EGZAMIN DYPLOMOWY

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

Zestaw nr 1

Zagadnienia ogólnopolitologiczne :

1. Koncepcje definiowania polityki

-Definiowanie polityki; różne ujęcia. Termin polityka pochodzi od grackiego wyrazu politiká, oznaczającego ściśle określone zajęcia: uczestnictwo w zgromadzeniach, naradach, wyborach, wydawanie wyroków sądowych, pełnienie funkcji publicznych.

-Zajęcia te wykonywali obywatele polis - polítes. Dotyczyły spraw wspólnych dla greckiej wspólnoty. Początkowo więc polityka nie była pojęciem ogólnym, ale odnosiła się do greckiej formy życia zbiorowego. Zajęcia polityczne nie były rozumiane jako przejaw wolności jednostki, lecz jako powinności członka wspólnoty.

-Polityka zakładała organiczne istnienie ukształtowanej i uświęconej tradycją, polis, była możliwa i realna tylko w jej granicach.

-W filozofii i myśli politycznej polityka była rozumiana następująco.

• Według Platona była realizacją dobra, dla Arystotelesa drogą do osiągnięcia szczęścia - eudajmonii.

• Machiavelli uważał ją za narzędzie do zdobycia, zachowania i umocnienia władzy. W XVI wieku we Francji, pojmowana była jako wprowadzenie i utrzymanie stanu pokoju społecznego.

• Za klasyczną uważana jest definicja polityki Maxa Webera - dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą.

• Nowożytna koncepcja polityki przejęła antyczne pojęcie, funkcjonuje ono jednak w odmiennych kontekstach (historyczno - społecznych, teoretyczno - intelektualnych). Pojęcie nabrało nowych znaczeń ponieważ pojawiły się nowe cele polityki - wolność, niepodległość, sprawiedliwość, nowe podmioty - związki zawodowe, partie, nowe metody działań politycznych -dyplomacja, integracja. Działania polityczne mają także charakter publiczny. Hannah Arendt wskazuje na istnienie, w nowożytnej koncepcji polityki, różnic między ludźmi i grupami ludzkimi. Jest to faktem zasadniczym dla polityki, która jest działaniem dotyczącym spraw porządku współżycia i życia zbiorowego jednostek i grup społecznych, odmiennych, które żyją jednak wspólnie.

• W Leksykonie politologii (red. Herbut, Antoszewski) ukazane jest pięć różnych ujęć polityki. Jest to orientacja formalnoprawna - działalność instytucji państwowych, aparatu państwowego. W podejściu behawioralnym jest dowolnym układem stosunków społecznych, w których występuje wyraźna obecność kontroli, wpływu, władzy lub autorytetu. W orientacji funkcjonalnej rozumiana jako funkcja systemu społecznego zapewniająca jego rozwój poprzez rozwiązywanie konfliktów. W podejściu racjonalnym jest to podejmowanie decyzji w ramach procesu sprawowania władzy i gry o władzę, w którym udział biorą rozmaite podmioty. W stanowisku post behawioralnym rozumiana jest jako czynnik zmniejszający, usuwający ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb ludzi. We współczesnym języku politycznym pojawia się pojęcie post polityki. Określa ono stan współczesnej polityki. Porzucone zostały spory ideologiczne, sama ideologia została uproszczona i dopasowana do przekazu medialnego, który powinien być krótki i zrozumiały. Media pełnią w post polityce rolę pośrednika pomiędzy politykami a obywatelami, przez co mogą swobodnie kreować i wpływać na przekaz polityczny. Znaczącą rolę zaczynają w polityce odgrywać marketing polityczny, PR. Nastąpiło odejście od wielkich sporów ideologicznych. Bardzo ważną rolę odgrywa internet, dzięki niemu obywatele mogą 24 godziny na dobę śledzić wydarzenia polityczne (przykład post polityka B.Obama).

2. Istota i funkcje nauki o polityce

Nauka o polityce (nauki polityczne), badająca i analizująca zjawiska, procesy, wydarzenia, fakty z zakresu stosunków politycznych. Należy do dziedziny nauk humanistycznych jako samodzielna dyscyplina. Spełnia funkcję opisowe i wyjaśniające oraz prognostyczne. Przedmiotem jej jest całokształt stosunków politycznych, wszystkie dziedziny i postacie działalności politycznej społeczeństwa, uwarunkowania procesów politycznych, styki polityki z innymi dziedzinami ludzkiej egzystencji. Jest więc nauką rozległą, przy czym różnorodność i wielopostaciowość polityki implikuje konieczność istnienia określonych działów.

Funkcje nauki o polityce.

1/ funkcja opisowa - wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na tytanie, jaka jest rzeczywistość polityczna? W tym celu badacz dokonuje selekcji informacji z różnych źródeł, nie kierując się osobistymi sympatiami lub antypatiami. Posługuje się przy tym metodami i technikami naukowego opisu rzeczywistości;

2/ funkcja wyjaśniająca - wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, jakie przyczyny spowodowały zaistnienie danego zdarzenia i dlaczego przybrały taką, a nie inną formę. Przy poszukiwaniu odpowiedzi na te pytania badacz posiłkuje się materiałem uzyskanym w ramach funkcji opisowej;

3/ funkcja prognostyczna - realizację tej funkcji umożliwiają wcześniejsze dwie funkcje, dzięki którym badacz ma już wiedzę na temat: „jak było i dlaczego tak, a nie inaczej?”. Funkcja ta polega na konstruowaniu prognoz wydarzeń, czy też procesów politycznych. W jej ramach badacz dąży do odpowiedzi na pytania: jaka rzeczywistość będzie w przyszłości oraz w jakich warunkach mogą zaistnieć określone wydarzenia polityczne? Funkcja ta to obszar ryzyka i niepewności;

4/ Funkcja instrumentalna.

a/ wiąże się z procesem decydowania politycznego, w którym badacz ma za zadanie odpowiedzieć na pytania: jakie podjąć decyzje i działania, aby osiągnąć pożądane rezultaty polityczne?, a także co należy zrobić, aby zapobiec danym zdarzeniom?

b/ polega także na uzasadnianiu wyboru danej strategii i taktyki danych działań politycznych. Zawiera możliwość zejścia z naukowego podejścia do przedmiotu na pozycje propagandy politycznej. Ten sposób wykorzystywania nauki o polityce widoczny szczególnie w państwach autorytarnych i dyktaturach.

c/ związana jest także z kształceniem kadry urzędniczej dla instytucji państwowych, samorządowych, a także prywatnych.

3. „Zimna wojna” w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej

Zimna Wojna

Okres zimnej wojny można zdefiniować jako stan wrogości i rywalizacji pomiędzy USA i ZSRR i ich sojusznikami od 1947 r. do II połowy lat 80'. Przejawiał się on stosowaniem metod politycznych i propagandowych bez bezpośredniego użycia sił, ale z zaangażowaniem się w liczne konflikty m.in. w Afryce i Azji. Jej bezpośrednią przyczyną była doktryna Trumana - pogląd dotyczący amerykańskiego poparcia dla narodów borykającymi się z presją zewnętrzną lub wewnętrzną. Presja ta miała być zamachem na wolność narodów i utożsamiana była z widmem rewolucji robotniczej. Zimna wojna często kojarzona jest z terminem tzw. żelaznej kurtyny. Było to określenie porządku powojennego, użyte przez premiera Wielkiej Brytania - Winstona Churchila na przemówieniu w amerykańskim mieście Fulton w 1946 r.

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także - w wysokiej i rosnącej mierze - kontroli ze strony Moskwy.

Do pierwszych konfliktów pomiędzy mocarstwami doszło w latach 1945-1946 w związku z ekspansją ZSRR na Iran i Turcję. USA wspierało również siły rojalistyczne w Grecji przeciwko socjalistycznej partyzantce. W 1947 r. kraje satelickie pod naciskiem Moskwy odrzuciły plan Marshalla. Miała być to bezzwrotna pomoc amerykańska dla krajów Europy na odbudowę zniszczeń i podniesienie niskiego poziomu życia, spowodowanych konfliktem w latach 1939-1945. Z propozycji skorzystały najbardziej Wielka Brytania, Francja i RFN. Nacisk Stalina był kolejnym przykładem na potwierdzenie tezy, iż chce on utrzymać pozycję dominującą w regionie. Odpowiedzią na plan amerykańskiego sekretarza stanu była deklaracja ZSRR złożona w Szklarskiej Porębie w 1947 r. Przedstawiciele europejskich partii komunistycznych powołali wówczas do życia Kominform, który zastąpił wcześniejsza międzynarodówkę komunistyczną (Kominter). Państwa należące do tej organizacji międzynarodowej mogły liczyć na materialną pomoc ZSRR oraz wojskowe poparcie w razie konfliktu z zachodnimi imperialistami. Obietnica ta została odebrana jako groźna i aby nie dopuścić do dalszych zdobyczy terytorialnych na Starym kontynencie w 1949 r. z inicjatywy USA wiele państw Europy zachodniej oraz Kanada powołały do życia NATO (Pakt północnoatlantycki). Z czasem dołączyły doń: Turcja (1952), RFN (1955) i Hiszpania (1982). W odpowiedzi na to ZSRR doprowadziło do powstania Układu Warszawskiego w 1955 r. W skład drugiego układu wojskowego weszły wszystkie republiki ZSRR oraz jego satelici. Ponadto od 1949 r. Moskwa była już w posiadaniu broni jądrowej.

Co się tyczy przykładów konfliktów na świecie, w które uwikłane były dwa bloki militarne, to warto wspomnieć o wymienianych już konfliktach na kontynencie azjatyckim (np. na półwyspie koreańskim), na Bliskim wschodzie (Izrael, Afganistan) oraz w Afryce (Mozambik, Angola). ZSSR wspierał również przewrót wojskowy na Kubie w 1959 r. oraz zaangażowany był w tzw. kryzys kubański z 1961 r. W odpowiedzi na rozmieszczenie rakiet średniego zasięgu na terytorium Turcji - Rosja zareagowała umieszczeniem podobnej instalacji na Kubie. Kryzys został zażegany dzięki porozumieniu prezydenta Johna Kennedy'iego oraz przywódcy Nikity Chruszczowa.

(inne źródło) Mimo kilku niebezpiecznych kryzysów nie doszło nigdy w czasie jej trwania do bezpośredniego starcia zbrojnego między obu mocarstwami, chociaż żołnierze amerykańscy i radzieccy uczestniczyli w akcjach bojowych podczas niektórych wojen regionalnych (Korea, Wietnam). Zimą wojnę można określić jako złożony, o wielu stadiach rozwojowych, długotrwały proces wykazujący określoną dynamikę, rozwijający się w wielu sferach, przebiegający od jednego do drugiego punktu kulminacyjnego, pod wpływem różnych czynników warunkujących i realizujących.

Samo pojęcie zimnej wojny po raz pierwszy zostało użyte w tekście przemówienia przygotowanego przez Herberta Bayrda Swope. Wygłosił je amerykański finansista i doradca prezydenta USA, przewodniczący Komisji Energii Atomowej Bernard Baruch, przed stanową izbą ustawodawczą w Colombia 16 kwietnia 1947 roku. Jeszcze w tym samym roku zostało ono spopularyzowane w artykułach na temat amerykańskiej polityki zagranicznej, a następnie w książce autorstwa Waltera Lippmana.

Zimna wojna definiowana jest najczęściej jako stan permanentnej wrogości

i dwubiegunowej rywalizacji nacechowanej w wysokim stopniu napięciem

i konfrontacją między dwoma systemami społeczno-politycznymi i gospodarczymi ale nie przekraczającej progu konfliktu zbrojnego. W arsenale stosowanych środków zimnej wojny poczesne miejsce zajmowały instrumenty oddziaływania ideologicznego, politycznego i ekonomicznego, z wykorzystaniem mechanizmów tzw. wojny ekonomicznej

i psychologicznej oraz subwersji.

4. Główne podmioty stosunków międzynarodowych

Uczestnicy stosunków międzynarodowych sensu largo

- zorganizowana lub jakakolwiek całość, która odgrywa dającą się określić rolę w stosunkach międzynarodowych.

Uczestnicy stosunków międzynarodowych sensu stricte

- formalnie zorganizowana całość

- nie podlegająca innemu podmiotowi

- Działające samodzielnie i dobrowolnie

-z przynoszącym spodziewane rezultaty zamiarem wpływania na stosunki międzynarodowe i zachowania innych uczestników

- zmienność do aktywności: zmienna lub utrwalona

Państwo jako uczestnicy Stosunków międzynarodowych

Definicja państwa jako uczestnika SM

Terytorium, suwerenna władza, ludność, zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami

Państwa: najważniejsi uczestnicy stosunków międzynarodowych, najwyżej zorganizowane podmioty zbiorowe. Państwo jest suwerenną wspólnotą terytorialno - polityczną (jej głównymi atrybutami jest suwerenność, terytorium i ludność). Każde państwo ma niezbywalne prawo do suwerennego reprezentowania swych interesów w środowisku międzynarodowym. Formami aktywności międzynarodowej państwa są: utrzymywanie stosunków z innymi uczestnikami SM, zawieranie umów, podpisywanie konwencji, współtworzenie organizacji, udział w konferencjach. Ograniczenia zdolności do działań:

1. Zdolność do działań międzynarodowych jest wspólna dla wszystkich państw, jednak zakres tych działań zależy od potencjału i zasobów danego państwa. Stąd też na arenie międzynarodowej bierze się podział na: a) mocarstwa uniwersalne: działalność w jakimkolwiek miejscu globu we wszystkich dziedzinach (np. USA);

2. b) mocarstwa sektorowe: działalność w jakimkolwiek miejscu globu w jednej dziedzinie, np. gospodarce (np. Japonia); c) mocarstwa regionalne: działalność w określonym rejonie w jakiejkolwiek dziedzinie (np. Francja); d) państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska.

3. Zdolność do działań danego państwa zależy też od stopnia uznania go przez inne państwa; brak oficjalnego uznania ogranicza aktywność i prestiż danego kraju.

4. Zdolność do działań ograniczają również zawarte umowy międzynarodowe; np. państwa neutralne nie mogą należeć do organizacji sojuszniczych itp.

5. Zdolność do działań ograniczona jest także przez autonomię posiadaną przez dany kraj;

6. Zdolność do działań zależy od zakresu nawiązanych stosunków dyplomatycznych (które w latach 1945 - 1971 były zrywane 213 razy).

Stosunki międzynarodowe są to realne kontakty, związki i interakcje zachodzące pomiędzy

podmiotami stosunków międzynarodowych.

Stosunki międzynarodowe to również nauka, dyscyplina badawcza zajmująca się analizą tych

realnych interakcji.

Podstawowe podmioty stosunków międzynarodowych

- państwa

- organizacje międzynarodowe (międzyrządowe i pozarządowe)

- narody

- korporacje transnarodowe

Według I.Poiuk-Rysińskiej uczestników stosunków międzynarodowych można zdefiniować jako „podmioty zdolne do aktywności międzynarodowej, a więc do zmieniania lub amiędzynarodowych można zaliczyć : państwa, narody, organizacje międzynarodowe oraz uczestników transnarodowych.

Państwa

Państwa należą do najważniejszych uczestników i podmiotów międzynarodowych stosunków politycznych. Podstawą ich funkcjonowania są systemy polityczne, w obrębie których funkcjonują oraz normy prawa międzynarodowego. Państwa mają zasadniczy wpływ na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych. Kreują, regulują i determinują całość stosunków międzynarodowych. Mają nie zmienne prawo do suwerennego działania na arenie międzynarodowej realizując różnorodne formy swej aktywności międzynarodowej, począwszy od zawierania umów po korzystanie ze środków pokojowego załatwiania sporów.

Atrybuty uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych :

• Celowa, świadoma, zorganizowana całość

• Zdolność do samodzielnego działania w skali międzynarodowej

• Zdolność do wywierania wpływu na stosunku międzynarodowe

Atrybuty państwowości, czyli powstanie państwa :

• Wyzwolenie się spod obcego panowania np.: Polska

• Rozpad jakiegoś państwa np.: Austro - Węgry

• Oderwanie się części terytorium od istniejącego już państwa :

o 1901 r. - Panama od Kolumbii

o 1971 r. - Bangladesz od Pakistanu

o 1992 r. - Erytrea od Etiopii

• Połączenia się dwóch lub więcej terytoriów w jedna całość :

o Tanganika + Zanzibar = Tanzania

Powstanie państwa jest procesem historycznym i długotrwałym. Państwo powstaje z woli ludzi zamieszkujących dane terytorium. Państwo, które nie powstaje w demokracji może mieć problemy z akceptacją innych państw i funkcjonowaniem w środowisku międzynarodowym. Państwo może być uznane albo w drodze faktów, albo w drodze faktów przez podpisanie umowy o wymiarze międzynarodowym.

Cechy państwa :

• Najbardziej skomplikowana grupa społeczna i organizacja

• Najbardziej wpływowy, aktywny i dynamiczny uczestnik stosunków międzynarodowych

• Organizacja terytorialne, która ma do dyspozycji określone terytorium

• Organizacja powszechna, która daje wszystkim ludziom znajdującym się na jego terytorium obywatelstwo

• Organizacja absolutna, która reguluje wszystkie dziedziny życia ludzi tam zamieszkujących

• Organizacja suwerenna, która w sposób samowładzy rządzi na swoim terytorium

• Organizacja posiadająca całkowity monopol na przymus

Funkcje państwa :

• Rozjemcy - wchodzi w system prawny i dokonuje rozjemstwa

• Obronna - broni praw

• Inwestycyjna - inwestuje w ludzi

• Biurokratyzacji - państwo strzeże się przed samym sobą

Według zakresu efektywności zdolności do działań międzynarodowych, wszystkie państwa można podzielić na następujące grupy :

• Mocarstwa uniwersalne - zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich dziedzinach stosunków zewnętrznych np.: USA

• Mocarstwa sektorowe - zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie np.: w gospodarce - Japonia

• Mocarstwa regionalne - zdolne do efektywnego oddziaływania w regionie np.: Francja

• Państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej np.: Polska

Narody

Naród to wielka społeczność związana wspólnotą losów historycznych, kulturą, językiem, niekiedy religią, zamieszkują oni jedni terytorium oraz łączy ich wspólnota życia ekonomicznego. Wyrazem tej wspólnoty jest świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów, dążenie do poszanowania prestiżu narodowego oraz działanie mające na celu tworzenie i umacnianie własnego państwa. Narody mogą stać się podmiotami stosunków międzynarodowych tylko pod warunkiem dysponowania swą organizacją lub przynajmniej reprezentacją.

Można wyróżnić dwa kierunki procesów narodowotwórczych :

• narodowo-twórcza rola państwa, czyli państwo prowadzi świadomą, celową politykę na rzecz utrzymania jedności narodu

• państwowo-twórcza rola narodu, czyli gdy naród dąży do utworzenia własnego państwa

Narody w stosunkach międzynarodowych mogą uczestniczyć :

• pośrednio - narody, które posiadają własne państwo

• bezpośrednio, czyli państwa, które nie posiadają własnego państwa, ani struktur pośredniczących w stosunkach międzynarodowych

Kwestia narodowa ujawnia się trzema etapami :

• pod koniec XIX wieku, kiedy zaczęły się działania zmierzające do zjednoczenia Niemiec i Włoch

• po I wojnie światowej, na tle różnic narodowościowych, rozpad Austro-Węgier

• po II wojnie światowej, czyli z ruchami dekolonizacyjnymi

Narody w porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działań międzynarodowych. Mogą one nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od stosunków międzypaństwowych. Narody mogą zwierać traktaty międzynarodowe ; mogą uczestniczyć w pracach organizacji międzynarodowych i mogą wchodzić w skład różnych związków państw, ale nie ma zasadach zupełnego członkostwa.

Nacjonalizm - ideologia, gdzie wartością nadrzędną uznawany jest własny naród, a wszelkie działania polityczne są podejmowane i oceniane przez pryzmat dobra i interesów tego narodu. Polityka nacjonalizmu, polega na wyzwalaniu państw

Internacjonalizm - to proces umiędzynaradawiania różnych form życia społecznego państwa. Polityka internacjonalizmu, polega na tym aby wolne narody mogły żyć w zgodzie

Zasada samostanowienia narodów - oznacza, że każdy naród ma prawo do utworzenia własnego państwa

Organizacje międzynarodowe

Organizacja międzynarodowa powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływanie wzajemnie oraz uznaje celowość ich powtarzania, zabezpieczania normatywno-organizacyjnego i kontrolowania. Samo powstanie organizacji międzynarodowej zależy od występowania stosunkowo wysokiego stopnia zgodności interesów państw, które mają stać się jej członkami, a warunkiem jej powodzenia jest względnie stały charakter takiej zgodności. Organizacje rządowe - zrzeszają tylko państwa. Organizacje pozarządowe - zrzeszają osoby prawne i fizyczne

Według kryterium zakresu kompetencji przedmiotowych organizacje międzynarodowe dzielą się na :

• Wszechstronne

o ONZ

o Organizacja Państw Amerykańskich

o Organizacja Jedności Afrykańskiej

• Wyspecjalizowane

o FAO

o UNESCO

o Bardzo duża część organizacji pozarządowych

Według kryterium przestrzennego organizacje dzielimy na :

• Uniwersalne np.: ONZ

• Regionalne np.: Wspólnota Europejska

• Mieszane np.: NATO

Według kryterium interesów i potrzeb organizacje można podzielić na :

• Organizacje polityczne np.: Unia Zachodnioeuropejska

• Organizacje gospodarcze np.: Wspólnota Europejska

• Organizacje kulturalne i oświatowe np.: UNESCO

Funkcje organizacji międzynarodowej :

• Stabilizacja zmierzająca do utrzymania i utrwalenia statusu quo politycznego, ekonomicznego lub kulturalnego

• Legalizacja, która sprowadza się do potwierdzenia ważności nowych sytuacji faktycznych w stalunkach międzynarodowych

• Integracja zbliżająca uczestników stosunków międzynarodowych wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokajania wspólnych potrzeb i interesów

Wśród organizacji pozarządowych można wyróżnić :

• Polityczne - Światowa Unia Chrześcijańsko - Demokratyczna

• Sportowe - Międzynarodowa Federacja Lekkiej Atletyki

• Wyznaniowe - Światowy Kongres Żydów

• Naukowe - Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego

• Kulturalne i oświatowe - Międzynarodowa Federacja Operatorów Filmowych

Uczestnicy transnarodowi

Uczestnicy transnarodowi to osoby, które łączą siły w skali międzynarodowej, po to, aby coś zrobić. Zajmują się sprawami, którymi państwo nie jest w stanie zaspokoić.

Istota i zakres podmiotów transnarodowych :

• Kryzys zaufania do państwa

• Zwątpienie w wartość dobrobytu

• Zakończenie „zimnej wojny” i upadek żelaznej kurtyny

• Rozwój technologii, postęp w edukacji

Uczestnicy transnarodowi nie biorą żadnych środków pieniężnych od państw, starają się nie podporządkowywać żadnemu państwowi. Kapitałem uczestników transnarodowych są pieniądze przeznaczone od zwolenników transnarodowych.

Cele organizacji transnarodowych :

• Przepływ idei i poglądów

• Polityczne

• Ekonomiczne

• Kulturalne

• Wpływ na opinię publiczną

• Socjalne

Typy uczestników transnarodowych :

• Wielkie grupy społeczne z ich organizacjami np.: Palestyńczycy, Kurdowie, Światowy Kryzys Żydów, społeczność Romska

• Małe grupy społeczne wraz z ich organizacjami np.: Światowy Ruch pokojowy, Światowy Ruch Rozbrojeniowy, Masowy Ruch Obrońców Środowiska

• Korporacje transnarodowe - dysponują wielką ilością funduszy, nie mają własnego państwa, ich celem jest powiększenie swoich funduszy, istnieją w wielu państwach, najczęściej słabo rozwiniętych np.: Nike, Reebok, General Motors

• Organizacje pozarządowe - posiadają uczestników pozarządowych i rządowych, cele realizują bardzo skutecznie. Przeprowadzają akcje charytatywne dzięki rozwojowi telekomunikacji

5. Istota i funkcje państwa

PAŃSTWO jest to najwyższa polityczna, terytorialna, przymusowa organizacja społeczeństwa, posiadająca swoisty aparat władzy i suwerenność, posługująca się prawem w celu realizacji swoich zadań.

Platon

► Rządy najlepszych (arystokracja) przeradzają się w

► rządy najdzielniejszych (timokrację), następnie w

► rządy bogatych (oligarchię), następnie w

► rządy ludu (demokrację) zmieniające się najczęściej w wyniku przewrotu w

► rządy jednostki (tyranię).

 Platon bezskutecznie próbował wcielić w życie swoje idee na Sycylii. Następnie jego idee państwa stanowego stały się podstawą koncepcji średniowiecznych, w których filozofów zastąpili duchowni, a strażników - rycerze. Późniejsza krytyka uznawała Platona za prekursora totalitaryzmu ze względu na postulowaną całkowitą reglamentację wszystkich aspektów życia.

► Idealne państwo polega na podziale zadań i tak jak trzem częściom duszy odpowiadają trzy cnoty, tak samo powinny odpowiadać im trzy stany społeczeństwa:

 stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiających prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia;

 stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa,

 stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne.

Arystoteles

► Arystoteles twierdził, że państwo jest naturalną formą społeczeństwa ("człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie"). Tak samo jak każda forma, państwo powinno być więc dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków w którym funkcjonuje. Oznaczało to w praktyce, że różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw. Jedne społeczeństwa wymagają monarchii a inne dobrze funkcjonują w warunkach demokracji. Jednak pierwotniejsza od państwa jest rodzina (wspólnota domowa), z połączenia których powstaje gmina, a dopiero z połączenia gmin - państwo. Arystoteles opowiadał się wbrew Platonowi za poszanowaniem własności prywatnej, ale jednocześnie uważał za usprawiedliwioną instytucję niewolnictwa.

Koncepcje państwa

► Koncepcja Arystotelesa - określał państwo jako pewna wspólnotę

(organizacje) rożnych grup ludzi niezbędnych do jego istnienia; państwo w tym ujęciu to wspólnota równych.

► Trójelementowa definicja państwa Jellinka - ludność + terytorium + władza najwyższa.

► Ujecie państwa przez katolicka naukę społeczna - Tomasz z Akwinu; traktuje państwo jako społeczność doskonałą, samowystarczalną, niezależną i samorządną; istnienie pastwa wiąże się ściśle z występowaniem pewnego porządku prawnego oraz władzy, która by chroniła obywateli, miała możliwość zaspokojenia ich potrzeb oraz gwarantowała im pokój od zewnątrz.

► Marksistowska wizja świata - zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą klasie panującej.

► Polski filozof Czesław Znamierowski twierdził, ze państwo jako organizacja władcza, unormowana konstytucją, jest niezbędna dla społeczności o większej liczbie mieszkańców, żyjących na większym terytorium - celem państwa jest ochrona i obrona mieszkańców, utrzymanie porządku wewnętrznego.

Państwo na przestrzeni lat

► Starożytni grecy - państwo-miasto - polis.

► Rzymianie - civitas, res publika , imperium.

► W wiekach średnich - regnum dla państwa rządzonego przez monarchę, jak również pojawiło się nowe pojecie terra ,czyli ziemia.

► W znaczeniu dzisiejszym termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII i XIX

Typy państw:

- niewolnicze

- feudalne

- kapitalistyczne

- socjalistyczne

► Państwo niewolnicze

 Podział ludzi na wolnych i niewolników. Ludzie wolni byli właścicielami dóbr materialnych, oraz niewolników. Tworzyli oni klasę patrycjuszy, posiadali podmiotowość polityczną i prawną, mogli sprawować władzę. Spośród nich pochodził monarcha, lub zależnie od panującego systemu wódz, cesarz, imperator. W niektórych państwach ukształtowała się również druga grupa ludzi wolnych zwanych plebejuszami, posiadali oni podmiotowość prawną i polityczną, lecz nie mieli dużych majątków, przez to materialnie byli zależni od patrycjuszy. Jednak najliczniejszą klasą byli niewolnicy, nie posiadali żadnych praw, traktowani byli przedmiotowo. Klasa ta stanowiła podstawę egzystencji całego społeczeństwa. System taki panował głównie w państwach starożytnych na bliskim wschodzie oraz w państwach śródziemnomorskich - w Grecji i Rzymie.

► Państwo feudalne

 System Feudalny kształtował się stopniowo przez przeobrażanie systemu niewolniczego, był też rezultatem osiadłości plemion wędrownych. Podstawą ekonomiczną były duże własności ziemskie tzw. latyfundia, należące do warstw najzamożniejszych czyli monarchów, kleru i rycerstwa. Początkowo wszystkie ziemie należały do monarchy, lecz nadawał je on ludziom zasłużonym dla państwa. Struktura społeczeństwa oparta była na stanie majątkowym i publicznym. Stopniowo zanikała klasa niewolników, lecz w różnym stopniu, zależnym od stanu majątku. W konsekwencji tego ukształtowały się 4 warstwy społeczne:

 szlachta,

 duchowieństwo,

 mieszczaństwo,

 chłopstwo.

► Jedynie 3 pierwsze warstwy były uprzywilejowane. Chłopów dzieliło się na poddanych czyli na zależnych prawnie od swego pana i na pańszczyźnianych, czyli mających obowiązek pracy lub innych świadczeń na rzecz pana, ale nie byli oni całkowicie ubezwłasnowolnieni. Ustrój w feudalizmie oparty był na jednowładztwie monarchy.

► Państwo kapitalistyczne

 Ten typ ukształtował się jako efekt walki z feudalnym absolutyzmem. Kształtował się poprzez rewolucję antyfeudalną, burżuazyjną. Podstawowym założeniem dla tego typu była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (opracowana we Francji po Wielkiej Rewolucji Francuskiej, 1789 roku). W XIX wieku dokonywały się rewolucje w różnych krajach, co umożliwiało likwidację feudalizmu i wprowadzenie kapitalizmu. Podstawą ekonomiczną dla tego typu jest ideologia liberalizmu, która zakłada swobodę działalności gospodarczej oraz wolny rynek, to toruje drogę do rozwoju ekonomicznego. Została zniesiona feudalna hierarchia własności. Własność prywatna była nienaruszalna i podlegała ochronie prawnej. Ustrój społeczny oparty był na zasadzie równości wszystkich ludzi wobec prawa, bez względu na pochodzenie, majątek, religię, rasę czy narodowość.

► Państwo socjalistyczne

 Stosunki ekonomiczne opierały się na zasadzie własności społecznej środków produkcji, oraz na centralnym planowaniu rozwoju gospodarki narodowej. To wiązało się z ograniczeniem bądź likwidowaniem sektora prywatnego w gospodarce. Hasłami tego okresu były „zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka” i „każdemu według jego pracy”. Podział społeczny w tym typie wyglądał tak:

 klasa robotnicza (najważniejsza),

 pracujące chłopstwo,

 pracująca inteligencja.

Ustrój polityczny opierał się na zasadach:

 klasowości państwa,

 ludowładztwa (sojusz ludu pracującego miast i wsi),

 przewodniej w społeczeństwie roli partii komunistycznej.

Funkcje państwa

► Funkcją państwa nazywa się całokształt jego działalności w określonej sferze życia społeczeństwa. Zakres, intensywność i treść działalności pastwa zmieniają się w procesie historycznym. Każde jednak państwo realizuje funkcje wewnętrzną i zewnętrzną.

 Funkcja wewnętrzna państwa polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa kraju. Służą temu działania podejmowane m.in. przez organy administracji, policje, prokuraturę, sadownictwo, służby więzienne.

 Funkcja zewnętrzna to całokształt działalności prowadzonej w zakresie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, zmierzającej do ochrony interesów, których rzecznikiem jest dane państwo. Funkcje te realizują przede wszystkim służby dyplomatyczne danego kraju.

 Funkcja gospodarczo-organizatorska wyraża się w organizowaniu gospodarki i oddziaływaniu na nią. To zagwarantowanie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych itp.

 Funkcja socjalna w zależności od stopnia jego zamożności i realizowanej doktryny politycznej, obejmuje działania zmierzające do zapewnienia między innymi egzystencji jednostkom i grupom społecznym, bezpieczeństwa i higieny pracy, do tworzenia miejsca pracy, ochrony środowiska naturalnego.

6. Formy państwa

Formy państwa

► Ze względu na formy rządów , czyli struktury organów państwa i stosunków panujących między nimi wyróżniamy:

 monarchię (reprezentantem jest władca sprawujący władzę w zasadzie dożywotnio)

 republikę (organy państwa - jednoosobowe lub kolegialne - są powoływane na określony czas w drodze wyborów).

Monarchie mogą być: nieograniczone (absolutne) lub ograniczone (parlamentarne) a republiki: demokratyczne i autorytarne.

► Ze względu na ustrój polityczny wyróżniamy:

 państwa demokratyczne - (pluralistyczne społeczeństwo wpływa na skład organów sprawujących władzę i ich sposób działania)

 państwa autorytarne (istnieje ograniczony pluralizm i zawężony wpływ społeczeństwa na organy sprawujące władzę, Np. Polska Piłsudskiego, Portugalia Salazara)

 państwa totalitarne (brak pluralizmu, kontrola przez państwo wszelkich dziedzin życia publicznego, a nawet sfer ściśle prywatnych, Np. III Rzesza, ZSRR).

► Ze względu na system polityczny wyróżniamy formy państwa:

 parlamentarne (rząd powoływany przez głowę państwa, musi posiadać poparcie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność Np. Polska, Włochy)

 prezydenckie (silna pozycja prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych, odpowiadającego za politykę zagraniczną, będącego zwierzchnikiem sił zbrojnych, Np. USA)

 mieszane (stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego, Np. Francja).

► Ze względu na strukturę terytorialną wyróżniamy:

 państwa unitarne (wewnętrznie jednolite, w których jednostki administracji lokalnej są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności),

 państwa złożone (składające się z części, które mają pełny lub ograniczony zakres suwerenności). Państwa złożone mogą występować w postaci unii personalnej (związek dwóch lub więcej państw połączonych tylko osobą głowy państwa), unii realnej (związek dwóch lub więcej państw mających wspólną głowę państwa, politykę zagraniczną, wojsko i finanse, Np. Polska i Litwa po 1569r.)

 państwo federacyjne (państwo związkowe mające własne organy federalne, którym poszczególne państwa federalne przekazują część praw suwerennych, Np. RFN)

 państwa konfederacyjne (związek państw powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń, Np. WNP - państwa byłego ZSRR).

Prawne kryteria państwowości

► Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montewideo w 1933 roku, określane są następująco: (artykuł 1.) "Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

 stałą ludność,

 struktury karne,

 suwerenną władzę,

 określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

 zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe.

Elementy pojęcia państwa jako organizacji społeczeństwa

► Dość powszechnie interpretuje się państwo jako formę organizowania się społeczeństwa na określonym etapie jego rozwoju społecznego. W tym znaczeniu państwo jest to polityczna organizacja społeczeństwa, wyposażona w suwerenną władzę, jest też organizacją terytorialną i przymusową.

► Poszczególne elementy takiego sposobu ujęcia pastwa:

 Państwo, jako organizacja polityczna, gdyż koncentruje swoja aktywność wokół zarządzania.

 Państwo, jako organizacja suwerenna, której suwerenność ma wymiar zewnętrzny - państwo to organizacja niezależna od innych państw w podejmowaniu decyzji i wewnętrzny - władza państwa jest władzą najwyższą.

 Państwo, jako organizacja terytorialna, tzn. obejmuje ludzi znajdujących się na danym terytorium zakreślonym granicami; państwo zachowuje wyłączność do danego terytorium.

 Państwo, jako organizacja przymusowa, a przynależność do niej ma charakter sformalizowany: określa ją obywatelstwo.

7. Istota i funkcje partii politycznych

Definiowanie pojęcia partia polityczna

Burke „zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową”
Duverger „ wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej”
Sartori „ to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym
i jest zdolna wysunąć po przez wybory kandydatów na stanowiska publiczne”
Hosbach „ zrzeszenie osób z takimi samymi politycznym przekonaniami przekonaniami celami, które władzę państwową podporządkowują ich urzeczywistnieniu.
Skrzydło „zorganizowana grupa osób dobrowolnie zrzeszona, wyznająca podobne zasady polityczne wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności, zmierzającej do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie
i zrealizowania to drogą swoich interesów”
Weber „ stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zapewnienie w ten sposób szans zdobycia władzy w ramach związku,
a aktywnym członkom uzyskanie tą drogą szansy zaspokojenia materialnych lub/i duchowych potrzeb”
Wojtaszczyk „partia polityczna, to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o wspólnych preferencjach politycznych,
która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej”

Partia polityczna- to zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi
o podobnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy drogami demokratycznymi.

FUNKCJE

Kształtowanie opinii Partia polityczna jako grupa osób wyraża ich poglądy. Ich wynikiem jest program polityczny, który zamierza realizować. Zadaniem partii jednak jest nie tylko poruszanie pewnych zagadnień na forum partyjnym, ale przede wszystkim docieranie z nimi do szerokich rzesz odbiorców, do jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Partia polityczna staje się w tym wypadku dość istotnym elementem życia politycznego, bowiem kształtuje opinię publiczną. Próbuje przekonać Nas do poparcia swojego programu, namawia do dialogu. Pełni jednocześnie rolę informatora, ale także i wychowawcy, kształtując nasze polityczne postawy.  

Funkcja wyborcza Funkcja wyborcza jest realizowana przez partię prawie przez cały okres jej bytności na scenie politycznej. Jednak szczególnie mocno podczas wyborów parlamentarnych czy samorządowych. Wówczas partia stara się przekonać jak największą liczbę osób do swojego programu, a co za tym idzie do oddania głosu w wyborach właśnie na nią.  

Funkcja rządzenia Funkcja rządzenia może być rozumiana dwojako. Po pierwsze jako sprawowanie władzy po wygranych wyborach. Po drugie możemy tę funkcję pojmować jako próbę wpływu opozycji na władze państwowe. Jest to niejako funkcja o charakterze kontrolnym.

 Zadaniem partii, która sprawuje rządy w kraju, jest nie tylko realizacja jej przedwyborczego programu, ale również pełnienie funkcji łącznika pomiędzy społeczeństwem a państwowymi organami. W swoich szeregach winna mieć osoby (polityczną elitę), dla których sprawowanie władzy jest misją. 

Funkcje partii politycznej to zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnienia

w systemie politycznym danego państwa. Uczony niemiecki Klaus von Beyme wymienia cztery podstawowe funkcje pełnione przez partie polityczne:

• określenie celów przez tworzenie programów politycznych;

• artykułowanie i łączenie się elementów interesów społecznych;

• mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństw w ramach istniejącego systemu politycznego;

• rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu.

Sigmund Wenman wyróżnia cztery podstawowe funkcje partii politycznej:

1. organizowanie chaotycznych żądań społecznych - określenie celów przez tworzenie partii politycznych i organizowanie chaotycznych żądań społecznych wiąże się z tym, że partie polityczne są pośrednikami idei przez stałe eksponowanie i wyjaśnianie doktryn politycznych. Dzięki praktycznej znajomości sytuacji państwa i wiedzy

o stanie społecznych oczekiwań partie określają swe cele przez tworzenie programów politycznych (to funkcja ideologiczno-programowa);

2. ,wychowanie ludzi w duchu odpowiedzialności politycznej - każda partia prezentuje wyborcom i ich grupom interesów wizję społeczeństwa jako całości. Przystosowuje potrzeby obywateli do potrzeb społeczeństwa jako całości, a nawet żąda poświęceń w imię wspólnoty;

3. spełniania roli ogniwa łączącego rząd z opinią publiczną - w demokracjach niezbędna jest więź łącząca przywódców z ich zwolennikami. Zadaniem partii jest utrzymanie otwartych kanałów tej komunikacji. Partie stają się dzięki temu rzecznikami rządu - partie rządzące lub czynnikami kontrolującymi rząd i jego organizację - partie opozycyjne;

4. selekcji przywódców - funkcja ta jest elementem mechanizmów wyłaniania elity rządzącej państwem.

Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów społecznych: wiąże się

z ujawnianiem, formułowaniem, hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie decyzyjnym przez partie polityczne preferencji odpowiednich grup społecznych, będących zwolennikami tych ugrupowań.

Funkcja wyborcza: realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem

w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programów wyborczych.

Funkcja rządzenia: występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa, można je określić jako kontrolę rządu lub opozycję do rządu.

Funkcja ekspresyjna: partie polityczne wytwarzają retorykę służącą do przekładania społecznych potrzeb i interesów w strukturze społecznej na postulaty działań oraz wywieraniu nacisków w tej materii.

8. Podstawowe typy partii politycznych

Typologia partii politycznych

-partie honoracjów- ugrupowania oparte na luźnych i nietrwałych więzach, kierowane przez niezawodnych przywódców

-partie masowej integracji- ugrupowania o dużej liczbie członków, które starają się dotrzeć do szerokich mas

-partie kadrowe- partie bardzo silnie scentralizowane skupiające dużą liczbę członków

Kryterium programowe- konserwatywne, liberalne, socjaldemokratyczne, chadeckie, komunistyczne, faszystowskie, ekologiczne,

- partie patronażu- ugrupowania, których głównym celem jest wybór jego przywódców na kierownicze stanowiska w aparacie państwowym np. partie w USA

- partie światopoglądowe- ugrupowania, którego polityka jest skierowana na artykulację i realizację idei politycznych mieszczących się w określonym światopoglądzie

wg. Duvergera

-partia kadrowa- partia scentralizowana w kierownictwie a na poziomie lokalnym luźna struktura. Partia fachowców skupiająca się na zdobyciu poparcia ale przed wyborami

-partia masowa- bardzo duża zbiurokratyzowana partia, tworząca wiele afiliowanych organizacji.

-partia półmasowa- połączenie masowej i kadrowej. W scentralizowana

w kierownictwie, fachowcy a na szczeblu lokalnym duża biurokracja.

Wg. Sobolewskiego

-partie parlamentarne

-partie pozaparlamentarne

-partie o silnej artykulacji- ma dokładnie określone w statucie normy np. awansu, przyjmowania, wykluczania

-partie o słabej artykulacji- jeszcze nieokreślone

-partie wewnętrznie demokratyczne

-partie scentralizowane- partie wodzowskie, mają oddziały lokalne, które nie posiadają autonomii

9. Istota i typy systemów partyjnych

Systemy partyjne można sklasyfikować według następujących kryteriów:

1. ilościowego

To kryterium stanowi odwołanie do ilości partii jakie przejawiają działalność w życiu politycznym oraz biorą czynny udział w całym mechanizmie sprawowania władzy politycznej. Tak więc najważniejszym kryterium nie jest rozróżnienie wszystkich partii, które działają w danym kraju, ale wyodrębnienie przede wszystkim tych które mają możliwość dojścia do władzy oraz aktywnego uczestnictwa w jej sprawowaniu.

Przy zastosowaniu kryterium ilościowego można wyróżnić następujące systemy:

1. jednopartyjny

2. dwupartyjny

3. wielopartyjny

Podstawą działania systemu jednopartyjnego jest zakaz funkcjonowania innych ugrupowań partyjnych oprócz tej sprawującej władzę. Jednakże trzeba zaznaczyć, iż w ramach takiego systemu istnieją różne formy, które różnią się miedzy sobą. Z jednopartyjnością mieliśmy do czynienia w państwie faszystowskim, w czasach realnego socjalizmu, a także w pokolonialnych krajach

Niemy i Włochy są odpowiednimi przykładami państw, gdzie prawny status jaki posiadała partia faszystowska był podobny do stanowiska prawnego państwowego organu. Wynika to z faktu, iż cechą charakterystyczną jednopartyjności jest dążenie do upaństwowienia rządzącej partii oraz nadania jej aspektów władczych. Taka sytuacja sprawiała, ze partia łączyła kierownictwo polityczne z funkcją bezpośredniego sprawowania władzy łamiąc tym samym wszelkie zasady praworządności państwowej.

Jeśli chodzi o charakterystykę systemu jednopartyjnego w krajach o ustroju realnego socjalizmu to występuje tu formalnoprawna odrębność w kompetencjach partyjnych organów - które są organem politycznego kierownictwa życia społecznego od państwowych organów, które realizują funkcję sprawowania władzy dzięki kierowniczej cechy komunistycznej partii.

Natomiast z jednopartyjnością w pokolonialnych krajach mamy do czynienia przede wszystkim w krajach afrykańskich oraz niektórych krajach Azji. System taki w większości jest po prostu następstwem panującej tam tradycji, ale też często ze względów pragmatycznych. Powszechne jest tam bowiem łączenie partyjnych oraz państwowych stanowisk.

System dwupartyjny.

Jest to system w którym cechą charakterystyczną jest to, iż może funkcjonować więcej niż dwie partie, lecz tylko dwie z tych partii mają rzeczywiste szanse na zdobycie władzy.

System taki posiada z reguły bardzo duży wpływ na polityczne orientacje, a więc i wyborcze zachowania elektoratu. Najbardziej prawdopodobnymi zachowaniami w takiej sytuacji są działania mające na celu przeciwdziałanie polaryzacji danego społeczeństwa oraz uzyskanie przez elektorat swoistego poczucia wpływu, na to która partia zdobędzie władze.

Zmiana danej partii która aktualnie rządzi na inną nie jest równoznaczna z radykalnym zwrotem w założeniach realizowanej polityki. Jeżeli rząd potrafi utrzymać się przez całą kadencję, jest to bardzo pozytywny przejaw, gdyż daje on szansę na zrealizowanie długodystansowych politycznych celów. Tak wiec, system dwupartyjny jest jak najbardziej pożądany, gdyż daje stabilność polityczną, przy ograniczonych możliwościach podziału.

Jeśli chodzi o system wielopartyjny, to jego cechą charakterystyczną jest to, że trzy a nawet więcej partii mogą uzyskać szansę na sprawowanie władzy. To co jednak trzeba podkreślić, iż taki system świadczy o dość dużym zróżnicowaniu oraz rozbiciu społeczeństwa. Jednostka w takim układzie ma znacznie mniejszy wpływ na rządy, natomiast mają go gównie partie polityczne.

Często system też zapowiada niestabilność oraz częste zmiany na płaszczyźnie realizacji polityki.

2. kryterium jakościowe

Kryterium jakościowe pozwala na ujawnienie różnorodności wśród podobnym do siebie pod względem liczby partii danych systemów partyjnych. To właśnie jakościowo skierowane typologie dają możliwość przybliżenia, występujących w praktyce ustrojowej różnorodnego zróżnicowania krajów.

Wśród najczęściej wymienianych kryteriów należą:

- konkurencyjność wśród partii

- charakter założeń programowych oraz walka międzypartyjna

- częstotliwość zmian partii sprawującej władzę

- przebieg procesu formułowania rządu

Jeśli chodzi o konkurencyjne partyjne systemy, które związane są przede wszystkim ze swobodnym tworzeniem i działaniem partii politycznych są charakterystyczne dla demokracji krajów zachodnich, a także europejskich państw postkomunistycznych.

Cecha konkurencyjności partii ujawnia się przede wszystkim podczas walki o władzę między partiami i to nie tylko w okresie organizowania wyborów, ale także w etapie sprawowania władzy.

Do systemów partyjnych niekonkurencyjnych zalicza się: faszystowskie partyjne systemy, większość pokolonialnych krajów, a także państwa realnego socjalizmu.

Można wyodrębnić następujące partyjne systemy:

- konkurencyjne

- oparte na urzędomaniach

- monopolistyczne

Charakter poszczególnych programów oraz założeń partii politycznych oraz sposobu walki międzypartyjnej to drugie z jakościowych kryteriów, które pozwala na wyodrębnienie następujących systemów:

Zideologizowanego - który charakteryzuje się tym, iż konkurencyjność jaka występuje miedzy partiami wynika w głównej mierze z różnic ideologicznych, które zawierane są w programach, strategiach oraz taktykach działania głównych politycznych ugrupowań.

Pragmatyczny - nie występuje tutaj duży dystans ideologiczny pomiędzy głównymi ugrupowaniami partyjnymi w systemie. Natomiast konkurencyjność przejawia się głównie z konkretnych hasłach programowych oraz prezentowanych programach alternatyw. Klasycznym przykładem takiego systemu jest system partyjny w Stanach Zjednoczonych.

Określenie częstotliwości zmian partii, która sprawuje władzę daje możliwość wyróżnienia systemów hegemonicznych i zmiennych.

Cechą charakterystyczną systemu hegemonicznego jest to, iż jedna partia znajduje się przy władzy przez znaczny okres czasu i to nawet wtedy, kiedy musi samodzielnie sformułować rząd ( na przykład w poszczególnych okresach w Japonii, Indii, Norwegii czy Stanach Zjednoczonych), ale także wtedy, kiedy pełni ona rolę partii dominującej w rządowej koalicji, tak było na przykład w powojennych Włoszech.

Natomiast w zmiennym systemie partyjnym dochodzi do czystych i regularnych zmian partii, które sprawują władzę, przykładem jest Polska w latach 1921-1926, albo IV Republika Francuska.

Zrównoważony system partyjny - przykłady takich systemów występują w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych lub RFN. Cechą charakterystyczną tych systemów jest bardzo wyraźna polaryzacja, jednak nie ma długiego okresu dominacji jakiegoś jednego ugrupowania. Występuje konkurencyjność, która zazwyczaj toczy się pomiędzy dwoma partiami, a czasem większą ilością ugrupowań, jednak są one skupione wokół dwóch biegunów. Cechą jest również tendencje do regularnych zmian rządu.

Niezrównoważony system partyjny

Cechą charakterystyczną takiego systemu jest sprawowanie rządów przez jedną partię lub odgrywanie przez nią dominującej pozycji w koalicji. Przykładem jest Szwecja, gdzie dominuje Partia Socjaldemokratyczna przez ponad 40 lat - do 1976 roku, albo RFN z dominującą partią CDU - szczególnie w okresie rządów Adenauera.

Partyjny system rozproszony

Cechą charakterystyczną tego systemu jest to, iż nie ma tu wyraźnej polaryzacji, a nawet kilka partii ma szanse uzyskania podobnych wyników wyborczych. Cechą jest również to, ze skład polityczny rządu może zmienić się też miedzy wyborami. Nie oznacza to jednak, iż takie rządy charakteryzują się niestabilnością, przykładem jest Holandia.

3. kryteria ilościowo-jakościowe

Jeśli chodzi o typologie partyjnych systemów, które stworzone zostały na podstawie osobnych ilościowych oraz jakościowych kryteriów wzajemnie się nie wykluczają. Łączne ich stosowanie daje możliwość przybliżenia różnych aspektów charakterystycznych dla działań współczesnych partyjnych systemów.

M. Sobolewski - polski badacz i znawca literatury wymienia następujące systemy funkcjonujące w ramach wielopartyjnych systemów:

- system partii dominującej

- system kooperacji partii

- systemy dwu-blokowe

- systemy wielopartyjnego rozbicia

System dominującej partii

Charakterystyczną cechą tego systemu jest to, że istnieje jedna partia, która zajmuje dominującą pozycję. W następujących po sobie wyborach właśnie ta partia uzyskuje zdecydowaną większość głosów. W parlamencie posiada ona absolutną przewagę i jest nawet zdolna do powołania jednopartyjnego rządu. Przykładem są Indie - głównie do końca 60 -tych lat, lub Meksyk.

Również pozostałe państwowe stanowiska obsadzane są przez przedstawicieli dominującej partii. Mamy tu do czynienie także z kumulacją stanowisk państwowych oraz partyjnych.

Jeśli chodzi o system kooperacji to polega on na tym, że poszczególne partie, a zwłaszcza te które mają jakieś wiesze znaczenie, podejmują ze sobą współpracę. Z reguły w systemie tym jest tak, ze poszczególne partie startują osobno do wyborów, konkurują ze sobą w czasie kampanii wyborczej, ale po zakończeniu wyborów rezygnują z konkurencji i podejmują ze sobą współpracę. Przykładem może być przejściowy okres w Wielkiej Brytanii podczas II wojny światowej, albo RFN podczas tzw. "wielkiej koalicji" w latach 1966-1069, kiedy funkcjonowały partie CDU/CSU oraz SPD.

Efektem jest często zanik odpowiedzialności rządu przed parlamentem oraz znaczne ograniczenie znaczenia samego parlamentu, na przykład Szwajcaria.

Dwu-blokowy system

Jest to wielopartyjny system, który charakteryzuje się tym, że są dwa bloki partyjne, które ze sobą konkurują. Po zakończeniu wyborów władze sprawuje jeden blok, który zdołał zdobyć absolutną większość głosów w parlamencie.

Cecha pozytywną tego systemu jest to, że rządy takie są stabilne i występuje zanik kontroli nad rządem przez parlament. Przykładem może być Francja od roku 1962.

System wielopartyjnego rozbicia - jest odmianą wielopartyjnego systemu, gdzie występuje partia większościową, która miałaby przewagę nad pozostałymi partiami.

Istnieje więc potrzeba utworzenia koalicji, po to by móc uzyskać niezbędną większość do prawidłowego sprawowania rządów. Jak jednak pokazuje historia - rządy wielopartyjnych demokracji z czasów międzywojnia, systemy takie mogą prowadzić do totalitaryzmu.

Znawca i badacz literatury w swoich publikacjach, obok kryterium ilościowego wyróżnił również następujące jakościowe kryteria:

- występujący dystans pomiędzy partiami o charakterze ideologicznym oraz światopoglądowym

- intensywność konfliktowa między tymi partiami

- znaczenie danych partii w procesie formułowania rządu

Na podstawie tych kryteriów, w zachodnich demokracjach wyróżnione zostały takie wielopartyjne systemy:

System dwupartyjny z samodzielnymi rządami.

Polega on na tym, że funkcjonują dwie partie, które zwrócone są bipolarnie wobec siebie i zmieniają się - samodzielnie tworząc rządy.

Jeśli chodzi o polaryzację to nie odgrywa ona istotnego znaczenia ( przykładami są Nowa Zelandia oraz Stany Zjednoczone).

Pluralizm umiarkowany

W systemie tym dystans pomiędzy znaczącymi partiami w systemie jest nieduży. Występuje dążenie do budowania koalicji biegunowych.

a) samodzielne rządy, jak się da, to bez koalicji, na przykład w Kanadzie, Austrii lub Wielkiej Brytanii

b) rządy koalicyjne - długotrwałe, przykład system rządów w Austrii do 1982 roku lub RFN w okresach: 1957-1966, 1969-1982 lub od 1983.

c) koalicje środka albo tzw. wielkie koalicje, na przykład w Belgii, Islandii, Luksemburgu, Holandii, Szwecji, Grecji, Norwegii lub Szwajcarii.

Pluralizm spolaryzowany

Występuje w tym systemie od 5 do 7 organizacji partyjnych. Cechą charakterystyczną jest występowanie ideologizacji partyjnego systemu, a także występowanie tendencji do odśrodkowej konkurencji. W konsekwencji stanowi to zagrożenie do legitymizacji partyjnego systemu.

1. główna opozycja, która niszczy środek na przykład w Republice Weimarskiej lub Drugiej Republice Hiszpańskiej

2. osłabione odśrodkowe następstwa głównej opozycji, na przykład we Francji, Hiszpanii, Finlandii czy Włoszech.

System partii hegemonicznej w pluralizmie spolaryzowanym.

Cechą charakterystyczną jest to, że główna - dominująca partia tworzy rząd, który może być zagrożony albo w wyniku koalicji wszystkich albo większości innych ugrupowań partyjnych, na przykład w Meksyku, Irlandii ( Fianna Fail ), Izraelu do 1977 roku, Japonii ( Partia Liberalno-Demokratyczna).

10. Pojęcie i elementy składowe systemu politycznego

system polityczny - to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad i norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.

system polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych - formalnych i nieformalnych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Elementy składowe systemu politycznego

• Społeczność, której byt jest współzależny, składająca się z grup o interesach zbieżnych i sprzecznych,

• Organizacje artykułujące i reprezentujące interesy tych grup poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej bądź wywieranie na nią wpływu,

• Instytucje władzy państwowej, dysponujące monopolem uzgadniania interesów zarówno sposobami perswazji, jak przymusu i przemocy,

• Formalne i zwyczajowe normy regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemu,

• Ideologie i strategie polityczne, stanowiące oprogramowanie ukierunkowujące działalność systemów państwowych i partyjnych,

• Instytucje i organizacje międzynarodowe do których są afiliowane państwa i partie polityczne, których rola wzrasta w warunkach integracji kontynentalnych i globalizacji.

11. Rola państwa w gospodarce rynkowej

Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce to:

• rola legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji. Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);

• rola regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;

• rola dostarczyciela dóbr publicznych. Dobra publiczne to takie, które państwo może dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb społeczeństwa;

• rola redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca elementem systemu państwa opiekuńczego);

• rola właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku (przedsiębiorstw państwowych).

Część tych zjawisk musi występować w normalnej gospodarce, część wcale nie musi. W roli legislacyjnej nikt państwa nie zastąpi, bo tylko państwo może stanowić prawo i egzekwować jego przestrzeganie. Podobnie rzecz się ma z rolą regulacyjną, choć z niektórych polityk gospodarczych można świadomie zrezygnować (np. rezygnując z własnej waluty - tak postąpiła Panama, wprowadzając dolara amerykańskiego, a także kraje strefy euro, rezygnując ze swoich walut narodowych i narodowej polityki pieniężnej). Rola dostarczyciela dóbr publicznych może być bardziej lub mniej rozwinięta, w zależności od tego co uważamy za takie dobra - np. w Polsce opiekę medyczną uważa się za dobro publiczne, a w USA za dobro prywatne.

Z roli redystrybucyjnej teoretycznie można w ogóle zrezygnować (w bardzo ograniczonym zakresie stosowana jest np. w Ameryce Łacińskiej) - jednak ceną za to byłyby ogromne nierówności społeczne, prawdopodobnie nie do zaakceptowania we współczesnej Europie.

Wreszcie rola właścicielska może być stosowana w bardzo różnym zakresie, zależnie od panującego systemu ekonomicznego: państwo komunistyczne było właścicielem większości majątku produkcyjnego, państwo o gospodarce rynkowej zazwyczaj stara się ograniczyć swój udział do niezbędnego minimum, zdając sobie sprawę z większej efektywności własności prywatnej, w stosunku do publicznej. Jednak decyzja, gdzie znajduje się to minimum, jest często bardzo trudna. W USA państwo nie sprawuje niemal żadnych funkcji właścicielskich w stosunku do podmiotów gospodarczych (wyjątki stanowią jednak takie instytucje jak np. poczta). Z kolei np. w Austrii państwo jest nadal posiadaczem kolei, większości energetyki, wielkich banków i przedsiębiorstw przemysłowych.

12. PRL - państwo totalitarne czy autorytarne?

Trzeba podzielić na etapy- system ewoluował:
-1945-47(8) wojna domowa, ale system wielopartyjny, spore swobody gospodarcze i kulturalne, terror bezpośredni,
-1948-54(56)okres zamordystyczno-totalitarny
-1956-1970 okres odwilżowo - autorytarny, z elementami dyskusji wewnątrzpartyjnej o obliczu socjalizmu
-1970-80 dekada gierkowska-propagandowo otwarta, selektywność represji, pewne swobody kulturalne
-1980-89 Solidarnościowo-Jaruzalski

Można jednak wyróżnić pewne cechy wspólne dla wszystkich okresów w dziejach PRL i na tej podstawie udzielić odpowiedzi na pytanie, czy było to państwo totalitarne, czy autorytarne. Najlepiej chyba posłużyć się analizą różnic między tymi systemami autorstwa Jerzego Borejszy - jest to bezapelacyjnie najbardziej uznane zestawienie.

W okresie 1944-48 komuniści walczyli o pełnię władzy. Przy pomocy ZSRR udało im się wyeliminować rząd londyński w Jałcie. Potenm przy pomocy NKWD w zasadzie wykończyć resztki konspiracji wrogiej PPR. Wreszcie rozbić legalnie działającą opozycję zmuszając do ucieczki z kraju przywódcę PSL S. Mikołajczyka.
Polemizowałbym z pojęciem o swobodach gospodarczych - po prostu po kawałku likwidowano wolny rynek wprowadzając faktyczny państwowy monopol i gnębiąc sektor prywatny "domiarami" oraz upaństwawiając i uspołeczniając co się dało (cała zabawa została nazwana bitwą o handel)
Okres 1948-56 to stalinizm w Polsce. Z PPR usunięto grupę Gomułki za "narodowy komunizm" a pełnię władzy przejęli agenci Kremla z B. Bierutem na czele. Potem przymusowo wcielono PPS do PPR (pod hasłem walki o jedność ruchu robotniczego)i powstała PZPR. Stworzono do indoktrynacji młodego pokolenia ZMP. Jednocześnie stosowano wszędzie wzory sowieckie - Sowieci obsadzali urzędy polskie (łącznie ze stanowiskiem MON dla marszałka Konstantego Rokossowskiego) próbowano kolektywizować rolnictwo a głównym wrogiem władzy stała się ostatnia niezależna instytucja - Kościół katolicki (list "Non possumus", aresztowanie prymasa Wyszyńskiego, proces bpa Kaczmarka). Od śmierci Stalina dojrzewał kryzys, który wybuchł wydarzeniami poznańskimi z czerwca 1956r. Opanowanie władzy przez Gomułkę zakończyło okres stalinizmu. (ten okres spokojnie można uznać za totalitarny)
1. Totalitaryzm jest rewolucyjny, niesie idee nowego ładu. Autorytaryzm to ideologia restauracji starego porządku, sanacji porządku zastanego, no i anty rewolucji. Czyli bez wątpienia tu PRL jawi się jako totalitarny.
2. Rola propagandy: w totalitaryzmie wszelkie media są ściśle podporządkowane, a propaganda jest wszechogarniająca. Autorytaryzm przykłada mniejszą wagę do propagandy, dopuszcza też pewne elementy wolności przekazu (o czym zaraz). Znowu + dla totalizmu.
3. Totalitaryzm jest masowy, wymaga od ludzi aktywności i entuzjazmu. Autorytaryzm wymaga od masy tylko biernego posłuszeństwa. PRL we wszystkich odsłonach zaganiał na pochody, wiece, masówki i czyn społeczny. Znowu + dla totalizmu.
4. Gospodarka: każdy totalizm wprzęga gospodarkę w ideologię i centralnie nią steruje. W autorytaryzmie skala ingerencji jest daleko mniejsza, choć w 90% przypadków dominuje etatyzm. Znowu wychodzi, że i w tej dziedzinie PRL odpowiada totalitarnym "standardom".
5. Totalitaryzm stara się zlikwidować wolność. Autorytaryzm nie likwiduje wolności, ale przedefiniowuje ją i podporządkowuje racji stanu. W PRL owszem, istniały enklawy wolności, ale takowe istnieją w każdym totalizmie (oprócz Korei Północnej...). Jednakże w PRL żadna społeczna aktywność na szerszą skalę nie mogła się odbywać bez kontroli i reglamentacji ze strony państwa. Nie było prywatnych mediów, stowarzyszeń nie sterowanych przez partię. Znowu wszystko wskazuje na to, że i tu PRL był totalitarny.
6. Terror w państwie totalitarnym jest wszechogarniający. W państwie autorytarnym zaś dokładnie wiadomo, w kogu uderzy i stosuje się go zgodnie z macchiavellistyczną zasadą "kiedy trzeba". Tutaj PRL po roku 1956 już totalitarny nie jest.

Na szybko można ustrój PRL w latach 1956-1989 określić, jako "w założeniu totalitarny - w praktyce autorytarny". Elementem totalitaryzmu była skala inwigilacji społeczeństwa i dążenie władzy do kontrolowania, czy ukierunkowania każdego przejawu niezależnej działalności społecznej. Nie stosowano natomiast masowego terroru, raczej dlatego, że masowy opór społeczny zdławiono w latach 40-tych. Również propaganda czasów PRL nie dorównuje tej z krajów totalitarnych. Wynika to pewnie z tego, że skuteczność propagandy zależy w głównej mierze od natężenia państwowego terroru wobec własnych obywateli.

Można jeszcze dodać, że system pomalutku przechodził od totalitaryzmu do autorytaryzmu. Już w epoce Gomułki (1956-70) narodziła się opozycja wewnątrzpartyjna zwana "rewizjonistami" pragnąca stopniowej demokratyzacji. W epoce Gierka do tej grupy dołączyli przedstawiciele opozycji niepodległościowej także nie związanej z socjalizmem (ROPCiO, KPN), co zaowocowało 1980 r. "Solidarnością". Także zmienił się charakter terroru z masowego na "punktowy". Ponadto zezwalano (lub wręcz zmuszano) na emigrację co było spowodowane pogłębiająca się zależnością od zachodnich kredytów i konieczność liczenia się ze stanowiskiem wolnego świata (choćby konsekwencje helsińskiego KBWE z 1975 r.). Czyli można spokojnie stwierdzić, ze mimo "zewnętrznych" cech totalitaryzmu (jak pisał w poście Ironside) system "wewnątz" nabrał cech autorytarnych bo zniknąl masowy terror, który jest konieczną cechą totalitaryzmu.

13. Organy polityki zagranicznej państwa

Polityka zagraniczna państw - każde państwo za pomocą polityki zagranicznej realizuje na arenie międzynarodowej swoje cele i interesy. Polityka zagraniczna jest ściśle powiązana z polityką wewnętrzną. Jest to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw. Każde państwo zabiega o realizację określonych interesów. Muszą one uwzględniać interes narodowy. Jest on określany przez elity polityczne, władzę wykonawczą, grupy nacisku (biznes, przemysł), opinię publiczną. Interes narodowy to po prostu żywotne interesy państwa i obywateli ułożone hierarchicznie, według przyjętego systemu wartości. Realizacja interesu narodowego na arenie międzynarodowej koliduje często z interesami innych państw i wymaga podjęcia odpowiednich działań w polityce zagranicznej.

Polityka zagraniczna - działania prowadzone przez władze państwa na arenie międzynarodowej, zmierzające do realizacji określonych zadań poprzez współprace z innymi krajami lub wywieranie na nie nacisku.

Polityka zagraniczna zwykle jest kształtowana tak, aby chroniła narodowe interesy państwa, bezpieczeństwo, cele ideologiczne oraz dobrobyt ekonomiczny. Może to mieć miejsce za pomocą pokojowej współpracy z innymi narodami lub poprzez agresję, wojnę i wyzysk.

Wiek XX przyniósł niesłychany wzrost znaczenie polityki zagranicznej wraz z powstaniem możliwości wzajemnego współdziałania niemal wszystkich narodów w takiej czy innej formie dyplomatycznej.

Polityka zagraniczna - prowadzona jest przez upoważnione organy państwa jako polityka zewnętrzna. Jest to w znaczeniu sensu largo zorganizowany wysiłek państwa na zewnątrz podporządkowany realizacji jego interesów. Polega na kształtowaniu otoczenia państwa na korzyść modyfikowania sytuacji niekorzystnych.

Władza wykonawcza realizuję politykę zagraniczną państwa poprzez ministerstwo spraw zagranicznych wraz ze stojącym na jego czele członkiem Rady Ministrów, ministrem spraw zagranicznych.

Władza ustawodawcza dysponuje parlamentarną komisją spraw zagranicznych, stałymi delegacjami do zgromadzeń parlamentarnych i grupami bilateralnymi w ramach Unii Międzyparlamentarnej.

Organy pañstwowe w stosunkach miêdzynarodowych: Państwo realizuje stosunki z innymi państwami poprzez organy, osoby reprezentujące okreœlone funkcje, które prowadzą stosunki z innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Organy okreœla konstytucja państwa. Prawo odnosi się do organów i osób, które w imieniu państwa prowadzą stosunki międzynarodowe. Istotne znaczenie ma międzynarodowe prawo zwyczajowe, pewne organy nie muszą mieć pełnomocnika.( art.7 Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów 1969r ustęp 2): ze względu na pełnione funkcje reprezentują państwo bez pełnomocnika:

• Głowa państwa, szef rządu i minister spraw zagranicznych-zawarcie traktatów.

• Szefowie misji dyplomatycznych (ambasadorzy)-przyjęcie tekstu traktatu.

• Przedstawiciel akredytowany przez państwo na konferencji-przyjęcie tekstu

z konferencji.

Drugą sferą prawa międzynarodowego są PRZYWILEJE I IMMUNITETY, których zakres okreœla prawo zwyczajowe. Jest obok prawa traktatowego najstarszym działem. (nietykalnoœæ poselska, zawieranie porozumień). Funkcje organów państwowych w stosunkach miêdzynarodowych.

Głowa państwa: rola tradycyjna, suweren reprezentował państwo na zew. Prawo do nieograniczonego reprezentowania państwa, immunitet. Obecnie uprawnienia okreœla konstytucja, są one ograniczone.

Trzy kompetencje podstawowe:

• wysyła ambasadorów i przyjmuje ambasadorów państw obcych;

• nominacja ambasadora przez głowę państwa, przy której akredytowani są ambasador państw obcych;

• prawo zawierania umów miêdzynarodowych.

Ratyfikacja: związanie, ostatni akt związania najważniejszych umów.

Wypowiada wojnę i zawiera pokój w imieniu państwa.

Przywileje i immunitety:

• pełna nietykalność osobista, za bezpieczeństwo odpowiada Państwo gospodarz.;

• wyłączenie spod jurysdykcji karnej, administracyjnej, cywilnej w państwie gdzie przybywa oprócz przypadku posiadania nieruchomoœci prywatnej;

• zakaz propagandy defomacyjnej w stosunku do głów państwa.

Zasady te ogranicza rozwój praw międzynarodowego. Trendy rozwojowe: wg kazusu Pinocheta, potwierdzono zasadê kontynuacji immunitetu głowa państwa po zakończeniu funkcji nie może być karana. Nie ma immunitetu całkowitego w sprawach karnych i jurysdykcji krajowej, zbrodnie, ludobójstwo tortury, porwania jako przestępstwo. Konstytucja RP art.133 kompetencje prezydenta w stosunkach międzynarodowych. Ust.1 Prezydent jest najwyższym reprezentantem państwa w zew. Stosunkach międzynarodowych:

• Ratyfikuje i wypowiada najwa¿niejsze umowy miêdzynarodowe;

• Mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach;

• Przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli innych państw.

Ust.2 formułuje prewencyjną kontrolę umów do Trybunału Konstytucyjnego.

Ust.3 Współdziała w zakresie polityki międzynarodowej Z Prezesem Rady Ministrów.

• Część umów, mniej istotnych wymaga zgody sejmu wyrażonej w ustawie art.89 Konstytucji RP.

• Art.135 rola prezydenta: organem doradczym Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

Art.141Powołanie Rady Ministrów (R. Gabinetowa i prezydent) w sprawach szczególnych.

• Ambasadorowie dwustronni: np. przedstawiciele przy ONZ, przy konferencjach.

- Nominacja od Ministra Spraw Zagranicznych;

- Sejm: tajne głosowanie w Komisji Spraw Zagranicznych. Decyzja nie wiąże prezydenta.

•Wniosek do premiera;

- Wniosek do prezydenta.

Ambasadorowie akredytowani przy prezydencie.

Listy akredytacyjne, że dana osoba jest przedstawicielem państwa czy organizacji miêdzynarodowej.

Kontrasygnata ministra spraw zagranicznych np. przedstawiciel Wspólnot Europejskich

Parlament - rola kontrolna w stosunkach międzynarodowych w dziedzinach:

• Zawierane umów międzynarodowych, zgoda w formie ustawy na ratyfikacje przez prezydenta.

• Komisje Spraw Zagranicznych w sejmie:- K..D.S.Integracji

K.D.Prawa Europejskiej

w senacie :-Komisja do spraw międzynarodowych i integracji

zadania: informacja o polityce traktatowej państwa

opiniowania kandydatów na ambasadorów

œledzi procesy akcesyjne, informacje o MSZ

• Funkcje kontrolne:

Ekspoze w sprawie polityki zagranicznej przez ministra spraw zagranicznych

Interpelacje posłów w sprawach polityki zagranicznej

Zaangażowanie w sprawy zagraniczne

Art.116 K RP sejm decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju ( napaść zbrojna na terytorium lub wspólna obrona przeciwko agresji). Jeœli sejm nie może się zebrać decyzje o sprawie wojny podejmuje prezydent.

Art.136 upoważnia prezydenta o mobilizacji powszechnej na wniosek premiera

• Bierze udział w realizacji polityki zagranicznej co wywodzi się z tradycji powstania unii międzyparlamentarnej1889-10921.

• Wzrasta rola marszałków poprzez podróże

• Senat: rola dodatkowa art.6 ust.2 ustalanie budżetu na organizacji polonijnych.

• grupy bilateralne: np. polsko-niemiecka jako dopełnienie polityki zagranicznej.

Rząd

Rola zasadnicza w polityce zagranicznej przez jej realizację i kierowanie.

Art.146 K RP KOMPETENCJE RZĄDU

• RADA Ministrów prowadzi politykę zagraniczną polski:

-pkt. 8 zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne Państwa.

- pkt. 9ogólne kierownictwo w stosunkach z org. i państwami

- pkt. 10zawiera umowy międzynarodowej Wymagające ratyfikacji, negocjacje, ustalanie tekstu.

- Dokonuje aktu wiązania umową!!! które nie podlegają ratyfikacji

Premier prezes Rady Ministrów art.148

- reprezentują RM

- kieruje pracami RM

- zapewnia wykonanie i sposoby polityki RM w polityce zagranicznej

- Koordynuje prace członków RM

- Chroniony przywilejami i immunitami w stosunkach międzynarodowych.

- Bierze udział w szczytach międzynarodowych np. Trójkąt Weimarski

Ministrowie: rola w ramach kompetencji art.149

- Kierują administracją rządową

- Wypełniają zadania prezesa RM

Minister Spraw Zagranicznych:

- Realizuje politykę zagraniczna państwa, okreœla jej kierunek co zawiera w ekspoze.

- Funkcje reprezentacyjne i organizacyjne

- Przełożony przedstawicielstw zagranicznych mianowany prezydenta.

- Odpowiedzialności i sprawozdania tajne i jawne dla organów władzy.

- Okreœla plany pracy, zadania

- Utrzymuje stosunki z obcymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi.

Polityka zagraniczna każdego państwa, niezależnie od różnych deklaracji państwa, jest określana przez jego ustrój wewnętrzny, politykę siły stojących na czele państwa, sprawujących władzę i wywierających decydujący wpływ na nią. Jest częścią międzynarodowych stosunków politycznych i ekonomicznych, które muszą być brane pod uwagę przez każde państwo. Głównym kreatorem polityki zagranicznej jest państwo. Obok niego mają wpływ organizacje o różnym charakterze, wspólnoty interesów gospodarczych, wspólnoty religijne. W różnych okresach poszczególni uczestnicy odgrywają mniejszą lub większą rolę. Polityka zagraniczna realizuje cele państwa, jego obywateli w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Ma chronić interesy państwa i jego obywateli przed różnymi zagrożeniami, ma kierować się racją stanu danego państwa. Politykę zagraniczną danego państwa określają parlamenty, przywódcy państw, partie polityczne. Realizuje je aparat służby zagranicznej w postaci ministerstwa spraw zagranicznych, ambasad i innych ogniw państwa. Na politykę zagraniczną w państwach demokratycznych wpływ mają obywatele. Ważną rolę odgrywają przedstawicielstwa zagraniczne pod różnymi nazwami. Polityka zagraniczna dba o interesy państwa, jego obywateli i instytucji. W ramach prowadzonej polityki zagranicznej państwa zawierają liczne porozumienia o charakterze długofalowym lub doraźnym. W tym celu państwa należą do licznych organizacji międzynarodowych. Podstawowym celem polskiej polityki zagranicznej jest zagwarantowanie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa oraz zapewnienie maksymalnie korzystnych warunków międzynarodowych (zewnętrznych) dla rozwoju wewnętrznego kraju we wszystkich dziedzinach. Tymi, którzy kreują i realizują politykę zagraniczną są ludzie. W dalszym ciągu, mimo postępowania demokratyzacji systemów państwowych, pozostaje ona domeną jednoosobowych, bądź też zbiorowych organów państwa. Zasada ta dotyczy wszystkich państw, w których ustawa zasadnicza przekazuje pieczę nad polityką zagraniczną najwyższym organom wybieralnym. Dzieje się tak dlatego, że to z reguły organy wykonawcze, częstokroć jednoosobowe, jak prezydent, premier, czy minister spraw zagranicznych, są upoważnione do reprezentowania państwa na zewnątrz, utrzymywania stosunków z innymi państwami oraz do zaciągania w imieniu państwa określonych zobowiązań międzynarodowych. Trzeba jednak podkreślić, że niektóre

z owych posunięć np.: sojusze mogą być zastrzeżone dla władzy ustawodawczej. W większości przypadków w systemach parlamentarnych, ogólne zasady i wytyczne polityki zagranicznej są ustanawiane przez tę właśnie władzę, zdarza się również, że zostaje ona podniesiona do rangi konstytucyjnej

14. Główne szkoły metodologiczne w badaniach politologicznych

W nauce o polityce stosowane są różne metody badawcze używane także w innych dyscyplinach nauk społecznych.

Do najczęściej wykorzystywanych należą następujące metody:

1. analizy systemowej;

2. porównawcze;

3. decyzyjna;

4. behawioralne;

5. ilościowe (statystyczne);

6. empiryczne.

Metoda analizy systemowej

Metoda analizy systemowej rozwinęła się zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Jej prekursorem był D. Easton. Duży wpływ na tę metodę wywarły także prace K. W. Deutscha i T. Parsonsa.

Analiza systemowa charakteryzuje się:

1. ujmowaniem systemu jako całości złożonej z elementów zależnych od siebie wzajemnie, jak i od tej całości;

2. uwzględnianiem ogółu warunków, w jakich owa całość (system) działa;

3. szukaniem źródła przekształceń systemu w samym systemie, w jego zdolności samosterowania własnym działaniem i oddziaływaniem na otoczenie.^[1]
   

W klasycznym ujęciu Eastona analiza systemowa obejmuje:

1. "wejście" systemu (poparcie i żądania zmian);

2. konwersję wewnątrzsystemową (przełożenie języka zewnętrznego - np. żądań - na język właściwy danemu systemowi);

3. wytwory systemu (dążenia i działania polityczne);

4. sprzężenia zwrotne między "wejściem" a "wyjściem";

5. środki służące utrzymaniu systemu wobec napięć pochodzących z otoczenia systemu albo wywołanych wewnątrz systemu;

6. granice systemu.^[2]

W zależności od przedmiotu badań możemy mówić o analizie:

1. makrosystemowej - gdy dotyczy całości systemu politycznego;

2. systemowej średniego rzędu - gdy dotyczy określonego podsystemu (np. systemu partyjnego);

3. mikrosystemowej - gdy dotyczy elementu systemu (np. decyzji politycznej).^[3]

Metody porównawcze

Metody porównawcze (komparatystyczne) były jednymi z najwcześniej stosowanych. Metody te polegają na porównywaniu dwóch różnych układów politycznych lub poszczególnych ich części.

Celem badań porównawczych jest ustalenie cech podobnych bądź tożsamych oraz cech odróżniających porównywanych instytucji, procesów lub całych układów politycznych.

Badania te mają szczególne znaczenie, gdyż dostarczają informacji niezbędnych do podejmowania optymalnych decyzji politycznych, a także odgrywają ważną rolę w kształtowaniu świadomości politycznej obywateli.

Metoda decyzyjna

Metoda ta znajduje najbardziej wszechstronne zastosowanie w nauce o polityce i nauce o stosunkach międzynarodowych. Polega ona na kompleksowym traktowaniu zjawisk politycznych.

Najważniejsze w tej metodzie są następujące kategorie:

1. ośrodek decyzyjny - podmiot działania politycznego;

2. proces decyzyjny - zespół powiązań przyczynowo-skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów;

3. decyzja polityczna - akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego;

4. implementacja polityczna - proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków.

Typy racjonalności w metodzie decyzyjnej:

1. racjonalność aksjologiczna (system wartości decydenta)

2. racjonalność podmiotowa (jaka grupa wpływała na decydenta, bieżąca sytuacja, presja czasu, emocje, procedury, grupy nacisku)

3. racjonalność instrumentalna (ekonomiczno-prawne)

4. racjonalność pragmatyczna (łączy wszystkie powyższe)

• Zalety: odformalizowanie badań; możliwość, w większym niż inne metody zakresie, analizowania rzeczywistych mechanizmów życia politycznego; informacje o podjętych działaniach ośrodka decyzyjnego są dość łatwo dostępne.

• Wady: absolutyzacja decyzji politycznych, przez utożsamianie ich ze zjawiskami i procesami politycznymi; zbyt wiele uwagi przywiązuje się do techniki podejmowania decyzji; z różnych względów wiele czynników wpływających na decyzje polityczne będzie zawsze niedostępnych dla badaczy (możemy nie wiedzieć, czy np. decydent podjął określoną decyzję za czyjąś namową czy też samodzielnie).

Metody behawioralne

Są niekiedy określane jako socjologiczne, ze względu na szerokie zastosowanie w socjologii. Metody behawioralne można zdefiniować jako metody analizowania zjawisk politycznych na podstawie obserwacji zachowań jednostek ludzkich i złożonych z tych jednostek grup ludzi.^[5] Kluczem do zrozumienia tej metody jest kategoria zachowania politycznego (behaviour z ang. zachowanie, postępowanie), poprzez którą rozumie się wszelkie działania jednostki, odnoszące się do jej roli w zbiorowości politycznej. Zwolennicy tej metody uważają, że polityka jako zjawisko społeczne ma przede wszystkim wymiar jednostkowy, a decydującym motywem uczestnictwa w polityce jest orientacja natury psychicznej u człowieka. To znaczy, że ludzie angażują swoje stany psychiczne, wolę, emocje na rzecz mających dla nich wartość procesów i zjawisk politycznych. Poprzez swoje uczestnictwo nadają polityce wymiar psychiczny.

Stosowane są takie techniki badawcze jak:

1. statystyczne badania aktywności politycznej (dzięki nim można wykryć prawidłowości występujące w zachowaniach wyborczych lub związki pomiędzy zachowaniem a cechami społecznymi środowiska);

2. badania ankietowe i wywiady;

3. eksperymenty laboratoryjne (polegają na stymulowaniu pewnych sytuacji politycznych, w celu ustalenia najbardziej prawdopodobnego scenariusza przyszłych wydarzeń);

4. teoria gier.

Metody ilościowe

Szczególnie rozpowszechnione są w naukach ekonomicznych i w politologii. Polegają na zbieraniu i przetwarzaniu masowych informacji o zjawiskach politycznych, społecznych i ekonomicznych, a następnie na analizie ilościowej tych danych.

Można w ten sposób otrzymać:

1. syntetyczne charakterystyki za pomocą średniej (ujmowanej nie formalnie, lecz jako typowe warunki występowania danego zjawiska);

2. analizę zależności i współzależności, które określają natężenie jednej zmiennej poprzez natężenie innych zmiennych (np. wpływ inflacji na wzrost wynagrodzeń)

Metody empiryczne

Metody badań empirycznych to określony, powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych dla rozwiązania określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytanie określonego rodzaju przez szeroko pojmowaną obserwację rzeczywistości.

Inne źródło

Metodologia w najbardziej ogólnym znaczeniu nauka o regułach rządzących procesem naukowego poznania rzeczywistości będącej obiektem badań.

Według K. Ajdukiewicza wyróżniamy:

• metodologię ogólną, której przedmiotem jest proces poznawczy jako taki tj. zespół działań badawczych podejmowanych w ramach każdej dyscypliny naukowej,

• metodologia szczegółowa, dotyczące danej dyscypliny i wskazujące na jej tylko właściwe lub dominujące w jej ramach procedury badawcze.

Metodologia ogólna: dostarcza nam wskazówek, jak definiować pojęcia, objaśniać zasady tworzenia klasyfikacji i typologii, określa reguły wnioskowania, formułuje dyrektywy dotyczące wyjaśniania (zwłaszcza formułowanie twierdzeń o związkach przyczynowo-skutkowych) oraz precyzuje zasady budowy teorii.

Metodologia szczegółowa: konkretyzuje reguły i techniki postępowania badawczego

w odniesieniu do obiektów badanych przez dana dyscyplinę np.: budowa kwestionariuszy wywiadu, zaplanowanie eksperymentu psychologicznego, konfrontacja źródeł historycznych, wykładnia przepisów prawa itp.).

W politologii, która nie wypracowała własnej, oryginalnej metody badawczej obowiązują wszystkie reguły postępowania badawczego charakterystyczne dla nauk empirycznych. Do najczęściej stosowanych metod należą:

• metoda historyczna - analiza i konfrontacja źródeł historycznych;

• analiza treści - opis przekazów informacji o życiu politycznym;

• analiza systemowa;

• metoda prawno-dogmatyczna- interpretacja tekstów prawnych o znaczeniu politycznym;

• analiza porównawcza;

• metody socjologiczne;

• symulacja zjawisk politycznych.

Politologia posługuje się w badaniach różnymi metodami. Ogólnie jednak można wyodrębnić metody stosowane w politologii i metodę politologiczną, która polega na zastosowaniu pojęć i teorii politologicznych do wyjaśniania zjawisk badanych przez inne nauki i dyscypliny np.: w psychologii, gdzie przy jej pomocy szuka się politycznych wyznaczników zachowań ludzkich lub w ekonomii, gdy wyjaśnia się przebieg procesów gospodarczych i posługuje się takimi przesłankami, jak dążenie do zdobycia władzy politycznej czy do jej utrzymania. Metoda politologiczna jest zwłaszcza użyteczna jako pomocnicza dla wielu dyscyplin nauk humanistycznych.

Generalnie zwykło się wyodrębniać w politologii metody:

a) zbierania materiałów;

b) opracowania i interpretacji materiałów.

Metody zbierania materiałów często nazywa się również technikami bądź określa mianem: metody i techniki. Podstawowymi wśród nich są: obserwacja, wywiad, ankieta, gromadzenie wypowiedzi osobistych (listy, wspomnienia, zeznania), gromadzenie dokumentów np.: administracyjnych, sądowych.

W opracowaniu materiałów podstawowymi sposobami ich przetwarzania są: analiza i synteza.

Analiza polega na rozbiorze jakiegoś złożone przedmiotu czy pojęcia na części składowe, zaś synteza na łączeniu prostych pojęć względnie prostych zdarzeń celem osiągnięcia wyników złożonych. Podstawowymi sposobami wnioskowania są zaś indukcja i dedukcja. Dedukcja polega na wnioskowaniu, w którym konkluzja wynika logicznie

z przesłanek. Odwrotnie jest w indukcji - przesłanki wynikają z wniosku.

ANALIZA SYSTEMOWA: jest jedyną z bardziej wpływowych orientacji teoretycznych i metodologicznych w politologii. Ujmuje się w niej zjawiska polityczne w kategoriach systemowych. Analiza systemowa w politologii polega na konstruowaniu modelu pojęciowego zjawisk politycznych tj. modelu systemowego. Różnorodne dziedziny rzeczywistości interpretują się nie jako luźne zbiory izolowanych elementów, lecz jako wewnętrznie zintegrowane, wyróżniające się z otoczenia i kierujące się swoistymi prawidłowościami całości.

Analiza systemowa polityki może dotyczyć trzech różnych przedmiotów:

1. systemu politycznego jako całości, można wtedy mówić o analizie makrosystemowej;

2. analiza systemowa skupić się może na określonym podsystemie w ramach szerszego systemu politycznego np.: na systemie partyjnym, stowarzyszeniach itp. Można wtedy mówić o analizie systemowej średniego rzędu.

3. Analiza systemowa skupić się może na elemencie systemu politycznego

np.: konkretnej decyzji politycznej. Można mówić o analizie makrosystemowej.

UJĘCIE ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE: w badaniach zjawisk masowych, do których należą zjawiska społeczno-polityczne, koniecznie są ilościowe oraz jakościowe ujęcia: często też określa się je mianem statystycznych. Metody te umożliwiają badanie specyfiki określonych zbiorowości, pozwalają na ustalenie i opisywanie faktów masowych oraz inspirują do wyjaśnienia związków przyczynowych między faktami.

METODA PORÓWNAWCZA zwane też metodą analogii, polega na wykrywaniu podobieństw między różnymi procesami i zjawiskami, które umożliwiają także ustalenie różnic między badanymi zjawiskami. Ważnym zagadnieniem w stosowaniu metody porównawczej w politologii jest określenie przedmiotu badań, powinny być nim bowiem zjawiska porównywalne. Często w wyborze przedmiotu porównań stosuje się podejście instytucjonalne. Polega ono na doborze instytucji podobnych, jako tworzywa do porównań wyselekcjonowanych według cech zewnętrznych (czyli formalnych) względnie łatwo dostrzegalnych we wstępnej fazie badań porównawczych np.: studium porównawcze brytyjskiej i amerykańskiej dwupartyjności.

METODA HISTORYCZNA dla badań politologicznych istotną wartość przedstawia metoda i siatka pojęć historii. Wynika to już z samego faktu dużej bliskości znacznej części przedmiotu poznania obu dyscyplin np.: w obrębie politologii zwyczajowo mieści się współczesna historia polityczna. Granica między historią polityczną w obrębie politologii nie jest wyraźnie przeprowadzona i nie sposób jednoznacznie określić, czy badania z tego zakresu są pracami należącymi do politologii, czy historii.

Na metodę historyczną stosowaną w politologii składają się takie elementy jak: badanie zjawisk politycznych, traktowanie łącznie ich aspektów strukturalnych, funkcjonalnych

i genetycznych, prowadzenie studiów biograficznych np.: elit politycznych, stosowanie ujęć wycinkowych, gromadzenie obszernego materiału empirycznego, jako podstawy do formułowania praw naukowych.

METODA SYMULACYJNA: różne jest definiowanie metody symulacyjnej. Powszechnie rozumie się przez nią konstrukcje i manipulowanie operatywnym modelem przedstawiającym fizycznie lub symbolicznie jakieś aspekty psychologiczne czy społecznego procesu. Symulacja jest to przedstawienie w sposób uproszczony stosunków między określonymi jednostkami. Modele symulacyjne składają się ze słów, konstrukcji matematycznych i osób. Ludzie występują tu jako decydenci.

ANALIZA INSTYTUCJONALNO-PRAWNA: część zjawisk politycznych można wyjaśnić za pomocą instytucji prawnoustrojowych. Przez instytucje prawną rozumie się zazwyczaj zespół norm prawnych określających konkretne zjawisko lub wyodrębnioną strukturę organizacyjną. Jeżeli analizowane zjawisko lub struktura wiążą się z ustrojem politycznym państwa, można wtedy mówić o instytucji prawnoustrojowej. W analizie instytucjonalno-prawnej, czyli analizie norm prawnych, nie następuje odwołanie się do obserwacji innych zjawisk społecznych, lecz tylko do tekstów aktów normatywnych. Metoda ta polega na zakreśleniu sobie pola badań do sfery określonych przepisów prawnych. Przyjmuje się tu założenie opierające się na kulturze prawnej, że ustawodawca dysponuje wiedzą zracjonalizowaną, możliwie pełną w zakresie języka, znajomości stanu prawnego i aktualną wiedzę empiryczną. W politologii stosowanie analizy instytucjonalno-prawnej istotne jest zwłaszcza w badaniu organizacji politycznej społeczeństw oraz stosunków międzynarodowych.

Metoda socjologiczna: metody socjologii zależą od cech rzeczywistości społecznej, która ma charakter historyczny - istniej i zmienia się w czasie, a jej stan dzisiejszy zależy od przeszłości. Przeszłość poznaje się ze źródeł, a więc wśród narzędzi socjologii znajdują się metody krytyki i interpretacji źródeł. Zjawiska społeczne są uwarunkowane przez wiele czynników - ich rozpoznanie, hierarchizacja i powiązanie są zadaniem socjologii. Dlatego nauka ta rozwinęła metody wielozmiennowych analiz przyczynowych. Socjologia rzadko obserwuje całe zbiorowości - zwykle bada tylko ich statystyczne reprezentacje, a więc w socjologii ważne są metody statystyczne. Rzeczywistość społeczna zbudowana jest wielopoziomowo: składa się z ludzi oraz ze zbiorowości i ich wytworów tj. najszerzej rozumianej kultury. Dlatego w socjologii rozbudowane są metody badań struktur, organizacji i kultury. Socjologia stoi wobec wielości rzeczywistości. Obok zachowań bada świat psychiki - definicje sytuacji, wartości, intencje. Ponieważ dla badacza zjawiska te dostępne są tylko pośrednio, socjologia rozwinęła metody doboru wskaźników, pomiaru

i rozumienia. Socjologia bada też świat treści kulturowych - zawartych w ideologiach, dziełach sztuki, prawach, przekazach masowych. Rozwija więc metody analizy treści oraz interpretacje tekstów.

Metoda porównawcza: jedna z metod badawczych, której zasadnicze zadanie polega na stwierdzeniu występowania lub braku podobieństw i różnic pomiędzy pewnymi elementami rzeczywistości kulturowo-społecznej, dotyczącymi określonych klas zdarzeń, obiektów, faktów, procesów, relacji itp. Główna i podstawowa metoda badawcza w socjologii porównawczej.

Analiza treści: badanie w systematyczny i zobiektywizowany sposób znaczenia treści pisanych lub mówionych komunikatów językowych ludzi.

15. Główne nurty we współczesnej myśli politycznej

Współczesne doktryny polityczne.

Nazwa liberalizm pochodzi od łacińskiego określenia wolność (liberalis), którą cieszy się człowiek wolny (liber). Zanim stała się nazwą ideologii politycznej - liberalizmu - posiadała znaczenie apolityczne. W średniowieczu określano nią edukację przygotowującą do studiów wyższych - sztuki wyzwolone. Współcześnie edukacja szanująca wolność edukowanych nazywana jest edukacją liberalną, w przeciwieństwie do edukacji autorytarnej.
Spośród obecnie wielu już znaczeń nazwy „liberalizm” dla polityki trzy z nich, rozumiane jako postawa społeczna, struktura polityczna i myśl polityczna, odgrywają rolę najważniejszą. Dwa pierwsze nie należą do głównych zainteresowań doktryn politycznych, toteż można je ująć najzwięźlej.
Liberalizm jako postawa człowieka wiązany jest z pewnym typem umysłowości kształtującej jego zachowanie społeczne. Liberał to pozytywnie oceniany człowiek miłujący wolność, posiadający rozległe horyzonty myślowe - racjonalny, tolerancyjny, sceptyczny, twórczy i pragmatyczny.
Liberalizm w sensie struktury politycznej odnosi się w zasadzie do problematyki konstruowania ustrojów państwowych i funkcjonowania partii politycznych. Tworzy przede wszystkim przedmiot dla konstytucjonalizmu i nauki o systemach partyjnych. O tyle, o ile problematyka należy do przedmiotu myśli politycznej, rozważana jest również w ramach nauki o doktrynach politycznych.
Nazwa „liberalizm”, jako pojęciowo ogarniająca nadzwyczaj rozwinięty nurt myśli politycznej, utrwaliła się później od narodzin i odnotowania jej początków. Gdy liberalna myśl, np. Locke'a i Monteskiusza, rozwijała się przynajmniej od XVII wieku.
Liberalizm, jako samodzielna ideologia polityczna, rozwija się od schyłku XVII wieku. Mówiąc najogólniej, u jego źródeł znalazły się ideologiczne potrzeby nowych sił społecznych zainteresowanych rozwojem kapitalizmu - arystokracji, mieszczaństwa, burżuazji. Siły te, za pomocą ideologii liberalizmu, pragnęły z jednej strony przeciwstawić się przestarzałej myśli politycznej feudalizmu, z drugiej zaś strony wyrazić własne pragnienia i aspiracje. Zręcznie wykorzystując poparcie stanu trzeciego, siły prokapitalistyczne zdołały przeprowadzić wielkie rewolucje - niderlandzką, angielską, francuską, amerykańską - torujące liberalizmowi szlaki ku pozycji głównej ideologii politycznej kapitalizmu.
Teza upatrująca źródła liberalizmu w rozwoju szczególnej ekonomiki zwanej kapitalizmem jest dość rozpowszechniana, ale nie jedyna. Podzielają ją przede wszystkim socjaliści i komuniści - idei własności prywatnej przypisując naczelne miejsce w panteonie wartości liberalizmu.
Znacznie łatwiej charakteryzować ogólnie liberalizm niż formułować ogólne jego oceny. Jako ideologia niemal nieustannie obecna w myśli politycznej od prawie trzech stuleci, wniosła wyjątkowo duży wkład do kultury politycznej współczesnego świata. Przede wszystkim miała decydujący wpływ na przeobrażenia ustrojowe wielu państw świata, głownie jednak kulturowego Zachodu.
Nazwa „konserwatyzm” jest polskim odpowiednikiem łacińskiego conservare oznaczającego zachowanie, pozostawienie bez zmian. Jej rozległy sens obejmuje zarówno rozumienie potoczne, jak i rozumienie polityczne.
Potocznie rozumienie konserwatyzmu utrwaliło się w średniowieczu. Od około XIV wieku tych, którzy mają troszczyć się konserwatorami (conservatores). Do zachowania zupełnie czegoś odmiennego - pokoju społecznego - powoływani są od niepamiętnych czasów angielscy sędziowie pokoju (custodes paces).

Polityczne rozumienie konserwatyzmu nawiązuje w różny sposób do jego rozumienia potocznego. Na początku XIX wieku nazwa „konserwatysta” była w Stanach Zjednoczonych epitetem podkreślającym niski poziom znajomości spraw społecznych.
Niezależnie od sposobu ukazywania sensu konserwatyzmu politycznego sam jego sens wyjaśniany jest przynajmniej pięciorako, jako ideologia: arystokratyczna, pragmatyczna, sytuacyjna, naturalna i polityczna.
Natomiast kryterium treści jest podstawą dla rozróżnienia konserwatyzmu formalnego od konserwatyzmu materialnego.

Konserwatyzm formalny obejmuje zespół idei zawieszonych w ponadczasowej próżni historycznej i oderwanych od konkretnych sił społecznych. Jako najszersze rozumienie konserwatyzmu „w ogóle”, oznacza gotowość posługiwania się tym, co jest, zadowolenie z tego, co aktualnie istnieje, a nie z tego co było w przeszłości lub będzie możliwe w przyszłości. Zakłada przeciwstawianie tego, co znane - temu, co nieznane, temu co wypróbowane - temu, co niewypróbowane, stopniową i ostrożną przemianę - nagłej radykalnej zmianie, tego, do czego ludzie przywykli - zaskoczeniu, tego, co leży najbliżej i jest widoczne - temu, co oddalone i utopijne.

Konserwatyzm w znaczeniu materialnym natomiast przejawia się w ściśle określonych ideach wyrażających skonkretyzowane przekonania ideologiczne. Nie uzewnętrznia się jedynie, jak konserwatyzm w znaczeniu formalnym,
w metodach, praktykach, postawach i sytuacyjnym rozsądku. To, że ktoś chce coś zachować, nie czyni go jeszcze konserwatystą w sensie materialnym - treściowym. Sens ten objawia się dopiero wtedy, kiedy możemy stwierdzić, co chce zachować, jakimi środkami i dla jakich celów.

Złożone odrębności pokrewieństwa poszczególnych nurtów konserwatyzmu i liberalizmu nie popadają w sprzeczność z podobieństwem spełnianych przez nie funkcji w kapitalizmie. Przypływy myśli konserwatyzmu oznaczają zwykle nie tyle negatywną reakcję na nowe potrzeby społeczne, ile odpowiedź na zagrożenie dla sił prawicy, wynikających z naporu radykalnych sił lewicowych. Konserwatyści dążą na ogół do sformułowania afirmatywnego wobec kapitalizmu zachowawczego programu społecznego, zdolnego do przytłumienia nastrojów radykalnych i zarazem konkurencyjnego wobec określonych mutacji liberalizmu. Jeśli w przekonaniu konserwatystów reformy liberalne poszły zbyt daleko, nie wahają się oni postulować drastycznych rewizji wpływu mas ludowych na decyzje elit władzy i treści ich decyzji w kwestiach prawnych, socjalnych i ekonomicznych. Wszechstronnie rzecz oceniając można, powiedzieć, że konserwatyzm należy do ideologicznych sposobów utrzymywania kapitalistycznego systemu społecznego.

Nazwa „socjalizm” pochodzi od łacińskich słów: sociare oznaczającego łączenie judzi, socialis podkreślającego ich społeczny charakter i societas ukazującego powstałe w ten sposób społeczeństwo.
Oryginalna odrębność najgłębszego sensu pojęcia „socjalizm” rysuje się wyraźnie w przeciwstawności ideologii socjalizmu do ideologii liberalizmu i jej powiązań z ideologią komunizmu.
Ideologia socjalizmu wyrosła z gwałtownego sprzeciwu wobec indywidualizmu uznawanego za kluczową ideę liberalizmu, ocenianego jako źródło egoizmu, chciwości, agresji, konfliktów prowadzących w rezultacie do dezintegracji społeczeństwa. Liberalizm przyznał suwerenność jednostce ludzkiej, socjalizm zaś całemu społeczeństwu. Liberalizm uznał za wartość interes jednostki, socjalizm zaś upatrywał wartość w interesie całego społeczeństwa. Mimo, że zarówno liberalizm, jak i socjalizm manifestują swoje związki z ideami suwerenności ludu i demokracji, pierwszy poprzestaje na deklaracjach formalnych, drugi zabiega o faktyczne ich występowanie. Obie ideologie przejawiają nieufność do czynników politycznych; liberalizm polega na samodzielności jednostki, socjalizm na więziach społecznych.
Losy idei kolektywizmu, w historycznych powiązaniach ideologii socjalizmu z ideologią komunizmu, były zmienne, ale można zauważyć pewne prawidłowości: chronologiczne i treściowe. Chronologiczne zalążki komunizmu, zwane prymitywnym komunizmem konsumpcyjnym pojawiły się wcześniej niż zalążki socjalizmu. Pod względem treści natomiast komunizm objawiał wyższe natężenie prospołeczne niż socjalizm, niejako socjalistyczną pełnię, gdy domagał się pełnego kolektywizmu wspólnoty własności, pracy, podziału i konsumpcji. Zarówno jednak na to, że zarówno komunizm, jak i socjalizm łączy aprobata tego, co społeczne.
Powiązania ideologii socjalizmu z ideologią komunizmu nie wyczerpują wszystkich ich relacji, toteż należy ukazywać również liczne istniejące między nimi różnice. Właśnie te różnice uzasadniają odrębne ujmowanie obu ideologii.

Nazwa „komunizm” wywodzi się od łacińskiego wyrazu communis , czyli wspólny. W myśli politycznej jest wykorzystywana dla oznaczenia ideologii, ruchów, ideału i praktyki ustroju społecznego uznającego za swój cel wspólnotę własności, pracy, podziału, wymiany i konsumpcji. Jest to więc zbiorcza nazwa obejmująca swoim zakresem myśl komunistyczną, ruchy komunistyczne organizowane przede wszystkim przez partie polityczne, ustrój społeczny zwany komuną i wreszcie zwolenników tego wszystkiego - komunistów.
Tak jak ideologia liberalizmu jest ściśle powiązana z ideologią konserwatyzmu, tak ideologia komunizmu z ideologią socjalizmu. W zasadzie komunizm tworzą podobne idee co socjalizm, jednakże na ogół sprowadzone do skrajności. Powiązania myśli komunistycznej z myślą socjalistyczną były ściślejsze od pierwszych prób wykorzystywania ich na wielką skalę, przy konstruowaniu ustrojów społecznych. Praktyczne losy obu nurtów myśli przyczyniły się poważnie do podkreślenia istniejących między nimi różnic, jak też wewnętrznego ich przeobrażenia. Komunizm i socjalizm, są klasycznym przykładem wzajemnego oddziaływania na siebie tego, co teoretyczne i tego co praktyczne.

Komunizm obecnie
Ustrój komunistyczny - uważany jest za ustrój bezklasowy, uwolniony od instytucji państwa - najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa socjalistycznego. Nigdzie nie został zrealizowany. Był natomiast uznawany za cel, do którego miały dążyć społeczeństwa socjalistyczne.
W praktyce państw rządzonych przez partie komunistyczne i robotnicze występował (w niektórych krajach nadal trwa) ustrój nazywany realnym socjalizmem (który zastąpił wcześniej stosowane określenie dyktatura proletariatu).
Ustrój realnego socjalizmu ukształtował się wyłącznie w państwach, w których partie komunistyczne zdobyły władzę. Charakteryzował się dominacją partii we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki.
Rządy partii komunistycznych lub robotniczych realizowano metodami przymusu i terroru o różnej dynamice i stopniu nasilenia, przy równoczesnym odcięciu kontaktów i swobody wymiany ze światem zewnętrznym. Ustrój realnego socjalizmu w fazie rozwoju charakteryzował: szybki wzrost gospodarczy w selektywnych dziedzinach (nacisk na produkcję, wykorzystanie rezerw siły roboczej, zwiększona eksploatacja zasobów naturalnych), zmniejszenie funduszy na infrastrukturę i ochronę środowiska, mobilizacja ludności metodami przymusu politycznego i policyjnego, masowe przemiany społeczne (urbanizacja, wzrost wykształcenia, ruchliwość społeczna). Te cechy rozwoju decydowały o poparciu realnego socjalizmu przez te grupy społeczne, które odniosły korzyści ze zmian. Były też przyczyną popularności międzynarodowej.
Rządy partii określanych jako komunistyczne były jedną z przyczyn zacofania gospodarczego wielu państw świata. Po wyczerpaniu łatwo dostępnych zasobów i w skutek narastania zjawisk biernego oporu oraz korupcji, nastąpiła faza utraty atrakcyjności ideologicznej i praktycznej. Pojawiły się zorganizowane ruchy emancypacyjne ("Solidarność"). Gospodarka przeżywała coraz poważniejsze trudności. Było to przyczyną znalezienia się ustroju realnego socjalizmu w fazie stagnacji i przewlekłego kryzysu, a w konsekwencji upadku w latach 1989-1992 w większości państw.
Obecnie istniejące partie komunistyczne jednoznacznie odrzucają radziecki system sprawowania władzy (oprócz Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej), i, głosząc powrót do leninizmu, nawołują do zwiększenia demokracji (większego udziału obywateli w życiu państwa - tzw. Rady Robotnicze) i swobód społecznych. Jednocześnie chwalą to, co w realnym socjalizmie było dobre dla społeczeństwa. W Polsce partia komunistyczna ma znikome znaczenie, jednak na zachodzie Europy rola partii komunistycznych stopniowo wzrasta (Hiszpania, Francja, Włochy).

Nazwa „ rasizm” wywodzi się od włoskiego słowa razzismo , a to z kolei od również włoskiego słowa razza albo francuskiego słowa race, w języku polskim - rasa. Pojawiła się w XIX stuleciu na oznaczenie ideologii, doktryn, programów i ruchów wykorzystujących wyniki badań rasowo-antropologicznych dla celów politycznych. Wyjaśnienie pojęcia rasizmu powinno być poprzedzone wyjaśnieniem pojęcia „rasa”.
Rasa ludzka to ukształtowana biologicznie duża populacja ludzka lub ugrupowania spokrewnionych populacji o swoistych cechach fizycznych przekazywanych dziedzicznie, mniej lub bardziej geograficznie i kulturowo wyodrębniona. Zróżnicowanie rasowe ludzi uzewnętrznia się najwyraźniej poprzez barwę skóry, cechy głowy (profil twarzy, zarys nosa i warg, oprawa oczu), zaś uwewnętrznia we właściwościach serologicznych krwi. Zróżnicowanie to nie zostało jeszcze dostatecznie wyjaśnione przez naukę.

Rasizm jest zespołem idei, wysnuwanych z wyodrębniania ras i przypisywanych im różnic rasowych, w celu formułowania ideologii i doktryn politycznych jako podstawy praktyki rasistowskiej.

Całą myśl polityczną rasizmu przenika idea nierówności ludzi, która znajduje odzwierciedlenie w treści wszystkich pozostałych idei - społeczeństwa, prawa, państwa, gospodarki i zmiany. Treść tych idei pozostaje w zgodności, a nawet bywa tożsama, z treściami nacjonalizmu i faszyzmu. Gdy jednak dla rasizmu przewodnią rolę spełnia idea rasy ludzkiej, dla nacjonalizmu rolę taką pełni idea narodu. Natomiast zakres treści faszyzmu jest szarszy od zakresu treści rasizmu i nacjonalizmu, ponieważ z łatwością wchłania niejako i uznaje za swoje części składowe obie te ideologie.
Rasizm, zachowując znaczenie demagogicznej ideologii politycznej, odrzucany jest już jako doktryna polityczna, nie znajdująca podstaw naukowych i wywołująca negatywne oceny moralne, potwierdzane w prawodawstwie międzynarodowym i krajowym.

Nazwa „ nacjonalizm” pochodzi od słowa „naród” (łac. natio). Używane coraz szerzej od około połowy XIX wieku, występuje najczęściej na oznaczenie procesów narodotwórczych, ruchów narodowych, stanu świadomości jednostkowej lub grupowej, idei państwa narodowego i ideologii narodowej. Pomiędzy ideologiami nacjonalistycznymi poszczególnych narodów występują większe lub mniejsze różnice, toteż dla rozważań ogólnych niezbędne jest posługiwanie się modelem ideologii nacjonalizmu.
Idee nacjonalistyczne, w bardziej lub mniej patriotycznych albo nacjonalistycznych wersjach, przenikają niemal wszystkie nurty współczesnej myśli politycznej. Występuje w postaci odrębnych ideologii, jak np. syjonizm, bądź też najczęściej powiązane są z innymi ideologiami, jak np. najwyraźniej z autorytaryzmem i faszyzmem. Wynosząc naród do rangi wartości naczelnej, nacjonalizm z jednej strony podkreśla prymat narodu nad jednostką, z drugiej zaś prymat narodu nad ludzkością. Owo powiązanie nacjonalizmu z innymi ideologiami, bądź nawet oddziaływanie na nie, należy do najbardziej oryginalnych jego cech. Nawet ideologie prymatu jednostki nad narodem, jak np. anarchizm i liberalizm, mogą nabierać zabarwienia nacjonalistycznego, w odróżnieniu od ideologii prymatu ludzkości nad narodem, jak np. kosmopolityzm. Utrwalony stereotyp, wyrażany hasłem Polak - katolik, zdaje się wskazywać na przenikanie nawet do katolickiej doktryny społecznej.
Rodzaje nacjonalizmu:
• obronny - ideologia narodów uciskanych
• ekspansywny - narodów niepodległych dążących do poszerzenia strefy wpływów
• polityczny - dążenie do niezawisłości państwa
• etniczny- supremacja jednego narodu, swojego narodu
• religijny - oparcie narodu w jednej religii
• ekonomiczny - dążenie do niezależności gospodarczej poprzez protekcjonizm bądź autarkię gospodarczą
Nacjonalizm w Unii Europejskiej.
Ludzie wyśmiewający polskość albo wstydzą się swego pochodzenia lub oczekują profitów wynikających ze stania się tzw. "obywatelem europy".
Znacząca jednak większość 38 milionowego Narodu nie ma szans na urzędnicze posadki, studia za granicą na kierunkach europejskich czy nawet dobrą pracę. Na tym zbiurokratyzowanym polu bitwy jakim jest UE tylko narody mające oddanych i sprawnych przedstawicieli (prawdziwych patriotów) mogą odnieść jakieś korzyści kosztem państw mających skorumpowanych i nieudolnych polityków.
Unia Europejska jest nazywana "Europą Ojczyzn", ale politycy nie walczą o interesy Europy, tylko o dobro swojej Ojczyzny.
Już negocjacje z Polską i innymi krajami przed aneksją pokazały, że Niemcy, Francja, Anglia nie zamierzają ustąpić ani na krok. Mocarstwa nadal zaciekle walczą i walczyć będą o swoje.
Sprzeczność interesów pokazał również konflikt w Iraku, dopłaty do rolnictwa to kolejna niwa dyplomatycznej wojny - tym razem pomiędzy Francją a Niemcami.
narodu. Nacjonalizm powinien więc być wciąż podstawą, bodźcem napędowym w działaniach polityków wybranych ze swojego narodu.

Nazwa „faszyzm” wywodzi się od etymologicznie od łacińskiego faces, w języku włoskim przekształconego na fascio, oznaczającego pęk rózg symbolizujących siłę jedności politycznej.
Pojęcie faszyzmu jako ideologii jednoznacznie wskazuje na jej elektyczny, symplicystyczny, mglisty, retoryczny, demagogiczny i propagandowy charakter. Jako ideologia elektyczna powiązany jest z innymi ideologiami: socjalizmem, nacjonalizmem i konserwatyzmem. Ale faszyzm nigdy nie wyczerpywał się we wspomnianych ideologiach; będąc niepowtarzalnym połączeniem wyrwanych z całości ich elementów, stawał się zupełnie czymś innym.

„Faszyzm to przede wszystkim wyolbrzymiony nacjonalizm”- odnotował dość powszechnie akceptowaną tezę jeden z badaczy ideologii. Rzeczywiście, nacjonalizm pozostaje główną i przewodnią ideą faszyzmu, przenikającą i spajającą w ideologiczną całość pozostałe jego idee.
Gdy nacjonalizm liberalny poszukuje jakiegoś porozumienia z tym, międzynarodowe, nacjonalizm faszystowski je odrzuca, szczególnie socjalizm, komunizm.
Filiacje idei faszyzmu z innymi ideologiami są faktem niewygodnym zarówno dla jednoznacznych ocen, jak też owych innych ideologii. Głęboką niechęć socjalistów budziło zawsze określenie niemieckiej wersji faszyzmu mianem narodowego socjalizmu. Bez entuzjazmu stwierdzali związki faszyzmu ze swoimi ideami rzecznicy elitaryzmu, syndykalizmu a nawet populizmu. Bardziej natomiast złożone są filiacje faszyzmu z konserwatyzmem: niektóre nurty konserwatyzmu skłonne były nawet go, aczkolwiek pod pewnymi warunkami, na swoje łono. Trudno byłoby zaś odmówić faszyzmowi związku z ideologiami nacjonalistycznymi, rasistowskimi i populistycznym.

Katolicyzm z greckiego przymiotnik katholikós, 'powszechny' , treść nauczania Kościoła katolickiego, całość przyjętych w nim zasad odnoszących się do wiary, moralności, życia religijnego i funkcjonowania Kościoła, a także sam Kościół katolicki jako społeczność widzialna. Do pojęcia katolicyzmu należy zatem i doktryna, i kształt społeczno-organizacyjny oraz historia Kościoła katolickiego; cechy zewnętrzne społeczności katolickiej to w szczególności: podleganie wiernych w sferze religijnej władzy papieża, biskupa Rzymu i biskupów; istnienie wydzielonego stanu duchownego oraz wielu wspólnot zakonnych i ruchów religijnych; organizacyjny podział na diecezje i parafie; bogata obrzędowość; praktyczne życie kościelne jest regulowane przez prawo kanoniczne. (Sam termin „katolicyzm” jest nowożytny, powstał z przymiotnika przez analogię do słowa „protestantyzm”).
Spotkać można również nazwy „katolicyzm społeczny” oznaczający doktrynę społeczną katolicyzmu. „Katolicyzm socjalny” to nazwa zbyt wąska, aby mogła ogarnąć całą doktrynę społeczną katolicyzmu, ponieważ to, co socjalne jest ledwie drobną cząstką tego, co społeczne.
Doktrynę społeczną katolicyzmu można charakteryzować za pomocą tworzącego ją zespołu idei. Jest to doktryna religijna, niedogmatyczna, integralna, humanitarna i powszechna. Idee społeczne katolicyzmu wysuwane są z fundamentalnych założeń myślowych religii chrześcijańskiej.

Katolicyzm jest doktryną społeczną jest i może być oceniany z punktu widzenia teologicznego, filozoficznego i politologicznego.
Z punktu widzenia teologicznego, doktryna społeczna katolicyzmu posiada warstwę głęboką i warstwę powierzchniową. W swej warstwie głębokiej opiera się na niezmiennych z natury dogmatach wiary chrześcijańskiej, dzięki czemu zawdzięcza swoją trwałość w zmieniającym się ciągle świecie. Natomiast w swej warstwie powierzchniowej, odczytując zmiany dokonujące się ciągle w świecie, poddaje je zmiennej ocenie w świetle dogmatów wiary. Jej idee społeczne są nie tyle rezultatem dążenia do oryginalności, ile reakcją na owe oceny polegającą na pragnieniu uzgadniania idei innych doktryn społecznych i politycznych z dogmatami wiary chrześcijańskiej. Tak więc można zauważyć, że doktryna katolicyzmu w oparciu o własne oceny, krytykuje i odrzuca wszystkie doktryny hołdujące założeniom materializmu, ateizmu i totalitaryzmu.
Z punktu widzenia filozoficznego, doktryna społeczna katolicyzmu najwięcej zawdzięcza myśli Tomasza z Akwinu, zaś we współczesnej jej mutacji - neotomizmowi. Należy jednak mocno zaznaczyć, że cechą współczesnej doktryny społecznej katolicyzmu staje się coraz większa otwartość również na inne nurty filozoficzne zgodne z dogmatami wiary chrześcijańskiej.
Z punktu widzenia politologicznego, doktryna społeczna katolicyzmu, mimo że pretenduje do roli ideologii i programu politycznego, spełnia doniosłą rolę na obu tych polach - ideologicznym i programowym. Zachęca, aby chrześcijanie stojący przed pokusami uległości różnym ideologiom i programom politycznym opierali swoją aktywność społeczną i polityczną na dogmatach wiary i nauczaniu Kościoła. Oznacza to nic innego niż postulat uzgadniania struktury powierzchniowej katolicyzmu z jego strukturą głęboką. Gdy w swych twierdzeniach dotyczących owej struktury głębokiej oficjalna doktryna katolicyzmu jest „pewna siebie, a nawet optymistyczna”, to w owej strukturze powierzchniowej „Kościół jest roztropny i ostrożny”.
Doktryna społeczna katolicyzmu staje przed różnymi wyzwaniami - myślowymi i praktycznymi. Rzucają jej wyzwania nie tylko inne wielkie ideologie i doktryny współczesnego świata, lecz również wewnętrzne rozdarcia w chrześcijaństwie.

Nazwa „islam” pochodzi od arabskiego słowa aslama - poddać się. W odniesieniu do islamu jako religii chodzi o całkowite, zupełne, bezgraniczne poddanie się woli Boga.
Synonimem nazwy „islam” jest nazwa „ muzułmanizm”. Wywodzi się ona od perskiego słowa musliman, pochodzącego z kolei od arabskiego słowa mulim. Oba te słowa oznaczają wyznawcę islamu - muzułmanina.
Drugim synonimem jest nazwa „mahometanizm”, wywiedziona od imienia Mahometa - proroka islamu czy też mahometanizmu. Wiernych islamu czy też mahometanizmu określa się często nazwą „mahometanin”.
W doktrynie islamizmu na szczycie hierarchii idei pozostaje niezmiennie idea Boga. Po niej dopiero można by sytuować następne idee: człowieka, społeczeństwa, gospodarki, państwa, panarabizmu i zmiany.
Między islamem i katolicyzmem, jako wielkimi religiami świata, istnieją liczne podobieństwa ukazywane przez dociekliwych teologów. Natomiast między islamizmem a katolicyzmem, jako współczesnymi doktrynami politycznymi, bardziej widoczne są różnice. Mimo spektakularnej obecności katolicyzmu w środkach masowego przekazu i dużej aktywności papieskiej, oddziałuje on w mniejszym chyba stopniu na świat chrześcijański niż islamizm na świat muzułmański. Ta przewaga islamizmu nad katolicyzmem wynika przede wszystkim z jego charakteru - doskonałego zespolenia w jedność tego, co religijne z tym, co polityczne. Katolicyzm współczesny, jak wiadomo, przystając na rozdzielenie sprawy Kościoła od spraw państwa, utracił w znacznym stopniu te potencjały władcze, które kiedyś posiadał. Gdy katolicyzm współczesny w swej doktrynie społecznej, aż do pontyfikatu Jana Pawła II, wyraźnie przystosował się do świeckiej rzeczywistości, islamizm nigdy nie czynił tego w tak dużym stopniu.

Nazwa „feminizm”, wywiedziona od łacińskiego słowa femina, czyli kobieta, oznacza ruchy, ideologię i doktrynę koncentrującą się wokół równości prawnej, politycznej i społecznej kobiet z mężczyznami. W odróżnieniu od nazw innych ideologii i doktryn, nazwa „feminizm” poddawana analizie etymologicznej niewiele wnosi do treści pojęcia feminizmu.
W literaturze przedmiotu przejawiają się różne nazwy, niekiedy przeciwstawianych sobie, nurtów ideologii feminizmu: feminizm matriarchalny (macierzyński, prorodzinny) - feminizm patriarchalny, feminizm liberalny (indywidualistyczny) - feminizm socjalistyczny (wspólnotowy, komunistyczny, marksistowski), feminizm anarchistyczny (anarchofeminizm) - feminizm legitymistyczny (legalistyczny), feminizm integracyjny - feminizm dezintegracyjny, feminizm umiarkowany - feminizm radykalny, feminizm reformistyczny - feminizm rewolucyjny.
Feminizm liberalny nawiązuje do ideologii liberalizmu, a więc przejawiają się w nim elementy feminizmu indywidualistycznego, legitymistycznego, legalistycznego, dezintegracyjnego, umiarkowanego, reformistycznego. Uchodzi za najbardziej zracjonalizowany, najszerzej akceptowany i jednocześnie najskuteczniejszy nurt ideologii feminizmu. Język liberalizmu zawsze był atrakcyjny dla feminizmu, ponieważ zawiera pojęcia praw natury, umowy społecznej, kontraktu, uprawnień, posiadające silną wymowę skierowaną przeciwko patriarchalizmowi. Ideolodzy feminizmu liberalnego pozostają pod urokiem idei najszerzej pojmowanego wolnego rynku, na którym bez żadnych przeszkód kobiety mogłyby konkurować z mężczyznami.
Feminizm socjalistyczny, rozpatrywany tutaj łącznie z feminizmem marksistowskim, zawiera elementy feminizmu wspólnotowego, komunistycznego, legitymistycznego, legalistycznego, integracyjnego, radykalnego i rewolucyjnego. Większość treści socjalizmu w sensie szerokim nie popada w sprzeczności z feminizmem socjalistycznym. Główna między nimi różnica wynika z klasowego charakteru socjalizmu i niejako płciowego charakteru feminizmu. Socjalizm jest ideologią walki klas, zaś feminizm ma coś w sobie z walki płci. Oczywiście istotne znaczenie dla feminizmu socjalistycznego posiada podział socjalizmu na utopijny i naukowy pretendujący do realizmu.
Feminizm jest ideologią żywą, stale wzbogaconą przez doktrynę i przenoszona na grunt praktyczny. Dotychczas feministki zdołały osiągnąć jedynie niektóre spośród swoich celów. Można przeto oczekiwać, że znaczenie feminizmu będzie utrzymywać się dopóty, dopóki kobiety nie wyzwolą się od wszelkich przejawów ich dyskryminacji.

Nazwa „ekologizm” jest pochodną nazwy „ekologia” utworzonej z dwóch greckich słów: oikos oznaczającego środowisko, dom i logos - nauka.
Ekologizm jest na tyle rozwiniętą ideologią, że posiada własne idee dotyczące wszystkich najważniejszych sfer życia społecznego należących do zainteresowań myśli politycznej. Idee te, tworząc „nowy paradygmat środowiskowy”, wyróżniający się wśród innych ideologii swym globalizmem, ale dotyczącym najbardziej żywotnych spraw każdego pojedynczego człowieka.

Ekologizm jest już rozległym prądem współczesnej myśli o poważnych implikacjach politycznych, w której zaznaczają się zarówno założenia wspólne, jak i odrębne nurty. Do wspólnych założeń wszystkich nurtów ekologizmu należy odwoływanie się do ustaleń nauk ekologicznych podkreślających współzależność całego ekosystemu. Te ustalenia poddawane są w ekologizmie ocenom zaczerpniętym z ekoetyki, która również zdołała już rozszczepić się na różne nurty. Oceny ekoetyki przybierane są w formy prawa ochrony środowiska, uznawanego za jeden z najważniejszych elementów programów politycznych wyrastających z założeń ekologizmu. Dla jaśniejszego obrazu ekologizmu należałoby podjąć próbę uporządkowania jego nurtów w oparciu o następujące kryteria: modelu świata, związku z ideologiami, struktur organizacyjnych, metody zmian, realizmu politycznego i wpływu na człowieka.
Ekologizm pomija w swych rozważaniach charakterystyczny dla średniowiecznej myśli teocentryczny model świata. Krytycznie odnosi się do antropocentrycznego i technocentrycznego modelu świata, wynoszących wartość człowieka i techniki ponad wartość przyrody; traktujących ją egocentrycznie, instrumentalnie, eksploatacyjnie, wyniszczająco. Ekologizm aprobuje jedynie biocentryczne i egocentryczne modele świata, ukazywane w dwóch jego nurtach - biocentrtzmie i ekocentryzmie.
Biocentryzm, jako nurt myśli ekologizmu, upatruje wartości we wszystkim, co zostało obdarzone życiem.
Ekocentryzm, jako nurt ekologizmu, wyraża perspektywę całościową , kosmiczną.


Nazwa „populizm” zawdzięcza swój rodowód łacińskiemu słowu populus, które w języku polskim oznacza „lud”. Duża grupa języków - włoski, angielski, francuski, niemiecki, hiszpański - posiada nazwy oparte na łacińskim słowie populus.
Ze słowem populus związane są inne słowa łacińskie, które mają duże znaczenie dla wyjaśnienia pojęcia populizmu. Wielu znaczeń nabrało słowo popularis - dotyczący ludu, dla ludu, u ludu, ludowy, przychylny ludowi, popularny, demagogoniczny, krajowy, tutejszy, rodak, towarzysz.
Dla przybliżenia pojęcia populizmu, jako wyodrębnionej formy myśli politycznej, służy również systematyzacja głównych jego nurtów. O jednolitym populizmie, dotyczącym ruchów i myśli politycznej, można mówić jedynie w ujęciu modelowym. W ujęciu realistycznym znajdujemy wiele ruchów populistycznych i wiele nurtów myśli populistycznej, uwarunkowanych lokalnymi czynnikami historycznymi, kulturowymi i politycznymi.
Według kryterium czasu rysuje się podział populizmu na nurt historyczny (klasyczny) i nurt współczesny. Do populizmu współczesnego należą przejawy populizmu ukształtowane w Ameryce Łacińskiej, krajach postkolonialnych, krajach komunistycznych i krajach postkomunistycznych. Nurty populizmu historycznego, albo klasycznego, zrodziły się przed początkami XX stulecia, głównie w Rosji i Stanach Zjednoczonych.
Źródło inspiracji dla narodzin i rozwoju populizmu stanowi kryterium jego podziału na nurt populizmu ogólnego i nurtu populizmu oddolnego. Pierwszy polega na sterowaniu jego losami przez rządzących. Drugi natomiast rodzi się i rozwija niejako spontanicznie wśród rządzących. W pierwszym władza populistyczna poszukuje oparcia w ludzie, w drugim lud upatruje populistycznej władzy.
Siła społeczna, na której opiera się populizm, to kryterium dla rozróżnienia nurtów populizmu: chłopskiego, robotniczego, chłopsko-robotniczego, albo robotniczo-chłopskiego i lumpenproletariackiego.
Z uwagi na przyjmowane lub postulowane formy organizacyjne populizmu rozważa się następujące jego nurty: partyjny, syndykalistyczny albo związków zawodowych, spontanicznych ruchów ludowych.
Kryterium treści żądań populistycznych pozwala mówić o nurcie populizmu politycznego - skoncentrowanego wokół autorytarnego albo demokratycznego reżimu państwowego i nurcie populizmu społecznego - zajętego przede wszystkim sprawami dobrobytu ekonomicznego.
Drogi zmian populistycznych prowadzą do rozróżniania nurtów populizmu rewolucyjnego, populizmu reformistycznego i populizmu reakcyjnego. Drogi te wskazują jednocześnie na stopień radykalizmu populistycznego jako kryterium dla rozpatrywania nurtu populizmu radykalnego, nurtu populizmu umiarkowanego i nurtu populizmu reakcyjnego.
Związki populizmu z innymi doktrynami politycznymi stanowią szczególnie ważne kryterium określenia nurtów populizmu. Z uwagi na swoją elastyczną, niejednorodną wewnętrznie istotę, populizm może sięgać po idee zawarte we wszystkich innych doktrynach politycznych, o ile odpowiada to jego celom. Najwyraźniej jednak zaznaczyły się związki populizmu z liberalizmem - konserwatyzmem, socjalizmem, komunizmem, nacjonalizmem i faszyzmem. W oparciu o te związki poddawane są analizom nurty populizmu - liberalistycznego, konserwatywnego, socjalistycznego, komunistycznego, nacjonalistycznego i faszystowskiego.
Sceptyczni badacze twierdzą, że nazwa „populizm” jest używana do opisu tak wielu różnych fenomenów społecznych i politycznych, że traci przez to sens dla czegokolwiek. Przegląd ogólny najważniejszych przejawów myśli populizmu przeczy jednak takiemu sceptyzmowi. Analiza określonej mutacji populizmu prowadzi nie tylko do ścisłego osadzenia jej w realiach czasu i miejsca, ale i ukazywania spełnianych przez nie funkcji.

16. Zasady prawa wyborczego we współczesnym państwie

Zasady prawa wyborczego dzielą się na: zasady ogólne i szczegółowe. Do zasad ogólny prawa wyborczego zaliczamy:

• powszechność wyborów

• równość

• bezpośredniość

• tajność

Aby wybory i ich wynik mogły zostać uznane za zgodne ze standardami demokratycznymi te cztery zasady muszą być zawsze spełnione.  Zasada powszechności wyborów mówi nam o tym, że każdy obywatel posiadający czynne prawo wyborcze (ukończone 18 lat) ma prawo do udziału w wyborach. Jedynie prawomocnym wyrokiem sądu obywatel może być pozbawiony tego prawa. Zasada równości wyborów oznacza, iż każdy oddany głos ma równą wartość, a więc jest równy głosowi oddanemu przez innego wyborcę. Liczba głosów przysługujących obywatelom jest równa (nie tylko pod względem formalnym, ale także i pod względem siły danego głosu)

Zasada bezpośredniości głosowania oznacza, że wyborca bezpośrednio oddaje swój głos na wybranego przez siebie kandydata. Nie ma więc żadnych ogniw pośrednich.  

Wybory powinny odbywać się w odpowiednich warunkach, aby zapewnić wyborcom możliwość anonimowego oddania głosów. O tym mówi zasada tajności głosowania

Najważniejsze zasady współczesnego prawa wyborczego

Ewolucja współczesnego prawa wyborczego w państwach demokratycznych doprowadziła na przestrzeni XIX i XX w. do wprowadzenia pewnych standardów. W nowoczesnym społeczeństwie demokratycznym obywatel nie może podejmować decyzji bezpośrednio. W związku z tym musi się zdać na swoich reprezentantów, których wybiera w akcie wyborczym. Wybory są dziś z reguły 4- lub 5-przymiotnikowe, czyli powszechne, równe, bezpośrednie, tajne i wolne. Zasady prawa wyborczego zawarte są dziś z reguły w konstytucji, a precyzowane w ustawie zwanej ordynacją wyborczą. Obywatel ma czynne prawo wyborcze - jest to prawo do brania udziału w głosowaniu. Bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania (bycia wybieranym). Powszechność prawa wyborczego oznacza, że w zasadzie wszyscy obywatele państwa, którzy spełniają określone przez ordynację warunki, mogą głosować lub być wybieranymi. Równość prawa wyborczego oznacza, że każdy uprawniony ma jeden głos; wyborcy głosują na tych samych zasadach. Bezpośredniość prawa wyborczego oznacza, że wszyscy obywatele uprawnieni głosują na kandydatów osobiście. Tajność w głosowaniu oznacza, że głosowanie odbywa się w warunkach, które gwarantują, że treść jego głosu nie zostanie ujawniona. W procesie wyborczym zasadnicze znaczenie ma sposób, w jaki dzielone są mandaty. W zasadzie spotykamy dwa podstawowe sposoby: większościowy i proporcjonalny. Większościowy system wyborczy polega na tym, że wygrywa partia, która uzyskała wymaganą większość głosów w danym okręgu. Z reguły walka odbywa się tu w okręgach jednomandatowych, czyli zwycięzca zabiera wszystko. Proporcjonalny system wyborczy polega na rozdziale mandatów odpowiednio do liczby głosów zebranych przez poszczególne partie. Zasada proporcjonalności może być stosowana przy okręgach wielomandatowych, w których różne partie polityczne występują z osobnymi listami kandydatów. W celu zapobieżenia rozbiciu w parlamencie w wielu krajach wprowadzono tzw. klauzulę zaporową, która oznacza, że jeżeli partia nie zebrała w skali kraju pewnego procentu głosów, to nie jest dopuszczona do rozdziału mandatów. W Polsce taką klauzulę w stosunku do partii ustalono na poziomie 5%, a dla koalicji - 8% (wprowadziła to ordynacja wyborcza z 1993 r.). W życiu politycznym Niemiec takie rozwiązanie funkcjonuje od 1953 r. (5%) i sprawdziło się w praktyce. Powszechność prawa wyborczego w XVIII i XIX w. była ograniczana w sposób różnorodny, jednakże z czasem te ograniczenia, zwane cenzusami, uległy zasadniczej redukcji. Cenzus majątkowy do połowy XIX w. odgrywał bardzo poważną rolę. W Anglii czy we Francji, zwłaszcza w latach 1815-1848, pozbawił on praw wyborczych olbrzymią większość obywateli. Przykładem może tu być Francja, w której w latach 1831-1848 uprawnionych do głosowania było 200 tys. osób, na ogólną liczbę 30 mln obywateli. Reformy liberalizmu doprowadziły do zniesienia cenzusu majątkowego we Francji w 1848 r., a w Anglii dopiero w 1918 r. Nowe konstytucje, które powstawały po 1918 r., nie wprowadzały już tego ograniczenia. Ciekawostką może być fakt, że jeszcze w 1967 r. cenzus majątkowy występował w prawie 27 państwach świata. Cenzus wieku - wysoka granica wieku miała mieć wpływ na bardziej konserwatywny charakter wybieranych organów. W wyborach powszechnych do parlamentu jest to dziś z reguły 18 lat (czynne prawo wyborcze). Jeżeli chodzi o bierne prawo wyborcze, zwłaszcza w wyborach głowy państwa, granica wieku jest podniesiona. W Polsce wg Konstytucji z 1997 r. kandydat na prezydenta musi mieć minimum 35 lat. W konstytucji USA jest zapisane, że prezydentem można zostać po ukończeniu 35 lat. Cenzus domicylu, czyli warunek zamieszkiwania na terenie kraju, stanu czy innej jednostki terytorialnej od pewnego czasu. W praktyce dziś dotyczy ona kwestii związanych z biernym prawem wyborczym. W prawie wyborczym Polski kandydaci na posłów na Sejm czy senatorów muszą zamieszkiwać RP od 5 lat (w USA - 14 lat). To samo dotyczy kandydatów na urząd prezydenta. Cenzus płci - generalnie do drugiej połowy XIX w. pozbawiał on praw wyborczych kobiety. Prawo wyborcze dla kobiet zaczęto najwcześniej przyznawać w USA. W 1869 r. uzyskały je mieszkanki stanu Wyoming. W całych Stanach Zjednoczonych wprowadzono je w roku 1920 na podstawie XIX poprawki do konstytucji. W Wielkiej Brytanii kobiety uzyskały prawa wyborcze w 1928 r., we Francji w 1946 r., a w Belgii w 1948 r. W kraju szczycącym się wielowiekową tradycją demokratyczną, czyli w Szwajcarii, stało się to dopiero w 1971 r. Na tym tle bardzo dodatnio wyróżniała się polska konstytucja marcowa z 1921 r., która traktowała kobiety, jeżeli chodzi o prawa wyborcze, na równi z mężczyznami. Cenzus wykształcenia - został on wprowadzony w USA w celu odsunięcia od praw wyborczych części ludności murzyńskiej i Indian. Taki cenzus wprowadzała polska konstytucja kwietniowa z 1935 r. (wybory do Senatu). Cenzus rasowy - został wprowadzony przez Niemcy za czasów A. Hitlera w celu wyeliminowania osób nie będących "pochodzenia aryjskiego". Ciekawym jest też fakt, że na początku od 1787 r. konstytucja USA pozbawiała praw obywatelskich, a więc i wyborczych Murzynów i Indian. Powszechność prawa wyborczego do początku XX w. rozumiano w Europie jako prawa dla mężczyzn. W USA dokonał się ten proces (przyznania powszechnych praw wyborczych mężczyznom) w latach 1820-1840, a w Europie do końca XIX w. Powszechne prawo wyborcze wprowadzono dla mężczyzn w Szwajcarii w 1874 r., w Hiszpanii w 1890 r., w Belgii w 1893 r., w Holandii w 1896 r., a w Norwegii w 1898 r. O prawdziwej powszechności możemy mówić od momentu zrównania w prawach wyborczych kobiet z mężczyznami, co nastąpiło w państwach demokratycznych w XX w.

17. Instytucje polityczne jednoczącej się Europy

Rada Europejska:

Jest organem Unii Europejskiej, której głównym zadaniem jest wyznaczanie ogólnych kierunków rozwojowych Unii. Nie należy mylić Rady Europejskiej z Radą Unii Europejskiej, czy tez Radą Europy. W obradach Rady Europejskiej biorą udział szefowie rządów państw członkowskich ( w przypadku Francji i Finlandii przedstawicielami są prezydenci, ale mogą im towarzyszyć premierzy). W obradach mogą wziąć udział także ministrowie spraw zagranicznych państw Unii, a także jeden z członków Komisji. Przewodniczącym Rady Europejskiej jest przedstawiciel państwa, które w danym momencie przewodniczy Unii. Jego kadencja trwa pół roku. Rada Europejska zbiera się co 3 - 4 razy w roku. Na mocy traktatu nicejskiego spotkania Rady Europejskiej odbywają się w

Do zadań Rady Europejskiej należy:

- planowanie kierunków rozwoju Unii Europejskiej

- koordynacja działań związanych z rozwojem Unii Europejskiej

- rozwiązywanie problemów kluczowych dla funkcjonowania Unii Europejskiej

- jest forum wymiany poglądów na najwyższym szczeblu politycznym

- opracowywanie i podpisywanie ostatecznych traktatów unijnych

Spotkania Rady Europejskiej kończą się wydaniem specjalnego komunikatu przyjętego w drodze konsensusu. Rada Europejska jest zobowiązana do przedstawienia szczegółowego sprawozdania ze swych obrad Parlamentowi Europejskiemu.

Parlament Europejski:

Parlament europejski liczy obecnie 732 posłów wybieranych na 5- letnią kadencję. Ordynacja wyborcza jest uzależniona od ustawodawstwa poszczególnych państw członkowskich. Prawo Unii Europejskiej wymaga jedynie, by wybory do Parlamentu Europejskiego były tajne, powszechne, bezpośrednie oraz proporcjonalne. Prawo Unii Europejskiej dopuszcza także stosowanie progów wyborczych, nie wyższych jednak niż 5 % (w Polsce próg wyborczy do Europarlamentu wynosi 5 %). Prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi Unii Europejskiej, który ukończył 18 lat. Obywatel Unii przebywający poza krajem, którego jest obywatelem może brać udział w głosowaniu na tych samych warunkach co obywatele państwa - członka Unii Europejskiej, w którym przebywa.

Liczba posłów wybieranych w poszczególnych państwach członkowskich jest proporcjonalna do liczby mieszkańców danego państwa (Polsce przypadło 50 posłów). Posłowie parlamentu Europejskiego przyłączają się do istniejącej już oficjalnie w parlamencie frakcji politycznych lub pozostaje niezależny. Posłowie zasiadają w parlamencie według swej przynależności frakcyjnej, a nie narodowej. Frakcje w Parlamencie Europejskim:

- Chadecy

- konserwatyści

- socjaldemokraci

- liberałowie

- zieloni

- regionaliści

- socjaliści

- komuniści

- eurosceptycy

Do kompetencji Parlamentu Europejskiego należy

- współudział w tworzeniu prawa poprzez procedury konsultacji, współpracy, współdecydowania i akceptacji. To uprawnienie dotyczy tylko części polityki Unii Europejskiej. Pozostałymi dziedzinami polityki UE zajmuję się Rada Unii Europejskiej.

- zatwierdzanie corocznego budżetu i udzielanie Komisji absolutorium z jego wykonania

- Posiada uprawnienia kontrolne wobec

Zatwierdzania Komisji i jej przewodniczącego

Prawa uchwalania wotum nieufności wobec Komisji większością 2/3 głosów

Prawo zadawania pytań Komisarzom

Zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie

- Powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich

Parlament wybiera spośród swych członków przewodniczącego na 2,5 letnią kadencję. Przewodniczący reprezentuje Parlament na zewnątrz i kieruje jego obradami. Parlamentarzyści przemawiają w swych własnych językach, ich przemówienia są tłumaczone na wszystkie języki obowiązujące na terenie Unii europejskiej i państw z nią stowarzyszonych ( państwa stowarzyszone z Unią europejską mają prawo biernego uczestnictwa w obradach Parlamentu Europejskiego).

Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym Unii Europejskiej. Został ustanowiona w roku 1993 na mocy traktatu z Maastricht. W skład Rady wchodzą ministrowie spraw zagranicznych poszczególnych państw ( Rada Ogólna) lub ministrowie poszczególnych resortów państw członkowskich (Rada Branżowa). Przewodniczącym Rady Unii Europejskiej jest minister spraw zagranicznych państwa, które przewodzi Unii. W skład Rady wchodzi też sekretariat, który zapewnia jej obsługę. Na czele sekretariatu stoi Sekretarz Generalny (obecnie Javier Solana)

Do kompetencji Rady Unii Europejskiej należy:

- wydawanie aktów prawnych (zarządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie)

- wzywanie Komisji Europejskiej do określonych działań także w sferze ustawodawczej

- zmiana traktatów założycielskich

- podejmowanie decyzji dotyczące zawierania wzmocnionej współpracy

- zatwierdzanie list członków Komitetu Ekonomiczno - Społecznego

- uczestniczenie wraz z Parlamentem Europejskim w tworzeniu budżetu

- kierowanie skarg do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w prawie stwierdzenia nieważności aktów prawa wspólnotowego, oraz wnoszenie skargo na bezczynność organów

Członkowie Rady muszą obradować osobiście (lub w sytuacjach wyjątkowych za pośrednictwem pełnomocnika), a obrady są tajne.

Komisja Europejska

Komisja Europejska pełni funkcję rządu Unii Europejskiej. W skład Komisji Europejskiej wchodzą Komisarze, których liczba wynosi obecnie 25 (tylu ile jest członków Unii Europejskiej). Każdy komisarz odpowiada za określony dział pracy, czyli tak samo jak ministrowie w określonym rządzie, dlatego Komisja Europejska jest uważana za rząd Unii Europejskiej. Komisarze są wyznaczani przez rządy poszczególnych państw, rekomendowani przez Radę Europejską i zatwierdzani przez Parlament Europejski.

Kompetencje Komisji europejskiej:

- kierowanie wszystkimi bieżącymi zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania Unii Europejskiej (jak np. polityka rolna, gospodarcza, społeczna, obronności, itd.)

- opracowywanie i przedstawianie Komisji Europejskiej aktów prawnych

- Przygotowywanie projektów wszelkich traktatów i innych aktów prawa międzynarodowego

- nadzorowanie pracy rządów państw członkowskich w sprawie wdrażania zmian prawa przystosowując prawo danego państwa do standardów unijnych

- Prowadzenie negocjacji państwami kandydującymi do Unii Europejskiej

Przewodniczący Komisji Europejskiej jest oficjalną "głową" Unii Europejskiej i reprezentuje ją na arenie międzynarodowej. Ponad to Komisja Europejska jako jedyny organ Unii Europejskiej ma prawo inicjatywy ustawodawczej.

Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości jest organem Unii pełniącym funkcję sądu międzynarodowego, administracyjnego i konstytucyjnego. Powstał na mocy umowy o wspólnych instytucjach z 25 marca 1957 roku. Tworzy go 25 sędziów mianowanych przez każde państwo członkowskie oraz 8 rzeczników generalnych obsadzanych na drodze rotacji, na 6 letnią kadencję. Orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości mają charakter ostateczny. Jego siedzibą jest Luksemburg.

Kompetencje Trybunału Sprawiedliwości:

- orzekanie o legalności aktów prawnych wydawanych przez poszczególne państwa członkowskie oraz zgodności z traktatami europejskimi

- dokonywanie obowiązującej wykładni aktów prawnych

- podejmowanie na wniosek Komisji Europejskiej decyzji wobec państw nie wypełniających zobowiązań traktatowych

- rozwiązywanie sporów pomiędzy państwami członkowskimi lub pomiędzy państwa członkowskimi, a Komisją Europejską

- dokonywanie wyroków sądów I instancji

- Rozstrzyganie skarg wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne.

Sędziowie nie mogą orzekać w sprawach dotyczących państwa, które ich mianowało. Sędziowie spośród siebie wybierają przewodniczącego Trybunału Sprawiedliwości na trzy letnią kadencję. Także, co trzy lata następuje wymiana składu sędziowskiego. Językiem urzędowym jest język francuski. W roku 1989 utworzono przy Trybunale Sprawiedliwości Sąd I instancji zajmujący się orzecznictwem w sprawach dotyczących osób fizycznych i prawnych.

Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Obrachunkowy zwany także Rewizyjnym, Audytorów lub Rewidentów Księgowych zajmuje się kontrolą wykonania budżetu wpływów i wydatków Wspólnot Europejskich. Powstał w roku 1977. Swą siedzibę ma w Luksemburgu.

Trybunał Obrachunkowy składa się z 25 rewidentów mianowanych tylko raz na okres 6 lat przez Radę Unii Europejskiej. Członkowie spośród siebie wybierają prezesa Trybunału Obrachunkowego na okres 3 lat.

Kompetencje Trybunału Obrachunkowego:

- Kontrola rachunków wszystkich ciał wspólnot

- przekładanie Parlamentowi i Radzie oświadczenia o wiarygodności dokumentów księgowych, a także sprawdzanie ich zgodności z prawem i prawidłowości wszelkich transakcji

- kontrola poszczególnych członków UE.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Europejski rzecznik Praw Europejskich jest organem utworzonym w roku 1992 na mocy Traktatu z Maastricht.

Rzecznik zajmuje się kontrolą prawidłowości funkcjonowania instytucji i organów Unii Europejskiej. Przedstawia raporty Parlamentowi Europejskiemu. Wszczyna postępowanie na podstawie skargi, może także działać z inicjatywy własnej. Europejski rzecznik Praw Obywatelskich powoływany jest na okres kadencji Parlamentu prawem do reelekcji

Rada Europejska

Członkowie Rady Europejskiej wg przynależności partyjnej, czerwony- PES, brązowy- PEL, niebieski- EPL-ED, ciemny niebieski- MEL, żółty- ALDE, zielony- UEN

Radę Europejską tworzą szefowie rządów państw członkowskich i prezydenci Francji i Finlandii (choć zwykle towarzyszą im też premierzy) oraz przewodniczący Komisji Europejskiej. W obradach biorą też udział ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich, a także jeden z członków Komisji.

Przewodniczącym Rady jest przedstawiciel państwa sprawującego w danym momencie przewodnictwo Unii, zmienia się więc co pół roku. Traktat z Lizbony podpisany 13 grudnia 2007 r. przewiduje, że przewodniczący Rady Europejskiej ma być wybierany przez wszystkie państwa członkowskie na 2,5 roku.

Rada Europejska zbiera się co najmniej 4 razy w roku, na dwóch formalnych i dwóch nieformalnych, krótkich, zwykle dwudniowych posiedzeniach. Zgodnie z traktatem nicejskim, od momentu rozszerzenia Unii 1 maja 2004 r. wszystkie formalne spotkania Rady odbywają się w Brukseli.

Nie należy jej mylić z Radą Europy, która jest osobną organizacją.

Kompetencje Rady Europejskiej:

• Określa ogólne wytyczne polityki Europejskiej

• Wyznacza kierunki rozwoju organizacji

• Koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich oraz zajmuje stanowisko wobec najważniejszych problemów światowych

• Podejmuje decyzje o przyjęciu nowych członków i stowarzyszenia

Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej, dawniej zwana Radą Ministrów lub Radą Ministrów Unii Europejskiej, a od Traktatu z Lizbony zwana po prostu „Radą”, jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Rada UE przybrała obecną nazwę na mocy własnej decyzji w 1993 roku. Jednakże w traktatach stanowiących podstawę Unii cały czas widnieje nazwa Rada (Wspólnot Europejskich). Członkami są ministrowie resortowi poszczególnych krajów członkowskich. Możliwe konfiguracje Rady UE:

1. Rada ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych

2. Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (Ecofin)

3. Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA)

4. Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Polityki dotyczącej Konsumentów

5. Rada ds. Konkurencyjności

6. Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii

7. Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa

8. Rada ds. Środowiska

9. Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.

Przewodniczącym Rady jest minister z kraju sprawującego aktualnie prezydencję. Prezydencja Rady przypada co pół roku na kolejne państwo członkowskie. Jest ściśle związana z Radą UE, a nie z Radą Europejską.

Składa się ze stałych przedstawicieli państw członkowskich. Jego głównym zadaniem jest przygotowywanie posiedzeń Rady. Faktycznie większość decyzji głosowanych w Radzie zapada właśnie już na szczeblu ambasadorów/stałych przedstawicieli. Na szczeblu ministerialnym dyskutuje się tematy sporne i drażliwe.

Instytucje ponadnarodowe

Parlament Europejski

 Parlament Europejski jest jednoizbowy i reprezentuje obywateli państw należących do Unii. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg, choć komisje parlamentarne i władze klubów mieszczą się w Brukseli. Sekretariat i biblioteka ma zaś swoją siedzibę w Luksemburgu. Parlament Europejski liczy obecnie (na mocy Traktatu z Lizbony) 750 członków (deputowanych) plus przewodniczący, sprawujących mandat wolny, wybieranych na pięcioletnią kadencję. W Polsce w stosunku do członków PE używa się potocznie określenia „europarlamentarzysta” lub „eurodeputowany”, natomiast oficjalne określenie brzmi: „poseł do Parlamentu Europejskiego”. Najważniejsze uprawnienia Parlamentu to:

-współudział w tworzeniu prawa poprzez:

• konsultacje;

• współpracę;

• współdecydowanie;

• akceptację (zgodę) - uprawnienie to dotyczy tylko niektórych dziedzin polityki wspólnotowej, co do wielu pozostałych dziedzin wyłączne kompetencje prawodawcze ma Rada Unii Europejskiej;

• uprawnienia budżetowe - Parlament zatwierdza corocznie budżet i udziela Komisji absolutorium z jego wykonania;

• uprawnienia kontrolne;

• zatwierdzanie Komisji i jej przewodniczącego;

• prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji (większością 2/3 głosów);

• prawo zadawania pytań Komisarzom;

• zwyczajowa możliwość zadawania pytań Radzie;

• powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich.

Kandydaci do Parlamentu startują w wyborach zwykle w barwach którejś z partii istniejącej w swoim kraju, jednak po wejściu do Parlamentu przyłączają się oni zwykle do jednej z frakcji politycznych funkcjonujących oficjalnie w Parlamencie lub pozostają niezależni. Frakcje te odpowiadają mniej więcej ogólnemu podziałowi partii politycznych w Europie. Posłowie zasiadają w izbie parlamentu według przynależności do frakcji a nie według przynależności narodowej.

Komisja Europejska

Komisja Europejska, oficjalnie Komisja Wspólnot Europejskich, to rodzaj rządu Unii Europejskiej, odpowiedzialnego za bieżącą politykę Unii, nadzorującą prace wszystkich jej agencji i zarządzającej funduszami Unii. Siedzibą Komisji jest Bruksela. Po wejściu w życie traktatu nicejskiego członkami Komisji jest każdorazowo tyluż komisarzy, ile państw liczy Unia (od początku roku 2007, po wejściu Bułgarii i Rumunii liczba ta wynosi 27). Każdy z komisarzy jest odpowiedzialny za określony dział pracy, są więc oni odpowiednikami ministrów w zwykłym rządzie. Ich wyznaczenia dokonuje jednak nie przewodniczący Komisji, lecz rządy poszczególnych państw. Członkowie komisji nie mogą czuć się związani żadnymi instrukcjami - są politykami, których powołanie rekomenduje Rada Europejska i zatwierdza Parlament Europejski. Ich zadaniem jest nadzór nad przydzielonymi im dyrekcjami generalnymi.

18. Protekcjonizm w handlu międzynarodowym

Protekcjonizm, polityka mająca na celu ochronę rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu oraz pobudzanie i ułatwianie eksportu.
Narzędziami ograniczającymi import są: cła, ograniczenia ilościowe (kontyngenty, embargo) i bariery pozataryfowe (utrudnianie importu np. poprzez biurokrację, długotrwałość i drobiazgowość odpraw celnych, stawianie bardzo wysokich wymagań jakościowych importowanym towarom, zakazy wykorzystywania w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych surowców, materiałów i innych towarów pochodzenia zagranicznego itp.). Pobudzeniu eksportu służą dotacje dla przedsiębiorstw podejmujących produkcję eksportową, które zwiększają opłacalność eksportu.
Polityka protekcjonizmu powoduje natomiast wzrost cen, ograniczenie dostępności towarów, obniżenie efektywności ogólnogospodarczej, zmniejszenie realnych dochodów gospodarki. Jest ona jednak często stosowana pod presją tych grup podmiotów gospodarczych, którym przynosi korzyści. Jest przy tym prosta w zastosowaniu i zapewnia dochody budżetowi państwa.
Argumentami najczęściej wysuwanymi na jej rzecz są: zapewnienie obronności państwa poprzez ochronę celną lub administracyjne zakazy importu towarów uznanych za strategiczne (produkcja zbrojeniowa, także żywności, leków i in.), ochrona nowych, rozwijających się dziedzin wytwarzania przed konkurencją towarów zagranicznych, przeciwdziałanie bezrobociu, zapobieganie odpływowi pieniędzy z kraju. Z wyjątkiem pierwszego, pozostałe argumenty mają charakter pozorny - pozytywne efekty protekcjonizmu występują tylko w krótkich okresach, w długich natomiast ujawniają się efekty negatywne (postulowane cele można osiągnąć innymi sposobami).

Na czym polega polityka protekcjonizmu w handlu międzynarodowym?

Protekcjonizm w MSG polega na wykorzystywaniu przez Państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Jest on pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.

Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu.

Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.

Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez

redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.

Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.

Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w

dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.

Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie

gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem. W całym okresie powojennym ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec gospodarki światowej oraz do zwiększenia stopnia ochrony rynków narodowych.

Oba te kierunki występowały z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych
okresach. Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach
poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą
zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej.

Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych. Również w poszczególnych krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.

Za protekcją zaś opowiadali się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji

zagranicznej. Politykę silnej ochrony własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów

inne

W polityce handlu zagranicznego poszczególnych krajów - uczestników międzynarodowej wymiany towarów , usług i kapitału - można wyodrębnić dwa przeciwstawne nurty: Politykę wolnego handlu; Politykę protekcjonizmu.

Polityka wolnego handlu polega na braku ze strony państwa stosowania jakichkolwiek barier ograniczających dostęp zagranicznych towarów i przedsiębiorstw do rynku krajowego, oraz rezygnacji ze środków wspierania własnego eksportu. W warunkach wolnego handlu towarzyszy przekonanie, że w warunkach pełnej konkurencji na wszystkich rynkach możliwe jest optymalne wykorzystanie czynników produkcji i osiągnięcie maksymalnej korzyści z zagranicznej wymiany handlowej.

Protekcjonizm według „Słownika handlu zagranicznego” to „koncepcja zagranicznej polityki ekonomicznej państwa opierająca się na przekonaniu, że w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych nie ma zgodności interesów różnych krajów, a nieograniczona swoboda działania sił rynkowych może działać na niekorzyść niektórych krajów słabo rozwiniętych. W tej sytuacji zgodnie z zasadami protekcjonizmu koniecznie jest stosowanie takich środków polityki handlowej, które umożliwiają wyrównanie konkurencji między towarami krajowymi - droższymi i tańszymi towarami zagranicznymi oraz środków przyczyniających się do podniesienia konkurencyjności towarów krajowych na rynkach obcych.(...) W krańcowych przypadkach protekcjonizm prowadzi do autarkii, która oznacza politykę gospodarczą państwa polegającą na dążeniu danego kraju do osiągnięcia możliwie pełnej samowystarczalności gospodarczej. Konsekwencją zastosowania autarkii jest ograniczenie do minimum importu i zakupywanie za granicą takich towarów, których dany kraj nie jest w stanie wytworzyć.(...)

Protekcjonizm gospodarczy XIX i XX wieku to polityka ochrony produkcji krajowej lub rynku narodowego przed konkurencją zagraniczną za pomocą różnego rodzaju środków administracyjnych oraz stymulowaniu rodzimych producentów i eksporterów poprzez stosowanie dopłat, ulg podatkowych, gwarancji kredytowych .

Polityka wolnego handlu oraz polityka protekcjonizmu to dwa skrajne modele polityki wymiany gospodarczej z zagranicą. W rzeczywistości mamy do czynienia zarówno z elementami protekcjonizmu, jak i liberalizmu. W różnych państwach i w różnych okresach wzrastał udział jednych bądź drugich elementów.

Protekcjonizm w MSG polega na wykorzystywaniu przez Państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Jest on pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.

Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu.

Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.

Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.

Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.

Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.

Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem. W całym okresie powojennym ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec gospodarki światowej oraz do zwiększenia stopnia ochrony rynków narodowych.

Oba te kierunki występowały z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych okresach. Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej.

Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych. Również w poszczególnych krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.

Za protekcją zaś opowiadali się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji zagranicznej.

Politykę silnej ochrony własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów.

Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu ukształtowały się w ciągu ostatnich lat. Tak jak większość poglądów ekonomicznych dotyczących handlu międzynarodowego, koncepcje leżące u podstaw tych argumentów powstały w wyniku postępującej internacjonalizacji gospodarowania, globalizacji produkcji i związanego z nim wzrostu współzależności międzynarodowej. Cechą charakterystyczną nowych argumentów na rzecz protekcjonizmu jest także to, że wychodzą one w znacznej części z alternatywnych (nowych) teorii handlu międzynarodowego. Różni je to od argumentów tradycyjnych, które przyjmowały za podstawą klasyczną i neoklasyczną teorię handlu międzynarodowego. Ważną cechą tej koncepcji jest również to, że zakłada się w nich istnienie niedoskonałej konkurencji. Przyjmuje się zatem za regułę to, co w dotychczas prezentowanych argumentach na rzecz protekcjonizmu było wyjątkiem. Badaniem współczesnych argumentów na rzecz protekcjonizmu zajmowali się między innymi J. Bander i B. Spencer oraz P. R. Krugman. Efektem ich prac jest kilkanaście koncepcji uzasadniających zastosowanie środków protekcjonistycznych. Najbardziej znane z nich to: strategiczna polityka handlowa oraz polityka przemysłowa.

Strategiczna polityka handlowa jest koncepcją wyjaśniającą w jakich warunkach dany kraj może, kosztem partnera, uzyskać korzyści przez wprowadzenie subsydiów. Strategiczna polityka handlowa wychodzi, tak jak wszystkie nowe koncepcje uzasadniające protekcjonizm, od założenia istnienia niedoskonałej konkurencji. Zakłada się zatem dążenie przedsiębiorstw działających na rynku międzynarodowym do uzyskania zysków monopolowych. Może to nastąpić tylko kosztem strat poniesionych przez partnera zagranicznego. Inną cechą strategicznej polityki handlowej wyraźnie wskazującą na odrzucenie założenia o doskonałej konkurencji, jest uwzględnienie możliwości uzyskania przez przedsiębiorstwa działające zarówno w kraju, jak i za granicą wsparcia ze strony państwa. W koncepcji strategicznej polityki handlowej przyjmuje się też występowanie międzynarodowej współzależności ekonomicznej, to jest wzajemną zależność nie tylko procesów, ale również decyzji podejmowanych prze przedmioty zlokalizowane w różnych krajach. Znajduje to odbicie w sposobie prezentacji tej koncepcji, przy którym używa się niektórych pojęć z teorii gier.

Nasuwa się pytanie w jaki sposób wprowadzenie subsydium wpłynie na dobrobyt krajów stosujących ten środek wspierania własnego przemysłu. Dla gospodarki pojedynczego kraju jak i gospodarki światowej stosowanie tego środka protekcjonistycznego było niekorzystne. Jednakże straty netto kraju decydującego się na subsydiowanie produkcji eksportowej były niższe niż w przypadku wprowadzenia cła.

Przedstawione korzyści ze stosowania strategicznej polityki handlowej sprawiają, że rządy wielu krajów stają wobec pokusy stosowania tego rodzaju subsydiów. Rodzi to jednak niebezpieczeństwo „wojny subsydiowej”, w której poszczególne rządy będą chciały zapewnić nowoczesnej gałęzi przemysłu możliwość zbytu w skali gwarantującej osiąganie wszystkich wymienionych tu korzyści. O realności takiej groźby świadczą ciągnące się kilkanaście lat spory między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską dotyczące wsparcia dla przemysłu lotniczego.

Polityka przemysłowa jest polityką państwa zmierzającą do rozwoju gałęzi i branż przemysłu uznawanych za nowoczesne. Dążąc do osiągnięcia tego celu, państwo stosuje różne środki: subsydia, ulgi podatkowe, subsydiowanie prac badawczych i rozwojowych, tanie kredyty, gwarancje kredytowe oraz odstępstwa od stosowania niektórych przepisów antymonopolowych.

U podstaw prowadzenia polityki przemysłowej leżą dwie koncepcje teoretyczne: przedstawiona wyżej strategiczna polityka handlowa i koncepcja dynamicznej przewagi komparatywnej. Pierwsza z nich wyjaśnia zasadność stosowania subsydiów w niektórych sytuacjach. Druga natomiast stara się stworzyć teoretyczne podstawy ingerencji państwa w kształtowanie struktury produkcji.

Głównym założeniem koncepcji dynamicznej przewagi komparatywnej jest to, że państwo nie musi akceptować w swej polityce ekonomicznej kierunków specjalizacji wynikających z istniejących relacji kosztów produkcji. Ich akceptacja byłaby traktowaniem teorii komparatywnych kosztów produkcji w sposób bierny. Państwo powinno natomiast traktować teorię kosztów komparatywnych w sposób dynamiczny. Pierwszym krajem stosującym politykę przemysłowa była Japonia. Kraj ten zaczął prowadzić aktywną politykę kształtowania struktury swojego przemysłu po drugiej wojnie światowej. Dokonują wyboru gałęzi przemysłu (przemysł stalowy, samochodowy, elektroniczny), które chciano rozwijać, posługiwano się kryterium ich nowoczesności, a nie zapotrzebowania na czynniki produkcji dostępne w Japonii w tamtym okresie (siła robocza). Trudno jednoznacznie ocenić efekty japońskiej polityki przemysłowej. Japonia stała się głównym eksporterem stali i statków i nieco później samochodów i elektroniki użytkowej. Olbrzymi eksport tych wyrobów był przyczyną powstania ogromnych nadwyżek bilansu handlowego tego kraju w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Sukces Japonii znalazł także naśladowców w innych krajach uprzemysłowionych. Również zdecydowaną politykę wspierania nowoczesnych gałęzi przemysłu wprowadziła Francja. Wspierany był przede wszystkim przemysł lotniczy, energetyka atomowa, telekomunikacja i technologia komputerowa. Współfinansowano prace badawcze, udzielano kredytów oraz prowadzono politykę zakupów państwowych. Mimo spektakularnych sukcesów (Mirage, Airbus) w większości dziedzin nie udało się zmniejszyć dystansu, jaki na polu zaawansowania technologicznego przemysłu dzieli ją od Stanów Zjednoczonych czy nawet Japonii.

Podsumowując należy podkreślić, że trudno jednoznacznie stwierdzić, że polityka przemysłowa jest czynnikiem pozwalającym osiągnąć szybszą dynamikę rozwoju gałęzi uznawanych za nowoczesną. Cechą negatywną tej koncepcji jest zakładanie dysponowania przez państwo wiedzą wystarczającą do wyboru gałęzi przemysłu, które mają otrzymać wsparcie.

Cechą wyróżniającą tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu jest ich oparcie na klasycznych teoriach handlu międzynarodowego. Ekonomiści wyróżniają cztery główne argumenty opowiadające się za stosowaniem polityki protekcjonizmu:

argument ochrony nowych gałęzi przemysłu,

argument ochrony zatrudnienia,

argument niedoskonałości rynku,

argument poprawy bilansu płatniczego.

Argument ochrony nowych gałęzi przemysłu - jest to jeden z najważniejszych argumentów dla protekcjonistów. Jak sama nazwa wskazuje zapewnia ochronę nowo powstającym przemysłom. Również w przeszłości używały go obecne kraje wysoko rozwinięte będące wtedy na niższym poziomie rozwoju (np. w XIX wieku Niemcy w stosunku do Anglii i Francji). Istnieje ekonomiczne uzasadnienie stosowania tego typu protekcjonizmu, a mianowicie to, że nowo powstające przemysły cechują się: małą skalą produkcji, która nie odzwierciedla zdolności produkcyjnych, niskimi kwalifikacjami zasobów wykorzystywanych do produkcji, słabą infrastrukturą i niedorozwojem gałęzi współpracujących z nowym przemysłem. Argument ten łączy się z chęcią dokonania zmiany struktury gospodarczej kraju, uznawanej za nieefektywną z powodu zbyt płytkich i zbyt wąskich przewag komparatywnych. W skrajnym przypadku niewłaściwa struktura, wymagająca przekształcenia, może mieć postać tak zwanej monokultury. Wtedy o dochodach z eksportu decyduje w zasadzie tylko jeden towar, np. kawa lub kakao. W produkcji takiego towaru kraj może mieć wysoką przewagę komparatywną wobec rynku światowego, to jednak może ona ulegać zachwianiu w okresach dekoniunktury.

Wiele kontrargumentów wysuwanych przez rzeczników wolnego handlu ma moc naukową, płynącą z pewnych założeń metodologicznych nie zawsze dostrzeganych i ocenianych przez przeciętnego odbiorcę. Podstawowy schemat rozumowania krytyków protekcjonizmu opiera się na stwierdzeniu, że należy trzymać się ściśle zasady przewag komparatywnych. Jeśli dany kraj ma przewagę w produkcji kawy, to niechaj zakłada nowe plantacje tej rośliny i nie przeznacza funduszu inwestycyjnego na rozwój gałęzi, które rozwinęły się już gdzie indziej i mogą stanowić źródło zaopatrzenia - tańsze niż produkcja własna. Jeżeli natomiast własna produkcja rozwija się w gałęziach mających komparatywną przewagę, to zbędna jest ich ochrona. Przewaga ta oznacza pozycję konkurencyjną wobec zagranicy. Według krytyków protekcjonizmu, określenie struktury gospodarki terminem nieefektywna jest zabiegiem chybionym, jeśli owa struktura została utworzona na podstawie sygnałów rynkowych. To właśnie mechanizm rynkowy, a nie państwo ma kształtować strukturę gospodarki. Zwolennicy wolnego handlu mówią, że rola państwa z góry skazana jest na niepowodzenie, gdyż państwo nie dysponuje i nie może dysponować jednoznacznymi kryteriami doboru gałęzi, które miałyby być tworzone z udziałem państwa lub wspierane prze państwo w drodze protekcji.

Argument ochrony zatrudnienia- argument ten należy do ważniejszych uzasadnień polityki protekcyjnej, gdyż w kraju, którego rynek nie jest chroniony w dziedzinach zagrożonych nadmierną konkurencją zagraniczną, może dochodzić do szeroko zakrojonych bankructw, dotyczących nawet całych gałęzi produkcji. Rośnie wtedy bezrobocie, mogące zachwiać wewnętrzną równowagę społeczno - polityczną oraz spowodować poważny kryzys gospodarki. Zwolennicy wolnego handlu krytykują jednak ten argument, twierdząc, że ograniczenia importu zachęcają producentów krajowych do zwiększania produkcji towarów, które konkurują z importem. Towarzyszy temu wzrost zatrudnienia, ale jest to jednocześnie polityka zubożenia sąsiada. Spadek importu w wyniku zastosowania protekcji oznacza zmniejszenie produkcji w kraju eksportującym, a wiec i spadek zatrudnienia wraz z dalszymi jego konsekwencjami. Często zwolennicy ochrony gospodarki nie zauważają zjawiska, które można nazwać nadmiernym protekcjonizmem, podczas, gdy rzecznicy wolnego handlu nie są skłonni dostrzec zjawiska nadmiernej konkurencji. Bez zauważenia obu tych zjawisk spór w sprawie powyższego nie może być rozstrzygnięty. Jeżeli kraj zechce skorzystać z podwyższenia ochrony gospodarki, jako z wyłącznego lub głównego środka walki z bezrobociem, broniąc się przed importem, a wspierając własny eksport w stopniu powodującym nadmierną konkurencją na rynku partnera to niewątpliwie będzie działał zgodnie z założeniem przyjętym przez przeciwników protekcjonizmu.

Argument niedoskonałości rynku polega na stwierdzeniu, że z powodu ograniczonej przenośności czynników produkcji między dziedzinami wytwarzania, a także z powodu trudności w przestawianiu aparatu wytwórczego na inne wyroby w ramach danej dziedziny, mogą powstawać zakłócenia w funkcjonowaniu rynku. W celu zapobiegania im oraz usuwania ich skutków niezbędna jest działalność państwa, sięgająca również w sferę regulacji powiązań gospodarki kraju z zagranicą. Szczególną odmianą niedoskonałości rynku jest zjawisko zakłócenia rynku wywołane nadmierną konkurencją zagraniczną. Argument niedoskonałości rynku, zwłaszcza w związku z trudnościami w przedstawianiu aparatu wytwórczego, sformułował A. Smith. Zalecając stopniową liberalizację handlu zagranicznego A. Smith w gruncie rzeczy korygował swoje założenia doskonałej przenośności pracy i kapitału. Krytycy omawianego argumentu, często właśnie powołują się na liberalizm A. Smitha zapominając o założonych przez niego warunkach, w jakich teoria liberalizmu jest prawdziwa. Tymczasem sam twórca tej teorii, gdy tylko nawiązał do konkretnej praktyki, dostrzegł rozdźwięk między założeniami a rzeczywistością i wyciągnął z tego wniosek o niezbędności regulowania przez państwo stopnia otwarcia gospodarki wobec zagranicy. Praktyka jednak nie spełnia jego oczekiwań i w tej sytuacji można zachować pogląd o słuszności argument w sprawie potrzeby zapobiegania niedoskonałości rynku, szczególnie z powodu ograniczonej przenośności kapitału i pracy zarówno w skali międzynarodowej, jak też nawet wewnątrz kraju.

Argument poprawy bilansu płatniczego- w istniejących warunkach gospodarki światowej każde państwo musi dbać o równowagę zewnętrzną swojej gospodarki. W przypadku utraty płynności finansowej to jest zdolności państwa do bieżącego regulowania jego zobowiązań wobec zagranicy, mogą powstać poważne konsekwencje, nie tylko zresztą dla państwa dotkniętego nierównowagą, lecz i jego partnerów. Dbałość o równowagę bilansu płatniczego wymaga utrzymywania odpowiednich rezerw dewizowych. Jeżeli jednak powstaje groźba ich wyczerpania, to może zaistnieć konieczność ograniczenia importu, a wspierania eksportu to jest poprawy salda handlu zagranicznego za pomocą różnych sposobów, w tym zwiększonej ochrony rynku wewnętrznego. Krytycy tego argumentu powołują się na podobieństwo takich działań do merkantylizmu i na tej podstawie odrzucają go jako oparty na wstecznej doktrynie. Krytyka opiera się na założeniu, że rzeczywistym pragnieniem państwa mającego trudności płatnicze nie jest pokonanie tych trudności, lecz zapewnienie sobie zupełnie innej pozycji wobec świata zewnętrznego, a mianowicie wierzyciela zamiast dłużnika.

Takie przypuszczenie może się rodzić z niedoceniania faktu, że aby wyjść ze zobowiązań finansowych państwa wobec zagranicy, które przeważają nad jego należnościami w warunkach niedostatku rezerw dewizowych, niezbędne jest osiągnięcie dodatniego salda albo w tzw. Rachunku obrotów bieżących, a głównie handlu zagranicznego, albo w rachunku obrotów kapitałowych. Należy zwrócić uwagę, że nie każde saldo dodatnie musi oznaczać realizację dążeń takich, jakie przyświecały merkantylistom. W praktyce zresztą krajowi mającemu załamaną równowagę zbyt trudno byłoby wspiąć się na pozycję wierzyciela. Może on jedynie dążyć do uzyskania pozycji dłużnika, który odbudował swoją zdolność do obsługi zadłużenia zagranicznego.

Ocena protekcjonizmu nie może być jednoznaczna, gdyż wywołuje on zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Chociaż ogólnie polityka wolnego handlu prowadzi do zwiększania poziomu dobrobytu, to czasem istnieją podstawy teoretyczne do takiego stwierdzenia - polityka protekcjonizmu może zwiększyć dobrobyt kraju. Mamy tutaj na myśli poziom życia całego społeczeństwa, a nie tylko jego wąskich grup. Ponadto inaczej należy patrzeć na protekcjonizm z punktu widzenia całej gospodarki światowej (przynosi negatywne skutki), niż z punktu widzenia poszczególnych krajów (w niektórych przypadkach umiejętne stosowanie tej polityki może przynieść lepsze efekty niż polityka wolnego handlu). Również inaczej należy podejść do protekcjonizmu w krótkim i długim okresie (większa akceptacja dla ewentualnych praktyk protekcjonistycznych w krótkim okresie). Oceniając protekcjonizm istotne jest także to czy ma on charakter selektywny, czy globalny, a także jaki jest jego poziom. Jeżeli protekcjonizm musi być stosowany to można jedynie zaakceptować politykę selektywnego i umiarkowanego protekcjonizmu.

19.Zasady powoływania oraz pozycja ustrojowa najważniejszych organów państwowych RP

PREZYDENT RP

Zgodnie z art. 126 konstytucji RP, Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent pełni zatem najwyższy urząd w państwie, stanowiąc - obok Rady Ministrów - organ władzy wykonawczej. Ze względu na szczególną pozycję, jaką wśród organów państwowych zajmuje Prezydent, Konstytucja określiła sposób wyboru Prezydenta, zasady sprawowania tego urzędu, oraz wynikające z niego prawa i obowiązki.

KOMPETENCJE PREZYDENTA

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów), przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).

Prezydent pełni również funkcję najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent mianuje także m.in. Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie wojskowe. Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli. Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności danej ustawy z konstytucją. Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak takich aktów jak m.in.: zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego, podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (np. o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją), powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować np. z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów. W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może m.in. zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów (jest to wówczas Rada Gabinetowa), wydawać decyzje co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski.

RADA MINISTRÓW

PREZES RADY MINISTRÓW

Prezes Rady Ministrów reprezentuje Radę Ministrów i kieruje jej pracami, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,
jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej (zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej).

Prezes Rady Ministrów może pełnić jednocześnie funkcję szefa jednego z resortów lub przewodniczącego komitetów (obecny Premier jest przewodniczącym Komitetu Integracji Europejskiej). Premier może być równocześnie posłem na Sejm RP. Nie może natomiast pełnić urzędu Prezydenta RP, ani też innych wysokich urzędów państwowych takich, jak Prezes NIK, Prezes NBP czy Rzecznik Praw Obywatelskich.

Desygnowany Prezes Rady Ministrów ma swobodę w doborze współpracowników - członków Rady Ministrów. Wybrany przez niego gabinet musi być zatwierdzony przez Sejm poprzez udzielenie votum zaufania. Nominacje ministerialne podpisuje i wręcza Prezydent RP

Prezes Rady Ministrów jest szefem rządu w ustroju politycznym Polski. Zwyczajowo Prezes Rady Ministrów nazywany jest premierem.

Do zadań Prezesa Rady Ministrów należy:

• nadzór nad pracą Rady Ministrów

• zwierzchnictwo nad pracownikami administracji rządowej, samorządem terytorialnym w granicach zawartych w Konstytucji i ustawach

Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad działalnością administracji rządowej nieobjętą zakresem działów administracji rządowej, wykonywaną przez:

1. Główny Urząd Statystyczny;

2. Polski Komitet Normalizacyjny;

3. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów;

4. Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencję Wywiadu;

5. Urząd Służby Cywilnej;

6. Urząd Zamówień Publicznych.

SEJM I SENAT

INFORMACJE PODSTAWOWE

Władzę ustawodawczą w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sejm i Senat. Sejm - izba niższa parlamentu - składa się z 460 posłów, Senat ze 100 senatorów. Sejm i Senat wybierane są na czteroletnią kadencję. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat. Posłowie, ani senatorowie nie są związani jakimikolwiek instrukcjami swoich wyborców, lecz mają konstytucyjny obowiązek kierować się dobrem całej Rzeczpospolitej.

Posłowie z tego samego ugrupowania politycznego tworzą w Sejmie i Senacie swoje kluby lub koła parlamentarne. To właśnie w klubach parlamentarnych powstają na ogół projekty ustaw i nowelizacji, gdyż tylko duże grupy posłów są w stanie wprowadzić nowe rozwiązania legislacyjne pod obrady Sejmu.

Posłowie biorą udział w posiedzeniach Sejmu, mają prawo do zadawania pytań i interpelacji poselskich członkom Rady Ministrów. Parlamentarzyści obradują w licznych komisjach (stałych lub specjalnych), powołanych do rozpatrywania różnego rodzaju spraw z zakresu administrowania państwem i życia publicznego. W Sejmie - w komisjach sejmowych, w Senacie - w komisjach senackich.

 

FUNKCJE SEJMU

Funkcja ustawodawcza Podstawową funkcją Sejmu jest funkcja ustawodawcza. Materią ustawową są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych.

Funkcja kontrolna Funkcja kontroli Sejmu obejmuje sprawowanie kontroli nad działalnością rządu w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw Przedmiotem tej kontroli jest działalność rządu. Szczególne znaczenie w zakresie kontroli działalności rządu ma dla Sejmu proces stanowienia ustawy budżetowej, a także sprawozdania Rady Ministrów z wykonania ustawy budżetowej. Konstytucja daje Sejmowi także kontrolę nad działalnością samorządu terytorialnego.

Funkcję kontrolną Sejm realizuje także poprzez: interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów, wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności, wyrażanie wotum nieufności ministrowi, wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów, rozpatrywanie sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, wysłuchanie corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Funkcje kontrolną Sejm sprawuje także poprzez komisje parlamentarne, których zadaniem jest rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów.

Funkcja kreacyjna Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Sejm powołuje także członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

 ORGANY SEJMU

Marszałek Sejmu

Prezydium Sejmu

Konwent Seniorów

Komisje Sejmowe

 

UPRAWNIENIA SENATU

Zgodnie z art. 10 ust. 2 oraz art. 95 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku Senat - obok Sejmu - sprawuje władzę ustawodawczą. Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres 4 lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Senat na równi z posłami, Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Radą Ministrów oraz obywatelami może występować z inicjatyw ustawodawczą. W wypadkach wskazanych w Konstytucji Sejm i Senat, obradujące wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako Zgromadzenie Narodowe.

Senat jako organ władzy ustawodawczej rozpatruje uchwalone przez Sejm ustawy w ciągu 30 dni od ich przekazania, chyba że są to ustawy pilne. W tym wypadku termin 30-dniowy ulega skróceniu do 14 dni. Senat może przekazaną przez Sejm ustawę przyjąć, nie wprowadzając do jej tekstu poprawek, może także do tekstu ustawy wprowadzić poprawki albo je odrzucić. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Uchwalenie budżetu państwa odbywa się w nieco innym trybie. Uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową przekazuje się Senatowi, który na jej rozpatrzenie ma 20 dni. W innym też trybie uchwalana jest ustawa o zmianie Konstytucji, bowiem Senat ma na jej rozpatrzenie termin nie dłuższy niż 60 dni. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie przez Senat.

Senat wyraża także zgodę na zarządzenie przez Prezydenta referendum ogólnokrajowego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Przedmiotem obrad Senatu są także sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Oprócz tego Senat wyraża zgodę na powołanie i odwołanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz na powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Inaczej natomiast niż Sejm - nie sprawuje kontroli nad władzą wykonawczą. Ponadto Senat powołuje dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dwóch senatorów do składu Krajowej Rady Sądownictwa oraz cz³onków Rady Polityki Pieniężnej. Marszałek Senatu oraz 30 senatorów może także wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi albo zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

ORGANY SENATU

Marszałek Senatu

Wicemarszałkowie Senatu

Prezydium Senatu

Konwent Seniorów

20. Charakter polskiego systemu partyjnego

System partyjny w Polsce jest stosunkowo młody. Zmiany, jakie dokonały się w kraju w roku 1989, zaowocowały zastąpieniem ideologii komunistycznej i służącej jej partii, czyli PZPR - pluralizmem politycznym. Początkowo, wyraźny podział w systemie partyjnym przejawiał się w rywalizacji partii postsolidarnościowych i postkomunistycznych, ale z biegiem czasu, polska scena polityczna zróżnicowała się.

W Rzeczypospolitej obowiązuje system wielopartyjny: dominuje jedna partia, która zdobyła w wyborach najwięcej mandatów w parlamencie i w ten sposób to ona w dużej mierze decyduje o sytuacji pozostałych ugrupowań, bo od niej w rzeczywistości zależy stworzenie koalicji. Istnieje jednak wiele partii, które mimo iż walczą o zdobycie władzy, nie mają szans na wygranie wyborów (zdobycie większości mandatów) i samodzielne rządy. Dlatego - muszą powstawać koalicje. Z jednej strony, daje to obywatelom więcej możliwości wyboru i w pewien sposób odzwierciedla faktyczne zapatrywania polityczne wyborców, ale - jest też czynnikiem sprzyjającym większej ilości konfliktów i może utrudniać rozwiązywanie palących problemów społecznych. Do cech polskiego systemu partyjnego można zatem zaliczyć: małą stabilność,...

21. Kierunki i zadania polityki gospodarczej RP

Polityka gospodarcza jest to świadome działanie władz państwowych na gospodarkę narodowa, na jej dynamikę i strukturę, funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego kontakty gospodarcze z zagranicą. Podmiotem polityki gospodarczej jest władza zarówno centralna (rząd ) i terenowa ( wojewoda samorząd terytorialnego). Obecnie polska polityka gospodarcza w odniesieniu do kwestii podstawowych będzie realizowana jako polityka unijna(Unii Europejskiej).

TRANSFORMACJA SYSTEMOWA POLSKIEJ GOSPODARKI.
Transformacja systemu gospodarczego - procesy przechodzenia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Przed rokiem 1989 dokonywano reform ale środki produkcji i zasoby były ciągle własnością społeczną. W latach 80tych wybuchła inflacja z powodu uwolnienia cen, w 1989r wynosiła 640% w skali roku.

Od roku 1990 odchodzimy od:
- nieefektywnego systemu, niezdolnego do racjonalnej alokacji zasobów. Występowało marnotrawstwo surowców, materiałów, energii itd.
- braku przymusu ekonomicznego dobrej, rzetelnej pracy. Brak szacunku dla pracy, poczucia odpowiedzialności, solidności,
- biernej, pasywnej roli pieniądza, który był tylko narzędziem rozliczeń i ewidencji a nie kryterium podejmowania decyzji ekonomicznych

Zadania transformacji systemowej:
- wprowadzenie mechanizmów rynkowych. Liberalizacja cen -odejście od cen urzędowych, ustalanych przez państwo do cen ustanowionych przez rynek.
- zniesienie centralnego rozdzielnictwa zasobów wytwórczych.
- zwiększenie zakresu własności prywatnej i doprowadzenie do jej dominacji w gospodarce. Najważniejszą sprawą jest prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.
- stabilizacja gospodarki - opanowanie hiperinflacji.

W planie Balcerowicza użyto narzędzi (środków):
1. Liberalizacja cen -odchodzenie od cen urzędowych
2. Liberalizacja handlu zagranicznego
3. Wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego
4. Zniesienie administracyjnego rozdzielnictwa, które miało uruchomić rynek
5. Tłumienie inflacji
- twarda polityka budżetowa
- ograniczenie dotacji dla przedsiębiorstw państwowych
- wprowadzenie popiwku
- zaostrzenie polityki monetarnej -urealnienie stóp procentowych. Realne stopy procentowe stały się dodatnie
- przemiany systemu bankowego (2 szczeblowy system bankowy: bank centralny i banki komercyjne) Nowe reguły funkcjonowania NBP
6. Rozpoczęcie budowy podstaw rynku kapitałowego. Utworzono w Warszawie Giełdę Papierów Wartościowych (rok 1991)
7. Zapoczątkowano procesy prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

Program terapia szokowa doprowadził do gwałtownych, szybkich zmian.
Sukcesy:
- szybkie zrównoważenie rynku
- poprawa zaopatrzenia
- opanowanie inflacji
- wzrost obrotu handlu zagranicznego
- zwiększenie wydajności pracy
Ujawniły się społeczne koszty transformacji (zjawiska negatywne):
- bezrobocie (1994r. 16%)
- gwałtowne załamanie produkcji i spadek PKB (90 i 91r. 20-25%)
- spadek dochodów, płacy realnej (25-30%)
- upadły PGR -ziemia leżała odłogiem

Politykę gospodarczą jako dyscyplinę naukową, gdy Polska nie była jeszcze członkiem Unii Europejskiej najogólniej określano, iż zajmowała się ona badaniem celów, form i narzędzi oddziaływania organów państwa na społeczny proces gospodarczy i w ogóle na stosunki ekonomiczne w państwie, zwłaszcza na dynamikę rozwoju gospodarki, kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarczej i instytucjonalnej państwa dla osiągnięcia pożądanych kierunków rozwoju gospodarki, w tym także rozwoju współpracy gospodarczej z zagranicą.

Po akcesji Polski do Unii Europejskiej polityka gospodarcza uległa głębokim zmianom. W traktacie o Przystąpieniu Polska zaakceptowała traktat o Unii Europejskiej oraz Traktaty Rzymskie, w których wiele kwestii z zakresu polityki gospodarczej przypisano władzom Unii w ramach ich kompetencji zarządczych. Powstała w ten sposób kategoria wspólnych polityk w określonych dziedzinach przez władze UE.

Podstawowe obszary zainteresowań polskiej polityki gospodarczej
Ważnymi dziedzinami polityki gospodarczej w Polsce są współcześnie przede wszystkim:
o Polityka wzrostu, czy szerzej rozwoju gospodarczego, która zapewnić powinna zarówno możliwie wysokie jego tempo wzrostu, jak i stabilne warunki rozwoju kraju
o Polityka strukturalna, zmierzająca do stałego ulepszania struktury gospodarczej kraju, jej unowocześnienia, gdyż istniejące struktury z czasem się starzeją, a postęp naukowo-techniczny wymusza zmiany; aby zachowa określoną efektywność tych struktur, nierzadko wymagane są znaczne nakłady inwestycyjne;
o Polityki sektorowe(przemysłowa, rolna i żywnościowa, transportowa, handlu zagranicznego, itd.), pozwalające na lepsze dostosowanie narzędzi polityki gospodarczej do potrzeb poszczególnych branż;
o Polityka sektorowa, obejmująca narzędzia oddziaływania na gospodarkę, jak polityka pieniężna, budżetowa, dochodowa a także inwestycyjna, które powinny zapewnić w miarę stabilny rozwój gospodarczy i sprzyjać polepszaniu warunków bytu społeczeństwa;
o Polityka zatrudnienia a szerzej rynku pracy, mająca na celu zwłaszcza tworzenie nowych miejsc pracy i zmniejszenie bezrobocia oraz polepszenie kwalifikacji zasobów pracy, a nierzadko tez kształcenie w nowych zawodach;
o Polityka ograniczania inflacji, inflacja jest zjawiskiem destruktywnym w gospodarce, pogarszającym warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych;
o Polityka ochrony i kształtowania środowiska, która staje się współcześnie zarówno problemem globalnym, krajowym jak i indywidualnym każdego człowieka;
o Polityka regionalna, mająca na celu m.in. inspirowanie samorządów terytorialnych i społeczności lokalnych do działań na rzecz lepszego wykorzystywania własnych możliwości rozwoju, polepszania warunków pracy i życia, a ponadto w każdym z regionów rozwijania działań na rzecz zmniejszania ostałości gospodarczych i społecznych Polski wobec innych krajów UE

Wybrane globalne problemy zagranicznej polityki gospodarczej Polski po jej przystąpieniu do UE
W obecnym cyklu gospodarki światowej handel międzynarodowy odgrywa rolę szczególną. Regres popytu wewnętrznego (inwestycyjnego i konsumpcyjnego) w niemal wszystkich głównych ośrodkach globalnej gospodarki spowodował, iż eksport stał się jedynym czynnikiem zdolnym podtrzymać aktywność ekonomiczną. Słaby na ogół popyt wewnętrzny nie mógł jednak przekładać się na wzrost importu. W tych warunkach jedynie USA stały się - poprzez wzrost importu - rynkiem podtrzymującym gospodarkę światową, ale kosztem ogromnego wzrostu deficytu bilansu bieżącego.
Sytuacja ta jest nie do utrzymania w dłuższym okresie. Dalszy wzrost deficytu amerykańskiego bilansu bieżącego już osłabia dolara (co prowadzi do korekty tej sytuacji) i może doprowadzić do jego załamania, jeśli inwestorzy w aktywa finansowe USA zaczną się w przyspieszonym tempie wycofywać z rynku. Równocześnie jednak gospodarka USA - mimo spowolnienia wzrostu - rośnie w tempie dwa do trzech razy szybszym niż gospodarka UE, a tym bardziej Japonii.
To właśnie powoduje, że zagraniczna polityka gospodarcza zaczyna zyskiwać w świecie coraz większe znaczenie. Rolę USA w kreacji globalnego popytu importowego musi, obok Azji Południowo-Wschodniej, w coraz większej mierze przejmować Unia Europejska tak, aby powstała wielobiegunowość w stymulacji gospodarki światowej. Konieczne jest także eliminowanie barier dla rozwoju handlu międzynarodowego. Ponieważ po przystąpieniu do UE Polska sceduje na Wspólnotę prowadzenie polityki handlowej, staniemy się podmiotem podejmowania wspólnych (to znaczy z uwzględnieniem interesów pozostałych państw członkowskich) decyzji w tym względzie. Ponadto, Unia Europejska stanie przed koniecznością dynamizacji swego wzrostu ekonomicznego, w czym także będziemy z natury rzeczy uczestniczyć.
Pierwsza grupa problemów powstanie na tle narastania w świecie presji protekcjonistycznej, zazwyczaj towarzyszącej wolniejszemu wzrostowi ekonomicznemu. W tym kontekście dwa zagadnienia wydają się zasługiwać na szczególną uwagę - skłonność do zaogniania wojen handlowych, zwłaszcza na osi UE-USA oraz przyszłość - na tym tle - wielostronnego systemu regulowania handlu międzynarodowego.
• Wojny handlowe powodować będą dwie podstawowe konsekwencje. Z jednej strony przyczynią się do wywołania konfliktów politycznych z USA w warunkach uznania, że Stany Zjednoczone są jedynym realnym gwarantem zapewnienia bezpieczeństwa globalnego. Z drugiej - nawet jeśli nie będziemy zaczynem konfliktów handlowych (co jest niemal pewne) - będziemy ponosili ich koszty w wyniku narażenia na szwank naszych interesów handlowych w eksporcie.
• W przypadku wielostronnego systemu handlowego jego pomyślna przyszłość zależy od sukcesu nowej rundy negocjacji handlowych, tzw. Rundy Doha. Zwłaszcza kraje rozwijające się, ale także poważni eksporterzy produktów rolnych z krajów przemysłowych (w tym USA) uznali, że pomyślne zakończenie rundy zależy od podjęcia przez EU radykalnej reformy Wspólnej Polityki Rolnej, co jest warunkiem liberalizacji handlu produktami rolniczymi, na której im zależy. Bez tego sukces rundy jest mało prawdopodobny. UE dotąd odmawiała podjęcia jakichkolwiek zobowiązań w tej kwestii. Chociaż ostatnio rozeszły się pogłoski, iż w czerwcu br. to nastąpi, wątpliwe jest, czy Unia rzeczywiście dojrzała do takiego kroku. Jako kraj członkowski UE wpiszemy się w ten konflikt, narażając na szwank stosunki z Trzecim Światem, USA i niektórymi innymi krajami, tym bardziej że w Kopenhadze opowiedzieliśmy się za kontynuacją zasadniczych kierunków WPR. Natomiast osłabienie, a tym bardziej załamanie się wielostronnego systemu handlowego nie jest w naszym interesie, gdyż wówczas w międzynarodowych stosunkach handlowych zapanuje prawo silniejszego.
Drugą grupą problemów jest gotowość i zdolność Unii Europejskiej do zdynamizowania swego rozwoju gospodarczego przez podjęcie głębokich reform strukturalnych, w tym także funkcjonowania rynku pracy, i przyspieszenie postępu technologicznego w ramach realizacji tzw. Programu Lizbońskiego z 2000 r. Wymaga to od nas efektywnego i skutecznego realizowania założeń tego programu. W dodatku obecne kraje członkowskie Unii Europejskiej wyrażają obawy, że z uwagi na niedostateczne jeszcze zaawansowanie transformacji ekonomicznej, a także z uwagi na znacznie niższy poziom rozwoju technologicznego, nie tylko nie będziemy wspomagać wprowadzenia w życie Programu Lizbońskiego, który miał zapewnić wyprzedzenie w 2010 r. USA przez Unię Europejską, ale stanowić możemy obciążenie w tej dziedzinie.

Skutki przystąpienia Polski do UE w zakresie polityki handlowej (wybrane aspekty)
1. Obecne warunki wymiany handlowej między Polską a Unią Europejską
• Strefa wolnego handlu wyrobami przemysłowymi z UE
• Umowy o wolnym handlu z kilkoma krajami, z którymi Unia ma wolny handel (bezcłowy import stanowił ok. 75% łącznego importu Polski w 2001 r.)
• Znaczny i rosnący stopień liberalizacji handlu artykułami rolnymi z UE
2. Zmiany poziomu stawek celnych w imporcie Polski z krajów trzecich
• Redukcje stawek celnych na niemal wszystkie wyroby przemysłowe w imporcie spoza UE
• Różnokierunkowe zmiany stawek celnych na artykuły rolne w imporcie spoza UE
• Eliminacja istniejących jeszcze barier w handlu rolnym z UE
• Rozszerzenie zakresu preferencji celnych GSP na większą liczbę krajów (w tym na kraje WNP)
• Utrata GSP na rynku amerykańskim
3. Główne zmiany warunków prowadzenia handlu z krajami WNP
• Wzmocnienia i usprawnienia kontroli towarów na granicy wschodniej jako zewnętrznej granicy Unii
• Wprowadzenie wiz i innych rozwiązań systemu Schengen
• Obniżka większości ceł importowych
• Wzrost skuteczności dozwolonej protekcji polskich producentów przed nadmiernym i nieuczciwym importem
• Wzrost możliwości subsydiowania polskiego eksportu rolnego na wschód
• Przyjęcie wymogów technicznych jednolitego rynku europejskiego
• Wsparcie finansowe UE dla Polski
• Inne czynniki (np. dynamika przemian ustrojowych w krajach WNP, zmiany koniunktury)
4. Możliwe skutki przyjęcia przez Polskę wspólnej polityki handlowej UE
• Wzrost efektywności krajowej produkcji (pod wpływem presji konkurencyjnej, braku granic, korzyści dostępu do wielkiego rynku zbytu
• rynku ok. 470 mln osób, na którym obowiązują jednolite warunki działania)
• Korzyści zwiększonej wymiany handlowej (wzrost zatrudnienia, dochodów, lepsza oferta podaży)
• Wzmocnienie ochrony krajowych producentów w przypadku importu nieuczciwego (dumping) lub nadmiernego (szybki wzrost importu)
• Brak możliwości ochrony przed „importem” z obszaru UE (obecnie też praktycznie nie jest ona stosowana)
• Większe możliwości subsydiowania eksportu rolnego
• Współudział w podejmowaniu decyzji w UE dotyczących żywotnych interesów Polski (poziom ochrony przed importem, kierunki zmian interwencji w rolnictwie itd.)
• Wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Polski na forum innych organizacji gospodarczych (WTO, OECD)
• Możliwość uwikłania Polski w konflikty handlowe między UE a USA i innymi krajami

Polityka wspierania eksportu
Międzynarodowa konkurencyjność przedsiębiorstw uzależniona jest nie tylko od ich własnej aktywności, lecz również od pomocy oferowanej przez państwo. Pomoc ta może mieć formę bezpośredniego wsparcia eksportu (instrumenty finansowe, wsparcie informacyjne, promocyjne i szkoleniowe, środki polityki traktatowej) i/lub wsparcia pośredniego (działania na rzecz rozwoju eksportu i tworzenia nowej oferty eksportowej, w tym stymulowanie aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw, pobudzanie innowacji, postępu technicznego i organizacyjnego). Powstaje pytanie, czy po wejściu do Unii Europejskiej polscy eksporterzy będą mogli liczyć ze strony państwa na pomoc porównywalną z udzielaną w obecnych krajach UE i innych krajach wstępujących? Środki polityki traktatowej znajdą się wraz z akcesją w gestii organów wspólnotowych. Natomiast system bezpośredniego wspierania polskiego eksportu przy wykorzystaniu narzędzi finansowych i pozafinansowych już obecnie zbliżony jest formalnie do standardów unijnych. Niemniej jednak faktyczne wsparcie ze strony państwa nie stanie się zapewne atutem polskich przedsiębiorstw w konkurencji na jednolitym rynku europejskim i na rynku światowym w okresie poakcesyjnym. Niezadowalającą jak dotąd efektywność polskiej polityki proeksportowej wiązać należy przede wszystkim z:
•niskim stopniem wykorzystania instrumentów wspierania eksportu;
• brakiem symetrii między polityką bezpośredniego wspierania eksportu i wspierania pośredniego;
• brakiem korelacji między polityką proeksportową i makroekonomiczną.
Niskie jest zwłaszcza wykorzystanie instrumentów finansowych wspierania eksportu: ubezpieczeń i gwarancji eksportowych, dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych i dostaw w ramach pomocy wiązanej. Podstawową barierą jest nikła rola kredytu bankowego w finansowaniu i refinansowaniu transakcji eksportowych. Ze względu na ograniczenia wprowadzone przez OECD i UE, finansowe wspieranie ze środków publicznych może dotyczyć w zasadzie tylko eksportu inwestycyjnego i kierowanego na rynki krajów słabiej rozwiniętych (o wysokim ryzyku kredytowym). Dlatego też jedynie w niewielkim stopniu wpływać ono będzie na pozycję konkurencyjną polskich przedsiębiorstw na rynku unijnym, natomiast mieć będzie istotne znaczenie dla perspektyw ekspansji eksportowej na rynkach wschodnich i rynkach krajów rozwijających się. Możliwości wsparcia informacyjnego, promocyjnego i edukacyjnego polskich eksporterów ograniczają stosunkowo niewielkie środki przeznaczane na ten cel w budżecie państwa. Obecnie są one kilka, kilkanaście razy niższe niż w większości krajów UE i wobec trudnej sytuacji finansów publicznych nie można raczej liczyć na ich zasadnicze zwiększenie w najbliższych latach. W przeciwieństwie do podejścia przeważającego w UE, polska polityka proeksportowa była dotychczas nastawiona na wspieranie bezpośrednie przy niedorozwoju wsparcia pośredniego, służącego zwiększaniu potencjału eksportowego. W rezultacie nadal słabo wykształcone są mechanizmy sprzyjające inwestowaniu, działalności innowacyjnej i wdrażaniu nowych technologii. Zauważalny jest rozdźwięk między polityką proeksportową a kierunkami polityki makroekonomicznej. Przedsiębiorstwa wskazują od lat na niekorzystny kurs walutowy, wysokie stopy procentowe i nadmierne obciążenia podatkowe jako na podstawowe czynniki ograniczające ich eksport. Efektywność wsparcia polskich eksporterów przez państwo w okresie poakcesyjnym będzie uzależniona od eliminowania zasygnalizowanych wyżej barier i ograniczeń, jak również od wzmocnienia podstaw programowych i instytucjonalnych polityki proeksportowej.

Inne źródło

Próby podnoszenia efektywności gospodarki centralnie sterowanej przed 1989 rokiem okazały się bezskuteczne. Planowanie centralne nie służyło rzeczywistej działalności gospodarczej, ale centralnemu podejmowaniu decyzji gospodarczych. W procesie transformacji należało dokonać zmian strukturalnych. Nowym wymogom nie odpowiadała dotychczasowa struktura produkcji. Wymagało to stopniowego zmniejszania udziału przemysłu ciężkiego a także rolnictwa w produkcie krajowym brutto i zwiększeniu roli usług. Wraz z restrukturyzacją przemysłu i jego modernizacją oraz wzrostem udziału handlu zagranicznego w obrotach światowych niezwykle ważne znaczenie miał rozwój infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej oraz szkolenie wykwalifikowanej kadry. Podstawy polityki makroekonomicznej oraz założenia przekształceń systemowych w Polsce zostały określone w „programie Balcerowicza”, który wyznaczał działania pierwszego rządu składającego się z osób, wcześniej należących do „Solidarności”. Zakładał on strategię szybkiego osiągnięcia równowagi gospodarczej, w tym przede wszystkim stłumienia hiperinflacji oraz szybkiego uruchomienia działania mechanizmu rynkowego przy założeniu, że dalsze reformy systemowe będą prowadzone w „drugiej kolejności”, jako że ich realizacja wymaga dłuższej perspektywy czasowej. Doprowadziło to do tak zwanej „terapii szokowej”, która kierowała się doktryną monetarystyczną. Polegała ona na zahamowaniu hiperinflacji i odbudowie zaufania do pieniądza krajowego. Polityka stabilizacyjna obejmowała bowiem budżet państwa, ceny, płace, politykę monetarną i walutową. Równoważeniu budżetu miała służyć większa dyscyplina fiskalna, zakaz zaciągania oprocentowanego kredytu na pokrycie deficytu w banku centralnym oraz istotne ograniczenie licznych poprzednio stosowanych ulg podatkowych. Kierując się zasadami gospodarki rynkowej zliberalizowano ceny. W programie przyjęto założenie, że działania równoważące budżet i liberalizacja cen nie będą prowadziły do inflacji jedynie pod warunkiem „zakotwiczenia” całego układu finansowego, zaś rolę „kotwic” pełniły: twarda polityka budżetowa zarówno po stronie egzekwowania wpływów , jak i od strony oszczędności w zakresie wydatków, restrykcyjna polityka monetarna, oraz jednolity stały kurs walutowy. Przechodzenie do gospodarki rynkowej nie jest możliwe bez prywatyzacji aktywów publicznych, która powinna towarzyszyć deregulacja i liberalizacja. Prywatyzacja na szeroką skalę szczególnie wielkich przedsiębiorstw może być efektywna wtedy, kiedy towarzyszą jej, a nawet ją wyprzedzają rekapitalizacja i restrukturyzacja. W innym przypadku sama zmiana własności państwowej na własność prywatną może być podejmowana jako „wysoce niebezpieczna fikcja”. Na pierwszy plan wraz z prywatyzacją wysuwa się także sprawa restrukturyzacji przemysłu na każdym jego poziomie. Sam przemysł okazał się mało podatny i w niewielkim stopniu przygotowany do zmiany partnerów działania. Wysiłki reformatorów w coraz większym stopniu muszą koncentrować się na polityce przemysłowej, rozwoju technologii, promocji przedsiębiorczości, wspierania inwestycji i generalnej restrukturyzacji przemysłu, w tym również na potrzeby ochrony środowiska i zasobów energetycznych. W początkowym okresie transformacji systemowej szczególną uwagę zwracano na stabilizację makroekonomiczną i na prywatyzację. Mniej uwagi poświęcono natomiast reformą finansowym i bankowości. Lata 1990-1995 pokazały jednak, że banki i instrumenty finansowe mogłyby odegrać większą rolę w przyspieszeniu procesu prywatyzacji. Banki powinny być bowiem motorem dla prywatyzacji i reform systemowych, powinny je ciągnąć do przodu, a nie stać w miejscu i zaledwie popychać od tyłu. Polska należy do grupy krajów o wysokim poziomie ryzyka bankowego.

W kalkulacjach dotyczących wchodzenia na taki rynek banków zachodnich niewątpliwie ten element jest również uwzględniany. Skuteczność restrukturyzacji mógłby znacznie podnieść kapitał zagraniczny. Jego udział do 1994 roku powoli wzrastał, ale nadal był niewystarczający w stosunku do potrzeb. Nowo prywatyzowane przedsiębiorstwa potrzebują jednak inwestora wiodącego, aktywnego, wnoszącego zarazem wiedzę i praktyczne doświadczenie w zakresie zarządzania, zdolnego do zorganizowania dokształcania i przekwalifikowania robotników do wykonywania nowych zawodów w zrestrukturyzowanym przedsiębiorstwie. Niski popyt wewnętrzny, z powodu niskich płac i załamania się handlu z krajami Europy Wschodniej, jeszcze bardziej wskazuje na pilną potrzebę szerszego otwarcia się rynków zachodnich krajów uprzemysłowionych dla towarów z Polski i innych krajów Europy Wschodniej. Powszechny niedostatek kapitału wewnętrznego niezbędnego do procesu restrukturyzacji i prywatyzacji wskazuje na potrzebę napływu kapitału zagranicznego. Może on się przyczynić do wzrostu płac i kreacji nowych miejsce pracy. Wzrastające w Polsce bezrobocie było również wynikiem powolnego sposobu prywatyzacji. Na jego powolne tempo wpływał brak wykształconych instytucji rynkowych, w tym także słaba rola systemu bankowego w procesie prywatyzacji. Ograniczają także istniejąca w Polsce przewaga polityki nad ekonomią.

22. Rodzina w polityce społecznej RP

Polityka rodzinna
a) Rodzina jako środowisko wychowawcze.
W literaturze naukowej można znaleźć wiele definicji rodziny. Spotykamy takie określenia jak: ”dwie lub więcej osób żyjących, powiązanych więzami krwi, małżeństwem lub adopcją” (M.F. Reading, „A dictionary of the socjal scientes” , London 1977); „grupa osób powiązanych więzią małżeńską , więzią krwi lub adopcją” („Dictionnaire de socioligie”, Laorusse, Paris 1973”); „rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim” (J. Szczepański, „Elementarne pojęcia socjologii”, Warszawa, 1970).
W Europie mówiąc o rodzinie ma się na myśli tzw. rodzinę małżeńską, to znaczy względnie trwały związek między kobietą i mężczyzną i ich dziećmi, osobami, które prowadzą wspólne gospodarstwo. Jest to więc małżeństwo z dziećmi lub rodzice z dziećmi. Ale są spotykane również takie rodziny której członkami są samotny ojciec lub samotna matka z dziećmi (takie rozwiązania spotykamy coraz częściej współcześnie).
Sytuacja rodziny w szerszych strukturach uległa dużym zmianom. Jednak w stosunku do swoich członków zachowała ona ważne funkcje:
a) utrzymania ciągłości biologicznej;
b) utrzymania ciągłości kulturalnej;
c) zapewnienia pozycji dzieciom;
d) zaspokajania potrzeb emocjonalnych;
e)sprawowania kontroli nad zachowaniem swoich członków.
Polska będzie tak silna, jak będzie silna polska rodzina. Nową, sprawiedliwą i zamożną Polskę trzeba budować od podstaw, czyli od rodziny, która musi mieć gdzie mieszkać, utrzymywać się sama, poprawnie odżywiać się, kształcić i wychowywać dzieci zgodnie z własnymi aspiracjami, mieć czas i możliwości ciekawego wypoczynku oraz bezpieczną, szczęśliwą starość. Rodzina polska powinna mieć prawo swobodnego wyboru systemu wartości i religii oraz promować społecznie akceptowalne zachowania. Bezpieczeństwo polskiej rodzinie gwarantuje Konstytucja RP z 1997 roku, a w szczególności art.71 („Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych”).

b) Polityka rodzinna: definicje, cele, podmioty.
Według powszechnie przyjętej definicji „polityka rodzinna to całokształt form prawnych, działań i środków uruchamianych przez państwo w celu stworzenia odpowiednich warunków życia dla rodziny; jej powstania, prawidłowego funkcjonowania i spełniania przez nią wszystkich ważnych społecznie ról” (definicja S.B. Kamerman )
U podłoża tak zdefiniowanej polityki rodzinnej leżą następujące założenia:
- rodzina jest podstawową i najważniejszą instytucją społeczną,
- rodzina powinna być wspierana przez państwo,
- polityka rodzinna oznacza wielość polityk, a nie pojedynczy, jednolity akt prawny.
Polityka rodzinna adresowana jest do wszystkich rodzin, ale w jej ogólnych ramach wskazywane są szczegółowe cele związane z pomocą rodzinom znajdującym się w trudnych sytuacjach życiowych. Państwo realizuje tę politykę za pomocą:
- norm prawnych, które regulują stosunki rodzinne oraz relacje rodziny z państwem i innymi instytucjami. Wyznaczają również zasady i warunki korzystania ze świadczeń rodzinnych, określając w ten sposób krąg uprawnionych do świadczeń pieniężnych, rzeczowych i usług;
- świadczeń pieniężnych w postaci różnych zasiłków i zapomóg mogą być kierowane do poszczególnych rodzin obligatoryjnie, albo uznaniowo (przez system pomocy społecznej),
- świadczeń w naturze, które obejmują dobra rzeczowe przekazywane rodzinom (odzież, opał, paczki żywnościowe itp.),
- świadczeń w formie usług , które udzielane są przez różne instytucje. Mają one na celu wspieranie rodziny w wypełnianiu jej podstawowych funkcji. Usługi te realizowane są przy pomocy infrastruktury społecznej (np. żłobki, przedszkola, świetlice szkolne itp.).
(źródło: Analiza sytuacji rodzin i dzieci w Polsce, Raport 1992, Polski Komitet UNICEF, Warszawa 1993)
Państwo stanowi główny podmiot kształtowania polityki rodzinnej, gdyż na nim spoczywa obowiązek i odpowiedzialność za określenie, prowadzenie i finansowanie tej polityki. Zadania i uprawnienia państwa w zakresie polityki rodzinnej podzielone są między organy centralne, terenowe oraz samorządowe. Podmiotami tej polityki są również organizacje pozarządowe, związki zawodowe, związki pracodawców, Kościół Rzymskokatolicki, inne kościoły i związki wyznaniowe.

c) Polityka rodzinna w Polsce w okresie transformacji.
W latach 1990 - 1997 działania państwa na rzecz rodziny skierowane byłe przede wszystkim do rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej. Dominującą formą pomocy były świadczenia pieniężne. Udział wydatków na pieniężne świadczenia społeczne dla rodziny w produkcie krajowym brutto obniżał się, obniżyła się również ich wartość realna. Polityka wobec rodziny była wypadkową poszukiwania oszczędności w budżecie i koniecznością zaspokojenia najpilniejszych potrzeb.
Działania rządu w zakresie kreowania i realizowania polityki rodzinnej powinny być spójne i kompleksowe. Tymczasem w Polsce problemy rodziny znajdowały się w okresie PRL (i nadal znajduje się) w gestii wielu resortów (m.in. Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej). Na początku transformacji ustrojowej podjęto próbę zmiany takiego stanu rzeczy. W kwietniu 1991 r. uchwałą Rady Ministrów powołany został Pełnomocnik Rządu ds. Kobiet i Rodziny, którego zadaniem było m.in. koordynowania polityki państwa wobec rodziny. Jego funkcje zmieniały się w zależności od aktualnej sytuacji w państwie. W listopadzie 1997 r. ustanowiono Pełnomocnika Rządu do Spraw Rodziny (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1997 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw rodziny, Dz. U. Nr 138, poz. 927).Do zadań Pełnomocnika należy „inicjowanie i koordynowanie działań na rzecz kształtowania i relacji polityki państwa wobec rodziny”(art.2, ust. 1) Zgodnie z tym rozporządzeniem
Pełnomocnik ma również „koordynować wypełnianie zadań zapewniających realizację pełni praw dzieci i młodzieży oraz poprawę warunków ich życia.(art.3 ust.1).

Często powiada się, że człowiek jest nie tylko istotą społeczną, ale również istotą rodzinną. Można więc powiedzieć, iż staje się on istotą społeczną poprzez rodzinę i dzięki rodzinie. Rodzina jest - jak to określił św. Tomasz z Akwinu - „naturalną wspólnotą dnia codziennego”. W sensie socjologicznym rodzina jest jedną z grup społecznych, chociaż odznacza się dużą specyfiką i ma niepowtarzalny charakter. Rodzina to grupa społeczna skupiająca we wspólnym ognisku domowym ludzi połączonych więziami pokrewieństwa, świadczących sobie wzajemną pomoc i opiekę. Państwa, doceniając wielkie znaczenie rodziny, starają się zagwarantować jej możliwie najlepsze warunki rozwoju. Temu celowi służą odpowiednie przepisy konstytucyjne

i ustawowe, a także otaczanie rodziny przez państwo rozmaitymi programami pomocy i wsparcia. Uchwalona 2 kwietnia 1997 roku Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej już w rozdziale I poświęconym zasadniczym dla państwa sprawom dostrzega problem rodziny i małżeństwa. Stanowi mianowicie, że „Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej Polskiej” (art. 18). W innym zaś miejscu Konstytucja nakazuje państwu uwzględniać w swej polityce społecznej i gospodarczej dobro rodziny, a nadto przyznaje rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i niepełnym, prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (art.71 ust.1). Na obecną postać polskiej rodziny składają się przemiany, stanowiące skutek okresu transformacji ustrojowej lat dziewięćdziesiątych. Nastąpiło znaczne rozwarstwienie dochodowe, które pogłębiło istniejące już podziały i spowodowało powstanie nowych. Liczba rodzin utrzymujących się z pracy najemnej znacznie się zmniejszyła. Ich głowy rodziny zostały zwolnione z pracy, bądź założyły własne przedsiębiorstwa. W pierwszym przypadku na ogół zasiliły one szeregi bezrobotnych, a jeśli nie zdobyły innego miejsca pracy w czasie pobierania zasiłku, weszły wraz z rodzinami w sferę ubóstwa utrzymując się z zasiłków społecznych lub często z dorywczej pracy „na czarno”. Polityka popierania rodziny sięga w Polsce tradycjami do 1924 roku, kiedy wprowadzono urlopy i zasiłki macierzyńskie. W okresie po zakończeniu drugiej wojny światowej polityka rodzinna działała jako jeden z instrumentów ustrojowych i była adresowana przede wszystkim do rodzin pracowniczych. Obok rozwoju świadczeń pieniężnych, wobec ogromnego wzrostu zatrudnienia kobiet, położyła ona nacisk na rozwój urządzeń wychowawczych dla dzieci - żłobków i przedszkoli. W okresie transformacji ustrojowej słuszną zasadę respektowania prawa rodziny do wychowania dzieci zinterpretowano w sposób ograniczający odpowiedzialność państwa za wspieranie rodziny w sprawowaniu jej funkcji wychowawczych i edukacyjnych. W rezultacie nastąpiło znaczne ograniczenie liczby żłobków, a także przedszkoli. Równocześnie zmniejszono znacznie wysokość środków przeznaczonych na pomoc społeczną. W polityce rodzinnej okresu transformacji można wyróżnić dwie orientacje. Pierwsza, ogranicza odpowiedzialność instytucji publicznych za wspieranie rodziny i dopatruje się możliwości rozwiązywania związanych z tym problemów w decentralizacji administracji publicznej i w rozwoju sektora usług świadczonych przez organizację pozarządowe i podmioty prywatne. Realizacja założeń tej w znacznej mierze słusznej orientacji przyniosła znaczne spustoszenia w odziedziczonej z okresu poprzedzającego transformację infrastrukturze usług społecznych. Oprócz wymienionych już żłobków i przedszkoli dotyczyło to ośrodków kultury, sportu i rekreacji. Za przeniesieniem znacznej części uprawnień władczych i odpowiedzialności organom samorządu terytorialnego nie poszedł odpowiedni transfer środków finansowych. Druga orientacja znalazła swój wyraz w programie przyjętym przez rząd lewicowy w czerwcu 1997 roku. Inwestycje w młode pokolenie, hasło, które przyświecało także pierwszej orientacji zostało przez drugą odmiennie zinterpretowane. Postulowano w nim zwiększenie wydatków budżetowych państwa na oświatę, w tym na wychowanie przedszkolne, na zdrowie, kulturę i wypoczynek. Program ten miał być realizowany głównie na szczeblu lokalnym przy uwzględnieniu potrzeb obszarów wiejskich oraz ubogich warstw ludności. Koalicja, która objęła rządy pod koniec 1997 roku przystąpiła do pracy nad nowym programem „polityki prorodzinnej”. Jej założeniem było „stworzenie rodzinie warunków do pełnego rozwoju i funkcjonowania poprzez wspomaganie jej we wszystkich fazach rozwoju”. Program ten nosi cechy dokumentu łączącego idee obydwu omówionych wyżej orientacji. Próby realizacji tego programu były jednym z czynników załamania się w latach 2000-2001 finansów publicznych. Pomoc rodzinie odbywa się poprzez działania w sferze moralnej, materialnej i prawnej. W pierwszej sferze chodzi o utrwalenie systemu wartości sprzyjającego dobrobytowi rodziny, przede wszystkim poprzez edukację. Młodzież powinna dostrzec znaczenie altruizmu w systemie ładu społecznego i stosunków międzyludzkich. Do działań w sferze materialnej należy przede wszystkim zwalczanie bezrobocia i ubóstwa we wszystkich jego formach, a także ciągłe doskonalenie form pomocy rodzinie, zarówno publicznych, jak prywatnych. Wśród instrumentów prawnych wspierania instytucji rodziny wymienimy stworzenie prawnych warunków dla adopcji dzieci sierocych, porzuconych lub niepełnosprawnych, przebywających w domach dziecka oraz budowanie racjonalnego systemu osłon socjalnych. W tej pierwszej sprawie zakończono prace legislacyjne zmierzające do znacznego ułatwienia procesu adopcji dzieci wychowujących się poza rodziną biologiczną, a także zastępczą. Sprawą od lat gorąco dyskutowaną jest zasadność krępowania swobody kobiety

w decydowaniu o urodzeniu dziecka. Potępienie używania środków antykoncepcyjnych i wprowadzenie zakazu dokonywania aborcji nie gwarantuje warunków potrzebnych do wychowania dzieci. Głośne w środkach masowego przekazu porzucanie noworodków w bramach domów i w śmietnikach powinno być wzięte pod uwagę w dyskusjach nad tym problemem. Na bezpośrednią państwową politykę rodzinną składa się system transferu dochodów oraz pomocy w sferze wychowania, opieki zdrowotnej, zatrudnienia, mieszkalnictwa

i świadczeń społecznych. Te ostatnie przyjmują postać obowiązkowych świadczeń pieniężnych i w naturze oraz uznaniowych świadczeń z pomocy społecznej. Państwo może też wpływać na sytuację materialną rodziny poprzez system podatkowy i to zarówno w postaci ulg podatkowych, jak i dodatkowych obciążeń podatkowych. Te ostatnie zostały wprowadzone w Polsce w pierwszych latach po zakończeniu drugiej wojny światowej, a następnie zniesione. Obciążały one osoby wolne w wieku zawierania małżeństw i miały stanowić zachętę do wchodzenia w związki małżeńskie. Według stanu prawnego z końca 2001 roku w Polsce działa rozbudowany, ale stopniowo kurczący się państwowy system wsparcia rodziny. Obejmował on zarówno bezpośrednie świadczenia pieniężne, jak i świadczenia w naturze. Podobnie jak inne świadczenia socjalne, zasiłki wspomagające rodziny uległy w okresie transformacji ustrojowej znacznemu ograniczeniu, tak pod względem liczby korzystających z nich rodzin, jak pod względem wysokości poszczególnych zasiłków oraz sumy środków zużytych na nie w wyrazie absolutnym i w stosunku do wartości produktu narodowego brutto. Ze świadczeń socjalnych wypłacanych do końca 2001 roku jako pierwsze wymienię świadczenia dla kobiet w ciąży oraz kobiet wychowujących dzieci zwane zasiłkiem porodowym. Został on skasowany z początkiem 2002 roku przez jedną z ustaw tak zwanych okołobudżetowych i zastąpiony zasiłkiem macierzyńskim z pomocy społecznej, będzie więc przysługiwał jedynie najbiedniejszym. Koalicja rządząca od wyborów z września 2001 roku ujednoliciła kryteria przyznawania zasiłków wychowawczych, rodzinnych, pielęgnacyjnych oraz zasiłków z Funduszu Alimentacyjnego, obniżyła zasiłki chorobowe, wprowadziła zasady przyznawania stałego zasiłku z pomocy społecznej oraz ograniczyła zasięg i wysokość renty socjalnej. Nastąpiła też zmiana zasad waloryzacji wszystkich świadczeń socjalnych. Do wymienionych wyżej instrumentów, głównie finansowych, wspomagających rodzinę, dodać należy sieć żłobków, przedszkoli i poradni, a lokalnie także telefonów zaufania, które razem wzięte odgrywają, lub mogłyby odgrywać znaczną rolę w polepszeniu położenia rodziny i dzieci. W procesie transformacji ustrojowej pominięto, niestety, wiele istotnych aspektów socjalnych i wymuszono zamknięcie wielkiej części infrastruktury służącej sprawom dzieci i rodziny. Sektor prywatny, który miał wstąpić w miejsce likwidowanych placówek nie okazał się tak sprawny, jak zakładano, a ponadto oferuje swe usługi po daleko wyższych cenach, aniżeli miało to miejsce w urządzeniach publicznych.

Dwa punkty widzenia:

• ujęcie socjologiczne- rodzina jest to grupa osób powiązanych ze sobą specyficznymi więzami, więzi te są dwojakie:

a) krwi- pokrewieństwo

b) inne więzi formalne np.: małżeństwo

• ujęcie prawne- rodzina jako instytucja społeczna, różni się od innych instytucji (głownie celami)

Rodzina to podstawowa grupa społeczna. Wynika to z przyczyn:

• historycznych- najdłużej istniejąca struktura organizacyjna ,jedna z najstarszych form (trudno dziś stwierdzić czy najstarsza, gdyż wcześniej mogło być myślistwo) ,jest grupą uniwersalną czyli była, jest i będzie -występuje we wszystkich formacjach społeczno- politycznych .Alternatywą jest ruch hipisowski, dzieci kwiaty czy też sekty.

Rodzina jest podstawową grupą społeczną ze względu na funkcje jakie spełnia.

W rodzinie można zaobserwować zmiany w ciągu kilkuset lat:

• problem liczebności rodziny- zmniejszenie ilości kobiet;

• funkcja wychowawcza - kiedyś prowadzona głownie w rodzinie, dziś występuje szereg instytucji zajmujących się wychowaniem dzieci;

• zaspokajanie potrzeb materialnych- po przez rodzinne gospodarstwa, dziś istnieje rozdział, wykonywanie pracy poza rodziną w różnych zawodach (problemy poza rodziną);

• kierowanie rodziną- dominuje układ patryjalchalny czyli mężczyzn decyduje

w rodzinie (głownie chodzi tu o byt materialny), zdarzały się społeczności matryjalchalne. Obecnie dominują układy partnerskie wymuszone aktywnością zawodową kobiet, niekiedy jedynego żywiciela rodziny, pracującego.

Rodziny klasyfikacja -dwa rodzaje rodzin:

1. pochodzenia- z której pochodzimy ,nasi rodzice i rodzeństwo (jedna rodzina

w całym naszym życiu);

2. prokreacji- sami zakładamy rodzinę czyli współmałżonek i dzieci (wiele rodzin

w naszym życiu).

Rodziny- liczba pokoleń:

1. małe - wąska- tworzą ją dwa pokolenia czyli rodzice i dzieci;

2. duże- szeroka (wielopokoleniowa) tworzą ją rodzice i dzieci oraz babcia, dziadkowie, wnuczęta itd.

Rodzina:

1. pełna- rodzice plus przynajmniej jedno dziecko;

2. niepełna- rodzic plus przynajmniej jedno dziecko.

Małżeństwo bezdzietne (socjologiczne) nie traktowane jest jako rodzina>

Funkcje rodziny (każdy uważa różne funkcje rodziny):

1. seksualna- stanowi emocjonalną i biologiczną podstawę małżeństwa .Brak powoduje :

• rozpad pożycia;

• rozpad małżeństwa.

Niewłaściwy sposób:

• różnica w potencjałach seksualnych partnerów (może odbywać się poza małżeństwem);

• różnica w zachowaniach i oczekiwaniach seksualnych;

2. prokreacja- dobre wykonywanie funkcji rozrodczej- przychodzenie dzieci na świat. Powoduje:

• wewnętrznie- przedłużenie ciągłości biologicznej rodziny;

• zewnętrzne- płaszczyzna społeczna.

3. wychowawcza- czyli stosunki na polu rodzice- dzieci, wychowywanie dzieci przez rodziców ,celem jest przygotowanie dzieci do życia samodzielnego. Inna płaszczyzna:

• wychowywanie małżonków względem siebie- w przypadku małżeństw egzogenicznych;

• dzieci mogą wychowywać rodziców - problem wykształcenia rodziców i jego poziomu

w stosunku do dzieci.

4. opiekuńcza- realizowana wobec niesamodzielnych członków rodziny:

• dziecka;

• seniorów- dziadka, babci;

• chorujących;

• niepełnosprawnych.

5. ekonomiczna- zapewnienie rodzinie materialnych podstaw bytu ,realizowana przez pracujących członków rodziny. Dwa zjawiska:

• dochody na jednego członka rodziny;

• jak gospodarujemy naszymi dochodami.

6. ekspresyjno-rekraacyjna: dwie płaszczyzny:

• każdy członek rodziny powinien chcieć i móc spędzać z rodziną jak najwięcej czasu

• ekspresyjna:

a) rodzina jest tym miejscem ,gdzie są zaspakajane niematerialne potrzeby np.: miłości , uznania

b) traktuje się jako schronienie ,azyl dla naszych kłopotów na zewnątrz np.: w pracy

23. Rola mediów w życiu społeczno-politycznym

Media odgrywają wielką rolę we wszystkich dziedzinach życia:
- kreują politykę
- kształtują obraz społeczeństwa
- pośredniczą w wymianie informacji oraz dóbr kultury i nauki
- kreują naszych idoli, ukazują autorytety i wzory do naśladowania
- współtworzą system wartości, dzięki swej niewyobrażalnej sile sugestii kształtują życiowe aspiracje ludzi, nierzadko mają wpływ na podejmowane prze nich decyzje życiowe
- wpływają na życie rodziny; są jakby uczestnikiem życia codziennego
- wpływają na emocje człowieka, na jego światopogląd, sposób wypowiadania się
Na ww. przykładach doskonale widać, jak wielkie oddziaływanie mają media w życiu człowieka. Dlatego też, ważne jest, by dostrzegać zarówno ich dodatnie, jak i ujemne strony.
Środki masowego przekazu niosąc ze sobą treści przekazywane za pośrednictwem obrazu, dźwięku, druku czy rysunków poszerzają zakres wiedzy człowieka, kształtują przechowywane w podświadomości wyobrażenie o otaczającym nas świecie a także o panujących zasadach i normach w poszczególnych dziedzinach życia. Informacje te wpływają tez na kształtowanie się świadomości oraz rozwój osobowy człowieka.
Pozytywne strony mediów są chętniej dostrzegane przez współczesnych ludzi, bowiem nikt nie lubi słuchać i dyskutować o negatywnych aspektach telewizji czy komputera, które potrafią w ogromnej części wypełnić życie wielu ludzi, nierzadko kojarzą się też z nowoczesnością i tzw. jedynym „oknem na świat”. To, co nowoczesne zaś w opinii wielu ludzi uchodzi za doskonałe.

Rola mediów we współczesnym świecie

W dzisiejszych czasach bardzo ważną rolę w życiu człowieka media. Codziennie oglądamy telewizję, czytamy gazetę, słuchamy radia. Szybkość podawanych informacji, ich częsta aktualizacja, wreszcie przydatność sprawia, że niemal błogosławimy Internet, nie wyobrażając sobie bez niego życia. Media bawią, dają rozrywkę, pozwalają odetchnąć po ciężkim i wyczerpującym dniu, wreszcie uczą. Mało kto jednak pamięta, że mają one również bardzo duży wpływ na nasz światopogląd i postawę życiową. Przykładów można mnożyć wiele. Wystarczy przyjrzeć się tak popularnym dziś brukowcom. W pogoni za sensacją, podają one często wiadomości nieprawdziwe i niewiarygodne, posuwają się do oczerniania ludzi, wreszcie powtarzają najbardziej niewiarygodne plotki. Wyolbrzymiając i przekręcając fakty, budują w swoich czytelnikach przekonanie o tym, że życie jest jednym pasmem nieszczęść, potęgują w nim poczucie lęku i beznadziei oraz gniew i żal do władzy.

Jednocześnie jednak, media niejednokrotnie wskazują na zjawiska, których do tej pory celowo i w sposób umyślny nie dostrzegano, lub świadomie unikano mówienia o tym. Wśród nich wymienić można biedę, bezrobocie, patologie społeczne oraz korupcję na najwyższych szczeblach władzy państwowej. To w nich po raz pierwszy wyczytać i wysłuchać można o wszelkiego rodzaju aferach, w których udział biorą najpopularniejsi i najbardziej znani obywatele naszego kraju. Doskonałym tego przykładem, może być chociażby ujawniona przez "Gazetę Wyborczą" afera Lwa Rywina.

O popularność w mediach, zabiegają również politycy, płacąc niejednokrotnie bardzo wysoką cenę za nieumiejętność właściwej konwersacji, używanie niecenzuralnych wyrazów, wreszcie brak kultury osobistej. Miał okazję przekonać się o tym choćby Andrzej Lepper, który publicznie wygrażał się dziennikarzowi stacji TVN Andrzejowi Mrozowskiemu. Za ten wyczyn, przewodniczący Samoobrony zapłacił jawną niechęcią wyrażaną przez media i spadkiem poparcia. Dopiero publiczne przeprosiny zahamowały tą falę krytyki.

O tym, jak wielką rolę pełnią media w polityce, można przekonać się w czasie trwania wyborów prezydenckich. Wyznacznikiem popularności kandydata, jest to, ile razy pokaże się w telewizji i ilu wywiadów udzieli oraz z jakiej strony się zaprezentuje.

Warto dodać, że media mają też swoje złe strony. Zdarza się, że dziennikarze zbyt nachalnie ingerują w życie prywatne, nie szczędzą szyderstw, wreszcie tworzą mało przekonujące historie. Doskonale wiedzą o tym choćby najbardziej znane osoby z życia publicznego: politycy, aktorzy, prezenterzy.

Dużo do życzenia pozostawiają programy, zwłaszcza telewizyjne oraz brutalne, pełne erotycznych scen i przemocy filmy. Stale spada też popularność przesyconych zajadłością i wrogością audycji publicystycznych, których uczestnicy wzajemnie obsypują się błotem. Brakuje programów przyrodniczych i kulturalnych oraz dobrych bajek dla dzieci. Na antenie telewizyjnej, dominują za to programy informacyjne, które prześcigają się w dostarczaniu informacji o najgorszych i najbardziej krwawych wydarzeniach na świecie.

Nie ma jednak wątpliwości, że media pełnią bardzo ważną role w życiu człowieka. Nie tylko bawią i uczą, ale też kształtują życie społeczne. Nie bez przyczyny mówi się o nich również, że są "czwartą władzą".

Inne

media zaangażowane są w produkcję, reprodukcję i dystrybucję wiedzy w najszerszym znaczeniu zbiorów symboli, które mają odwołania znaczeniowe do doświadczeń świata społecznego; wiedza także pozwala na nadanie sensu doświadczeniom, kształtują naszą percepcję rzeczywistości, pozwala na przechowywanie i rozwój społecznego rozumienia

Media masowe różnią się od innych instytucji związanych z wiedzą:

* pełnią funkcję generalnego "nosiciela" wiedzy wszelkiego rodzaju - występują więc w imieniu innych instytucji

* operują w sferze publicznej, dostępnej zasadniczo wszystkim członkom społeczeństwa na bazie otwartości, dobrowolności, bez warunków i niskim kosztem

* zasadniczo stosunki pomiędzy nadawcą i odbiorcą są zrównoważone i równe

* media docierają do większej ilości ludzi niż inne instytucje i na dłużej, "przebijając" wczesne wpływy szkoły, rodziców, religii, etc.

Kontury środowiska społecznego (środowisko złożone z informacji, idei, wierzeń, etc. - Gerbner), które zamieszkujemy, znane nam są dzięki mediom; media mogą współtworzyć i zbierać jego oderwane elementy; środowisko społeczne jest tym bardziej wspólne im więcej źródeł mamy wspólnych i środowiska społ.; warunkiem wstępnym zorganizowanego życia społecznego jest pewien stopień wspólnego postrzegania rzeczywistości, a media przyczyniają się do tego bardziej niż inne instytucje poprzez codzienną i stałą obecność w naszym życiu; definiowanie rzeczywistości - dać wyobrażenie nt. priorytetów i selekcjonować kwestie i problemy

Media pełnią mediacyjną/pośredniczącą rolę pomiędzy doświadczeniem społecznym a osobistym doświadczeniem

To pośrednictwo przejawiać się może w różny sposób, a media bywają:

a) oknem na doświadczenie, poszerzającym naszą perspektywę, pozwalającym zobaczyć, co się dzieje w otaczającym nas świecie

b) interpretatorem wyjaśniającym i nadającym sens wydarzeniom, które w przeciwnym wypadku byłyby fragmentaryczne czy nie poskładane

c) platformą (areną) dla informacji i opinii

d) drogowskazem aktywnie wyznaczającym drogę, będącym przewodnikiem czy instruktorem

e) filtrem selekcjonującym części doświadczeń na bardziej interesujące i warte uwagi i takie, które są mniej ważne

f) lustrem odbijającym wyobrażenia społeczeństwa o samym sobie, zwykle odpowiadającym temu, jak ludzie chcą zobaczyć społeczeństwo, czasami z tym za co chce się ukarać

g) kurtyną skrywającą prawdę w służbie propagandy

Funkcje mediów w społeczeństwie:

Informowanie

- dostarczanie informacji o wydarzeniach i uwarunkowaniach w społeczeństwie i na świecie

- wskazywanie stosunków władzy

- ułatwianie/przybliżanie innowacji, adaptacji i postępu

Korelacja/kojarzenie

- wyjaśnianie, interpretowanie i komentowanie znaczenia zdarzeń i informacji

- dostarczanie poparcia dla ustanowionych autorytetów/władz i norm

- socjalizacja

- koordynacja osobnych działań

- budowanie konsensusu

- ustanawianie porządku priorytetów

Kontynuacja

- wyrażanie dominującej kultury i odnotowywanie struktur oraz nowych kulturowych postępów/dokonań

- tworzenie i organizowanie wspólnoty wartości

Rozrywka

- zapewnianie rozrywki, zabawy, różnorodności, relaksu/odpoczynku

- redukowanie napięć społecznych

Mobilizacja

- prowadzenie kampanii na rzecz obiektów społecznych w sferze polityki, wojny, rozwoju ekonomicznego, pracy, czasami religii

nie można ustalić żadnych rankingów czy porządku tych funkcji lub częstotliwości ich występowania; funkcje te (czy jak niektórzy chcą - cele) zachodzą na siebie, współwystępują, etc.

Funkcje mediów dla jednostki -> indywidualistyczne teorie funkcjonalne znajdują swoje rozwinięcie w badaniach nad użytkowaniem i gratyfikacją; 50 lat -> próba odpowiedzi na pytanie dlaczego ludzie korzystają z mediów w ogóle, z wybranych w szczególności; typologia:

Informowanie

- dowiadywanie się o wydarzeniach i uwarunkowaniach w najbliższym otoczeniu, społeczeństwie i świecie

- poszukiwanie rady w praktycznych dziedzinach czy wyborach opinii i decyzji

- zaspokajanie ciekawości i zainteresowań

- uczenie się

- osiąganie bezpieczeństwa poprzez wiedzę

Tworzenie tożsamości osobistej

- poszukiwanie wzmocnienia dla wartości osobistych

- poszukiwanie modeli zachowań

- identyfikowanie się z wartościami innych (w mediach)

Integracja i interakcja społeczna

- empatia społeczna, wgląd w warunki funkcjonowania innych

- identyfikowanie się z innymi i osiąganie poczucia przynależności

- szukanie bazy do rozmowy i społecznej interakcji

- substytut towarzystwa

- pomoc w wypełnianiu ról społecznych

- umożliwienie powiązania jednostki z rodziną, przyjaciółmi i społeczeństwem

Rozrywka

- ucieczka bądź oderwanie od problemów

- relaks/odpoczynek

- odczuwanie wewnętrznej radości kulturalnej czy estetycznej

- wypełnianie czasu

-emocjonalna ulga

- dojrzewanie seksualne

---