Są to przepisane notatki z wykładów ks. Lekana
Współczesna panorama teologii łaski
Refleksja teologiczna o łasce znajduje się ciągle w fazie rozwoju. Jest też to etap przejściowy, przechodzenia z podejścia scholastycznego do objęcia w nowe ramy pasujące do dzisiejszych czasów, wiedzy itp.
Co to jest łaska? To całość relacji Boga do człowieka. Trzeba tu mieć uwagę, że stajemy wobec tajemnicy. Człowiekowi jest ciężko zrozumieć nadprzyrodzoną tajemnicę bo może za bardzo zawierzyć swemu rozumowi. W historii były także okresy błędnych koncepcji np. wystąpienie Marcina Lutra. W XX wieku Też nie brakowało zainteresowaniem łaski. W latach 50 odbyła się debata nad tym co nadprzyrodzone ( de Luback, Rahner). Ta debata wypracowała dwa zasadnicze nurty:
to jedyne i niepowtarzalne powołanie człowieka do uczestnictwa w życiu wewnątrz trynitarnym
to darmowość tego powołania.
Od tego czasu refleksja teologiczna szuka syntezy tych dwu nurtów i sprowadzenia tego na jeden tor.
Ostatnio odrodzenie się studiów biblijnych spowodowało odnowę pojęć-miłosierdzie, łaska. Filozofia też ma tu wkład, swym podejściem personalistycznym do refleksji nad łaską. Nauki patrystyczne także posiadają swój wkład.
Nauki biblijne wydobyły na światło dzienne akcenty z Objawienia Bożego. Choćby w ST pojęcia -sprawiedliwość, łaska ukierunkowane są najpierw na Boga potem na człowieka. To wskazuje, że to są główne atrybuty Boga.
Pismo św. objawia życzliwe i miłosierne działanie Boga a dopiero później odnosi się do efektów tego działania jakie dokonuje się na człowieku.
Słowo łaska w NT stosowane jest zarówno do Chrystusa jak i też do Ducha Św.
Patrologia- te badania podkreślają te same wnioski.
Ojcowie wschodu mówiąc o łasce większy akcent, znaczenie dawali pojęciu przebóstwienia, że człowiek staje się dzieckiem Bożym, niż podkreślać ciągle grzeszność człowieka.
Konieczność łaski dla człowieka , że to Bóg pierwszy wychodzi do człowieka-wynik dyskusji Augustyna i Pelagiusza.
W XVI powstała polemika z Lutrem i była ona związana z polemiką Pelagiańską.
Dyskusja między Augustynem i Pelagiuszem doprowadziła do tego, aby to prawowierne chrześcijaństwo podkreśliło konieczność łaski i pierwszeństwo Bożej inicjatywy. Ten to kierunek znalazł przedłużenie w postawie Lutra i jego zwolenników. ( „Człowiek sam z siebie nie jest zdolny do czynienia dobra”) -taką stawiali tezę.
Większość autorów jednak swe refleksje rozpatruje w duchu ekumenizmu-żeby sprecyzować założenia reformacji a zwłaszcza w kwestii usprawiedliwienia.
Założenie simus iustus et peccator
Dopóki nie dojdziemy do chwały to nasza „doskonałość” nie będzie posiadała charakteru nieskończonego. Podobnie wyrażenie „usprawiedliwienie przez wiarę” chodź mocno nasycone polemicznie, to tłumaczy że zbawienie które dokonuje w nas Chrystus-ważne jest nasze osobowe oddanie się i wejście przez współpracę..
Tajemnica łaski-tajemnica grzechu
Autorzy niektórzy temat łaski rozpatrują na tle poszerzonego horyzontu teologicznego. Obok misterium łaski trzeba zrozumieć misterium inikwitatis. W książce (antropologia teologiczna)-pokazane są trzy momenty, sfery człowieka:
stworzenie
grzech
łaska
Inni wolą się skupić na dwóch ostatnich; GRZECH I ŁASKA.
Człowiek z jednej strony powołany do jedności z Bogiem - jednocześnie grzesznik a z drugiej strony człowiek w łasce Boga.
Ladaria stwierdza, że pierwszym zamiarem Boga jest przekazanie miłości-więc teologia łaski jest pierwsza i większa od grzechu. Chrystus i jego łaska tłumaczy nam całe misterium grzechu.
Czy nowa teologia łaski posługuje się kategoriami starymi czy wytworzyła nowe? Są pewne braki pojęciowe w dawnej teologii łaski. Niedostateczność słownictwa co do przyczynowości łaski. Łaska nie może być zredukowana do skutku. Powinno się zwrócić uwagę, że jest to „sam Bóg” udzielający się człowiekowi. Pojęcie przyczyny jest nie zdatne do udźwignięcia takiego ciężaru jakim jest stała i życiodajna komunia.
Sajers- dodaję, że każda kategoria wywodząca się z klasycznej metafizyki jest nie wystarczająca.
Konieczną rzeczą jest przezwyciężyć taką fizyczną koncepcję łaski nadając jej wymiar personalistyczny.
Koncepcja łaski jako wynik Bożego działania na zewnątrz
Autorzy zauważają, że łaska jako rezultat działania Trójcy Świętej wytworzony poza jej wewnętrzną strukturą jest procesem podobnym do stwórczego. Łaska więc udziela nam relacji osobowych odniesionych do trzech osób boskich.
Relacje między łaską stworzoną a niestworzoną
Większość autorów opierając się na danych biblijnych podtrzymuje dwie tezy:
nierozdzielność łaski niestworzonej i stworzonej jako dwie części jednej tajemnicy-nie można ich rozdzielać.
pierwszeństwo łaski niestworzonej wobec stworzonej. Ukazuje tu więc nie tylko jako wewnętrznie stworzoną, lecz ta która jest ich fundamentem.
Poprzez te dwie tezy widać mocniejsze zaakcentowanie łaski niestworzonej. Współcześni autorzy twierdzą, że łaska niestworzona powinna być centralnym sercem traktatu o łasce bo świadczy o darze jaki Bóg czyni i dar jakim Bóg jest. Łaska to dar jaki Bóg daje się człowiekowi osobowo w swoim wewnętrznym trynitarnym wymiarze. Dochodzi więc do zwrotu teoce3ntrycznego-Bóg jako dar staje na pierwszym planie refleksji teologicznej a efekt-przebóstwienie człowieka usuwa się na drugi plan. Kiedyś teologia bardziej zajmowała się czlowiekim-łaski stworzonej ale nie ignorowała także łaski --> niestworzonej[Author:MSOffice] .
Pojawiają się pewnenowe kategorie pojęciowe w tym traktacie. Punktem wyjścia jest samoudzielenie się Boga w Trójcy Świętej Jedynego. Drogi po których potem podążają są różne. Jedni sugerują, że boskie samoudzielenie się człowiekowi może zostać wyrażone jako obecność prawie formalna Boga.-Rahner.
Ladaria mówią o relacji synowskiej z Trójcą Świętą która czyni człowieka uczestnikiem w Duchu Świętym relacji z Ojcem właściwej Synowi.
Galinda- teoria ekspresjii-wypracowana przez filozofów takich jak: Biler, Nicol, Ortega-Jako wyraz wnętrza, uzewnętrznienie się które zachowuje analogię wobec rzeczywistości wnętrza dzięki istnieniu ogniwa między tymi elementami. (Ciało można uważać za ekspresję Ducha) Łaska jest ekspresją Boga w człowieku. Jest to pojęcie prawie formalnej obecności Boga w człowieku. Ukazuje intuicję zjednoczenia między Bogiem a stworzeniem-takiego którego nie ma w żadnym innym przypadku w świecie stworzonym.
Idea usynowienia -streszcza podwójny wymiar łaski-relacyjny i personalny. Jest odbiciem udzielania się Boga.
Jednolitość misterium łaski
Jak duch ludzki wyraża się w ciele tworząc jedno tak Bóg wyraża swoją rzeczywistość w człowieku napełnionym łaską-tworząc z nim misterium comunii. Jaka kolwiek kategoria wywodząca się z rzeczywistości stworzonej posiada określony zakres kiedy przystępujemy do wyjaśnienia misterium. Np. idea łaski jako ekspresji Boga w człowieku może być używana pod warunkiem nie pomylenia łaski ze złożeniem Boga z człowiekiem. Podobne zastrzeżenie będzie musiało być zastosowane do zakwalifikowania łaski do kategorii kwaziformalnej obecności Boga w człowieku.
Grzech i usprawiedliwienie
Ten temat podejmowany jest w każdym aspekcie ale nie znajduje jednolitego ujęcia.
Ladaria-wskazuje na indywidualną determinację negatywną-co jest związane z odrzuceniem Bożego wezwania przez pierwszych rodziców. Miało miejsce nie przyjęcie powołania do przyjaźni co przyniosło ze sobą poważne konsekwencje dla następnych ludzkich pokoleń. W tej perspektywie powolaniowej autor odrzuca kwestię to czy pierwotnie istniał stan sprawiedliwości. Jakie pociąga to za sobą skutki? Mianowicie takie ustawienie zobowiązywało by na nowo rozpatrywanie pojęć takich jak: wyzwolenie, odnowienie, gdyż wszystkie te kategorie wskazują na - odzyskanie czegoś straconego co się wcześniej posiadało.
Luiz de La`Peniia bardziej zwraca uwagę na moment wejścia jednostki do społeczności ludzkiej co historycznie dokonało się w sprzeciwie wobec Boga. Jego propozycja polega na umieszczeniu misterium grzechu w ludzkiej solidarności. Dalej sugeruje, że grzeszne działanie człowieka w ciągu historii stwarza rodzaj pewnego toksycznego ekosystemu, który to powoduje nastawienie wewnętrzne przeciw Bogu. Osoba zostaje dotknięta w głębi swego bytu. Choć taka negatywna sytuacja zostaje przez człowieka zaaprobowana po dojściu do wolności. To nie daje nam odpowiedzi na pytanie w jaki sposób włączenie jednostki może (...). (KKK 405)-pozbawienie pierwotnej świętości i sprawiedliwości. Ta nauka przeciwstawia się nauce Kościoła. Domaga się tu wszczepienie w Chrystusa - Zbawiciela.
Jak kształtował się traktat? Znaczenie łaski w teologii
Łaska oznacza zniżającą się osobową niezasłużoną przychylność Boga względem człowieka oraz skutek tej przychylności w której Bóg udziela samego siebie. Łaska będzie Bożym oddziaływaniem człowieka.
Człowiek staje się dzieckiem Bożym. Jako osobny traktat w teologii pojawia się w wyniku rozwoju teologii zachodniej. Na wschodzie ten termin występuje w soteriologii. Łaska jest szczytem całej teologii chrześcijańskiej.
Ga 4,6 - człowiek posiada udział w łasce w relacji Syna do Ojca.
Wewnętrzną naturą łaski jest miłość- sam Bóg taki się udziela ludziom (Rz 5,5). Traktat o łasce to ta część teologii dogmatycznej w której dokonuje się systematycznej refleksji nad pojęciem teologicznym pojęciu rzeczywistości łaski. Pismo św. jest podstawą wszelkich rozważań.( List do Rzymian)
W pierwszych wiekach kościoła nauka o łasce rozwija się w kontekście obrony nauki przed pelagianizmem. W przeciwieństwie do Pelagian którzy twierdzili, że człowiek nie potrzebuje wewnętrznego umocnienia by się zbawić.
Augustyn akcentował bezsilność człowieka w czynieniu nadprzyrodzonego dobra i zwróceniu woli ku Bogu. Podstawę tej niemożności stanowi uszkodzenie ludzkiej natury przez grzech pierworodny. Bez pomocy łaski człowiek nie jest w stanie osiągnąć swego celu jakim jest wspólnota życia z Bogiem.
Okres scholastyki był pod wpływem sw. Augustyna.
Piotr Lombard rozważa zagadnienie łaski w kontekście nauki o Bogu w zakresie soteriologii i sakramentologii.
Św. Tomasz łaskę przyporządkowuje etyce. Łaska jest drugą wewnętrzną zasadą porządkującą prawidłowe postępowanie człowieka.
Bonawentura daje początek usamodzielnienia się łaski między chrystologią a sakramentologią - traktatem o łasce Ducha Świętego. Podkreśla tu aspekt pneumatologiczny. Samodzielny traktat o łasce pojawia się dopiero po Soborze Trydenckim.
Tym który mógłby być uważany za ojca traktatu o lasce to Franciszek Suarez. Określił całościowo traktat o łasce.
Patrząc na zagadnienie ekumenicznie, jeśli chodzi o reformację-nie posiada osobnego traktatu.
Ujęcie łaski u Lutra ma charakter indywidualny i chrystocentryczny.
Kalwin- łaska to zbawcze dzieło Chrystusa i dzieło uświęcenia dokonywane przez Ducha Świętego. Umiejscowienie traktatu o łasce zależy co będziemy rozumieć przez pojęcie łaska. Traktat ten będzie miał dwa aspekty wzajemnie się uzupełniające.
Z jednej strony jest to teologia bo 6traktuje o Bogu przychylnym człowiekowi.
Rozumiemy jako antropologię teologiczną.
Traktat o łasce powinien być odbiciem całej teologii, wszystkich traktatów mówiących o Bogu. Z drugiej strony odnieść do spotkania człowieka z Bogiem a dopiero potem ukazać bogactwo tego co się dokonuje przez pośrednictwo Kościoła.
Szczególne miejsce traktat ten zajmuje w pneumatologii, który jest udzielaniem się Boga w Jezusie Chrystusie.
Do klasycznych problemów znajdujących się w traktacie o łasce należy wkład Boski i ludzki wysiłek w procesie zbawienia.
Czy bożą wole należy rozumieć partykularnie czy ogólnie?
Czy istnieje podwójne przeznaczenie: jedni do zbawienia innych do potępienia?
Czy w usprawiedliwieniu inicjatywa należy do Boga czy do człowieka?
Czy łaska to obecność Ducha Św. w człowieku czy to jakaś inna rzeczywistość od Boga?
Ponieważ łaska to sam Bóg udzielający się w stworzeniu, w odkupieniu (gratia Christi) oraz w uświęceniu i pojednaniu nie może być jakąś rzeczywistością stworzoną. Łaska to sam Bóg w wydarzeniu samego siebie udzielenia (gratia in creata). Ponieważ dystans Boga dzielący go od człowieka powoduje, że nie może się z nim spotkać na tym samym poziomie, stworzył z nim warunki do tej komunikacji (gratia creata)
Owa dyspozycja w człowieku (gratia habitualis) mająca źródło w Bogu nazywa się łaską uświęcającą (gratia sanctificans). Dzięki niej człowiek uczestniczy w łączności z Bogiem - w cnotach wiary, nadziei i miłości.
Udzielenie się Boga jako miłość -gratia in creata
Samoudzielenie się Boga według którego usprawiedliwienie z grzechu w człowieku spowodowana zostaje dyspozycja do wejścia w kontakt do samoudzielenia się Boga - gratia creata
Łaska stworzona -jawi się jako laska uświęcająca i darowane usposobienie człowieka albo jako łaska uczynkowa wspomagająca. Dzięki niej człowiek staje się Dzieckiem Bożym i Świątynią Ducha Świętego. Jest ona niezbędna aby człowiek przez pomoc uprzedzającą, pomoc towarzyszącą oraz pomoc dokonawczą mógł łaskę zamienić w akt wiary, nadziei i miłości poprzez które nawiązuje i realizuje wspólnotę z Bogiem.
Gdy Bóg udziela dyspozycji do nadprzyrodzonych aktów zbawczych mamy do czynienia z łaską dostateczną.
Gratia fatum facies - która służy do usprawiedliwienia i uświęcenia poszczególnych ludzi.
Łaska w Biblii
Pismo św. jest historia zbawienia to wszystko co jest, dotyczy zbawieni, jest darem, jest mówieniem o łasce. Znakiem bożej miłości jest fakt wybrania narodu Izraela i życzliwe spojrzenie na ubogiego pozbawionego pomocy. Ostateczną zaś łaską ma być przyjście Chrystusa.
Stary Testament
Ma przygotować i zapowiadać rzeczywistość Nowego Testamentu. Nie znajdziemy w ST tej całej rzeczywistości jaka się ukazała w NT przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Teologiczny sens łaski został sprecyzowany w pismach św. Pawła. Nie wolno jednak zapominać o ciągłości ST i NT bo ich autorem jest ten sam Bóg. W ST pojęcia o łasce są szczątkowe i dlatego trzeba tu szukać wszystkiego co jest zapowiedzią, chodź częściowym lyb wstępnym objawieniem tajemnicy łaski. Geneza jego pojęcia ułatwia jego zrozumienie.
Hanah (czasownik)-być miłosiernym dla czyjegoś dobra. Nie posiadał znaczenia wyłącznie religijnego ale oznaczał relacje ludzkie. Pochylenie się nad kimś kto jest w potrzebie. Chodziło o wewnętrzne nastawienie ale i o sam czyn. Z tego świeckiego znaczenia bierze początek religijne.
W Ps zostaje wyrażony związek miedzuy potrzebami i brakami człowieka a z drugiej strony pomoc przychodzi od Boga.
Nowy Testament
Haris-różna gama znaczeń stosowania tego pojęcia.
Św. Paweł używa by przedstawić całą strukturę zbawczego wydarzenia Jezusa. Słowo haris już wcześniej występowało w grec. lit. pogańskiej np.
oznaczające radość lub rozkosz
wdzięk i piękno ( Harites były to boginie córki Jupitera)
łaskawość i przychylność jakiejś osoby która obdarowuje jakimiś dobrami
„Haris” w nauczaniu Jezusa Chrystusa i jego osobie, postawie, brak jest tego sława. Nigdy nie wypowiedział tego sława, ale trzeba pamiętać, że całe jego dzieło zbawcze to łaska, osobowe spotkanie między człowiekiem i Bogiem. Dla samego Chrystusa ty narzędziem które tworzy mową sytuacje łaski i łaską jest przeniknięte - jest zbliżenie się tego co oznaczamy jako panowanie Boże oraz Królestwo Boże. To panowanie stanowi centrum przepowiadania Jezusa zwłaszcza w przypowieściach. Chrystus podkreśla, że to do Boga należy zasadnicza inicjatywa, ale też nie jest Bogu obojętna postawa człowieka. Nawrócenie człowieka może być tylko darem Boga a nie jest owocem ludzkiego wysiłku.
(w książce str. 39 - 50, „Łaska i wolność” Oko.)
Haris w pismach św. Łukasza
Pojęcie „haris” jest tu użyte jako pojecie czynu zasługującego, za który otrzymuje się zapłatę. Termin „haris” jako łaskawość Boga został użyty też : Łk 1,28 - 30 ; 2, 40 i 52 ; Dz 7, 46.
Św. Łukasz podkreśla że głosiciele ewangelii są powierzeni są łasce Bożej (Dz 15, 40). Ponadto jest tu mowa o świadectwie „Ewangelii łaski Bożej” - o miłości i życzliwości Boga (Dz 20, 24) Z łaską złączona jest także moc pozwalająca czynić znaki i cuda. Jest to też rezultat głoszenia słowa i wzbudzenia wiary (Łk 11, 23).
Św. Paweł
Dla Pawła „haris” oznacza całość zbawienia dokonanego przez Chrystusa. Jest to dar, który zostaje nam dany z łaskawości, darmowy, na który nie jest wstanie sobie zapracować i jest największy jaki człowiek może otrzymać.
Życzliwość Boga to przeciwieństwo tego co się daje, ponieważ się należy. (Rz 4,4 i 5,15 i 17)
Jest to dar Bożej miłości, która dokonuje się przez Jezusa Chrystusa. Ten dar jest początkiem nowego życia. W Rz 3, 24 - Paweł wspomina o tym, że jest to łaska która objawiła się w dziele odkupienia Jezusa Chrystusa jest darmowa.
W Rz 11, 6 - to chyba najbardziej klarowna definicja łaski. Boży wybór jest darmowy. Ale nie tylko darmowe jest zbawienia, ale darmowe jest również uczestnictwo w zbawieniu człowieka. Wola Boża jest fundamentem tej łaski jaką można otrzymać stąd zachęta do pełnienia woli Bożej.
Pojęcia związane z łaską :
Usprawiedliwienia, życie, wolność, wybranie, zbawienie - wszystkie one są darmowym darem. Z pojęciem łaski łączy się pojęcie wiary i przeciwstawia się czynom. Dla Pawła łaska jako dar i życzliwość Boga wskazuje na całość konkretnych elementów zbawienia i łaska staje się synonimem zbawienia. Łaska jest nowym obszarem w który włączył się człowiek w Chrystusa. Być w łasce to być w Chrystusie. Konkretnym przykładem jest to, że nie podlegamy prawu lecz jesteśmy pod panowaniem łaski i wtedy dopiero staje się prawdziwa wolność, której fundamentem jest miłość (w przeciwieństwie nakazów i regulaminów) Wolność w miłości tj. sytuacja życia w Duchu Św. (Ga 5, 18 i 2 Kor 3, 17) Łaskawość i miłość Boga nabierają konkretnego oblicza w Jezusie Chrystusie.
Łaska - jako Moc i potęga Boga - że ten staje się mocny pomimo swej słabości. Łaska jest misją głoszenia słowa. Paweł również nie był godny otrzymania tego słowa (Rz 15,15) Łaska zbliża się do terminu „hrisma” - w celu budowania Kościoła a nie tylko siebie samego.
Łaska to nie jest konkretny dar ale łaskawość Boga obejmuje wszystkie dary a objawia się w śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa (Ef 1,6). Odkupienie i odpuszczenie grzechów są znakami bogactwa Bożej łaski. Posiada ona tez wymiar powszechny. Zbawienie pochodzi z łaski przez wiarę a nie dzięki uczynkom. Wspomniana jest też łaska bycia apostołem.
Według listów pasterskich
Chrystus jest uosobieniem łaski Bożej i zbawia wszystkich ludzi.
List do Hebrajczyków
Zawiera pojęcie łaski o mocnym znaczeniu chrystologicznym. Utożsamienie swej łaski z Chrystusem. Chrystus wstawia się za nami i miłosierdzie nam ofiaruje. Duch łaski Hbr 10,29 to Duch Św. w którego mocy Jezus wydał się na śmierć.
Św. Piotr
Łaska jest utożsamiana ze zbawieniem, które zapowiadali prorocy (1P1, 10 …). Bóg jest powodem wszelkiej łaski. On nas powołał w Chrystusie. Podkreśla też darmowość łaski i że łaską jest Chrystus jako odkupiciel człowieka.
Apokalipsa
Występuje tu, ale nie ma takiego znaczenia jak u Pawła. W 14 i 17 wierszu pojawia się w połączeniu ze słowem „prawda”. Łaska jest dobrocią logosu, a otrzymują ją ci wszyscy, którzy wierzą w Chrystusa. Łaska jest bogactwem życia Bożego wypływającego od Jezusa i jest dla wszystkich. Łaska pojawia się w pozdrowieniu i pożegnaniu w Ap 1,4 i 22,24.
Łaska u Jana to dar, który występuje zawsze w połączeniu z Chrystusem.
Podsumowanie
Przez pojęcie łaska zostaje określone ogólnie wydarzenie zbawcze Jezusa. Często podkreślane są jego wymiary : moc ewangelii, odpuszczenie grzechów, nieustanne wstawiennictwo Jezusa przed Ojcem. Często u Pawła podkreślany jest wymiar darmowości. Stad Chrystus i Jego dzieło będą łaską w pełnym znaczeniu tego słowa. Łaska w wymiarze obiektywnym to rzeczywistość obejmująca całe stworzenie.
Łaska - życzliwe działanie Boga a potem uczestnictwo w nim człowieka.
Życie łaski ma charakter eklezjalny i powszechny. Wydarzenie zbawcze jest fundamentalne gdy mówimy o łasce. Słownictwo wskazuje nam na wymiar powszechny łaski. Łaska w NT oznacza darmowe wydarzenie zbawcze dokonane w Jezusie, które jest autokomunikacja Boga a z drugiej strony jest włączeniem człowieka (za darmo) w owe wydarzenie poprzez uczestnictwo w życiu samego Jezusa.
Historyczny rozwój teologii łaski
Wątkiem dominującym jest kwestia przebóstwienia. W jaki sposób używany był termin „haris”?
Termin ten jest znany i używany w sensie zbliżonym jaki podaje NT.
Ignacy z Antiochii - obecna łaska przeciwstawia się przyszłemu gniewowi na który naraża się ten kto nie będzie żałował za swoje grzechy.
Melitor z Sales - dla niego Chrystus jest łaską, który zbawia.
Justyn - łaska jest darem i związana jest z Bożym objawieniem.
Relacja łaski z wcieleniem pojawia się u tych autorów, którzy walczą z gnozą.
Ireneusz - wraz z przyjściem Jezusa w ciele, otrzymaliśmy największe obfitości łaski od Ojca. Celem wcielenia jest to abyśmy jako ludzie stali się doskonałymi dzięki jego doskonałości. Nasze zjednoczenie z Synem jest największą doskonałością. U podstaw tego usynowienia jest działanie Syna Bożego, który uczestniczy w naszym położeniu. Człowiek staje się powołany do komunii z Bogiem do życia w Jezusie Chrystusie. Stąd pisarze nie wahali się powiedzieć o przebóstwieniu człowieka. Powszechnie uznaje się, że temat „przebóstwienia człowieka” jest najważniejszy w pismach patrystycznych. Relacja dokonująca się przez odrodzenie w sakramencie chrztu. Człowiek znajduje się w nowej sytuacji dziecka Bożego i żyje w tej sytuacji wiarą w Jezusa Chrystusa.
Klemens Aleksandryjski - pojawia się u niego termin przebóstwienie, który łączy z łaską i dziecięctwem Bożym. Łaska jest też rozumiana jako wynik samodarowania się logosu. Ja udzielam ci Słowa, które jest łaską. Całe działanie Boga w świecie przesz pośrednictwo Syna jest łaską. Choć mniejszy nacisk kładzie on na wcielenie jak Ireneusz. Klemens powie, że wraz z przyjściem Jego świat otrzymuje wszystkie dobra. Już sam fakt stworzenia zapewnia udział w Logosie, zaś pełnię tego udziału otrzymuje gdy przez wiarę uznaje i przyjmuje Jezusa kiedy jest mu posłuszny i idzie za Nim.
Co jest fundamentem naszego uczestnictwa Ojca i Syna ?
Tym fundamentem jest wspólna natura ludzka, którą przyjął Jezus we wcieleniu. Przez to wszyscy otrzymują Jego życie po zmartwychwstaniu. Staliśmy się uczestnikami tego synostwa które on posiada z natury. Nie można ograniczyć się do samego faktu zaistnienia naszego usynowienia. Ten proces toczy się dalej, nowe życie, które daje nam Duch Św. i na mocy darów Ducha Św. możemy być przebóstwieni i uświęceni w Nim i mamy gwarancję życia wiecznego. Jeśli Duch nie jest Bogiem nie może włączyć nas w komunię z Ojcem. Od tego wiec zależy nasze synowskie życie. Duch Św. tak działa w nas, że stajemy się promieniującymi, w pełni duchowymi oraz stajemy się przebóstwieni. W tym naszym przebóstwieniu istnieje coś co można nazwać „dynamizmen trynitarnym”. Ojciec posyła Syna i Ducha Św. Człowiek wstępuje przez moc Ducha Św. danego przez Jezusa, łączy się w Chrystusie skierowując ku Ojcu.
Ekonomia zbawienia począwszy od stworzenia człowieka na obraz Boży aż do Jego doskonałego podobieństwa Bożego. Nasze usynowienie dokonuje się przez łaskę, łaskę darmową. Miłość czyni nas „bogami” przez nasze przybrane synostwo. Ta radykalna darmowość nie oznacza, że człowiekowi dane zostało coś co jest obce, zewnętrzne i nie należące do jego bytu. Przebóstwienie człowieka sprawia, by on osiągnął swoje ostateczne powołanie. Przebóstwienie oznacza usynowienie w Jezusie, który nie tylko przyjął naszą naturę ale jest jej modelem i wzorem. Możne więc tu mówić o Bożym powołaniu człowieka. Dlatego antropologia jest mocno połączona z trynitologią i chrystologią. Bóg chce by człowiek osiągnął swoją pełnie. Wolność nie sprzeciwia się łasce bo jest łaską i tylko pod działaniem Ducha Św. może się stać.
Głównym zamiarem wystąpienia Pelagiusz była walka z manicheizmiem. Pelagiusz stwierdzał, że stworzenie i natura jest dobra. Wszystko ( natura ) jest dobre i człowiek bo został stworzony na obraz i podobieństwo Boże. Bóg nie jest autorem zła, bo cała odpowiedzialność za zło spada na człowieka. Bóg dał człowiekowi wolność. Bóg też wychowuje człowieka by wykonał Jego wolę. Czyni to przez prawo i przez przykład oraz przez słowo Jezusa. To wszystko jest darem Boga, czyli łaską. Pelagiusz widzi łaskę Boga tylko w tym zewnętrznym pośrednictwie, które ukierunkowuje człowieka ku dobru. Łaską jest też nasz umysł, inteligencja, które pozwalają nam iść za Jezusem.
Z drugiej strony nie czynimy dobra bez udziału naszej woli. Dobro lub zło które czynimy staje się owocem naszej wolności, bo Bóg stworzył wszystkie warunki aby dobro mogło się dokonać. I tu widać łaskę Bożą a nie w późniejszym chceniu i realizowaniu tego dobra, które jest owocem wolności.
Jest też w pismach Pelagiusza podkreślany dar, który w Chrystusie jedna nas z Ojcem przez śmierć. Przez to inne jest położenie jest chrześcijan a inne pogan. Wszystko bierze początek od wolnej woli człowieka. Dar Boga widział w możliwości wolnego działania człowieka.
Cały problem związany z Pelagiuszem polega na tym czy wystarczy położyć nacisk na zachętę zewnętrzną, aby wyjaśnić wpływ Boga na człowieka. Na ile zostaną te dary powiązane w Chrystusie ? Lektura dzieł Pelagiusza uwidacznia tendencję tego co Paweł mówi o działaniu Boga w człowieku. Zaczyna powstawać więc dylemat - Bóg czy człowiek. Powstaje pokusa pomniejszenia Boga aby potwierdzić człowieka. W konsekwencji tego powstaje pytanie : czy trzeba położyć większy akcent na doskonałość etyczną, czy na większą komunie z Bogiem ? U Pelagiusza widoczna jest tendencja nie patrzenia na człowieka w świetle Chrystusa. Pelagiański obraz człowieka i łaski Bożej nie obejmuje całości wizji w Biblii i u pisarzy chrześcijańskich.
Augustyn - W jego teologii jest nawiązanie do ojców kościoła. Nie dodaje czegoś nowego. Szczególnie ważna w nauczaniu jego jest kwestia jedności wszystkich w Jezusie Chrystusie. Jest to podstawa eklezjologii. Tylko w Chrystusie dokonuje się jedność wszystkich i tylko w Nim możliwe jest zbawienie. Przeznaczenie każdego człowieka daje się odkryć w Chrystusie i z Kościołem - czyli z całym Chrystusem (w Głowie i Ciele) Jeśli przez wszczepienie w Chrystusa wchodzimy w komunie z Głową Ciała to stajemy się członkami całego Chrystusa.
Tajemnica Bożej obecności w człowieku.
To coś najbardziej intymnego dla naszego jestestwa. Coś najbardziej głębokiego dla nas. Tajemnica zamieszkania w nas Trójcy Św. a szczególnie Ducha Św. Jesteśmy jego świątynią i Jego dziećmi. To przebóstwienie jest konsekwencją miłości Bożej. Każdy jest tym czym jest jego miłość. Konieczna jest Boża pomoc by człowiek realizował dobro. Punktem wyjścia jest ukazani człowiekowi w niewoli grzechu. Z tej otchłani może go tylko wyzwolić Chrystus bez zasługi człowieka. Chrzest dokonuje wcielenia do K-ła. Łaska ma charakter wyzwalający, bo jedynie Chrystus daje człowiekowi wolność czynienia dobra. Dobro człowiek ma od Boga. Augustyn kładzie nacisk na niemożność uczynienia dobra przez poganina, który nie jest włączony w Chrystusa. Wszystko co nie pochodzi z wiary jest grzechem. ( Rz 1, 3; 14,13; Hbr 11,6). Czyny pogan nie muszą być złe ale są oni skażeni pychą przez nie złączenie z Chrystusem ( Pelagiusz - konieczność łaski to potrzeba Chrystusa. Człowiek pozbawiony łaski nie może w pełni żyć, nie może nie grzeszyć.
Pojawia się nowy wymiar łaski ( u Augustyna) „audiutorium” - konieczna pomoc aby człowiek mógł realizować dobro. Audiutorium to ta obecność Boga w człowieku która daje mu moc do wykonywania tego co sama ludzka natura nie byłaby w stanie wykonać. Ta Boża pomoc jest obecna w każdym czasie również gdy jest „w dobrym stanie duch”. Ponieważ tę pomoc otrzymuje za darmo dlatego nazywa się to łaską.
Co Augustyn rozumie przez łaskę ?
Nie ma systematycznego wykładu na temat łaski. Mówi że łask a jest darem Ducha Św. Jeśli łaska jest potrzebna do czynienia dobra to jak jest rola wolnej woli ?
Łaska nie eliminuje woli. Cechą charakterystyczną wolności człowieka jest wyzwolenie od zła i grzech, dlatego największa wolność polega na nie możności grzeszenia.
J 8,32 - prawda cię wyzwoli.
J 8, 36 - Syn was wyzwoli, będziecie rzeczywiście wolni.
Łaska jest tym czynnikiem, który umożliwia a ludzką wolność te prawdziwą wolność. Bóg nie działa poprzez impuls fizyczny jako popychanie. Bóg działa poprzez swoją przyciągającą miłość, pociąga duszę właśnie swoją miłością. Skutkiem tego jest nie tylko poznanie dobra ale też umiłowanie. Wtedy podążanie za dobrem będzie radością. Łaska wprowadza nas nie tylko w obszar prawdy, ale też w miłość. Łaska wiec przezwycięża ludzką nie wiedzę i słabość, umacnia wewnętrzni wolność. Widzimy to wtedy gdy realizujemy to dobro które nas pociąga. Nie niszczymy wolniej wolno przez łaskę ale ją wzmacniamy. Jeśli człowiek ma świadomość że wszystko jest łaską to wtedy nie wpadnie w samouwielbienie. Oczywiście też to co robimy jest nasze i bierzemy za to odpowiedzialność.
Nauka o przeznaczeniu - św. Augustyna
Św. Augustyn podkreśla miłosierdzi Boga, który sprawia że miłosierdzie ofiaruje człowiekowi łaskę za darmo. Mówił ze wszyscy ludzie są dłużnikami Boga, i nie ma w Bogu stronniczości kiedy jednym przebacza a innym nie. Sharmonizować trzeba sprawiedliwość Bożą z Jego miłosierdziem. Dla Augustyna nie było sprawą łatwą pogodzić łaskę ze sprawiedliwością. Łaska nie jest dawana wg. zasług - Bóg jest miłosierny a z drugiej strony nie jest dawana wszystkim bo Bóg jest sędzią. Jednym dawana jest łaska darmowo a innym jednocześnie sprawiedliwy sąd nad drugimi ukazuje dobro jakie ta łaska czyni w tych którym została dana. 2 Tm....
Widać że nauczanie Augustyna o łasce jest wielo aspektowe i nie zawsze można uzyskać jasny wykład. Pelagiusz zmusił Augustyna do tej refleksji łaska a wolność.
Stworzenie nigdy nie może dotrzeć do swego Stwórcy jeśli nie zostanie podtrzymana Jego impulsem. Zaczęto łaskę uważać jako środek do zbawienia a przecież w terminologii biblijnej łaska = zbawienie. Wielką zasługą Augustyna było to że łaska sprawia iż człowiek jest otwarty na Boga.
Obecność Boga to najgłębsze miejsce ludzkiego bytu a łaska oznacza pełnię wolności i nie jest dla niej przeszkodą.
W 1418r. na XVI synodzie w Kartaginie zajęto się zwalczaniem poglądów Pelagiusza.
Najbardziej znaczące kanony - łaska 7. 1-5 BF.
Zdefiniowane są skutki łaski.
Odpuszczenie grzechów - pomoc by ponownie nie zgrzeszyć.
Konieczność łaski.
Pojawił się też semipelagianizm - mieli oni pewne podobieństwo w doktrynie.
Główną postacią jest Jan Kasjan.
Głosił: nie chcą zaprzeczyć konieczności łaski prymat jaki nadał Augustyn jest nadmierny. Za mało miejsca pozostawiono wolnej woli człowieka.
Proponowali takie rozwiązanie:
Człowiek nie może zbawić się bez łaski, którą daje mu Bóg. Z drugiej strony aby Bóg nam jej rzeczywiście udzielił konieczna jest inicjatywa z naszej strony.
Chcieli połączyć konieczność łaski i wolną wolę człowieka. Żeby potwierdzić swe poglądy odwołują się do P. Ś. ( Zacheusz musiał wejść na drzewo żeby Bóg go zauważył).
W naszym więc ręku spoczywa pierwszy ruch ku Bogu i Kościołowi, potem już łaska Boża dokona w człowieku zbawienia. Ponieważ Bóg pragnie zbawić wszystkich to potrzebny jest najpierw ruch z naszej strony. Każdy więc człowiek według nich, posiada tę samą możliwość zbawienia i wykonania pierwszego kroku. W tych poglądach podkreśla się więc wartość wolnej woli przed łaską Bożą. Stajemy więc przed dylematem fałszywym: Bóg czy człowiek? Czyli poddane jest w wątpliwość odniesienie relacji człowieka wobec Boga. Poprzez wyeliminowanie Bożej inicjatywy zostało podkreślone, że stworzenie o własnych siłach może się skierować do swego stwórcy .Czyni się Boga zależnym od człowieka.
Jedynie poprawne rozwiązanie tej kwestii -> należy utrzymać absolutne pierwszeństwo Boga, tylko On może przyciągnąć człowieka ku Sobie (J 6,44). Reakcją Kościoła na poglądy semipelagianizmu to dzieło „Indiculus celestini”.
Scholastyka
Jeśli chodzi o myśl augustyńską to teologia biskupa z Hippony jest punktem wyjścia w scholastyce. Jest nią także filozofia Arystotelesa. Wyróżnić trzeba w tym okresie szkołę franciszkańską i dominikańską. Charakteryzuje ten okres: co oznacza dla człowieka obecność łaski.
Pojęcie łaski według św. Tomasza.
Człowiek jest stworzeniem powoływanym do wspólnoty z Bogiem. Nie ma innej możliwości otrzymania pełni człowieczeństwa jak tylko przez tę wspólnotę. Ponieważ ten cel przewyższa siły człowieka potrzebuje pomocy proporcjonalnej do celu, do którego zdąża. Obok kondycji stworzenia dodać trzeba, że natura ludzka jest rozbita wskutek grzechu pierworodnego. Łaska, więc powinna mieć skutek uzdrawiający. Bez łaski człowiek nie będzie mógł długo wytrwać bez grzechu. Źródłem łaski jest miłość Boża i Jego życzliwość, dobroć. Jeżeli my ludzie kochamy jakieś wartości i cechy to one już istnieją. Bóg zaś stwarza to co On kocha.
Miłość Boża sprawia zmianę naszego bytu. Dusza człowieka jest więc przemieniona i wyniesiona, i otrzymuje uczestnictwo w Bożej naturze. Człowiek przemieniony przez łaskę może posiadać i używać cnót teologalnych. Człowiek będąc podmiotem tych cnót otrzymuje nową formę, sposób bytu - habitus - stałe przyzwyczajenie duszy. To nie jest cechą substancjalną bytu, ale cechą przypadłościową. Łaska jest ponad naturą dlatego jest przypadłościowa.
U Tomasza widać nacisk na wewnętrzne przeobrażenie człowieka. Jest to reakcja na tezę Piotra Lombarda, który głosił (Rz 5,5) - że nasza miłość do Boga utożsamia się z Duchem Świętym rozlanym w naszym sercu. Gdyby tak było, mówi Tomasz, to Duch Święty miałby identyczną funkcję jak habitus. Trzeba więc mówić o łasce jako darze habitualnym, żeby uratować podmiotowość człowieka. Łaska nigdy nie może stać się własnością człowieka (ale jej źródła).
Kwestia odnowienia człowieka i zamieszkania Trójcy.
Odnowienie przez łaskę nie może się dokonywać bez obecności Trójcy Świętej w nas. Najważniejsze to jest to, że Duch Święty jest nam dany w samym darze łaski. Jest zasadą, początkiem łaski habitualnej. Nie można więc mówić u Tomasza o stworzonej czy niestworzonej łasce. Jeśli chodzi o przybrane dziecięctwo to poświęca dużo miejsca - podmiotem tej adopcji jest Trójca Święta, choć przypisuję się Ojcu (według podobieństwa synostwa do synostwa Syna). Tomasz kładzie nacisk na jedność Boga w działaniu. To doprowadziło do zaniedbania nadrzędności Trójcy w życiu chrześcijanina. Człowieczeństwo Chrystusa jest wykorzystywane w udzielaniu łask. Człowiek potrzebuje impulsu Bożego by zbliżyć się do Boga, sam nie może zrobić pierwszego kroku.
Podział na łaskę: gratum faciens - człowiek łączy się z Bogiem i garatia datis data - współpracuje z Bogiem, by inni się do Boga przybliżyli.
Święty Bonawentura.
Znał pojęcie habitus i łaski stworzonej - widać to w polemice z tezą Piotra Lombarda. Według niego daje się zauważyć pierwszeństwo Boga. Wyraźniej można podkreślić błędy nauki Pelagiusza. Przedstawia łaskę chrystologicznie. Razem z łaską stworzoną został nam dany niestworzony dar Ducha Świętego, którego Ojciec daje nam przez słowo wcielone. Łaska nie jest jedynie posiadaniem Boga, co byciem posiadanym przez Niego.
Od Dunsa Szkota coraz bardziej w teologii łaski pojawia się wolność Boga. Nic nie może Boga zmusić do zaakceptowania stworzenia. U Boga jest inicjatywa łaski. Dokonuje rozróżnienia potencja Dei absoluta od potencja Dei ordinata (ten podział może jednak prowadzić do zewnętrznego rozumienia łaski-urzeczowienie)
Co rozumie się pod pojęciem łaski?
Jako fundament by człowiek usprawiedliwiony mógł działać by osiągnąć życie wieczne. Przeciw takiemu pojęciu łaski protestował Luter. Luter twierdził, że tak rozumiana łaska może być bardziej znienawidzona niż prawo. W konsekwencji tego neguje i odrzuca łaskę stworzoną. To Chrystus, który nas usprawiedliwia działa za nas. Ale tego nie widać w nas. Choć całość nauki Lutra o łasce jest złożona aspekt ????
Sobór Trydencki chciał dać odpowiedź na naukę Lutra. Zrezygnowano z definicji łaski jako trwała dyspozycja, chce natomiast potwierdzić realność Bożego usprawiedliwienia w człowieku i dlatego nie uważa propozycję Lutra za niewystarczającą. Łaska nie jest jedynie łaskawością Boga, jest także złączona z człowiekiem.
Sobór przez łaskę rozumie:
działanie Boga poruszające człowieka do usprawiedliwienia,
pozwala człowiekowi wytrwać w dobrym
Ta terminologia nawiązuje do tradycji Augustyna. Łaska jest miłością i łaskawością Boga dokonaną w odkupieniu Chrystusa. Sobór Trydencki - łaska to dar otrzymany od Boga i w nas obecny (DH 1528,1544).
W tej rzeczywistości łaski zawsze podkreśla się pierwszeństwo działania Boga. Daje się też zauważyć idee obecności ducha w nas jako obecność całej Trójcy. Mowa jest też o nowej relacji człowieka z Bogiem (pojawiają się tematy przybranego synostwa).
Dyskusje potrydenckie.
1 T: Rzeczywistość usprawiedliwienia i rzeczywista przemiana człowieka dokonująca się przez łaskę.
2 T: Współpraca człowieka z łaską.
dominic banes - szkoła tomistów
Luis de Molina - szkoła Jezuitów
Tomiści wychodzili z założenia, że pierwszeństwo ma Bóg i Jego zbawcza wola. Ta wola objawia się w łasce jaką Bóg daje ludziom. Jeśli Bóg chce, żeby ta łaska była skuteczna to uprzedza poruszeniem fizycznym, które popycha człowieka do działania (chodzi o poruszenie woli człowieka)
Molinizm posiada za punkt wyjścia wolą człowieka. To jedynie wola sprawia, że łaska może być skuteczna. W jaki sposób inicjatywa należy do Boga? Bóg widzi na mocy Swej wiedzy pośredniej to co człowiek czyniłby w użyciu swej woli gdyby został umieszczony w określonej sytuacji (znałby rzeczy przyszłe) Bóg stawia człowieka w takich sytuacjach jak chce aby człowiek mógł działać zgodnie ze swoją wolnością i w ten sposób zostaje zachowane pierwszeństwo łaski i wolności człowieka.
Jeden i drugi prąd posiada pewne mankamenty.
Nie jest jasne, jak zachować pierwszeństwo wszechmocy Boga i pierwszeństwo łaski - w Molinizmie. W Baneizmie trudno wytłumaczyć wolność ludzką, plan psychologicznych został zapomniany. Wywiązała się mocna dyskusja, która papież musiał ukrócić.
W czym tkwi problem ?
Sam punkt wyjścia jest nieodpowiedni. Łaska nie może być ograniczeniem ludzkiej wolności. Łaska porusza wolność. Stąd potwierdzenie ludzkiej wolności odnosi nas do łaski. Obecność łaski czyni możliwą wolność, a ta powinna z kolei opierać się na Bogu od którego wszystko pochodzi.
Łaska aktualna- wsparcie boże by móc czynić dobro.
Co jest wtedy gdy człowiek nie posiada łaski?
Grzesznik mimo że nie jest w przyjaźni z Bogiem to nie grzeszy we wszystkich działaniach. Zawsze pozostaje w nim jakieś dobro wynikające ze stworzenia.
Rozum wolności: rozróżnia na:
libertas a necesitae
libertas a serwitate
Odnosi się do woli, która może wyrazić się bez konieczności działania.
Nastawienie duszy ku jej prawdziwemu dobru i jest kierowana przez miłość.
Kiedy człowiek jest po grzechu możemy poosiadać tę pierwszą wolność lecz nie możemy we wszystkim wyzwolić się od służenia też złu.
Łaska Chrystusa wyzwala z tej niewoli zła. Łaska jest zawsze koniecznie skuteczna. Wolność w odpowiedzi na łaskę nie odgrywa żadnego znaczenia. Wszystko co jest poza łaską jest grzechem dlatego niema prawdziwego dobra poza Kościołem.
Bajus stawia więc człowieka w perspektywie automatyzmu łaski. Został potępiony przez Piusa V.
Bajus wrócił nie do ducha ale do litery i dlatego to jest nie do przyjęcia. Pomija relację między bytem człowieka a dobrymi czynami. Nie do utrzymania jest też teza że wszystko co czyni grzesznik jest grzechem.
Kornel Janseniusz - idzie po linii Bajusa. Napisał dzieło „ Augustianus”. Jansenusz chce bronić pierwszeństwa łaski. Człowiek czyni koniecznie to co najbardziej mu odpowiada.
„Delectatio victis” - takie jego pojęcie.
Człowiek uczyni to co bardziej pociągające, czy pożądliwość czy miłość boża. Człowiek by mógł zachować przykazania to potrzebował pomocy bożej. Dzięki działaniu tego bożego impulsu człowiek nie ma możliwości wolności wyboru i działa przez wewnętrzną konieczność ale jeżeli robi to spontanicznie to jest wolny. Po grzechu pożądliwość jest silniejsza niż pociąganie dobra. Dlatego tylko gdy działa łaska człowiek może działać zgodnie z bożym zamysłem. Ta łaska porusza wolę „auxilium quo” i wtedy dusza napełnia się miłością ku dobru.
Kwestia powszechnej woli zbawczej Boga u Janseniusza.
Łaska nie jest dana wszystkim nie otrzymuje jej się poza Kościołem. Mówił jak może być dar darmowy jeśli udzielana wszystkim. Wysunął wniosek że Chrystus nie zbawił wszystkich.
Potępiony przez Innocentego III. Jansenizm był prądem o tendencjach rygorystycznych. To pomniejszenie wartości woli ludzkiej jest nie do przyjęcia. Nie dociera do nas obraz Boga, który obdarza człowieka laską. Nie możemy tez zapomnieć że w tych wiekach istniał prawowity prąd teologii augustiańskiej
Próby odnowy po tych błędach
Petawiusz - chce przywrócić pierwszoplanową rolę obecności Boga w życiu człowieka. Trójca św. w jedności i różnorodności osób działa odnowieniu człowieka przez łaskę. Ciekawa jest też jego wizja kwestii nadprzyrodzoności jako wyniesienie człowieka do doskonałości, do której człowiek sam nie może dotrzeć nie zapominając że w Bożym zamiarze istnieje podstawowa jedność między porządkiem natury łaski. Odrzucono studium św. Tomasza wraz z badaniami biblijnymi i patrystycznymi. Wat. II nie poświęcił żadnego dokumentu w kwestii łaski. Sobór podkreśla powszechność łaski.
Łaska jako usprawiedliwienie
Człowiek zaproszony do przyjaźni z Bogiem zgrzeszył i zerwał tą pierwotną przyjaźń ale też stanął w sprzeczności z samym sobą. Usprawiedliwienie - przebaczenie grzechów. Ciężar grzechu a usprawiedliwienie. Dotychczasowe traktaty o łasce zajmowały się bardziej tym zagadnieniem „co człowiek może uczynić a co nie może - o własnych siłach”. Czy może czynić dobro, jak długo może wytrwać w dobrym.
1. Jest nauka katolicką że człowiek po upadku grzechowym może poznać samym światłem rozumu pewne przyrodzone prawdy religijne. Jednak dla poznania ich całokształtu jest potrzebne Boże Objawienie.
2.Jest nieomylnie pewne że człowiek nie będący w stanie łaski może wykonywać czyny z natury dobre oraz unikać poszczególnych grzechów. Jest nauką katolicką, że człowiek nieusprawiedliwiony nie jest w stanie bez pomocy łaski zachować przez dłuższy okres zachować cały porządek moralny i przezwyciężać wszystkie pokusy ciężkie. Dlaczego rezygnujemy z takich prawd ?
Całe życie człowieka ma wymiar nadprzyrodzony. Porusza się w świecie Chrystusa. Nie istnieją akty moralne obojętne! Niektóre rzeczy nas przybliżają a niektóre oddalają od Boga. Błędne byłoby myślenie tylko naturalne o czynach dobrych z natury bez odniesienia ich do celu ostatecznego człowieka.
Potrzebujemy łaski bo wszystko co zmierza do ostatecznego celu przewyższa naszą naturę. Jeśli żyjemy w porządku nadprzyrodzonym to człowiek we wszystkim jest pod działaniem Boga.
Nie ma więc samowystarczalności w osiąganiu zbawienia, lecz stałe odniesienie do Boga, na którym opiera się dobroć naturalna, która nie pozwala nam uważać człowieka za całkowicie zepsutego przez grzech. Mając na uwadze, (mówi Rahner), jest sens mówić o skutku uzdrawiającym, równym do wynoszącemu do godności Dziecka Bożego. Łaska uzdrawiająca nie może być oderwana od celu nadprzyrodzonego. Łaska nie jest tylko tym, co nam pozwala wypełnić prawo naturalne, lecz jest bezpośrednią relacją ze zbawieniem.
Z perspektywy nowego porządku Chrystusa, będziemy się zajmować usprawiedliwieniem grzesznika.
BOŻA SPRAWIEDLIWOŚĆ FUNDAMENTEM USPRAWIEDLIWIENIA
STARY TESTAMENT
Usprawiedliwienie człowieka ukazane jest w Piśmie św., zwłaszcza u św. Pawła, jako konsekwencja objawienia się w Chrystusie sprawiedliwości Bożej.
W St. Testamencie pojęcie to nie występuje często, ale jest faktem (Pwt.33,21) i nie tyle oznacza Bożą cechę, co sposób Jego działania odnośnie Ludu Bożego. Jest to sprawiedliwość zbawcza, ukazująca się jako dobrodziejstwo Boga. Sprawiedliwość jest więc wiernością Boga wobec Jego obietnicy. Wobec tej postawy Boga, człowiek powinien odpowiedzieć praktykowaniem sprawiedliwości i uwielbieniem Boga.
U niektórych proroków - sprawiedliwość łączy się z ideą wyzwolenia z niewoli, również z sądem Bożym, (Jz 41,1). Po okresie niewoli następuje zmiana w rozumieniu sprawiedliwości Bożej. Coraz bardziej zaczyna dotyczyć ona pojedynczego człowieka.(Ps 1; Ps 119). Kolejne ujęcie - to posiadanie sprawiedliwości przez człowieka sprawiedliwego.
Septuaginta - położy akcent na pewne pojęcie sprawiedliwości Bożej, rozumianej jako układ między Bogiem a człowiekiem, gdzie Bóg wynagradza tego, kto praktykuje sprawiedliwość.
W późnym Judaizmie są dwa rozumienia: 1. - inicjatywa sprawiedliwości pochodzi od Boga i jest udzielana człowiekowi, jako darmowy dar. 2. - jest podkreślenie ważności tego, co człowiek dokonał o własnych siłach - wypełnić prawo.
NOWY TESTAMENT
Jeśli wyłączymy teksty św. Pawła, to nie wiele zostanie tekstów o sprawiedliwości Bożej. Wtedy sprawiedliwość będzie rozumiana, jako dobro w człowieku. Bożą sprawiedliwością jest Laska Boża, (2P 1,1; Jk 1,20).
Ogólnie w NT temat sprawiedliwości będzie kontynuowany sprawiedliwości ze ST, ale w świetle Chrystusa. Bóg jest źródłem sprawiedliwości; miłość pochodzi od Boga przez Chrystusa. Inicjatywa pochodzi od Boga. Sprawiedliwość możemy osiągnąć tylko dzięki zbawczemu dziełu Jezusa Chrystusa.
Częste wzmianki o Bożej sprawiedliwości łączą ją z objawieniem miłości w Jezusie Chrystusie i przyjęciem ze strony człowieka tego objawienia w usprawiedliwieniu, które dokonuje się przez wiarę.
Św. Paweł nawiązuje do treści Ewangelii - zbawczej mocy, jako daru dla człowieka. Człowiek może zostać usprawiedliwiony jedynie przez dar Boży. Sprawiedliwość tę człowiek otrzymuje przez wiarę, a to oznacza, że wypełniła się zapowiedź ze ST. Rz 3,21-31 - wiersze te poświęcone są ukazaniu Bożej sprawiedliwości i dostępu do niej. Fakt usprawiedliwienia jest przez wiarę, a nie przez uczynki.
„Teraz zaczął się czas Chrystusa i objawienia się Bożej sprawiedliwości”. Sprawiedliwość Boża będzie więc zbawczym i prawnym działaniem Boga w Chrystusie, które ma wymiar eschatologiczny. Wiersz 22 - to charakterystyka sprawiedliwości Bożej. Objawia się ona przez wiarę w Jezusa Chrystusa. To osobowe przylgnięcie do obiektywnego aktu zbawczego Chrystusa. Jest to nowa sytuacja i przeciwna do tej, w której człowiek się znajdował. Konsekwencją jest usprawiedliwienie człowieka przez wiarę. Dokonuje się ono na mocy miłości, objawionej w Chrystusie. To usprawiedliwienie dokonuje się w tym, kto wierzy i kto w Jezusie widzi jedyny fundament swego życia. Wiersze do 28 - wyrażają różnicę, że człowiek jest usprawiedliwiony przez wiarę, a nie przez wypełnienie prawa. Prawo wówczas spełnia swoją funkcję, gdy jest przeniknięte i uwznioślone przez wiarę.
Paweł podkreśla, że jedyne usprawiedliwienie pochodzi od Boga. Jedyna droga, to uwierzenie, że Jezus jest Panem. Objawienie Bożej miłości i usprawiedliwienie człowieka są ze sobą ściśle złączone. Termin „usprawiedliwienie” jest używany w stronie biernej, a więc, że człowiek został zbawiony.
Usprawiedliwienie przez wiarę, wg św. Pawła.
Bóg jest sprawiedliwy i usprawiedliwia sprawiedliwego przez jego wiarę.
Co to jest wiara?
W ST wiara jest zaufaniem do Boga. Grecki termin oznacza - ufność. Oryginalność tego terminu w NT polega na połączeniu go z akceptacją centralnego przesłania religii chrześcijańskiej, czyli uznania Jezusa, jako Zbawiciela i Pana i decyzji ustanowienia w Nim pełnej relacji z Bogiem. Tym, kto żyje w wierzącym, jest sam Jezus. (Ga 2, 20). Taka decyzja jest dla św. Pawła posłuszeństwem wiary. (Rz 5, 8). Wiara jest więc akceptacją sprawiedliwości Bożej. To właśnie przez wiarę człowiek przyjmuje to przesłanie i całkowicie powierza się Bogu. Mając w pamięci Ga 2, 16 możemy uważać, że wiara nie jest zasługą w osiągnięciu zbawienia. Nie jest podstawą, że ja wierzę, do tego, żebym mógł się domagać od Boga. Wiara łączy się z posłuszeństwem Ewangelii. Wiara nie jest dziełem człowieka w sensie uczynków prawa. Wiara jest punktem wyjścia dla usprawiedliwienia. Człowiek żyjący wiarą - to taki, dla którego Chrystus jest odniesieniem do wszystkiego.
W Rz 4, Paweł podkreśla, że Abraham został usprawiedliwiony przez wiarę. Usprawiedliwienie przez wiarę i jego darmowość, to dwa nierozdzielne aspekty tej samej rzeczywistości. To, co dla Abrahama było obietnicą, dla nas jest rzeczywistością. Wiara jest Bożym darem, trzeba jednak podkreślić, że rozpoznanie zbawczego dzieła Chrystusa dokonuje się w wolności. Wiara jest wolnym wyborem całego człowieka, a więc powinna się odbijać w każdym działaniu człowieka, przez miłość.
Jeśli chcemy odpowiedzieć Bogu pozytywnie, to uczynki muszą być konsekwentne!
Św. Jakub mówi, że uczynki rodzą się z miłości i w tych uczynkach wiara się doskonali. Wiara nie ma względu na osoby. Mocno też podkreśla aspekt intelektualny- uznanie przez rozum prawd wiary.
Treść Pawłowego pojęcia usprawiedliwienia
Św. Paweł nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Istnieje sporo elementów, miejsc gdzie pojęcie usprawiedliwienia ma zabarwienie starotestamentalne. Miłość Boża widziana jest w perspektywie sądu. Ale w sądzie nie chodzi, by ocenić człowieka, ale by dać mu coś nowego- zbawienie. Tym kim człowiek jest, zależy od tego, co Bóg w nim dokonuje (Rzm.2.13) i (3.4,20).
Podkreślony jest jednak darmowy charakter usprawiedliwienia (Rzm. 3.24) i (5.1), (I Kor.6.11), (Ga.3.24).
Dla św. Pawła dar Ducha św. ozn. nowe życie dla czł. Usprawiedliwienie posiada realną przemianę czł. Ten kto wierzy jest dzieckiem Bożym, współdziedzicem Chrystusa (Rzm.8.7-17).
Ogłoszenie przez Boga czł. Sprawiedliwym ozn. usprawiedliwienie czł., gdyż słowo Boga jest stwórcze. Przedmiotem wiary jest moc stwórcza Boga.
Usprawiedliwienie jest konsekwencją wiary i uznania, że pochodzi od Boga. Relacja z Bogiem związana jest z usynowieniem.
Usprawiedliwienie przez wiarę a Reformacja.
Myśl Lutra opiera się między prawem a Ewangelią. Ten kto zgrzeszył nie możliwe jest jego wypełnienie. Prawo przekracza czł. Jest nie możliwe do zrealizowania, z drugiej strony Ewangelia ukazuje sens tego niemożliwego do spełnienia imperatywu, będąc wyzwoleniem od kary za grzech.
Wraz z Ewangelią, znika funkcja oskarżycielska prawa. Luter sprzeciwia się pojęciu nowego prawa. Mówi, że Jezus nie przyszedł ustanowić prawo, ale zbawić. Jeśli przeciwstawimy prawo przeciw Ewangelii, wówczas jest właściwa rola prawa. Przez nie Bóg powoduje w czł. zniechęcenie wobec niemożliwości usprawiedliwienia się, aby jeszcze bardziej docenić wartość łaski wyzwalającej Chrystusa. w ten sposób prawo ma funkcję pedagogiczną ku Chrystusowi. Ukazuje niepowodzenie usprawiedliwienia o własnych siłach. Tę funkcje prawa można odkryć w świetle Ewangelii. Ewangelia daje pełne poznanie grzechów. Prawo i Ewangelia są jednym słowem Bożym które mają podwójny skutek z jednej strony potępienie dla tego, kto chciałby sam siebie usprawiedliwić; a z drugiej strony zbawienie dla tego kto wierzy w Jezusa (wg. Lutra). Luter uważa za grzech coco wolnośc ludzka dokonuje o własnych siłach, nawet dobre uczynki. Podstawą grzechu jest brak wiary, niewdzięczność, pycha. Luter twierdzi, że natura ludzka jest cała zepsuta przez grzech. Ta niemożliwość jest niemożliwością niemiłowania Boga. Wola ludzka jest niewolnikiem i jest zdominowana przez grzech. Nie może czynić dobra, ani nawet go pragnąć. Do niedopogodzenia: łaska i wolność. Gardzi jednym aby ocalić drugie. Odkupienie dokonuje się na mocy śmierci Chrystusa. jest to czysta łaska Boga i Jego Zmartwychwstanie w jego nauce to wspomnienie jednego łączy się z zapomnieniem drugiego wiary jest sam Chrystus, staje się On osobą wierzącego. Usprawiedliwienie przez wiarę jest centrum chrześcijańskiego przepowiadania. Uspr. Przez wiarę to doktryna chrystologiczna. Boża sprawiedliwość tylko wtedy zachowuje swą tożsamość, gdy rozważa się ją w relacji do człowieka, gdy ten uznaje Boże działanie, które go usprawiedliwia. Nie tyle co człowiek sprawiedliwy, o ile go Bóg go za takiego uzna. Ponieważ grzech istnieje w człowieku, dlatego zawsze grzeszny i sprawiedliwy. Łaska będzie dla Lutra czymś większym niż jak7aś cecha człowieka- jest to nowa relacja z Bogiem. Nie ma innej drogi jak tylko uspr. dokonane przez wiarę, która też jest dziełem J. Chrystusa i Ducha św. Jest to wydarzenie łaski sola gracia- przymiot Boży w usprawiedliwieniu człowieka.
Pewność zbawienia, łaski wg. Lutra.
Chodzi o działanie Boga, oznacza to, że w wierze zawarte jest prawdziwe zbawienie. Tylko wiara daje pewność zbawienia, ale nie może tego sprawiedliwość.
Sobór Trydencki
W 1547 r. sobór wydaje dekret na IV sesji o usprawiedliwieniu.
Usprawiedliwienie jako działanie Boga w człowieku. Podkreśla dwa bieguny. Winna być głoszona Boża inicjatywa (Łk.15.4). Boże działanie dokonuje się przez pośrednictwo Chrystusa . Swój fundament uspr. grzesznika ma w tym co Ojciec dokonał w Jezusie (II Kor. 5. 21). Ojciec jest tym, który gromadzi swoje dzieci w kościele Chrystusa. widoczny prymat Bożego działania. Obiektywnie w Odkupieniu wyklucza się nasz udział, gdyż to człowiek J. Chrystus jest pośrednikiem między Bogiem i ludźmi. Łaska Boża posiada pierwszeństwo (I Tym.2.5). Wielkość Bożego dzieła to to, że człowiek może współdziałać- to uwidacznia się w wierze po przez ufność, pewność, trwałość. Bogu należy okazać posłuszeństwo- Sob. Vat. II Dei Verbum nr. 5.
Maszynopis będzie po sesji uzupełniany. Powodzenia na zaliczeniu !!!
1
1