Środki stylistyczne - środki używane w literaturze, mające na celu wywołanie u czytelnika określonych emocji, pobudzenie jego wyobraźni.
Istnieją następujące środki stylistyczne:
Aforyzm (łac. aphorismus, gr. aphorismós) - zwięzła, lapidarna, przeważnie jednozdaniowa wypowiedź, wyrażająca ogólną prawdę filozoficzną lub moralną, w sposób zaskakujący i błyskotliwy. Inaczej: gnoma, maksyma, złota myśl, skrzydlate słowa. Najkrótszy gatunek literacki, wywodzący się z Biblii.
Antonim - termin oznaczający przeciwieństwo, odwrotność innego terminu, zaś antonimy to terminy przeciwstawne. Antonimami są np. ciepło - zimno, mądry - głupi, syty - głodny.
Aliteracja (z łac. ad + litera) to powtórzenie w celach ekspresywnych jednej lub kilku głosek na początku lub w akcentowanych pozycjach kolejnych wyrazów tworzących zdanie lub wers.
biją Boże bębny
przecież pięknie pana przepraszam
Anafora - celowe powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana w poezji i oratorstwie. Np. Szybko zbudź się, szybko wstawaj. Środek popularny w poezji barokowej
Animizacja inaczej ożywienie, literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmurę. Szczególnym przypadkiem animizacji jest antropomorfizacja w odniesieniu do przedmiotów nieożywionych, gdy przypisuje się im cechy wręcz ludzkie.
Antropomorfizacja (z gr. anthropos - człowiek) - zabieg językowy, polegający na nadawaniu przedmiotom, pojęciom, zjawiskom, zwierzętom itp. cech ludzkich. Przykłady: "kot spojrzał na mnie z wyrzutem", "wieczorem oziębiło się, ale kamień był przyjaźnie nagrzany", itd. Istotnym jest przy tym to, że kot dalej jest kotem, a kamień kamieniem.
Antyteza W literaturze jest to zestawienie w jedną całość treściową dwóch przeciwstawnych określeń. Służy zwiększeniu ekspresji wypowiedzi.
np. pełno nas a jakoby nikogo nie było (Jan Kochanowski)"ciemno żeby swieciła gwiazda"(Czesław Miłosz)
Apostrofa - (gr.apostrofa) bezpośredni, patetyczny zwrot do osoby, bardzo często do bóstwa, personifikowanie idei lub przedmiotu, występujący najczęściej w przemówieniu lub uroczystym utworze poetyckim, np. odzie, a kreujący postać fikcyjnego adresata, zazwyczaj wyraziście odmiennego od rzeczywistego. Zaliczana do figur retorycznych oraz muzycznych figur retorycznych.
Archaizm - wyraz, konstrukcja składniowa lub związek frazeologiczny, który wyszedł z użycia. Archaizmy to także wyrazy w formie przestarzałej, które są jeszcze używane, lecz postrzegane jako dawne. Te z kolei nazywamy anachronicznymi.
Dialektyzacja - inaczej stylizacja gwarowa, polegająca na wprowadzeniu do utworu literackiego (całości lub jego części) słownictwa, zwrotów, form gramatycznych pochodzących z określonego dialektu, tzw. dialektyzmów. Dialektyzacja jest świadomym zabiegiem literackim służącym odtworzeniu lokalnego kolorytu, charakterystyce środowiska lub poszczególnych bohaterów, np. Chłopi W. Reymonta, Na Skalnym Podhalu K. Przerwy Tetmajera.
Elipsa - figura retoryczna - opuszczenie elementu zdania oczywistego ze względu na kontekst wypowiedzi (elipsa kontekstowa) lub ze względu na sytuację wypowiedzi (elipsa sytuacyjna), który przy odbiorze daje się zrekonstruować. Często występuje w postaci równoważnika zdania.
W elipsie kontekstowej opuszcza się element, bądź elementy zdania, ze względu na kontekst wypowiedzi, przy czym bardzo ważny jest powód tego pominięcia.
Najczęściej używana w mowie potocznej (skrót myślowy), a także jako środek artystyczny, umożliwiający kondensację treści i dynamizowanie wypowiedzi literackiej.
Epitet - wyraz (najczęściej jest nim przymiotnik) określający rzeczownik: "wieczna miłość", "piękny widok" ,"mały człowiek", epitet jest również środkiem poetyckim.
Ma on wpływ na znaczenie wyrazu, do którego się odnosi: poszerza je bądź zacieśnia, czasami nadaje inny nieco odcień lub określa stosunek wypowiadającego do danego przedmiotu lub zjawiska.
Eufemizm (z gr. ευφημισμός - euphemismos, od eu dobrze i phemi mówić) - wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne, na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego nie może lub nie powinno być używane. Eufemizm bywa też stosowany jako figura retoryczna czy stylistyczna, dla ubarwienia wypowiedzi czy też jako żart językowy. Przykłady eufemizmów:
odszedł, zasnął w Panu zamiast umarł;
jesień życia, trzeci wiek zamiast starość
puszysty zamiast gruby
kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu zamiast prostytutka
Gradacja - figura stylistyczna; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa lub ekspresywna; stopniowanie.
Groteska - jest to ukazywanie rzeczywistości w sposób, który odbiorca uznaje za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny. Jest to wizja świata w "krzywym zwierciadle". Nazwa pochodzi od motywu dekoracyjnego przedstawiającego stylizowane elementy roślinne przeplatane ze zwierzęcymi, ludzkimi i fantastycznymi postaciami. Bawi, śmieszy, sprzeczna z logiką, wyolbrzymia.
Groteskę cechują:
- absurd,
- niejednolitość nastroju,
- przemieszanie komizmu i tragizmu, błazenady, rozpaczy, przerażenia,
- prowokacyjne nastawienie wobec zdroworozsądkowej wizji świata,
- fantastyka,
- niejednolitość stylowa.
Homonim to wyraz mający jednakowe brzmienie z innym wyrazem, lecz odmienne znaczenie (np. wyraz zamek może mieć kilka znaczeń: zamek do drzwi lub zamek królewski albo zamek błyskawiczny. Słowo kozioł też ma dwa znaczenia ponieważ może być to zwierzę lub przyrząd gimnastyczny).
Hiperbola (gr. hyperbola, łac. superlatio, pol. środek stylistyczny) - zabieg stylistyczny polegający na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji.
Hiperboli używa się również w mowie potocznej, np. gigantyczny zamiast duży, Powtarzałem ci to tysiąc razy!.
Inwersja (łac. inversio odwrócenie) to, ogólnie, zmiana zwykłego układu na odwrotny, pewnych cech na im przeciwne. Termin stosowany w wielu znaczeniach, dotyczący odwrócenia proporcji, kolejności, tendencji, zmiany zwrotu, odwrócenia kształtu charakterystyki, przeciwieństwa dotychczasowych wartości itp.
w literaturze: taki szyk wyrazów w zdaniu, który na tle obyczaju języka literackiego odczuwa się jako niezwykły bądź z powodu zmiany normalnej kolejności zależnych od siebie składniowo wyrazów, bądź też z powodu rozbicia jednolitych grup składniowych przez wtrącenie słów do nich nie należących. Wyrazistość inwersji zależy od stopnia wywołanej przez nią trudności w odczytaniu składniowej budowy tekstu. Inwersja jest środkiem stylistycznym wykorzystywanym w języku potocznym do uwydatnienia wartości semantycznej, emocjonalnej lub logicznej pewnych wyrazów. W poezji służy ponadto efektom brzmieniowym i wersyfikacyjnym oraz podkreśla odmienność poetyckiego wysłowienia; charakterystyczna zwłaszcza dla stylu poezji barokowej, nieobca jest także poetom późniejszym.
Np. "Twojego Dafnis brzegu stojąc podle, / Cudnej się we szkle przygląda urodzie" (A. Naruszewicz, Do strumienia).
Inwokacja - rozległa apostrofa otwierająca poemat epicki, w której autor zwraca się do muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o natchnienie, pomoc w tworzeniu dzieła; stanowiła ważny składnik eposu homeryckiego, np. początek inwokacji w Iliadzie: "Gniew Achilla, bogini, głoś obfity w szkody...", lub w epopei narodowej Adama Mickiewicza Pan Tadeusz - "Litwo Ojczyzno moja, Ty jesteś jak zdrowie (...)"
Ironia - sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego, np. w zdaniu Jaka piękna pogoda wypowiedzianym w trakcie ulewy. W klasycznej retoryce ironia stanowi jeden z tropów.
W rozumieniu potocznym ironię utożsamia się z zawoalowaną kpiną, złośliwością, wyśmiewaniem, dystansem.
Kolokwializm to wyraz, wyrażenie lub forma składni - stosowane wyłącznie w języku potocznym, zasadniczo tylko w mowie, w życiu codziennym, a jednocześnie w sytuacji, gdy nie ma wymogu dbałości o czystość literacką. Nagminne stosowanie kolokwializmów odbierane jest czasem jako niedbałe (a czasami wręcz prostackie) traktowanie języka.
Metafora, inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością".
Metonimia (zamiennia) to w literaturze figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności. Z figury tej korzysta się także często w codziennym języku (patrz przykłady).
Rodzaje metonimii
metonimia przyczyny, np. czytam Słowackiego zamiast czytam utwory Słowackiego
metonimia skutku, np. pot zamiast wysiłek
metonimia miejsca, np. Biały Dom ogłosił... zamiast Prezydent USA ogłosił...
metonimia narzędzia, np. najlepsza trąbka w historii zamiast najlepszy trębacz w historii
metonimia zawartości, np. kufel zamiast piwo
metonimia oznaki, np. berło zamiast król
metonimia konkretu, np. głowa zamiast rozum
Neologizm (z gr. - nowe słowo) - znak językowy tworzony najczęściej z potrzeby nazwania rzeczy lub zjawisk dotąd nie występujących w rzeczywistości danego języka.
Oksymoron (z gr. oksýmōron, od oksýs ostry i mōros głupi), antylogia, epitet sprzeczny - figura retoryczna. Tworzy się go poprzez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych, kłócących ze sobą znaczeniach. Najczęściej składa się z rzeczownika i określającego go przymiotnika (np."gorący lód", "żywy trup"), albo z czasownika i określającego go przysłówka (np."śpieszyć się powoli"). Oksymoron jest odmianą paradoksu o znaczeniu metaforycznym. Oksymorony pojawiały się często w literaturze baroku, np. w wierszu Andrzeja Morsztyna "Vaneggiar d'una innamorata": "I mrozem pałam, i ogniami leję [..] Mróz gorejący, a ogień lodowy [...] Żyjąc umieram, konam nieśmiertelnie".
Onomatopeja czyli dźwiękonaśladownictwo, harmonia naśladowcza to figura retoryczna, używany w poezji środek stylistyczny polegający na takim dobieraniu wyrazów (istniejących w mowie lub neologizmów albo glosolalii), aby naśladowały one swym brzmieniem opisywane zjawisko lub dźwięki wydawane przez opisywany przedmiot.
(...)
I dudni, i stuka, łomocze i pędzi,
A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!
(...)
Do taktu turkoce i puka, i stuka to:
Tak to to, tak to to, tak to to, tak to to.
(...)
Że pędzi, że wali, że bucha buch, buch?
To para gorąca wprawiła to w ruch,
(...)
I koła turkocą, i puka, i stuka to:
Tak to to tak, tak to to tak, tak to to tak, tak to to tak!
(...)
Onomatopeja to wyraz naśladujący dźwięki i odgłosy naturalne, w tym dźwięki wydawane przez zwierzęta. W języku polskim (i nie tylko) onomatopeja jest rdzeniem wielu wyrazów, również czasowników i rzeczowników (np. buczeć, buczenie, szumieć, szum).
Animizacja inaczej ożywienie, literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. morze ryczy, chmura goni chmurę. Szczególnym przypadkiem animizacji jest antropomorfizacja w odniesieniu do przedmiotów nieożywionych, gdy przypisuje się im cechy wręcz ludzkie.
Paradoks - sformułowanie zawierające efektowną, zaskakującą myśl, skłóconą z powszechnie uznawanymi przekonaniami, sprzeczną wewnętrznie, powstałą przez zestawienie całości znaczeniowo maksymalnie kontrastowych (opartych często na antytezie).
Parafraza - swobodna przeróbka tekstu, która rozwija i modyfikuje treść oryginału, zachowując jednak jego zasadniczy sens.
Paralelizm składniowy, paralelizm syntaktyczny - w językoznawstwie termin ten określa stosowanie ciągów zdań o takiej samej lub podobnej budowie. Jest to równoległe występowanie podobnych zdań lub poszczególnych słów w obrębie fragmentu tekstu.
Przykłady
"Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą."
"Na początku było Słowo, (...) Ono było na początku u Boga."
"Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszystkim,"
"Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję? Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego? Jeśli dobra, skąd skutku nabywa tak złego? Jeśli zła, czemu sobie mękę tak smakuję?"
Personifikacja (z łac. persona - osoba i facere - robić) lub uosobienie - figura retoryczna i środek stylistyczny polegające na metaforycznym przedstawianiu zwierząt i roślin, przedmiotów nieożywionych, zjawisk lub idei jako osób ludzkich[2] - szczególnie często personifikuje się pojęcia abstrakcyjne, zwłaszcza jako wygłaszające przemowy.
Porównanie (w niektorych kontekstach także similitudo) - dwuczłonowa konstrukcja semantyczna, w której cechy przedmiotu lub zjawiska X (tego, co porównujemy, comparandum) scharakteryzowanego w członie X zostają uwydatnione przez wskazanie na jego podobieństwo do przedmiotów lub zjawisk scharakteryzowanych w członie Y (tego, do czego porównujemy, comparans). Oba człony połączone są charakterystycznymi dla danego języka wyrażeniami - w języku polskim są to wyrażenia jak, jako, jak gdyby, na kształt, niby, podobny,na podobieństwo, itp., występujące przed comparansem, przy czym często są one uzupełniane występującymi przed comparandum wyrażeniami tak, tako itp. Kolejność członów comparndum i comparansa w języku polskim i wielu innych jest dowolna.
Porównanie homeryckie
Porównanie homeryckie to rodzaj porównania poetyckiego, które jest bardzo rozbudowane i stanowi pewną samodzielną całość wobec reszty utworu. Mimo że porównania homerowe pochodzą ze starożytnej poezji epickiej, występują także w liryce i epice pisanej prozą. W literaturze współczesnej pojawiają się o wiele rzadziej niż w literaturze dawnej.
Budowa porównania homeryckiego
Jak każde porównanie, porównanie homeryckie składa się w z dwóch członów - drugi z nich (następujący po spójniku jak, jako, jak gdyby itp.) jest w porównaniu homeryckim obszernym, rozwiniętym obrazem, często stanowiącym samodzielny epizod fabuły utworu o dygresyjnym charakterze. Charakterystyczną cechą porównania homeryckiego jest także to, że niejednokrotnie przedstawia ono zachowania ludzi (lub, rzadziej, czynności przedmiotów) w zestawieniu z zachowaniami zwierząt lub zjawiskami przyrodniczymi Powtórzenie, repetitio , figura retoryczna, zabieg stylistyczny polegający na wielokrotnym użyciu tego samego elementu językowego (wyrazu, zespołu wyrazów, wersów lub zwrotek) celem uzyskania rytmizacji, podkreślenia znaczenia, zwiększenia ekspresji.
Przykład: "Zieleń, zieleń, coraz więcej zieleni i przestrzeni".
Przerzutnia (przeskocznia, zazębienie, zwarcie międzywersowe, enjambement) - przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu (lub strofy) w celu zaakcentowania wypowiedzi bądź zwiększenia dynamiki. Jej celem jest pobudzenie wyobraźni czytającego.
Ty mię ratuj, a swoją strzałą uzłoconą
Ugódź w serce, a okroć myśl nieunoszoną
Zapamiętałej dziewki, której ani skokiem
Człowiek dogonić nie może, ledwie zajźrzeć okiem.
Jan Kochanowski "Do miłości"
Pytanie retoryczne - pytanie zadane nie w celu uzyskania odpowiedzi, lecz w celu skłonienia odbiorcy do przemyśleń na określony temat, podkreślenia wagi problemu, lub po prostu w celu podkreślenia ważkości całej wypowiedzi czy problemu; ewentualnie pytanie, na które jest oczywista odpowiedź. Pytania retoryczne, pojawiające się co jakiś czas w wypowiedzi, mogą też być rodzajem przerywnika, nagłówka, oddzielającego poszczególne części i tematy, które nadawca porusza.
Mówca może więc zadać takie pytanie, dać słuchaczom czas na refleksję, a następnie samemu na pytanie odpowiedzieć. Dzięki temu zabiegowi odbiorcy nawiązują lepszy kontakt z nadawcą, który stara się o stworzenie "wspólnej płaszczyzny" z odbiorcami.
"Cóż możemy w tej sytuacji zrobić?" pyta mówca. Odbiorcy nie wiedzą, ale przeczuwają, że mówca zna odpowiedź. I rzeczywiście, po chwili słyszą odpowiedź na ich bolączki.
[...] Czy naprawdę niemieccy żołnierze są niezwyciężeni, jak bezustannie trąbi dumna faszystowska propaganda? (przerwa)
OCZYWIŚCIE NIE! Historia pokazuje, że nie ma niezwyciężonych armii, i nigdy ich nie było. Armia Napoleona była uważana za niepokonaną, ale w końcu została pokonana... [...]
W życiu codziennym pytania retoryczne używane są w celu zdyskredytowania rozmówcy. Pytanie: "I po co to wszystko?" w rzeczywistości wyraża lekceważenie bądź niskie mniemanie pytającego względem osoby pytanej.
Retrospekcja - w utworze epickim przywołanie wcześniejszych wydarzeń przez bohatera bądź bohaterów. Retrospekcji można dokonać w mowie zależnej lub niezależnej. Odegrała ona ważną rolę w powieści psychologicznej, np. w dziełach Marcela Prousta i Marii Kuncewiczowej. Retrospekcja to inaczej wątki iskeryczne. Można jej użyć także w pojęciach aksonetrycznych. Często stosowana jest aby zwolnić tempo wydarzeń (powieść, wiersz) cofnąć się do przeszłości, przypomnieć wczesniejsze wydarzenia tak aby czytelnik mógł sobie dokładniej wyobrazić i zrozumieć okoliczności następstw akcji. Odegrała ważną rolę m.in. w opowiadaniu Sienkiewicza "Latarnik".
Rym - powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów zajmujących ustaloną pozycję w obrębie wersu (w poezji) lub zdania (w prozie).
Rym pełni funkcję wierszotwórczą, instrumentacyjną i semantyczną (znaczeniową). W poezji współczesnej rymy mają mniejsze znaczenie niż w tradycjonalnej, w wielu zaś jej przejawach zupełnie nie występują.
Rodzaje rymów
daktyliczne - w języku polskim rzadkie, związane z akcentem proparoksytonicznym: "zakochać się - rozszlochać się"
bogate - obejmujące wiele współbrzmień głoskowych, np. "piąstkom - cząstkom"
głębokie - wychodzące poza granice ustalone przez miejsce akcentowanej samogłoski, jak: "łabędzie - to będzie", "głębie - gołębie"
dokładne (pełne, ścisłe) - cechują się zupełną identycznością głoskową (dopuszczalne są jedynie niewielkie odchylenia)
niedokładne (przybliżone) - oparte na powtarzalności tylko niektórych głosek, jak asonanse (podobieństwo samogłosek, np. "powróz - gotów") oraz konsonanse (podobieństwo spółgłosek, np. "gong - gang")
gramatyczne - takie same końcówki gramatyczne wyrazów, np. "różami - dziewczynami"
niegramatyczne - wyrazy różniące się formą gramatyczną, jak "cały - chwały"
banalne - tzw. "częstochowskie", zbyt często używane, np. "dal - żal"
rzadkie, wyszukane, trudne i egzotyczne
Rodzaje układów rymów
końcowe - w zakończeniu wersu
początkowe(inicjalne)
wewnętrzne - obejmujące wyrazy wewnątrz jednego wersu
zewnętrzne: obejmujące wyrazy zewnętrzne jednego wersu
parzyste - dwa kolejne wersy mają ten- tak zwany układ AABB
krzyżowe: np. w pierwszym i w trzecim wersie- układ ABAB
okalające- układ ABBA
Synonim (gr. synōnymos = 'równoimienny'; za Kopalińskim) - wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście. Synonimia może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz - mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie - profesorzy) i leksemów. Synonim nie jest inną nazwą desygnatu, jest wyrazem bliskoznacznym. Nie jest również synonimem równoważny wyraz z obcego języka, chyba że utrwalił się w języku danego narodu jako wyraz pochodzenia obcego (obcojęzyczny) (zobacz: zapożyczenia językowe).
Zawsze można wykazać różnice pomiędzy dwoma synonimami, np. w popularności ich stosowania w określonych zwrotach lub w różnych grupach społecznych. Historycznie rzecz ujmując synonimy mogły kiedyś oznaczać inne rzeczy, a dziś się ujednoliciły znaczeniowo, lub odwrotnie - istnieje tendencja do różnicowania znaczeniowego synonimów, które wraz z istniejącym zawsze rozwojem każdego języka może doprowadzić do całkowitego rozdzielenia znaczeń obecnych synonimów.
Synonimami są np. słowa barwa i kolor, które znaczą dokładnie to samo, jednak statystyka ich użycia w różnych związkach frazeologicznych jest różna. Między synonimami istnieją zwykle także różnice stylistyczne.
Synestezja (gr. synaísthesis - równoczesne postrzeganie od sýn - razem' i aísthesis - poznanie poprzez zmysły)
synestezja - stan lub zdolność, w której doświadczenia jednego zmysłu (np. wzroku) wywołują również doświadczenia, charakterystyczne dla innych zmysłów. Na przykład odbieranie niskich dźwięków wywołuje wrażenie miękkości, barwa niebieska odczuwana jest jako chłodna itp. Stosunkowo najczęściej spotykane jest "barwne słyszenie", które polega na tym, że dźwięki lub współbrzmienia wywołują wrażenia barwne, bądź barwy - dźwięki.
Symbol - odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo. Najbardziej ogólnie jest to zastąpienie jednego pojęcia innym, krótszym, bardziej wyrazistym lub najlepiej oddającym jego naturę, albo mniej abstrakcyjnym. Jest to znak odnoszący się do innego systemu znaczeń, niż do tego do którego bezpośrednio się odnosi. Przykładowo symbol lwa oznacza nie tylko dany gatunek zwierzęcia, lecz często także siłę lub władzę. Symbole są pewnymi znakami umownymi, które w różnych kulturach mogą mieć różne znaczenia.
Niektóre polskie symbole
zdrady i prywaty:
Wykrzyknienie (inaczej eksklamacja) - jest to figura retoryczna, wyraz, grupa wyrazów lub zdanie wykrzyknikowe, często urwane, wtrącone w tok wypowiedzi bądź będące wyrazem emocjonalnego zaangażowania mówiącego (często ma formę apostrofy). Przykłady wykrzyknień: "Ojej!", "Och!", "Ach!"
Zdrobnienie (deminutivum) - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę mniejszą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zdrobnienie oznaczać może też pozytywny (lub pogardliwy) stosunek do omawianego obiektu.
Zdrobnienia są także środkiem stylistycznym i mają często mocne zabarwienie emocjonalne (przeważnie pozytywne, czasem ironiczne):
wielkość: kot → kotek,
stosunek pozytywny: usta → usteczka,
stosunek pogardliwy: bunt → buncik,
stosunek pozytywny: Karolina → Karolinka.
Zgrubienie (augmentativum) - wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczającego rzecz albo osobę większą od nazywanej wyrazem podstawowym. Zgrubienie może oznaczać pogardliwy stosunek do omawianego obiektu, szczególnie, kiedy wiąże się ze zmianą rodzaju, np. baba → babsko.
Przykłady:
wielkość: pies → psisko; jabłko → jabłucho, jabułko
stosunek pogardliwy: nos → nochal
