychiczne zaburzające procesy umysłowe - mogą prowadzić do dysfunkcji w zakresie tworzenia komunikatu werbalnego w myślach

• zaburzenia na tle nerwowym - mogą prowadzić do jakościowych zaburzeń procesu produkcji mowy (afonii, bradylalii (spowolnienia), jąkania, kiksów (zachwiania głosu), mutyzmu, tachylalii (przyspieszenia))

Do zewnątrzpochodnych przyczyn zaburzeń mowy należą zaś:

• nieprawidłowe wzorce wymowy - zaburzenia wymowy lub deformacje słów (np. zdrobnienia) u użytkowników mowy przekazujących język dziecku

• zaniedbania opiekuńczo-wychowawcze - brak kontaktu z mową w okresie dzieciństwa przeznaczonym na jej przyswajanie może sprawić, że mowa nie zostanie już nigdy opanowana, jeśli kontakt nie pojawi się do wieku krytycznego (12-14 lat); zbyt mały lub zbyt późny kontakt z językiem może zaś powodować deficyty leksykalne i jakościowe zaburzenia artykulacji

ZABURZENIA LĘKOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY

ZABURZENIA LĘKOWE

należą do grupy zaburzeń emocjonalnych mających wpływ na zachowanie, myślenie, emocje i zdrowie fizyczne.
Są spowodowane zarówno czynnikami biologicznymi jak i indywidualnymi warunkami osobowymi. Ludzie dotknięci tymi zaburzeniami często cierpią na więcej niż jeden rodzaj zaburzeń lękowych.

ZABURZENIA LĘKOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY

• Występowanie różnego typu lęków i obaw jest częścią normalnego rozwoju dziecka. Najmniejsze dzieci mogą bać się między innymi hałasów, ciemności, potworów czy separacji od opiekunów W miarę dorastania i nabywania kolejnych doświadczeń, zmienia się zarówno nasilenie lęku jak i jego tematyka. Nastolatki będą obawiać się przede wszystkim szeroko rozumianej oceny społecznej.

• Gdy nasilenie i długotrwałość lęków przekraczają granice prawidłowej adaptacji i/lub nie są zgodne z etapem rozwojowym, należy skierować dziecko do specjalisty.

• Zaburzenia lękowe są najczęstszym zaburzeniem psychicznym u dzieci i młodzieży.  Badania w USA wskazują, że 5-20% dzieci w wieku 9-17 lat będzie zdiagnozowane jako klinicznie lękowe.

RODZAJE ZABURZEŃ LĘKOWYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY ROZPOCZYNAJĄCE SIĘ ZWYKLE W DZIECIŃSTWIE

LĘK SEPARACYJNY (SAD)

• Dziecko reaguje silnym lękiem w sytuacji

rozdzielenia go z opiekunami, do których jest bardzo przywiązane.

• Zamartwia się o los opiekunów, przewiduje katastrofy, wypadki, zaginięcie rodziców a nawet ich śmierć. Wyobraża sobie przebieg wypadków, które doprowadziły do katastrofy.

• Lęk separacyjny dotyka ok. 4% dzieci.

• Zaburzenia lękowe mogą mieć podłoże biologiczne i środowiskowe. Dziecko może odziedziczyć biologiczną tendencję do intensywniejszego  doświadczania lęku. Lęk i strach mogą być też zachowaniem wyuczonym od osób z otoczenia dziecka, które często reagują w sposób nadmiernie lękowy. Traumatyczne zdarzenie może również wywołać reakcję lękową.

ZABURZENIA LĘKOWE W POSTACI FOBII

• Zachowania dziecka z tą postacią fobii można zaobserwować w środowisku przedszkolnym i szkolnym.
  W wieku przedszkolnym większość dzieci boi się zwierząt lub burz.

• Czasem możemy jednak obserwować tak znaczne nasilenie obaw dziecka w tym zakresie, że istotnie utrudnia to jego funkcjonowanie ― na przykład dziecko odmawia wychodzenia na plac zabaw z obawy, że może tam spotkać zwierzęta, których się boi lub nie chce iść na spacer z grupą z obawy przed burzą.

• Obawy przemijające, które są charakterystyczne dla poszczególnych etapów rozwojowych, zwykle nie wymagają leczenia. Fobie natomiast mają charakter przewlekły i nasilony, a zaburzenia funkcjonowania są u dziecka wtórnymi konsekwencjami unikania bodźca budzącego lęk.

• Mogą być związane z wcześniejszymi, negatywnymi doświadczeniami w życiu dziecka. Mówimy wtedy o lęku odtwórczym, gdyż uwewnętrzniona została reakcja strachu, wyzwolonego przez bodźce, których dziecko rzeczywiście doświadczyło.

• Możemy wyróżnić ponadto lęk wytwórczy, który ma genezę w lękowych wyobrażeniach tj. wywołujące go osoby, zdarzenia, przedmioty, obrazy istnieją tylko w wyobraźni dziecka.

UOGÓLNIONE ZABURZENIA LĘKOWE (GAD)

• Chroniczne, nadmierne zamartwianie się
  i lęk, które zdają się nie mieć żadnej konkretnej przyczyny.

• Lęk i obawy są niewspółmierne do prawdopodobieństwa wystąpienia nieszczęśliwego zdarzenia lub (i) jednostka wyolbrzymia powagę wydarzenia, które miałoby wystąpić.

• Dzieci i adolescenci z lękiem uogólnionym często bardzo się martwią  o to, co będzie, tym, co było, tym, czy będą akceptowane przez innych, sprawami rodziny, swoimi możliwościami i nauką w szkole.

• Lękowi towarzyszy kilka symptomów somatycznych. Mogą u występować bóle głowy, bóle brzucha, mdłości lub wzmożone napięcie mięśniowe.

• Osoby cierpiące na to zaburzenie mają również trudności z koncentracją uwagi, irytują się i łatwo męczą.

AGORAFOBIA

• Główną cechą agorafobii jest strach przed miejscami publicznymi i podróżowaniem oraz ich unikaniem, co szczególnie dotyczy środków transportu publicznego.

• Powstaje zazwyczaj we wczesnym okresie dorosłości i występuje co najmniej dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

• Nierzadko wiążą się z nią inne problemy psychologiczne, jak zespół paniki, klaustrofobia czy depresja.

LĘK SPOŁECZNY

• Główną cechą jest silny i uporczywy strach przed sytuacjami społecznymi
  lub przed publicznym wystąpieniem.

• Lęk ten wyraźnie przeszkadza danej osobie w codziennym życiu lub powoduje jej silne cierpienie.

• Przejawia się w sytuacjach społecznych. Lub gdy jednostka przewiduje, że znajdzie się w takiej sytuacji.

• Dotyczy ok. 1,4% dzieci i adolescentów.

LĘK SPOŁECZNY W DZIECIŃSTWIE:

• Najczęściej występuje między drugim rokiem życia
  a młodszym wiekiem szkolnym i niekiedy bywa przedłużeniem normalnej fazy lęku przed obcymi, która występuje u dzieci do 30. miesiąca życia. Charakteryzuje się trwałym lub nawracającym lękiem, przejawianym
  w stosunku do obcych dorosłych i/lub rówieśników, przy prawidłowym przywiązaniu do rodziców lub/i członków rodziny.

U MŁODZIEŻY:

• Przeważnie rozpoczyna się w końcowym okresie szkoły podstawowej i gimnazjum. Charakteryzuje się nasilonym lękiem przed uczestniczeniem w różnych sytuacjach społecznych, w których można zostać negatywnie ocenionym.

LECZENIE ZABURZEŃ LĘKOWYCH

Leczeniem dzieci z zaburzeniami lękowymi zajmują się psychiatrzy dziecięcy a także lekarze w trakcie specjalizacji z psychiatrii, pracujący w różnego typu placówkach psychiatrii dziecięcej. Psychiatra stawia diagnozę, czyli ocenia czy i ewentualnie z jakim rodzajem zaburzenia lękowego mamy do czynienia w przypadku danego dziecka. Decyduje, czy wskazane jest leczenie farmakologiczne, a także konsultuje decyzję rozpoczęcia takiego leczenia z rodzicami dziecka. Proponuje konsultację, najczęściej u psychologa klinicznego, w razie potrzeby zaś podejmuje współpracę z innymi specjalistami ― na przykład psychologami z poradni psychologiczno-pedagogicznych, nauczycielami czy pedagogami szkolnymi. Lekarz może zaproponować także leczenie psychoterapeutyczne.

ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (PTSD)

Zespół stresu pourazowego, zaburzenie stresowe pourazowe - rodzaj zaburzenia lękowego będący efektem przeżycia traumatycznego wydarzenia

Zaburzenie lękowe spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna, zgwałcenie, przebywanie w obozie koncentracyjnym). Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja. Początek zaburzenia występuje po okresie latencji, który może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Przebieg ma charakter zmienny, ale w większości przypadków można oczekiwać ustąpienia objawów. Czynnikami predysponującymi mogą być zaburzenia osobowości (osobowość HYPERLINK "http://pl.wikipedia.org/wiki/Osobowo%C5%9B%C4%87_anankastyczna"anankastyczna, osobowość asteniczna) lub wcześniejsze dekompensacje nerwicowe (nie są one konieczne dla jego wystąpienia).

U niektórych osób zaburzenie może utrzymywać się przez wiele lat i przejść w trwałą zmianę osobowości (ICD-10 F62.0 Trwała zmiana osobowości po katastrofach (po przeżyciu sytuacji ekstremalnej)).

Kryteria zaburzeń:

• Przeżywanie urazu ciągle na nowo, w snach, przebłyskach pamięci, myślach

• Obojętność na świat, unikanie bodźców, które przypominają o urazie

• Doświadczenie objawów lęku i pobudzenia, które nie występowały przed urazem (zaburzenia snu, nadmierna czujność, trudność ze skupieniem uwagi, wybuchy gniewu)

• Niemożność przypomnienia sobie ważnych szczegółów traumatycznego przeżycia,

• Ograniczenie zainteresowania i aktywności, poczucie wycofania, utrudniając funkcjonowanie

• Zawężenie percepcji, stan odrętwenia

• Utrzymywanie objawów ponad miesiąc

---