Agroturystyka w Polsce

2.1. Geneza powstania agroturystyki w Polsce

Do końca lat osiemdziesiątych turystyka w Polsce postrzegana była przez pryzmat swoich funkcji socjalnych. Jej aspekty ekonomiczne nie były praktycznie uwzględniane w realizowanych koncepcjach i kierunkach rozwoju kraju.

Zmiany społeczno-gospodarcze i ustrojowe, które nastąpiły na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych., umożliwiły szybki rozwój turystyki jako branży gospodarczej i pociągnęły w konsekwencji rewizję stosunku do niej władz państwowych.

Turystyka rozwijając się żywiołowo dała pracę 200 tyś. ludzi i ma możliwości wchłonięcia jeszcze znacznych zasobów ludzkich. Wytwarzając sama kilka procent dochodu narodowego wpływa na rozwój kilku innych sektorów gospodarki.

Agroturystyka, która umożliwia wypoczynek bezpośrednio w zagrodzie, połączony z obserwacją i uczestnictwem w codziennych zajęciach jej stałych mieszkańców, możliwość korzystania z produktów gospodarstwa, a także z innych, które to gospodarstwo stwarza (np. jazda konna), cieszy się dużą i wciąż rosnącą popularnością.

Ocenia się, że na istniejące w Polsce ok. 2 mln 300 tyś. wiejskich gospodarstw domowych, ok. 1/3 - czyli ponad 700 tyś. - wyposażona jest w obszerne dwu-trzypokojowe domy. Znaczna ich część stoi pusta i nie wykorzystana. Często przy bardzo niewielkich nakładach mogą one pełnić funkcję recepcyjno-turystyczną. Bardzo łatwo mogą one zostać „uprodukcyjnione” dostarczając dodatkowych dochodów właścicielom. Sprawa ma również dodatkowy społeczny aspekt.

Agroturystyka jest pierwszą realną alternatywą dla przeludnionej dziś
i bezrobotnej wsi, na stworzenie nowego rynku pracy i źródła dochodów jej mieszkańców oraz podniesienie ogólnego poziomu życia.

Krótko mówiąc, stanowi ona dużą szansę na poprawę warunków życia, nie tylko społeczności wiejskiej, ale i całego kraju.

Polska posiada korzystne warunki dla jej rozwoju. Dotyczy
to zwłaszcza rejonów o niskim poziomie uprzemysłowienia i urbanizacji, małym udziale zatrudnienia w zawodach pozarolniczych, słabych rolniczo, o dużym bezrobociu, niewysokich dochodach ludności, posiadających równocześnie wolne zasoby mieszkaniowe, korzystne walory przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe, które w dużym stopniu predysponują do świadczenia usług agroturystycznych.

Fakt realizacji działalności agroturystycznej w gospodarstwie rolnym, dla gości, którzy chcą poznawać ich życie, obowiązki i pracę całej rodziny oraz chcą współuczestniczyć w ich wypełnianiu, a równocześnie odpoczywać, poprawiać kondycję fizyczną i psychiczną, korzystać z dostępnych walorów gospodarstwa czy otoczenia, a przy tym mieszkać w warunkach o odpowiednim standardzie, przygotowywać posiłki lub być żywionym „dobrą" żywnością, żyć w czystym, chronionym środowisku, mieć zapewnione bezpieczeństwo higieniczno-zdrowotne i prawne, co stawia niełatwe do spełnienia wymagania.

Dlatego przywrócenie barwnej żywotności terenom wiejskim oraz zapewnienie poprawy jakości życia na wsi wymaga lokalnej inicjatywy, przywództwa oraz wysiłku zespołowego, zwłaszcza rodzinnego.

ECEAT-Polska (Europejskie Cenrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki w Polsce) jest stowarzyszeniem, które zainicjowało ideę turystyki w gospodarstwach ekologicznych. Głównym celem i zadaniem organizacji jest przede wszystkim promocja rolnictwa ekologicznego poprzez turystykę w gospodarstwach ekologicznych, a także edukacja w zakresie proekologicznych działań w środowisku wiejskim, głównie wśród dzieci i młodzieży. ECEAT-Polska zostało założone w 1993 roku i zarejestrowane w styczniu 1994 r. Wśród krajów współpracujących w ramach ECEAT znajdują się także: Węgry, Niemcy, Czechy, Słowacja, Łotwa, Belgia, Bułgaria, Finlandia, Szwecja, Francja, Grecja, Portugalia, Rumunia, Hiszpania, Słowenia. 

Ekoturystyka na obszarach wiejskich utożsamiana jest z wypoczynkiem w atestowanych, ekologicznych gospodarstwach rolnych. Zainteresowanie tą formą wypoczynku wynika z faktu pozytywnego wpływu środowiska wiejskiego na nasze zdrowie, zarówno fizyczne jak i psychiczne, oraz rosnącej popularności żywności ekologicznej. Prekursorem rozwoju ekoturystyki w Polsce jest ECEAT-Poland: Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki w Polsce. Działalność stowarzyszenia polega przede wszystkim na propagowaniu rolnictwa ekologicznego poprzez promowanie turystyki w ekogospodarstwach, a także edukacji, ochrony środowiska naturalnego oraz tradycji i kultury polskiej wsi.

Początkowo w projekcie EAT- EkoAgroTurystyka zapoczątkowanym przez ECEAT w 1993 roku, później przemianowanym na Turystykę Ekologiczną w Gospodarstwach Ekologicznych, uczestniczyło 16 gospodarstw. W roku 2003 jest ich ponad 80. Z tej początkowej grupy do dziś z ECEAT-em współpracują gospodarstwa w Bukówce oraz w Popowicach. Początkowo siedziba stowarzyszenia mieściła się w Głębocku, w Karkonoszach. W roku 1998 została przeniesiona do Stryszowa, a po pięciu latach wróciła w Sudety, do Bukówki.

Warte przytoczenia są słowa Petera Bisschopa, jednego z twórców sieci ECEAT:„doceńcie to co macie i sprzedajcie codzienność życia na wsi...Gdy następnym razem przyjadę do Polski, nie chciałbym kupić hot-doga, hamburgera ale coś swojskiego: czarny wiejski chleb, biały ser, oscypki. Dla nas wypoczynek na wsi to jak powrót do dzieciństwa, najnowocześniejszy sposób życia w harmonii z naturą, który jest najtrudniej osiągalne, najdroższy, tylko dla elity.”

Właśnie dlatego powstała idea połączenia rolnictwa ekologicznego i turystyki. Ponieważ od początku ECEAT stał się organizacją międzynarodową, dużą grupę turystów odwiedzających gospodarstwa, stanowią obcokrajowcy: Holendrzy, Anglicy, Belgowie dla których pobyt w Polsce to powrót do już niemal zapomnianych obrazów z dzieciństwa - ukwieconych łąk, lasów i pól ożywianych radosnym śpiewem ptaków.

Ekoturystyka w gospodarstwach rolnych, staje się coraz bardziej popularną formą wypoczynku. Świadczy o tym wzrastająca wciąż liczba gości wypoczywających w ekogospodarstwach. Warte przytoczenia  są opinie gości, którzy już korzystali z takiej formy spędzania wolnego czasu.

W ciągu dziesięciu lat istnienia ECEAT-Poland realizował wiele projektów; wśród nich wymienić można następujące:

 Wspólna Kampania na rzecz Rolnictwa Ekologicznego

 Edukacja ekologiczna w ekogospodarstwie - nowe formy współpracy wieś-miasto

 Ekoturystyka w gospodarstwach szansą rozwoju dla gminy

 Ekoturystyka zorganizowana - trasy piesze, rowerowe i konne w Karkonoszach i Karpatach

 Warsztaty artystyczne w ekogospodarstwach (gra na bębnach, malowanie, ceramika i rzeźba).

 Rozwój Ekologicznej Świadomości - współpraca

 Promocja ekoturystyki w Bilateralnym Rezerwacie Biosfery Karkonosze/Krkonose - współpraca

 Wzmocnienie sytuacji społeczno-ekonomicznej kobiet prowadzących lub współprowadzących gospodarstwa - projekt demonstracyjny w rejonie Stryszowa,

 Gospodarstwa ECEAT a ochrona przyrody,

 Ekoedukacja szansą rozwoju lokalnego,

ECEAT-Poland został uhonorowany  wieloma nagrodami. Do najważniejszych zaliczyć trzeba nagrodę „Turystyka jutra”- „Tourism for Tomorrow”, przyznawaną od 1998 roku w sześciu dziedzinach dla turystyki odpowiedzialnej za środowisko, uznawanej za najbardziej prestiżową w tej kategorii. ECEAT-Poland został wybrany z pośród 150 organizacji z 48 krajów. Uznano, że projekt „Ekoturystyka w gospodarstwach ekologicznych” realizowany przez ECEAT-Poland jest projektem wzorcowym, łączącym trzy kluczowe dziedziny: ekologię, turystykę i rolnictwo.

2. Warunki sprzyjające rozwojowi agroturystyki w Polsce

Czynnikami decydującymi o możliwościach rozwoju agroturystyki są obiekty trwałe, tkwiące w terenie i możliwości geograficzne. Polska ma korzystne przyrodniczo-krajobrazowe warunki do rozwoju agroturystyki. Wśród czynników wpływających na rozwój agroturystyki można wyróżnić, tzw. czynniki stałe i zmienne.

Walory przyrodnicze i kulturowe można uznać jako czynniki stałe. Najważniejsze w rozwoju agroturystyki jest środowisko naturalne. Z danych Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska wynika, że prawie połowa obszaru Polski to tereny względnie czyste lub tylko nieznacznie skażone. Te obszary są bogate w duże zbiorowiska różnego rodzaju roślinności naturalnej, co ma istotne znaczenia w rozwoju agroturystyki. Szczególnie bogatymi rejonami w roślinność naturalną są:

• dorzecze Narwi,

• Puszcza Knuszyńska,

• Pomorze Zachodnie,

• Ziemia Lubuska,

• Karpaty.

W Polsce istnieje wiele parków narodowych. Tereny te wyróżniają się bogatą, niespotykaną roślinnością i ukształtowaniem terenu. Wraz z innymi obszarami wyróżniającymi się bogactwem w naturalną roślinnością obejmują one niemal cały kraj. Jedynie centralna Polska jest nieco uboższa w obszary leśne, przyleśne i chronione. Jednak nie oznacza to, że nie można tam znaleźć obszarów z roślinnością naturalną lub półnaturalną. Można znaleźć tutaj wiele malowniczych zakątków z naturalnymi zbiornikami wodnymi i roślinnością. Niekiedy ukształtowanie terenu oraz flora i fauna tworzą razem niespotykane krajobrazy, których się nie znajdzie w innych regionach kraju.

O rozwoju agroturystyki decyduje również ukształtowanie terenu, tzn. góry, rzeki, jeziora, lasy. Polska charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem ukształtowania terenu. Znajdują się tutaj niemal wszystkie formy terenu preferowane przez turystów, tzn. góry, morze, pojezierza, przyrzecza. Te wszystkie elementy powodują, Polska jest krajem atrakcyjnym dla turystów, chcących spędzić wakacje aktywnie oraz w kontakcie z naturalnym środowiskiem. Zatem samo środowisko naturalne i ukształtowanie sprzyjają rozwojowi agroturystyki.

Jak w rozwoju agroturystyki są ważne również inne elementy, na przykład gęstość zaludnienia lub typ osadnictwa. Ponieważ każdy region kraju, każda gmina posiada inne wskaźniki, więc w celu określenia przydatności do rozwoju agroturystyki, dla każdego takiego obszaru sporządza się oddzielną analizę. W określaniu predyspozycji gminy do rozwoju agroturystyki uwzględnia się następujące kryteria:

• Gęstość zaludnienia na 1 km² użytków rolnych

• Udział rolniczej gospodarki nieuspołecznionej w powierzchni użytków rolnych

• Udział łąk i pastwisk w powierzchni użytków rolnych

• Udział lasów w powierzchni całkowitej gminy

• Udział wód w powierzchni całkowitej gminy

• Typy osadnictwa wiejskiego

• Udział osób utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych.

Dla każdej z tych cech oblicza się wskaźniki, których odpowiedni poziom jest warunkiem spełnienia przez gminę danego kryterium. Graniczne wielkości wyznacza się na podstawie średnich krajowych. Uznano, że własności wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej posiadają gminy, w których dany wskaźnik mieści się w przedziale klasowym, położonym najbliżej średniej. Od tej zasady odstąpiono w punkcie 5 i 6. Dla cechy 6. nie podaje się żadnych wartości, ponieważ jest niemierzalna. Wartości granicznych wskaźników przedstawione są w poniższej tabeli.

Tabela 2. Wartości wskaźników dla poszczególnych cech określających kryterium wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej.

Cecha	Wskaźnik
Gęstość zaludnienia na 1 km^2użytków rolnych	poniżej 80 osób na km^2
Udział rolniczej gospodarki nieuspołecznionej w powierzchni użytków rolnych	powyżej 60% rolnictwa indywidualnego
Udział łąk i pastwisk w powierzchni użytków rolnych	powyżej 30%
Udział lasów w powierzchni całkowitej gminy	30-60%
Udział wód w powierzchni całkowitej gminy	powyżej 5%
Udział osób utrzymujących się ze źródeł pozarolniczych	poniżej 60%

Źródło: M.Drzewiecki, Podstawy agroturystyki

Gminy, w których co najmniej trzy cech przekraczają poziom graniczny uznaje się za spełniające kryteria wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej. Wśród nich znalazło się 1369 gmin, które zajmują208 tys. km² , co stanowi 66% powierzchni kraju. Są one rozrzucone po całym kraju, ale najwięcej jest ich w rejonie podlasko- mazurskim, Pomorza Zachodniego, Ziemi Lubuskiej, rejonie Polski centralnej i rejonie południowo- wschodnim.

Wśród gmin wyróżniono również trzy grupy:

1. „zurbanizowane”- o wysokim udziale ludności pozarolniczej i wysokiej gęstości zaludnienia

2. „niezurbanizowane”- o niskich wskaźnikach udziału ludności pozarolniczej
   i gęstości zaludnienia

3. „rolnicze”- charakteryzujące się wysokim udziałem jednego ze wspomnianych wskaźników, a niskim drugiego.

Najkorzystniejsze dla rozwoju agroturystyki są gminy „niezurbanizowane”, których na terenie Polski nie brakuje. Najwięcej gmin „niezurbanizowanych” o cechach wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej, o bardzo słabych warunkach przyrodniczych, znajduje się w części środkowo-wschodniej kraju, natomiast najwięcej terenów o bardzo słabych warunkach przyrodniczych i mniej korzystnych warunkach kulturowych, znajduje się w pasie północnym Polski.

Polska charakteryzuje się cechami sprzyjającymi rozwojowi agroturystyki. Rolnictwo jest nadal rolnictwem rodzinnym. Polska jest bogata krajobrazowo i przyrodniczo, co ma bardzo duże znaczenie. Poza tym większość kraju stanowią obszary względnie czyste lub tylko nieznacznie zanieczyszczone.

2. Polska agroturystyka

W latach 90-tych rozpoczął się intensywny rozwój agroturystyki, lecz nie przeprowadzano badań, które określiłyby ilość takich gospodarstw w Polsce. W wielu spisach nie uwzględniano tej formy działalności, dlatego też trudno jest określić rozmiar agroturystyki w pierwszej fazie jej rozwoju.

W roku 1996 przeprowadzono Powszechny Spis Rolny, ale, jak już wspomniano, nie uwzględniono w nim działalności związanej z agroturystyką i turystyką wiejską. Z opracowań GUS z roku 1996 działalność określona jako „Hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi” prowadzona była 8332 spośród ogólnej liczby 3066535 gospodarstw rolnych, co stanowi 2,7% ogółu gospodarstw. Podczas spisu rolnego 3117 właścicieli gospodarstw rolnych i 3113 właścicieli działek podało informację, że działalność związana z turystyką wiejską stanowi główny kierunek działalności ich gospodarstwa. W tej grupie znajdują się zarówno rolnicy świadczący swe usługi w zakresie agroturystyki, jak i turystyki wiejskiej.

Wspomniane badania GUS wykazały, że w 1996 roku było już 2068 gospodarstw, które świadczyły usługi turystyczne. Jednak zainteresowanie działalnością pozarolniczą turystyczną ze strony właścicieli indywidualnych działek rolnych (9,93% ogółu gospodarstw) było większe, aniżeli ze strony indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni większej niż 1 ha (8,18% ogółu gospodarstw). Działalność obejmująca hotelarstwo i sezonowy wynajem pokoi była trzykrotnie bardziej popularna wśród właścicieli indywidualnych działek (8,24% liczby gospodarstw prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą), niż w grupie indywidualnych gospodarstw rolnych (2,83% liczby gospodarstw prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą). Wśród gospodarstw indywidualnych hotelarstwem i sezonowym wynajmem pokoi zajmowało się 0,23 ogółu gospodarstw w grupie, natomiast w grupie właścicieli indywidualnych działek rolnych tą działalnością zajmowało się 0,34% ogółu gospodarstw.

Z badań GUS wynika, że średni wskaźnik wzrostu liczby gospodarstw świadczących usługi „hotelarstwo i wynajem pokoi”, miał w latach 1996-2000 wartość 1,12. Jednocześnie liczba gospodarstw typowo agroturystycznych również systematycznie wzrastała. W roku 1998 było w Polsce 3959 takich gospodarstw, które oferowały 32550 miejsc noclegowych. Z kolei rok później było ich już 4693 i dysponowały 40123 miejscami. Z informacji z ośrodków doradztwa rolniczego wynika, że w roku 2000 usługi agroturystyczne były świadczone przez około 5800 gospodarstw .

Polska jest krajem bardzo zróżnicowanym, jeżeli chodzi o rozkład liczby gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych województwach. Prekursorami agroturystyki w Polsce były przede wszystkim województwa północnej i południowej części kraju i właściwie te województwa przodują w ogólnej statystyce liczby gospodarstw agroturystycznych, co widać dobrze w Tabeli 3. Z tabeli wynika również, że w tych województwach jest również najwięcej skategoryzowanych gospodarstw.

Powodem nierównomiernego rozwoju agroturystyki w kraju są przede wszystkim:

• Zróżnicowanie przyrodnicze kraju

• Nierównomierność ekonomiczna krajów

• Przeszłość historyczna

• Położenie geograficzne (odległość od źródeł ruchu)

• Tradycje wypoczynkowe.

Wyżej wymienione czynniki mają istotny wpływ na to, że poszczególne kwatery, a nawet całe wsie różnią się:

• Sposobem zagospodarowania przestrzennego wsi i rodzajem zabudowy

• Charakterem ekonomicznym gospodarstw agroturystycznych

• Architekturą budynków

• Standardem oferowanych usług.

Tabela 3. Usługi agroturystyczne w roku 2000.

Województwo	Liczba gospodarstw agroturystycznych	Liczba oferowanych miejsc	Liczba gospodarstw skategoryzowanych	Liczba miejsc w gospodarstwach skategoryzowanych	Liczba osób spędzających wakacje w gospodarstwach agroturystycznych
Dolnośląskie	250	3945	47	560	62320
Kujawsko-pomorskie	195	1394	28	245	14842
Lubelskie	256	1636	31	251	7275
Lubuskie	74	865	29	325	4163
Łódzkie	154	1171	1	6	2945
Małopolskie	1227	13603	98	1079	41904
Mazowieckie	214	2389	15	155	6432
Opolskie	68	544	27	270	1850
Podkarpackie	429	3617	97	647	6570
Podlaskie	543	4403	86	706	13684
Pomorskie	617	6105	105	464	14089
Śląskie	167	2308	0	0	3037
Świętokrzyskie	206	1683	69	29	16480
Warmińsko-mazurskie	1000	5000	100	900	125000
Wielkopolskie	249	2168	22	192	18630
Zachodniopomorskie	140	758	15	0	2814

Źródło: Opracowanie Ministerstwa Rolnictwa, „Działanie w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej”

W regionie mazursko-suwalskim i województwie małopolskim znajduje się najwięcej gospodarstw agroturystycznych. Na Mazurach znajdują się gospodarstwa o wyższym standardzie, aniżeli w innych regionach kraju. Są to kwatery nastawione szczególnie na turystów niemieckich i bogatszych Polaków. Suwalszczyzna charakteryzuje się standardem niższym niż Mazury, ale jest on wyższy niż w Polsce centralnej.

Kwatery na Kaszubach i w Borach Tucholskich znajdują się w większości w gospodarstwach pozarolniczych i mają wysoki standard, ale nie brakuje również na tym terenie gospodarstw typowo agroturystycznych. Znajdują się one przede wszystkim w ubogich wsiach w Borach Tucholskich.

Z kolei agroturystyka w Sudetach i na Dolnym Śląsku skierowana jest szczególnie do turystów niemieckich i jest ściśle związana z niemiecką turystyką etniczną. Jednak dużą przeszkodą dla rozwoju agroturystyki na tym terenie jest zanieczyszczenie środowiska naturalnego, co wraz z pewną hermetycznością niektórych grup społecznych, jest trudne do przezwyciężenia, mimo wielu działań organizacyjnych.

W Beskidach i na Podhalu rozwój prywatnej gospodarki wczasowej w postaci nowego budownictwa pensjonatowego, przyczynił się do tego, że typowa agroturystyka występuje tutaj w niewielkim stopniu. Większość ofert na wsi można tutaj zakwalifikować raczej do turystyki wiejskiej. Mało jest tutaj rolników, dla których wynajmowanie kwater jest dodatkowych dochodem obok działalności rolniczej.

Natomiast na terenach wschodnich kraju, tj. Podlasie, Mazowsze, Kurpie, Zamojszczyzna, agroturystyka jest najsłabiej rozwinięta. Pomimo tego charakteryzuje się wieloma cechami „klasycznymi”. Kwatery znajdują się w prawdziwych gospodarstwach. Turyści mają okazję poznać wiele zwyczajów i obyczajów związanych z polską wsią. W wielu gospodarstwach można uczestniczyć w pacach polowych, pomagać w przygotowywaniu tradycyjnych polskich potraw. Znajdują się tutaj gospodarstwa zarówno o wysokim standardzie, jak i o niższym standardzie oraz z różnorodnymi ofertami, co w znacznym stopniu pozwala zróżnicować ceny.

2.4. Stan turystyki w Polsce

Trudna sytuacja gospodarcza w Polsce wywiera negatywny wpływ na warunki prowadzenia działalności turystycznej, w tym agroturystycznej. Sytuacja na rynku pracy, na którym jest ok. 20% bezrobotnych przekłada się na wielkość popytu na produkty i usługi konsumpcyjne. Sytuacja materialna gospodarstw domowych wpływa na realne możliwości uprawiania turystyki.

W 2002 prawie trzy czwarte Polaków (74%), nie wyjechało, na co najmniej tygodniowy wypoczynek urlopowy, podając jako główną przyczynę pozostania w domu, brak pieniędzy. Wyniki tych badań potwierdzają dane statystyczne GUS według, których zaledwie 33,7% gospodarstw domowych uczestniczyło w minimum 5-dniowych krajowych wyjazdach turystycznych. Instytut Turystyki szacuje, że w 2002 roku odbyliśmy 18 milionów takich podróży (w tym wyjazdy wielokrotne tych samych osób), co jest bardzo dużym spadkiem w stosunku do rekordowego 1997 roku - 26 mln podróży. Na uwagę zasługuje także struktura 5-dniowych krajowych wyjazdów według miejsc wypoczynku 2002 roku. Polacy wypoczywali głównie u rodziny i znajomych (44%), czyli nie korzystają zarazem z turystycznej bazy noclegowej, w tym z kwater agroturystycznych

Odzwierciedleniem stanu krajowej turystyki jest odnotowana przez statystykę tendencja spadkowa w zakresie stopnia wykorzystania obiektów zbiorowego zakwaterowania (z 37,0 % w 2000 roku do 33,2% w 2002 r.) oraz bazy agroturystycznej (odpowiednio z 20,4 % do 14,0%).

Negatywny wpływ na wyniki krajowej turystyki ma również spadek zainteresowania ze strony gości zagranicznych. Od 1997 roku statystyka notuje tendencję spadkową w przyjazdach turystów zagranicznych do Polski i liczbie korzystających z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych zbiorowego zakwaterowania.

W 2002 roku, udział turystów zagranicznych w ogólnej liczbie turystów korzystający z noclegów w turystycznych obiektach noclegowych zbiorowego zakwaterowania wyniósł 22,2%, wobec 27,4% w 1995 roku. Szczególnie dla agroturystyki odczuwalna jest mniejsza liczba przyjazdów zamożnych turystów z Niemiec na tereny zachodniej i północnej Polski.

Na poziom rozwoju turystyki w Polsce w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej wskazuje liczba miejsc noclegowych bazy turystycznej przypadająca na 10 tys. mieszkańców. W 2002 r. na 10 tys. mieszkańców Polski przypadały 33 miejsca noclegowe w hotelach i podobnych obiektach i był to najniższy wskaźnik wśród krajów UE (w Austrii -699, Hiszpanii - 574, Holandii - 74 miejsca). Potwierdzeniem są także niższe szacunkowe wpływy z tytułu podróży w Polsce w porównaniu do innych krajów UE.

Szacunkowe dane statystyczne GUS wskazują na malejące wpływy z podróży w Polsce w latach 2000 - 2002, zaś według EUROSTATU, w tym samym okresie w pozostałych krajach UE odnotowano ich wzrost. W 2000 roku wpływy z podróży w Polsce kształtowały się na poziomie 6 195 mln euro, zaś w 2002 r. - 4 524 mln euro, czyli obniżyły się o 27%.

W tym samym okresie na Słowacji i w Danii odnotowano ich wzrost o ponad 30%, na Litwie i Łotwie o ponad 20%, w Austrii, Finlandii, Irlandii, Portugalii i na Słowenii o ok. 10%.

2.5. Korzyści wynikające z rozwoju agroturystyki w Polsce

Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi agroturystyki na obszarach wiejskich w Polsce są konkurencyjne ceny kwater agroturystycznych względem typowych ośrodków wypoczynkowych, w których ceny są porównywalne z cenami ofert zagranicznych. To zachęca do urlopowych wyjazdów za granicę, ale istnieje znacząca grupa osób, która nie może pozwolić sobie na korzystanie, zarówno z oferty wczasów krajowych, jak i zagranicznych. Można przypuszczać, że tańsza oferta agroturystyczna dla tej grupy osób może być zachętą do wypoczynku na wsi.

Czynnikiem bezwzględnie przemawiającym za potrzebą rozwojowi działalności agroturystycznej, podobnie jak każdej innej działalności pozarolniczej jest sytuacja dochodowa ludności związanej z rolnictwem i wysokie bezrobocie na obszarach wiejskich. Agroturystyka stanowi istotny element aktywizacji zawodowej ludności związanej z rolnictwem. Podjęcie działalności gospodarczej w tym zakresie stwarza możliwości pracy dla wszystkich członków rodzin użytkowników gospodarstw rolnych, a także innych osób zamieszkałych na terenach wiejskich.

To dodatkowe, pozarolnicze źródło dochodów z wynajmowania kwater, żywienia turystów oraz sprzedaży produktów rolnych. Agroturystyka może stać się szczególnie istotnym źródłem dochodów dla ludności związanej z małymi gospodarstwami rolnymi o małej skali produkcji rolniczej i niskim poziomie jej towarowości. Skupiska małych, rozdrobnionych gospodarstw są zlokalizowane m.in, we wschodniej i południowo-wschodniej części kraju, czyli na terenach atrakcyjnych geograficznie i krajobrazowo pod względem turystycznym. Agroturystyka to także realna forma działalności pozarolniczej na obszarach typowo rolniczych położonych w pobliżu większych miast.

Rozwój agroturystyki stwarza możliwości rozwoju innych działalności, ponieważ przyciąga turystów i generuje popyt. Wymusza konieczność podejmowania i rozszerzania działalności typu handel, gastronomia, usługi fryzjerskie, transportowe, rekreacyjno-sportowe. Zwiększa popyt na produkty żywnościowe i usługi. Powstają i rozszerzają działalność piekarnie, masarnie, zakłady małej gastronomii itp. Tworzą się nowe miejsca pracy. Wobec powyższego, agroturystyka prowadzi do tworzenia wielu pozarolniczych źródeł dochodów. To szansa ożywienia gospodarczego obszarów wiejskich.

Obok wielu przesłanek przemawiających za rozwojem agroturystyki w Polsce, istnieje szereg przeciwności wynikających z ogólnej sytuacji gospodarczej. Z jednej strony -pogarszanie dochodowości produkcji rolniczej wymusza konieczność poszukiwania innych źródeł dochodów, a agroturystyka bazuje na zasobach gospodarstw rolnych, to z drugiej strony - jej rozwój wymaga inwestycji adaptacyjnych, trudnych w finansowaniu przez użytkowników niskodochodowych i niedochodowych gospodarstw rolnych.

Ponadto czynnikiem utrudniającym rozwój agroturystyki jest stan infrastruktury na obszarach wiejskich. Brakuje dostatecznej sieci i jakości dróg, wyposażenia w telefony, wodociągi i kanalizację. Jest utrudniony dostęp do banków, urzędów pocztowych, placówek służby zdrowia. Brakuje ośrodków rekreacji, sportu, kultury. Barierą jest także brak znajomości języków obcych, co uniemożliwia zaproponowanie oferty cudzoziemcom. Istniejące bariery przekładają się na stan rozwoju agroturystyki i atrakcyjność wypoczynku na obszarach wiejskich.

Według GUS, który zbierał informacje o kwaterach agroturystycznych skategoryzowanych wg. Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne" w latach 1999 - 2002, w 2002 roku w stosunku do roku poprzedniego odnotowano spadek liczby kwater i miejsc noclegowych

Utrzymaniu odpowiedniego poziomu jakości usług agroturystycznych oraz kształtowaniu pozytywnego wizerunku na rynku ofert turystycznych służy system kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej. Kategoryzacja jest prowadzona przez Polską Federację Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” i jest dobrowolna. Obiekt, który uzyskuje określoną kategorię musi spełniać wymagania ogólne oraz szczegółowe dla danej kategorii, w danym typie zakwaterowania i uzyskać niezbędną ilość punktów za jakość usług.

W 1999 roku, w obrębie 638 skategoryzowanych obiektów - 298 obiektów (46,7%) posiadało kategorią standard, 209 gospodarstw (32,7%) kategorię z jednym słoneczkiem, 123 gospodarstwa (19,3%) kategorię z dwoma słoneczkami, zaś tylko 8 gospodarstw (1,4%) otrzymało najwyższą kategorię, trzy słoneczka.

Na podstawie przytoczonych danych można przypuszczać, że dla większości gospodarstw agroturystycznych, koszty inwestycji niezbędnych do podniesienia jakości usług i uzyskania kategorii, bądź wyższej kategorii były zbyt wysokie, lub nie uzasadnione ekonomicznie. Zatem można domniemywać średni poziom usług w kwaterach agroturystycznych.

Rozwój usług turystycznych na świecie powoduje, że turystyka staje się jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki dla wielu państw. Polska również z rozwojem turystyki wiąże duże nadzieje na wzrost gospodarczy kraju. Rozwój turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki może w istotny sposób przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy, umożliwiając gospodarczy rozwój wielu regionów i zaspokojenie potrzeb życiowych ich mieszkańców. Agroturystyka na terenach wiejskich to przede wszystkim dodatkowe źródło dochodów dla ludności związanej z rolnictwem, ale mogłaby stać się alternatywnym źródłem dochodów względem nieefektywnej działalności rolniczej wielu, szczególnie drobnych gospodarstw rolnych. Agroturystyka to także możliwość rozwoju innych działalności, czyli rozwoju gospodarczego regionów atrakcyjnych pod względem turystycznym. Jej rozwój warunkują przede wszystkim możliwości finansowania inwestycji i promocja walorów wypoczynku na terenach wiejskich.

Mimo niewątpliwych korzyści wynikających z rozwoju agroturystyki, szereg przeciwności ogranicza jej rozwój. Niepokojącym zjawiskiem są odnotowane przez statystykę malejące wpływy z turystyki i spadkowa tendencja w przyjazdach turystów zagranicznych do naszego kraju. Obniża się stopień wykorzystania turystycznej bazy noclegowej, w tym zwłaszcza kwater agroturystycznych.

1. Stowarzyszenia agroturystyczne

Agroturystka w Polsce znajduje się w fazie intensywnego rozwoju od lat 90-tych. Powstaje wiele organizacji agroturystycznych zarówno ogólnokrajowych, jak i regionalnych.

W każdym województwie powstają stowarzyszenia agroturystyczne, których działalność ma charakter społeczny, ale odgrywa istotną rolę we wspieraniu i popularyzacji idei turystki wiejskiej i agroturystyki wśród mieszkańców wsi. Stowarzyszenia współpracują również z lokalnymi władzami i samorządami.

Celem stowarzyszenia jest:

• wspieranie idei turystyki wiejskiej w regionie,

• wymiana i upowszechnianie doświadczeń turystyki wiejskiej,

• podniesienie atrakcyjności turystycznej regionu,

• działania marketingowe i promocyjne na rzecz różnicowania działalności gospodarczych na terenach wiejskich,

• propagowanie i pomoc w realizacji różnych form samopomocy finansowej,

• umacnianie tożsamości regionalnej, kultywowanie i popularyzacja tradycji i spuścizny historycznej oraz kulturalnej regionu,

• ochrona środowiska naturalnego,

• ochrona interesów członków stowarzyszenia.

Stowarzyszenia realizują swoje cele głównie poprzez:

• współpracę z krajowymi i zagranicznymi stowarzyszeniami turystycznymi i agroturystycznymi,

• współdziałanie z organizacjami, których działanie pomaga w realizacji celów Stowarzyszenia,

• wymianę doświadczeń, prowadzenie działalności szkoleniowej, konsultacyjnej,

• wymianę kulturalną,

• wspieranie i propagowanie rękodzielnictwa,

• prowadzenie działalności wydawniczej, reklamowej i promocyjnej,

• gromadzenie i dokumentowanie danych związanych z celami
  i działalnością stowarzyszenia,

• propagowanie i wdrażanie alternatywnych źródeł energii, upraw ekologicznych i innych działań na rzecz ochrony środowiska,

• propagowanie i wdrażanie niekonwencjonalnych kierunków produkcji rolniczej,

• działalność gospodarczą służącą realizacji celów statutowych,

• organizację lokalnych biur turystyki wiejskiej.

Poza tym stowarzyszenia organizują różnego rodzaju szkolenia, które ułatwiają rolnikom rozpoczęcie i prowadzenie tego typu działalności.

Do najważniejszych stowarzyszeń agroturystycznych należą:

• Szczecińskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Koszalińskie Stowarzyszenie Agroturystyczne ,,Kosa”

• Gdańskie Stowarzyszenie Agroturyzmu

• Suwalska Izba Rolniczo Turystyczna

• Mazurska Izba Turystyczna i Rolnicza

• Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Sejn i Sejneńczyzny ,,Ziemia Sejneńska”

• Stowarzyszenie Agroturystyczne ,,Sworacy”

• Poznańskie Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych

• Towarzystwo Rolnictwo- Turystyka

• Toruńskie Stowarzyszenie Agroturystyki

• Podlaskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Gorzowskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Lubuskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Lubelskie Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych

• Nadbużańskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Śladkowskie Stowarzyszenie Agroturystyczne Gospodarstwa Gościnne

• Turystyczny Związek Gmin Świętokrzyskich

• Wrocławskie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Sudeckie Towarzystwo Turystyki Wiejskiej

• Sudeckie Stowarzyszenie Agroturystyczne Masywu Śnieżnika

• Agroturystyczne Stowarzyszenie Sląska Opolskiego

• Stowarzyszenie Agroturystyczne GGG Koło w Rożnowie

• Koło Przemyskie Galicyjskich Gospodarst Goscinnych

• Galicyjskie Gospodarstwa Gościnne ,,Bieszczady”

• Pilskie Stowarzyszenie Gospodarstw Agroturystycznych

• Stowarzyszenie Gospodarstw Gościnnych ,,Pomezania”

• Słupskie Stowarzyszenie Agroturystyczne ,,Pomorzanie i Kaszubi”

• Stowarzyszenie Agroturystyczne Wisła - San

• Biebrzańsko- Narwieńskie Towarzystwo Agroturystyki ,,Łoś”

• Stowarzyszenie Agroturystyczne Ziemi Sieradzkiej

• Podkarpackie Stowarzyszenie Agroturystyczne

• Sudeckie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej ,,Zdroje” z/s w Kudowie Zdrój

• Nowosądeckie Stowarzyszenie Agroturystyki

• Stowarzyszenie Barwickie Gospodarstwa Agroturystyczne

Każdego roku powstają nowe stowarzyszenia tego rodzaju. Rolnicy dostrzegają różnorodne korzyści z działalności agroturystycznej. Poza tym z roku na rok powstaje coraz więcej gospodarstw agroturystycznych, a taka działalność wymaga pewnego rodzaju promocji i reklamy, co jest łatwiejsze gdy zajmuje się tym więcej osób w ramach stowarzyszenia.

W roku 1995 dwadzieścia regionalnych stowarzyszeń agroturystycznych powołało Polską Federację Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwo Gościnne”, która miała zasięg ogólnokrajowy. Federacja istnieje do dzisiaj i zajmuje się szerzeniem idei wypoczynku na wsi i promowaniem gospodarstw agroturystycznych.

Działanie federacji jest skierowane przede wszystkim na szerzenie rozwoju agroturystyki na wsi wraz z uwzględnieniem zachowania dziedzictwa kulturowego wsi
i ochroną środowiska naturalnego. Federacja informuje mieszkańców wsi o możliwościach, jakie daje agroturystyka oraz działa na rzecz zachowania odpowiedniego standardu bazy noclegowej.

PFTW „Gospodarstwa Gościnne” zajmuje się kategoryzacją gospodarstw według standardów Unii Europejskiej. Jest to kategoryzacja dobrowolna, więc kategoryzacji podlegają wszystkie obiekty znajdujące się na terenach wiejskich, które nie podlegają ustawowemu obowiązkowi standaryzacji. Dopuszcza się również kategoryzację obiektów podlegających obowiązkowi standaryzacji, w tym jednak przypadku jest to jedynie dodatkowa forma oceny jakości. Kategoryzacja jest przeprowadzana zarówno w obiektach właścicieli zrzeszonych w stowarzyszeniach wchodzących w skład PFTW „Gospodarstwa Gościnne”, jak i w obiektach osób nie zrzeszonych w żadnym stowarzyszeniu.

Celem kategoryzacji jest podnoszenie jakości usług, ujednolicenia oznakowania. Kategoryzacja jest gwarancją odpowiedniej jakości usług w zależności od przyznanej kategorii. Gospodarstwa jednocześnie zyskują prawo do umieszczenia oferty w materiałach promocyjnych Federacji.

Na wniosek zainteresowanych gospodarstw oraz po uiszczeniu odpowiedniej opłaty inspektorzy PFTW przeprowadzają inspekcję. Obiekt musi spełniać zarówno ogólne jak i szczegółowe wymagania dla określenia kategorii w danym typie zakwaterowania. Kategoryzacji podlegają zarówno całe obiekty jak i poszczególne pomieszczenia noclegowe:

• pokoje gościnne (pokój spełniający funkcję sypialni dla 1-4 osób),

• pokoje grupowe (pomieszczenia sypialne powyżej 4 miejsc noclegowych),

• samodzielne jednostki mieszkalne (dom, mieszkanie wynajmowane w całości)

• przyzagrodowe pole namiotowe (miejsce do rozbicia namiotu lub ustawienia przyczepy kempingowej).

Każda kwatera, która otrzymała określoną kategorię ma prawo posługiwać się znakiem PFTW ,,Gospodarstwa Gościnne” przez okres dwóch lat. Po tym okresie w celu utrzymania przywilejów kwatery skategoryzowanej konieczne jest ponowne złożenie wniosku o kategoryzację i poddanie obiektu inspekcji.

Kwatery kategoryzowane są w następujący sposób, od kategorii najniższej do najwyższej:

1. kategoria standard, dla obiektów spełniających minimalne wymagania;

2. kategoria *

3. kategoria **

4. kategoria ***

Rysunek 1. Znaki, które określają kategorię przyznaną przez PFTW „Gospodarstwa Gościnne”
w kolejności : standard, kategoria*, kategoria**, kategoria***.

Źródło: http://www.webmedia.pl/ugostrod/strona_3/ag_kate.htm, z dnia 12.04.2003

Agroturystyka, praca zbiorowa pod redakcją U.Świetlikowskiej, SGGW, Warszawa 1998, s.22

Ibidem, s. 23

www.ce.uw.edu.pl/edukacja/

Ibidiem, str.108

Opracowanie Ministerstwa Rolnictwa, „Działanie w zakresie agroturystyki i turystyki wiejskiej”

M.Drzewiecki,”Agroturystyka”, Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, Bydgoszcz 1995

Centrum Badania Opinii Społecznej, Urlopy 2002, www.cbos.pl

Instytut Turystyki, Charakterystyka podróży krajowych, www.intur.com.pl

Główny Urząd Statystyczny, Turystyka w 2003 r, GUS, Warszawa 2004

Wojciechowska J. 2002: Uwarunkowania rozwoju agroturystyki w Polsce w świetle zmian ilościowych.. Stan i perspektywy rozwoju agroturystyki w województwie pomorskim (materiały konferencyjne). Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa, Gdańsk, s. 70.

1

1

---