Organizacja Narodów Zjednoczonych
Organizacja Narodów Zjednoczonych to uniwersalna (z wyjątkiem narodów nie reprezentowanych) organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.
ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka.
Idea powołania nowej organizacji powstała jeszcze w czasie trwania II wojny światowej, na konferencji w Teheranie w 1943. Jej głównym pomysłodawcą był prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, a jej nazwę zaproponował premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill (określenie "narody zjednoczone" w trakcie wojny stosowano nieraz dla Aliantów).
Od sierpnia do października 1944 roku przedstawiciele Francji, Chin, Wielkiej Brytanii, USA oraz ZSRR przebywali w Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, gdzie przedyskutowano zakres, cele i sposoby działania nowej organizacji.
25 kwietnia 1945 roku zwołano pierwszą konferencję ONZ w San Francisco, w której uczestniczyło 50 państw z całego świata - pierwszych członków organizacji. Za członka ONZ od założenia uznawana jest też Polska, której przedstawiciele z powodów politycznych nie mogli uczestniczyć w konferencji w San Francisco. Podczas konferencji, 26 czerwca, podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, akt prawny regulujący działalność ONZ.
Organizację Narodów Zjednoczonych powołano do życia 24 października 1945, kiedy postanowienia konferencji ratyfikowało pięciu przyszłych stałych członków Rady Bezpieczeństwa (Chiny, Francja, ZSRR, Wielka Brytania i USA), oraz większość pozostałych państw członkowskich. Powołanie ONZ położyło jednocześnie kres działalności Ligi Narodów, która rozwiązała się formalnie 18 kwietnia 1946, przekazując pełnienie swej misji nowej organizacji. Rocznica wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych - 24 października - jest obchodzona jako Dzień Narodów Zjednoczonych od 1948 roku.
W grudniu 1945 Kongres Stanów Zjednoczonych wystosował propozycję, aby siedziba ONZ mieściła się w Nowym Jorku, co zostało zaakceptowane. Budynek siedziby głównej otwarto 9 stycznia 1951 roku na terenach podarowanych ONZ przez Johna Rockefellera Jr., gdzie mieści się do dziś. Część instytucji funkcjonuje jednak w innych miastach świata, m.in. w Genewie, Hadze, Nairobi i Wiedniu.
Cele ONZ
1.Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków.
2.Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia.
3.Rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań.
4.Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów.
Członkostwo ONZ
Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i - zdaniem ONZ - "jest w stanie je wypełniać". Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.
Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ. Wystąpienie takie jest więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo - Indonezja w 1965, powróciła jednak do Organizacji już rok później.
Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja miała miejsce w 1992 roku, gdy wykluczono z Organizacji Jugosławię. Dyskutowano także nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów).
Za członków pierwotnych ONZ uznanych jest 51 państw. Są to:
państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę ONZ.
państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę ONZ.
To drugie kryterium wprowadzono specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu braku rządu uznawanego przez wszystkie mocarstwa - Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i przeważająca większość krajów świata - uczestników konferencji uznawały za rząd Rzeczypospolitej Polskiej Rząd RP na uchodźstwie z siedzibą w Londynie, z kolei ZSRR uznawał podporządkowany sobie Rząd Tymczasowy w Warszawie.
Obecnie członkami ONZ są 193 państwa. Do ONZ nie należą:
Watykan - status państwa-obserwatora
Palestyna - starania o status państwa-obserwatora lub państwa-członka, OWP uznawane przez 127 państw)
Zakon Maltański (uznawany jako podmiot prawa międzynarodowego przez 104 państwa),
Kosowo - uznawane za część Serbii, Kosowo jest aktualnie uznana za niepodległe przez 86 państwa-członków ONZ,
Tajwan (Republika Chińska) - uznawana przez ChRL za integralną część, aktualnie uznawane za niepodległe przez 23 państwa,
Abchazja - uznawana za część Gruzji, Abchazja jest aktualnie uznana za niepodległe przez 6 państw, w tym członka Rady Bezpieczeństwa ONZ,
Osetia Południowa - uznawana za część Gruzji, Osetia Południowa jest aktualnie uznana za niepodległe przez 5 państw, w tym członka Rady Bezpieczeństwa ONZ,
Cypr Północny - uznawany za część Cypru, Cypr Północny jest aktualnie uznany za niepodległy przez Turcję,
Państwa nieuznawane na arenie międzynarodowej
Naddniestrze - uznawane za część Mołdawii,
Górski Karabach - uznawany za część Azerbejdżanu,
Somaliland - uznawany za część Somalii,
Terytoria o nieustalonym statusie
Sahara Zachodnia - terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym (roszczenia zgłaszają Maroko i Front Polisario), uznawane przez 57 państw, 85% terytorium pod kontrolą Maroka, 15% pod kontrolą Frontu Polisario,
Terytoria stowarzyszone
Mariany Północne (terytorium stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi),
Portoryko (stowarzyszone ze Stanami Zjednoczonymi),
Niue (stowarzyszone z Nową Zelandią),
Wyspy Cooka (stowarzyszone z Nową Zelandią).
Watykan pozostaje jedynym w pełni suwerennym i powszechnie uznanym na arenie międzynarodowej państwem, które nie należy do Narodów Zjednoczonych. Pozostałe wymienione kraje to głównie samozwańcze bądź sporne republiki, a także terytoria stowarzyszone.
Zasady członkostwa
suwerenna równość wszystkich członków
wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi
powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób niezgodny z celami ONZ
okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu
nieingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa
wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania bezpieczeństwa i pokoju
Zgromadzenie Ogólne ONZ
Zgromadzenie Ogólne jest to jeden z sześciu organów głównych ONZ, powołany na mocy Karty Narodów Zjednoczonych. Ma swoją siedzibę w Nowym Jorku w USA.
Zgromadzenie Ogólne składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ONZ, z których każdemu przysługuje 1 głos, a każdy członek może mieć nie więcej niż pięciu przedstawicieli. Zbiera się ono na doroczne sesje zwyczajne, które rozpoczynają się każdego roku we wtorek następujący po drugim poniedziałku września oraz sesje nadzwyczajne, zwoływane na żądanie Sekretarza Generalnego lub większości członków (dotychczas odbyły się 24 sesje nadzwyczajne).
Zgromadzenie podejmuje decyzje w formie uchwał, które mają charakter obowiązujący w kwestiach wewnętrznych, a zalecający, czyli nieobowiązkowy, dla państw członkowskich. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego w ważnych sprawach zapadają większością 2/3 głosów. Są to:
zalecenia dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa,
wybór członków Rady Gospodarczej Społecznej,
wybór członków Rady Powierniczej,
przyjęcie nowych członków do Organizacji,
zawieszenie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich,
wykluczenie członków z Organizacji,
sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa,
sprawy budżetowe.
Uchwały w innych sprawach, włączając w to ustalenie dodatkowych kategorii spraw wymagających rozstrzygnięcia większością dwóch trzecich głosów, zapadają zwykłą większością głosów członków obecnych i głosujących.
Do wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wymagana jest większość bezwzględna głosów.
Do uchwalania poprawek do Karty Narodów Zjednoczonych wymagana jest większość dwóch trzecich wszystkich członków Zgromadzenia Ogólnego.
Do kompetencji Zgromadzenia należy:
rozpatrywanie i udzielanie rekomendacji we wszelkich sprawach wchodzących w zakres Karty Narodów Zjednoczonych oraz dotyczących kompetencji i funkcji któregokolwiek organu przewidzianego w Karcie NZ,
rozpatrywanie i formułowanie rekomendacji dotyczących zasad współpracy w dziedzinie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
inicjowanie badań i przekazywanie zaleceń w celu rozwijania współpracy międzynarodowej w dziedzinie politycznej i popierania rozwoju i kodyfikacji prawa międzynarodowego,
inicjowanie badań i przekazywanie zaleceń w celu rozwijania współdziałania międzynarodowego w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświaty, ochrony zdrowia, praw człowieka i podstawowych wolności bez różnicy rasy, płci, języka czy wyznania,
rozpatrywanie raportów Rady Bezpieczeństwa i innych organów ONZ,
rozpatrywanie i zatwierdzanie budżetu ONZ, także umów finansowych i budżetowych z organizacjami wyspecjalizowanymi,
wybieranie niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, Rady Gospodarczej i Społecznej, Rady Powierniczej, Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (wspólnie z RB), mianowanie Sekretarza Generalnego ONZ (z rekomendacji RB).
W ramach Zgromadzenia Ogólnego funkcjonuje 7 tzw. Głównych Komisji, które stanowią forum dyskusji dla państw-członków ONZ na temat zagadnień pogrupowanych tematycznie:
I - Polityczna i Bezpieczeństwa
II - Gospodarcza i Finansowa
III - Społeczna, Humanitarna i Kulturalna
IV - Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych
V - Administracyjna i Budżetowa
VI - Prawna
VII - Specjalna Komisja Polityczna
Rada Bezpieczeństwa
Rada Bezpieczeństwa to organ, na którym ciąży główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Podobnie jak Zgromadzenie Ogólne, może ona nakładać sankcje na państwa członkowskie.
Członkowie Rady Bezpieczeństwa
RB składa się z 5 stałych członków oraz 10 członków niestałych, wybieranych na 2 lata zgodnie z tzw. kluczem regionalnym (5 miejsc dla Afryki i Azji, 2 Ameryki Łacińskiej, 2 Europy Zachodniej i 1 Europy Środkowej). Teoretycznie państwa te powinny posiadać "szczególne zasługi w utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa", w praktyce jednak decyduje parytet geograficzny.
CHRL jest reprezentowana w Radzie Bezpieczeństwa dopiero od 1971 r. Wcześniej w Radzie Chiny reprezentował przedstawiciel Tajwanu.
Aktualnie w skład Rady Bezpieczeństwa wchodzą:
jako członkowie stali:
- Chińska Republika Ludowa
- Francja
- Rosja
- Stany Zjednoczone
- Wielka Brytania
jako członkowie niestali:
- Azerbejdżan
- Kolumbia
- Niemcy
- Gwatemala
- Indie
- Maroko
- Pakistan
- Portugalia
- Republika Południowej Afryki
- Togo
Dawniej w skład Rady Bezpieczeństwa wchodzili jako członkowie stali: ZSRR (do 1991 r.) i
Tajwan (do 1971 r.)
Głosowanie w Radzie Bezpieczeństwa
Rada przyjmuje uchwały większością 9 głosów spośród 15 członków. Wśród uchwał wyróżnia się uchwały dotyczące spraw proceduralnych oraz uchwały dotyczące innych spraw. W przypadku spraw innych do ważności uchwały wymagane są zgodne głosy członków stałych. Jednak w drodze zwyczaju wykształciła się zasada, że uchwała zostaje przyjęta także w wypadku, gdy żaden z członków stałych nie wyrazi sprzeciwu (pierwszy przypadek takiej interpretacji, niezgodnej z literalnym brzmieniem art. 27 Karty Narodów Zjednoczonych, miał miejsce w 1950 r. w związku z interwencją ONZ w Korei). Do zawetowania rezolucji potrzeba więc determinacji jednego z członków stałych lub 7 głosów innych państw. Ten sposób głosowania jest powszechnie krytykowany, swą słabość ujawnił m.in. w trakcie kryzysu irackiego 2003, proponuje się więc, by wprowadzić tzw. podwójne weto (co najmniej 2 członków permanentnych musiałoby zagłosować przeciw, by decyzja nie weszła w życie).
Rada Bezpieczeństwa przedkłada Zgromadzeniu sprawozdania coroczne lub specjalne. W artykule 26 zobowiązano ją zaś do poczynienia szczególnych kroków prowadzących do kontroli zbrojeń.
Rada Gospodarcza i Społeczna
Tworzy ją 54 członków (do roku 1965 18, do 1973 - 27 członków) wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na 3-letnią kadencję. Obraduje w Genewie oraz w Nowym Jorku. Polska ostatnio była członkiem Rady 1 stycznia 2008 roku i swoją kadencję skończyła 31 grudnia 2010 roku.
Rada zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi oraz prawami człowieka. Przygotowuje projekty umów międzynarodowych, ustala wytyczne dla organów pomocniczych (regionalne komisje gospodarcze i komisje funkcjonalne) i wyspecjalizowanych agencji, jak np. UNICEF czy UNGEGN. Uchwały Rady Gospodarczej i Społecznej są podejmowane zwykłą większością głosów.
W szczególności ECOSOC jest odpowiedzialna za:
- wspieranie wyższych standardów życia, pełnego zatrudnienia oraz postępu ekonomicznego i społecznego
- znajdowanie rozwiązań międzynarodowych problemów ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych
- ułatwianie międzynarodowej współpracy w obszarze kultury i edukacji
- propagowanie powszechnego poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności
Rada ma prawo do inicjowania i przeprowadzania badań oraz wydawania raportów na powyższe tematy. Współorganizuje także międzynarodowe konferencje dotyczące tematyki ekonomiczno-społecznej i problematyki powiązanej.
Rada Powiernicza ONZ
Składała się z 5 stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi (na początku było ich 8) oraz wybranych w tej samej liczbie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ państw nie administrujących terytoriami zależnymi. Powołana została do kontroli nad terytoriami powierniczymi do momentu ich usamodzielnienia, aby działać w interesie ich mieszkańców. Ze względu na to, że terytoria te - w większości terytoria mandatowe Ligi Narodów oraz terytoria przejęte od państw pokonanych w czasie drugiej wojny światowej - uzyskały samodzielność, działalność Rady Powierniczej została zawieszona, a jej misja wypełniona. Ostatnim terytorium było Palau, które stało się członkiem ONZ w 1994 roku.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS), w wersji angielskiej International Court of Justice (ICJ), w wersji francuskiej Cour Internationale de Justice (CIJ).
Jest to główny organ sądowy ONZ. Został utworzony w 1945. Siedzibą MTS jest Haga. Trybunał działa według swego Statutu, który opiera się na Statucie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej i stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych. Wszyscy członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych są ipso facto stronami Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Państwo nienależące do Organizacji Narodów Zjednoczonych może przystąpić do Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości na warunkach, które w każdym przypadku ustali Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.
Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych na 9-letnie kadencje. Co 3 lata wybierana jest jedna trzecia składu. Sędziowie mogą być wybrani ponownie (reelekcja). Kandydatów na sędziów zgłaszają grupy narodowe Stałego Sądu Rozjemczego w Hadze spośród osób mogących pełnić najwyższe stanowiska sędziowskie w swych państwach lub uznanych znawców prawa międzynarodowego. Następnie sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Ogólne ONZ oraz Radę Bezpieczeństwa i muszą uzyskać bezwzględną większość w każdym z tych organów. Każdy sędzia musi być obywatelem innego państwa. Przy wyborze należy zwracać uwagę na to, by w składzie były reprezentowane główne systemy prawne i formy cywilizacji. W przypadku wakatu wybiera się sędziego na resztę kadencji poprzednika.
Sędziowie wybierają spośród swego grona prezesa i wiceprezesa Trybunału na 3-letnią kadencję (z prawem reelekcji).
Sędziowie nie mogą zajmować się inną działalnością zawodową (nie dotyczy to publikacji lub wygłaszania wykładów) ani polityczną. Nie są reprezentantami swych państw. Są niezawiśli, nie mogą przyjmować instrukcji od żadnej strony.
Sędzia nie podlega wyłączeniu, jeżeli MTS rozpatruje spór z udziałem państwa jego obywatelstwa. Jeżeli państwo toczące spór przed MTS nie ma swego obywatela w składzie sądu, może wyznaczyć sędziego ad hoc, który może (choć nie musi) być jego obywatelem. Jeżeli żadna ze stron w sporze nie ma swego obywatela w składzie, każda może wyznaczyć sędziego ad hoc.
MTS może orzekać w składzie plenarnym lub w izbach, jeżeli o to wniosą strony. Do tej pory tylko czterokrotnie orzekał w izbach.
Polskimi sędziami w Trybunale dotychczas byli Bohdan Winiarski (1946-1967, prezes 1961-1964) i Manfred Lachs (1967-1993, zm. w trakcie kadencji; prezes 1973-1976), a Krzysztof Skubiszewski zasiadał jako sędzia ad hoc.
Obecny skład Trybunału
Peter Tomka (Słowacja) - Prezes
Bernardo Sepúlveda-Amor (Meksyk) - Wiceprezes
Hisashi Owada (Japonia)
Ronny Abraham (Francja)
Kenneth Keith (Nowa Zelandia)
Mohamed Bennouna (Maroko)
Leonid Skotnikow (Rosja)
Antônio Augusto Cançado Trindade (Brazylia)
Abdulqawi Ahmed Yusuf (Somalia)
Christopher Greenwood (Wielka Brytania)
Xue Hanqin (Chiny)
Joan Donoghue (Stany Zjednoczone)
Giorgio Gaja (Włochy)
Julia Sebutinde (Uganda)
jeden fotel nieobsadzony
MTS orzeka zgodnie z prawem międzynarodowym. Podstawy orzekania są uregulowane w art. 38 Statutu MTS. Są to:
umowy międzynarodowe
zwyczaj międzynarodowy
ogólne zasady prawa
oraz pomocniczo
orzeczenia sądowe
opinie doktryny.
Jeżeli strony się na to godzą, Trybunał może orzekać ex aequo et bono, czyli w oparciu o zasady słuszności, a nie normy prawne.
Trybunał wydaje wyroki w sporach międzypaństwowych oraz wydaje opinie doradcze.
MTS rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Oznacza to, że inne podmioty nie mogą być stronami przed Trybunałem. Pozwy wpływające od osób fizycznych (oraz innych nieuprawnionych podmiotów) nie są rejestrowane.
Członkostwo w ONZ nie oznacza automatycznej zgody państwa na jurysdykcję MTS. Potrzebne jest do tego odrębne wyrażenie woli poddania się właściwości Trybunału. Może być ono dokonane na kilka sposobów:
1. Państwa w sporze mogą zawrzeć odrębne porozumienie o przekazanie sprawy Trybunałowi do rozstrzygnięcia. Wówczas nie ma powoda ani pozwanego, a strony zgodnie występują o wydanie wyroku.
2. Zgoda na jurysdykcję MTS może wynikać z klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej. Klauzula taka przewiduje, że wszelkie spory wynikające ze stosowania danej umowy będą rozpatrywane, na życzenie którejkolwiek strony, przez Trybunał.
3. Innym sposobem uznania właściwości Trybunału jest złożenie przez państwo specjalnego oświadczenia, że pozwala na pozywanie przed MTS przez inne państwa, które złożyły lub złożą takie samo oświadczenie. Jest to tzw. system jurysdykcji obowiązkowej MTS. Oświadczenia o uznaniu jurysdykcji obowiązkowej mogą być cofnięte. Często są obarczone zastrzeżeniami, które ograniczają podmiotowo lub przedmiotowo zakres zgody.
Postępowanie w sprawach spornych składa się z części pisemnej i ustnej. Często najpierw rozpatruje się spór co do kompetencji Trybunału do rozpoznania sprawy, a dopiero po wydaniu wyroku potwierdzającego taką kompetencję, spór merytoryczny. Postępowanie ustne jest jawne.
Sędziowie decydują o wyroku większością głosów. Sędziowie niezgadzający się z sentencją wyroku lub jego uzasadnieniem mogą złożyć zdania odrębne.
Wyrok MTS bezwzględnie wiąże strony.
Kompetencje MTS
1. Kompetencje ratione personae - jedynie państwa mają prawo stawać jako strony przed Trybunałem. Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ oraz dla innych, które są stronami statutu.
Państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem Trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta.
Statut MTS przyznaje pewne uprawnienia rządowym organizacjom międzynarodowym. Trybunał może zwrócić się do tych organizacji o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy oraz może przyjmować takie informacje dostarczone przez organizację z własnej inicjatywy.
2. Kompetencje ratione materiae - kompetencje MTS obejmują "wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach". Zatem kompetencja MTS ma charakter dobrowolny. MTS działa tylko wówczas, gdy strony przekażą mu sprawę do rozstrzygnięcia.
Możliwa jest jednak sytuacja, gdy MTS działa na wniosek jednej tylko strony konfliktu. Tę kompetencję obligatoryjną określa art. 36 ust. 2 statutu MTS, który nazywa się często "klauzulą fakultatywną", gdyż od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie bądź nie przyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli.
Zgodnie z art. 96 Karty NZ, Zgromadzenie Ogólne lub Rada Bezpieczeństwa mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej. Podobnie zresztą jak wszystkie inne organizacje wyspecjalizowane ONZ. Obecnie takie upoważnienie posiada 16 organizacji wyspecjalizowanych ONZ oraz IAEA (International Atomic Energy Agency).
3. Kompetencje ratione iuris - MTS wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu MTS. Zgodnie z nim, Trybunał stosuje:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór
b) zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo
c) ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
d) wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.
Trybunał posiada także kompetencję orzekania według zasad słuszności, tzw. "ex aequo et bono", jeśli strony się na to zgodzą. Nie było jednak przypadku, kiedy strony się na taką zasadę zgodziły.
4. MTS wydaje opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Rady Bezpieczeństwa oraz Rady Gospodarczej i Społecznej, a także upoważnionych organizacji wyspecjalizowanych.
Przedmiotem opinii doradczych może być każda kwestia prawna wyłaniająca się w toku działalności wnioskodawcy (to ograniczenie nie dotyczy Zgromadzenia Ogólnego ani Rady Bezpieczeństwa). Postępowanie o wydanie opinii nie powinno zastępować postępowania spornego, choć często kwestie przedstawione Trybunałowi do zaopiniowania dotyczą istniejących sporów.
W postępowaniu mogą brać udział także państwa członkowskie ONZ, poza organami ONZ i organizacjami wyspecjalizowanymi. Postępowanie nie ma charakteru spornego, uczestnicy przedstawiają swoje stanowiska, najpierw w formie pisemnej, a potem ustnej.
Opinia doradcza formalnie nie ma mocy wiążącej. Jest jednak autorytatywną wykładnią prawa międzynarodowego, co powoduje, że w praktyce jest traktowana jako ostateczne potwierdzenie legalności lub nielegalności zachowań będących jej przedmiotem. Sędziowie mogą zgłaszać zdania odrębne do opinii doradczych.
Wszystkie wyroki i opinie doradcze Trybunału (wraz ze zdaniami odrębnymi) są oficjalnie publikowane w językach angielskim i francuskim. Są też dostępne w Internecie. Wystąpienia stron lub uczestników publikowane są po wydaniu wyroku (opinii doradczej) w oficjalnym języku postępowania (angielskim albo francuskim). Nie są dostępne w Internecie.
Sekretariat Organizacji Narodów Zjednoczonych
Instytucję Sekretariatu wprowadziła Karta Narodów Zjednoczonych (1945), w art. 7 oraz rozdziale XV (art. 97-101); do zadań Sekretariatu obok bieżącego nadzoru prac zaliczono także sygnalizowanie Radzie Bezpieczeństwa o zagrożeniach dla świata i pokoju.
W latach 60. na wniosek ZSRR oraz państw Trzeciego Świata przeprowadzono reorganizację Sekretariatu w celu wprowadzenia zasady reprezentacji geograficznej. Obowiązuje także zasada niezależności personelu od instrukcji rządów narodowych.
Sekretariat składa się z wielu biur i departamentów zajmujących się bieżącą działalnością ONZ. Sekretariat ma swoje biura w Genewie, Wiedniu i Nairobi. W sekretariacie pracuje ok. 15 tys. pracowników.
Pracami Sekretariatu (z siedzibą w Nowym Jorku) kieruje Sekretarz Generalny ONZ. Jest on wybierany jest na 5-letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (aktualnie jest nim Ban Ki-Moon). Do kompetencji sekretarza generalnego należy zarządzanie majątkiem ONZ i prawo uczestniczenia w posiedzeniach wszystkich organów organizacji.
Obowiązki Sekretarza
1.administracja i zarządzanie sekretariatem;
2.reprezentowanie NZ wobec wszystkich państw i organizacji;
3.utrzymywanie stałych kontaktów ze wszystkimi państwami członkowskimi;
4.prezentacja działania ONZ światowej opinii publicznej;
5.koordynacja działania systemu ONZ;
6.kreowanie nowych koncepcji i strategii;
7.posrednictwo w sporach międzynarodowych;
8.nadzór nad przestrzeganiem praw człowieka oraz akcjami humanitarnymi
W dniu 9 października 2006 Rada Bezpieczeństwa ONZ nominowała Koreańczyka Ban Ki-Moona na Sekretarza Generalnego. Ostatecznego wyboru dokonało 13 października Zgromadzenie Ogólne.
Dotychczas stanowisko to zajmowali:
1946-1953 - Trygve Lie (Norwegia)
1953-1961 - Dag Hammarskjöld (Szwecja)
1961-1971 - U Thant (Birma)
1971-1981 - Kurt Waldheim (Austria)
1982-1991 - Javier Pérez de Cuéllar (Peru)
1992-1997 - Boutros Boutros-Ghali (Egipt)
1997-2007 - Kofi Annan (Ghana)
2007-obecnie - Ban Ki-Moon (Korea Południowa)
Stały Trybunał Arbitrażowy (ang. Permanent Court of Arbitration)
Jest to sąd międzynarodowy ze stałym biurem w Hadze, bez stałego składu sędziowskiego. Rozpoczął działalność w 1902 i w swojej historii rozpatrzył około 20 spraw, niemal wszystkie przed I wojną światową. Później jego rolę faktycznie przejął Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej, a po drugiej wojnie światowej Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Trybunał nie ma stałego składu- w razie sporu państwa wybierają po 4 osoby z listy arbitrów (możliwe jest też powołanie osób spoza listy). Osoby z tego samego państwa tworzą w SSR tzw. grupę narodową. Obecnie grupy narodowe maja prawo proponować sędziów do MTS. Zważywszy na całkowitą bezczynność Trybunału od II wojny światowej, jest to obecnie jedyny przejaw jego aktywności.
Trybunałem zarządza Rada Administracyjna, której przewodniczy holenderski minister spraw zagranicznych.
Organizacje wyspecjalizowane ONZ (ang. UN Specialized Agencies, dlatego też w języku polskim niekiedy nazywa się je agencjami wyspecjalizowanymi ONZ)
Są to organizacje międzynarodowe powiązane i blisko współpracujące z Organizacją Narodów Zjednoczonych. ONZ wraz z jej organizacjami wyspecjalizowanymi nazywa się "rodziną ONZ".
Organizacje wyspecjalizowane muszą spełnić następujące warunki:
być organizacjami międzyrządowymi,
mieć charakter powszechny, tj. otwarty dla wszystkich państw świata,
posiadać szerokie kompetencje choćby w jednej z dziedzin o której mowa w art. 57 Karty Narodów Zjednoczonych
musi być związana z ONZ umową międzynarodową.
Organizacje wyspecjalizowane są autonomicznymi organizacjami, stanowią odrębne podmioty prawa międzynarodowego, mają swoich członków, odrębne organy i własne budżety, a z ONZ są połączone specjalnymi porozumieniami zawieranymi z Radą Gospodarczo-Społeczną ONZ a zatwierdzanymi przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Organizacje wyspecjalizowane przedkładają sprawozdania ze swej działalności tym dwóm organom ONZ.
Lista organizacji wyspecjalizowanych ONZ
Międzynarodowa Organizacja Morska, skróty: (ang.) IMO
Międzynarodowa Organizacja Pracy, skróty: (pol.) MOP, (ang.) ILO
Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa, skrót: (ang.) IFAD
Międzynarodowy Fundusz Walutowy, skróty: (pol.) MFW, (ang.) IMF
Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny, skróty: (pol.) MZT, (ang.) ITU
Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, skrót - ICAO
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa - FAO
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury - UNESCO
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego - UNIDO
organizacje Grupy Banku Światowego:
Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji, skrót: (ang.) MIGA
Międzynarodowa Korporacja Finansowa, skrót: (ang.) IFC
Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, skrót: (ang.) ICSID
Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju, skrót: (ang.) IDA
Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, skróty: (pol.) MBOR, (ang.) IBRD
Światowy Związek Pocztowy, skrót: (ang.) UPU
Światowa Organizacja Meteorologiczna, skrót: (ang.) WMO
Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, skróty: (ang.) WIPO
Światowa Organizacja Turystyki, skrót: (ang.) UNWTO[4]
Światowa Organizacja Zdrowia, skrót: (ang.) WHO
8
