Badanie spirometryczne pozwala na ocenę objętości wydychanego powietrza oraz natężonego przepływu, zarówno w fazie wdechu jak i wydechu. Na tej podstawie możliwe jest dokonanie podziału zaburzeń wentylacji na przebiegające z obturacją (ograniczeniem przepływu powietrza w oskrzelach) bądź restrykcją (czynnościowym lub anatomicznym ubytkiem czynnego miąższu płucnego).

Zastosowanie spirometrii:

- rozpoznanie i określenie rodzaju zaburzeń wentylacji (obturacja, restrykcja).

- ilościowa ocena stopnia upośledzenia czynności układu oddechowego.

- określenie szybkości progresji choroby (astma, POChP).

- ocena odpowiedzi na zastosowane leczenie.

- ocena wpływu czynników ryzyka (palenie tytoniu, ekspozycja na czynniki toksyczne).

- ocena rokowania dla celów orzeczniczych i towarzystw ubezpieczeniowych.

Warunki prawidłowego wykonania badania spirometrycznego

Na wynik badania spirometrycznego, również u osób zdrowych, rzutuje wiele czynników, na które w większości nie mamy wpływu. Są to np.: płeć, wiek, masa ciała, wzrost, rasa, uwarunkowania techniczne sprzętu, temperatura i wilgotność powietrza, pyły i inne zanieczyszczenia przemysłowe, palenie tytoniu, niektóre z przyjmowanych leków. Większość z nich uwzględniana jest automatycznie podczas kalibracji i przygotowania do wykonania spirometrii. Istnieją jednak czynniki warunkujące dobrą współpracę podczas badania, które zależą od nas i o których należy pamiętać :
     - prawidłowa pozycja ciała (zwykle siedząca, wyprostowana)
     - prawidłowa pozycja głowy (zbytnie przygięcie lub odgięcie może zmieniać niektóre wyniki)
     - wysiłek wydechowy badanego (zarówno wdech jak i wydech powinien być maksymalny, wydech powinien trwać co najmniej 6 sekund)
     - konieczność niepalenia tytoniu przez co najmniej godzinę przed badaniem
     - zgłoszenie przyjmowanych leków - szczególnie stosowanych w chorobach układu oddechowego lub sercowo-naczyniowego - niektóre z nich być może powinny być odstawione lub zamienione na inne po konsultacji z lekarzem przed badaniem)
     - konieczność szczelnego objęcia ustami ustnika, wyjęcie ewentualnych niestabilnych protez zębowych, nie zasłanianie językiem światła ustnika, skrzydełka nosa powinny być zaciśnięte.

Należy bowiem pamiętać, że o wartości diagnostycznej badania spirometrycznego (a co za tym idzie, o prawidłowym ewentualnym leczeniu) decyduje właściwe przygotowanie się do niego pacjenta, a także prawidłowy sposób wykonania badania i jego oceny.

Technika wykonania badania

Przed rozpoczęciem badania chory powinien zostać poinstruowany o jego przebiegu. Postępowanie takie zwiększa dokładność wyników oraz ogranicza liczbę powtórzeń niezbędnych do uzyskania wiarygodnych danych. Badanie powinno być wykonywane w pozycji siedzącej. Należy zadbać o to, by powietrze nie uciekało pomiędzy wargami i ustnikiem. Oddychaniu przez nos zapobiega się poprzez założenie specjalnego klipsa. Należy dążyć do uzyskania trzech poprawnych technicznie, powtarzalnych wyników. Przed rozpoczęciem właściwego pomiaru wskazane jest, by osoba badana przez chwilę swobodnie oddychała przez ustnik przyzwyczajając się do niego. Następnie, po kilku spokojnych oddechach (rejestracja objętości oddechowej - TV) należy wykonać powolny wdech a następnie powolny (rejestracja pojemności życiowej - VC) lub gwałtowny (rejestracja natężonej pojemności życiowej - FVC i natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej - FEV₁) wydech.

W czasie badania spirometrycznego nie można dokonać pomiaru objętości zalegającej (RV), czynnościowej objętości zalegającej (FRC) i całkowitej pojemności płuc (TLC).

Podstawowe parametry spirometryczne

Zazwyczaj stosuje się dwa rodzaje testów spirometrycznych:

- statyczne - mierzone podczas spokojnego, oddychania, niezależne od czasu, objętości i pojemności płuc;

- dynamiczne - podczas natężonego wydechu i wdechu;

W Polsce dla uzyskanych w obu testach parametrów stosuje się angielskie skróty ich pełnych nazw. Wyniki badania przedstawiane są w wartościach bezwzględnych tzn objętości w litrach, przepływy w litrach na sekundę i jako odsetek wartości należnej dla konkretnego pacjenta i dla konkretnego parametru. Wartości należne są uzależnione głównie od wieku, płci i wzrostu badanego.

Poniżej przedstawiono słowniczek najbardziej przydatnych parametrów uzyskiwanych w trakcie badania spirometrycznego. Uwzględniono w nim jedynie te, które umożliwiają lekarzowi podstawową interpretację tego badania.

- VC (vital capacity- pojemność życiowa) - największa różnica objętości miedzy maksymalnym wdechem i maksymalnym wydechem. W celu jej uzyskania polecamy pacjentowi po kilku spokojnych oddechach wykonanie najgłębszego, jednostajnego wdechu, do osiągnięcia plateau wdechowego, poprzedzonego maksymalnym, jednostajnym wydechem do czasu osiągnięcia plateau wydechowego. Badanie można rozpocząć od fazy wdechowej a zakończyć wydechową.

- FVC (forced vital capacity - natężona pojemność życiowa)- pojemność życiowa mierzona podczas natężonego wydechu. Za normę przyjmuje się wartości powyżej 80% wartości należnej. W celu uzyskania tego parametru polecamy pacjentowi wykonanie najgłębszego wdechu, a po nim maksymalnie szybko natężonego wydechu aż do całkowitego opróżnienia płuc. Manewr nasilonego wydechu powinien być wykonany w możliwie najkrótszym czasie. U osób zdrowych różnice pomiędzy VC i FVC są niewielkie (zwykle FVC ma wartość nieco niższą od VC). Różnica ta jest znacząca u osób z obturacją dróg oddechowych.

- FEV1 (Forced Expiratory Volume during the first second of expiration - natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) - objętość powietrza wydychana w ciągu pierwszej sekundy natężonego wydechu. Wskaźnik ten jest miarą szybkości opróżniania płuc i służy do oceny drożności dróg oddechowych. Ulega zmniejszeniu w chorobach, w przebiegu których dochodzi do zwężenia oskrzeli. Odzwierciedla on stan zarówno dużych jak i małych oskrzeli. Za normę przyjmuje się wartości powyżej 80% wartości należnej.

- FEV1%VC (tzw. wskaźnik Tiffeneau) - stosunek natężonej objętości wydechowej jednosekundowej do pojemności życiowej. Obecnie podczas badania spirometrycznego, w celu uproszczenia procedury i zmniejszenia ryzyka zakażenia pacjenta wykonuje się zwykle tylko manewr natężonego wydechu. W jego trakcie zmierzona zostaje natężona pojemność życiowa (FVC) i FEV1. Z parametrów tych wyliczany jest wskaźnik FEV1%FVC czasami nazywany wskaźnikiem pseudo-Tiffeneau. Używa się go częściej i zamiennie w stosunku do FEV1%VC. Należy jednak pamiętać, że nawet u osób zdrowych VC jest nieco większe od FVC. U pacjentów ze zmianami obturacyjnymi ta różnica może jeszcze ulec powiększeniu. W efekcie zmniejszenie mianownika w równaniu FEV1%FVC w miejsce FEV1%VC może zawyżyć wskaźnik Tiffeneau i wskazując jego poprawnie wysoką (> 70%) wartość. Prowadzi to nieprawdziwych wniosków dotyczących pacjenta z występującymi w rzeczywistości zaburzeniami wentylacji. Wskaźnik Tiffeneau nie ulega zmianie w restrykcji. Jest obniżony w obturacji, i im większe upośledzenie drożności oskrzeli tym jest on niższy. U człowieka zdrowego jego wartość waha się zależnie od wieku w granicach 85%- 65%. Za jego średnią normę przyjmuje się wartość 70% (0,7) i powyżej.

- PEF - (Peak Expiratory Flow - szczytowy przepływ wydechowy) oznacza maksymalną szybkość powietrza osiągniętą podczas natężonego wydechu. Parametr ten dobrze koreluje z wartością FEV1 w astmie oskrzelowej. Korelacja taka nie występuje w przebiegu drugiej, częstej choroby obturacyjnej - POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc), w której wskaźnik PEF nie jest rekomendowany.

- MEF75 - ( Maximal Expiratory Flow at 75% of FVC) - maksymalny przepływ wydechowy w punkcie, gdy 75% FVC pozostaje jeszcze do wydmuchnięcia, albo inaczej maksymalny przepływ wydechowy po wydmuchnięciu 25% natężonej pojemności życiowej. Parametr odzwierciedla szybkość przepływu powietrza w początkowej fazie wydechu.

- MEF50 - ( Maximal Expiratory Flow at 50% of FVC) - maksymalny przepływ wydechowy w punkcie, gdy 50% FVC pozostaje jeszcze do wydmuchnięcia, albo inaczej maksymalny przepływ wydechowy po wydmuchnięciu 50% natężonej pojemności życiowej. Parametr odzwierciedla szybkość przepływu powietrza w środkowej fazie wydechu i informuje o drożności drobnych oskrzeli czyli o średnicy poniżej 2 mm. Jeżeli u osoby palącej papierosy, wartość FEV1 i FEV1%FVC są prawidłowe a wartość tego parametru jest mniejsza od 60% wartości należnej możemy rozpoznać nieprawidłowy wynik testu drobnych oskrzeli. Ponieważ może on nawet kilka lat wyprzedzać wystąpienie obturacji w drogach oddechowych.

- MEF25 - ( Maximal Expiratory Flow at 25% of FVC) - maksymalny przepływ wydechowy w punkcie, gdy 25% FVC pozostaje jeszcze do wydmuchnięcia, albo inaczej maksymalny przepływ wydechowy po wydmuchnięciu 75% natężonej pojemności życiowej. Parametr odzwierciedla szybkość przepływu powietrza w końcowej fazie wydechu i odzwierciedla drożność dróg oddechowych o najmniejszej średnicy.

- Zamiast wskaźnika MEF używa się często zamiennie wskaźnika FEF (forced expiratory flow). Jego interpretacja jest analogiczna jak MEF. Pomiary MEF/ FEF nazywane są testami drobnych oskrzeli. Powtarzalność parametrów przepływów cząstkowych jest bardzo mała. Dlatego i ich interpretacja powinna być ostrożna. Wskaźniki te są szczególnie przydatne wówczas, gdy przy dodatnim wywiadzie w kierunku chorób obturacyjnych wymienione wcześniej pozostałe parametry są w normie. W krajach europejskich dolne indeksy przy tych parametrach oznaczają procent pozostawionej w płucach FVC. W Stanach Zjednoczonych indeksy te oznaczają procent już wydmuchniętej FVC.

Na podstawie tych wskaźników można różnicować trzy podstawowe typy zaburzeń występujących w chorobach układu oddechowego. Są to:

- typ obturacyjny - prowadzą do niego choroby powodujące uogólnione zwężenie oskrzeli lub upośledzenie sprężystości płuc - np. astma lub POChP
- typ restrykcyjny - najczęściej spowodowany chorobami śródmiąższowymi płuc np. zwłóknienie
- typ mieszany - bardzo rzadki

3

---