Rozdział 1. Wstęp do Linuxa, Kurs Linuxa, Linux


Część pierwsza
Wstęp

W tej części:


Rozdział 1.
Wstęp do Linuxa

Tim Parker


W tym rozdziale:

Widziałeś już pewnie wiele książek i czytałeś wiele artykułów na temat Linuxa. Istnieją grupy dyskusyjne z setkami nowych wiadomości każdego dnia, CD-ROM-y z Linuxem sprzedawane są tysiącami, coraz więcej jest też użytkowników Windows próbujących wyrobić sobie zdanie o tym dziwnym systemie. Pomimo że system ten jest tak popularny, wciąż są tysiące, jeśli nie miliony użytkowników ciekawych Linuxa, ale bojących się kilku pierwszych kroków: instalacji oraz konfiguracji systemu. Pomóc Wam - to cel tej książki. Poprowadzimy Was krok po kroku przez instalację, pokażemy jak używać Linuxa i wprowadzimy w cudowny świat UNIX-a.

Jednak zanim zaczniemy, powiedzmy kilka słów o wymowie nazwy Linux. Są dwie szkoły wymawiania samogłoski i w tym wyrazie. Ponieważ pierwsza wersja Linuxa została opracowana przez programistę o imieniu Linus [wym. lajnys], wiele osób uważa, że prawidłowa wymowa tej samogłoski to [ai], tak jak w jego imieniu [lainyks]. Z drugiej strony, Linux został napisany po to, żeby zastąpić system podobny do UNIX-a o nazwie Minix (z krótkim i zbliżonym do polskiego y), więc reszta społeczności linuxowej tak właśnie [lynyks] wymawia tę nazwę. Która wersja jest lepsza? Autorzy tego systemu używają tej drugiej, ale większość Amerykanów woli pierwszą. Wybierz tę, która Ci bardziej odpowiada. I tak każdy będzie wiedział, o co chodzi.

Linux - co to takiego?

Linux, jeśli ktoś jeszcze się nie zorientował, jest bezpłatnym, wielozadaniowym systemem operacyjnym, pozwalającym na jednoczesną pracę wielu użytkowników, który zachowuje się tak, jak UNIX. Linux został napisany specjalnie dla komputerów klasy PC (z procesorami firmy Intel) i wykorzystuje ich architekturę dla zapewnienia użytkownikowi wydajności porównywalnej z wydajnością stacji roboczych pracujących pod kontrolą systemu UNIX. Opracowano też sporo implementacji Linuxa dla innych platform sprzętowych; działają one bardzo podobnie jak wersja dla PC, na której skoncentrujemy się w tej książce.

Na początek spójrzmy na ten system całościowo. Co otrzymujesz po zainstalowaniu Linuxa? Oto krótka lista. Większość z jej pozycji zostanie omówiona dokładniej w następnych rozdziałach.

Kernel - jądro systemu

Linux jest wielozadaniowym, wieloużytkownikowym systemem operacyjnym, który działa tak samo jak UNIX, zarówno pod względem zachowania się jądra systemu, jak i obsługi urządzeń zewnętrznych. Linux posiada wszystkie zalety UNIX-a, a poza nimi jeszcze kilka nowych rozszerzeń zwiększających jego elastyczność. Kod źródłowy Linuxa oraz programów użytkowych jest dostępny za darmo.

Jądro systemu było pierwotnie napisane dla trybu chronionego procesorów Intel 80386. Procesory te zostały zaprojektowane z myślą o wielozadaniowości (choć większość z nich pracowała pod kontrolą systemu DOS, nie mającego z wielozadaniowością nic wspólnego), a Linux wykorzystuje ich zaawansowane możliwości. Mocną stroną procesora 80386, w porównaniu z poprzednimi produktami firmy Intel, jest zarządzanie pamięcią. Programowa emulacja koprocesora arytmetycznego pozwala Linuxowi działać na maszynach nie posiadających go.

Linux pozwala na współużytkowanie plików wykonywalnych (ang. shared executables), zatem gdy uruchomiona jest więcej niż jedna kopia aplikacji (przez jednego użytkownika lub przez kilku użytkowników pracujących z tym samym programem), wszystkie kopie używają tego samego obszaru pamięci. Pozwala to na bardzo wydajne wykorzystanie pamięci RAM.

Jądro Linuxa obsługuje również stronicowanie na żądanie (ang. demand paging), co oznacza, że tylko niezbędne części programu są wczytywane do pamięci operacyjnej. Żeby jeszcze bardziej zoptymalizować wykorzystanie RAM-u, Linux używa jednolitego modelu pamięci. To rozwiązanie pozwala systemowi przeznaczyć całą wolną pamięć na pamięć podręczną dla dysku, co przyspiesza dostęp do często używanych programów i danych. Rozmiar pamięci podręcznej jest automatycznie zmniejszany, gdy wzrasta zużycie pamięci przez aplikacje.

Aby sprostać dużym wymaganiom pamięciowym przy małej ilości fizycznej pamięci RAM, Linux używa pliku lub partycji wymiany (ang. swap space). Pozwala to na zapisywanie obszarów pamięci w zarezerwowane miejsce na dysku twardym, które jest traktowane jako „przedłużenie” pamięci RAM. Ceną płaconą za powiększenie pamięci operacyjnej jest spowolnienie dostępu do danych.

Linux pozwala również na używanie bibliotek współużytkowanych dynamicznie (ang. dynamic shared libraries). Biblioteki te są wspólne dla wielu aplikacji, co umożliwia zredukowanie wielkości programów. Dla utrzymania kompatybilności z systemami nie pozwalającymi na dynamiczne dołączanie bibliotek, Linux umożliwia także ich statyczne dołączanie (ang. statically linked libraries).

Linux obsługuje wiele różnych systemów plików, w tym kompatybilne z systemem DOS i OS/2. Własny system Linuxa, zwany ext2fs, został zaprojektowany z myślą o optymalnym wykorzystaniu dysku twardego.

Linux to doskonały wybór, jeśli chcesz pisać nowe aplikacje czy eksperymentować z nowymi językami programowania. W skład dystrybucji Linuxa wchodzą m.in. kompilatory języków C, C++, Fortran, Pascal, LISP, Ada, BASIC oraz Smalltalk. Wiele z kompilatorów i innych narzędzi programistycznych pochodzi z projektu Free Software Foundation GNU.

Oprogramowanie GNU

Projekt GNU (rekurencyjny akronim: Gnu to Nie UNIX - Gnu's Not UNIX) został opracowany przez Free Software Foundation (FSF, Fundacja na rzecz darmowego oprogramowania) po to, aby zapewnić programistom dostęp do darmowego oprogramowania. Od momentu rozpoczęcia jego działalności powstało bardzo dużo pakietów programistycznych i narzędzi przeznaczonych do dystrybucji przez FSF. Większość oprogramowania GNU to odpowiedniki programów dostępnych komercyjnie (i bardzo drogich), często w stosunku do nich ulepszone.

Linux również zawiera wiele programów użytkowych GNU, takich jak wspomniane wcześniej języki programowania, debuggery, programy do przetwarzania tekstów, do drukowania i inne.

X

System X (czasem zwany także X Window) to graficzny interfejs użytkownika (GUI), zaprojektowany dla zapewnienia jednolitej obsługi i wyglądu aplikacji na różnych platformach. Wersja X rozprowadzana z Linuxem nazywa się XFree86 i jest implementacją standardowego systemu X11R5 dla komputerów opartych na procesorach 80386. XFree86 zawiera również pewne elementy zapewniające kompatybilność z niektórymi innymi GUI, np. z Open Look.

XFree86 obsługuje wiele różnych kart graficznych pracujących w różnych konfiguracjach, oferując wygodny interfejs graficzny o wysokiej rozdzielczości. Dowolna aplikacja pracująca z X może być przekompilowana tak, by działała poprawnie pod kontrolą Linuxa. W skład systemu X wchodzi pewna ilość gier i programów użytkowych.

System XFree86 zawiera również biblioteki, narzędzia i programy użytkowe potrzebne przy tworzeniu własnych aplikacji. Pozwala to programistom na pisanie programów przeznaczonych do pracy w X bez konieczności inwestowania w drogie, specjalistyczne oprogramowanie czy biblioteki.

Współpraca z systemami DOS i Windows

Ponieważ Linux został opracowany dla komputerów PC, pewien stopień kompatybilności z systemem MS-DOS firmy Microsoft zapewnia sam system operacyjny. Częścią dystrybucji Linuxa jest emulator systemu MS-DOS, który pozwala na uruchomienie wielu aplikacji DOS-owych bezpośrednio pod kontrolą Linuxa. Nie należy jednak spodziewać się pełnej kompatybilności - niektóre programy używają bezpośredniej komunikacji z urządzeniami zewnętrznymi czy dyskami twardymi, co dla Linuxa jest nie do przyjęcia. Opracowany został też emulator Microsoft Windows (projekt WINE), który pozwala na uruchamianie w systemie Linux aplikacji przeznaczonych do pracy w systemie MS Windows. Bardziej zaawansowana wersja tego emulatora, zwana WABI, dostępna jest za dodatkową opłatą. WABI pozwala na uruchamianie aplikacji MS Windows za pomocą interfejsu X.

Linux pozwala na bezproblemową wymianę plików z partycjami systemu DOS, używając ich bezpośrednio, jeżeli tak jest skonfigurowany. Oznacza to łatwą wymianę danych pomiędzy tymi systemami operacyjnymi.

Protokół TCP/IP

TCP/IP (Transmission Control Protocol / Internet Protocol) jest podstawowym systemem sieciowym używanym przez systemy UNIX i Linux. Jest to cała rodzina protokołów zaprojektowanych dla Internetu, musisz więc ich używać, jeśli chcesz korzystać z do­brodziejstw tej sieci. Jeżeli zamierzasz połączyć się z jakimiś maszynami UNIX-owymi, najprawdopodobniej również będziesz musiał użyć TCP/IP.

Wersja TCP/IP dla systemu Linux zawiera oprogramowanie i sterowniki takie same, jak wersje rozprowadzane komercyjnie, przeznaczone dla systemów UNIX. Dzięki temu możesz stworzyć własną sieć lokalną (Local Area Network, LAN), podłączyć się do istniejącej sieci Ethernet, bądź też podłączyć się do Internetu.

Praca w sieci jest mocną stroną Linuxa i będzie omówiona dość szczegółowo w dalszej części tej książki. W systemie linuxowym nie jest konieczne posiadanie dostępu do sieci, ale jej instalacja jest prosta i tania, a jest to najlepszy sposób przesyłania danych pomiędzy komputerami. Możliwe jest również używanie sieci przez modem, więc uzyskanie dostępu do komputerów przyjaciół nie sprawia problemu.

Historia Linuxa

Linux został opracowany jako darmowa wersja UNIX-a. UNIX jest najszerzej używanym systemem operacyjnym na świecie i od dawna jest standardem dla wysoko wydajnych stacji roboczych i większych serwerów. Wielu użytkowników systemu UNIX, opracowanego w 1965 roku, to programiści, którzy stanowią potężne wsparcie techniczne dla tego systemu.

System UNIX należy zakupić osobno dla każdej platformy, na której będzie używany, ponieważ jest on produktem komercyjnym. Licencje na implementacje UNIX-a dla komputerów PC kosztują od kilkuset do kilku tysięcy dolarów. Aby udostępnić go szerszej rzeszy użytkowników, w ciągu ostatnich lat powstało wiele ogólnodostępnych, darmowych wersji (public domain) tego systemu.

Jednym z pierwszych klonów UNIX-a był Minix, napisany przez Andy'ego Tanenbauma. Choć nie miał wszystkich zalet UNIX-a, był małym systemem operacyjnym, który mógł być używany na maszynach klasy PC. Aby rozszerzyć jego możliwości, wielu użytkowników zaczęło pracować nad ulepszoną wersją, wykorzystującą możliwości, jakie oferowała architektura procesora 80386. Jednym z pierwszych projektantów nowego systemu, znanego później jako Linux, był Linus Torvalds z Uniwersytetu w Helsinkach, który opracował wczesną wersję Linuxa w roku 1991. Pierwsza „prawie bezbłędna” wersja została udostępniona programistom na całym świecie w marcu 1992 roku.

Wkrótce nad Linuxem pracowało już wielu programistów. Pomysł udoskonalenia nowego klonu UNIX-a okazał się „strzałem w dziesiątkę” i Linux zaczął rozrastać się w bardzo szybkim tempie, szczególnie od czasu, gdy programiści zaczęli adaptować do jego potrzeb programy i rozwiązania znane z komercyjnych wersji UNIX-a. Nowe wersje Linuxa lub programów użytkowych dla tego systemu pojawiają się teraz bardzo często. Zdarza się nawet, że nowa wersja pojawia się w tydzień po poprzedniej. Liczba programistów pracujących nad Linuxem rosła, a sam system stawał się coraz lepszy; dziś stoi on na bardzo wysokim poziomie i zawiera wszystkie narzędzia, które można znaleźć w komercyjnych wersjach UNIX-a.

Aby uniknąć jakichkolwiek opłat za Linuxa, programiści nie używali kodu zaczerpniętego z innych systemów UNIX-owych. Za używanie systemu Linux nie trzeba uiszczać żadnych opłat licencyjnych; podstawowym założeniem jego twórców jest jego powszechna dostępność. Kilka firm podjęło się zadania kompletowania i wydawania kolejnych wersji Linuxa, umieszczając je następnie na płytach CD-ROM i pobierając za nie symboliczne (zazwyczaj) opłaty.

Co Linux może zrobić dla Ciebie

Dlaczego powinieneś zawracać sobie głowę Linuxem? To dobre pytanie, ale trudno na nie odpowiedzieć. Jeżeli jesteś ciekawy, jak działa UNIX lub inny system operacyjny, Linux daje Ci wspaniałe środowisko do eksperymentowania, za bardzo niską cenę lub wręcz za darmo. Jeżeli oczekujesz od swojego sprzętu większej wydajności niż może dać Ci DOS lub Windows, Linux jest systemem dla Ciebie. Jeżeli potrzebujesz solidnego serwera, który połączy Twoją firmę z Internetem, Linux jest najtańszym i doskonałym rozwiązaniem. Ale jeśli nie zamierzasz uczyć się niczego nowego, nie chcesz wykorzystywać wszystkich możliwości swojego sprzętu i lubisz wesołe komunikaty systemu Windows na niebieskim tle, to Linux na pewno nie jest dla Ciebie.

Naucz się UNIX-a dzięki Linuxowi

Wyjaśnijmy sobie na samym początku jedną sprawę. Choć Linux nie nazywa się UNIX, to jest on kompletną implementacją tego systemu. Spełnia wiele z norm spełnianych przez systemy UNIX, wiele z nich nawet w szerszym zakresie, i bardzo trudno byłoby nawet doświadczonemu użytkownikowi UNIX-a stwierdzić (bez użycia specjalistycznych narzędzi do identyfikacji systemu), czy pracuje pod kontrolą systemu Linux czy UNIX. Dlaczego Linux nie nazywa się UNIX? To tylko kwestia praw autorskich.

Ponieważ Linux od UNIX-a różni się tylko nazwą, jest on doskonałym sposobem na nauczenie się UNIX-a. Linux działa dobrze na większości pecetów używanych w domach, czego na pewno nie można powiedzieć o komercyjnych wersjach UNIX-a; większość z nich wymaga szybkiego komputera z procesorem Pentium, a jego koszt to dopiero ułamek kosztów instalacji pełnego systemu. A przecież wszystko, czego nauczysz się w Linuxie, można bezpośrednio przenieść na platformę UNIX-ową. Aplikacje, które napiszesz dla Linuxa, zwykle również mogą być przekompilowane w systemie UNIX i będą działać znakomicie.

Uwzględniając to wszystko, można śmiało stwierdzić, że Linux jest naturalną drogą poznawania UNIX-a. UNIX jest jednym z najpotężniejszych z dostępnych systemów operacyjnych i jest powszechnie używany przez duże korporacje i firmy, które koncentrują się na badaniach naukowych i pracach projektowych. Powód jest prosty: UNIX pozwala projektantowi na bezproblemowe uzyskanie największej możliwej wydajności sprzętu. Jest on również najlepszym sposobem na połączenie w sieć wielu komputerów. Możliwe, że umiejętność pracy z systemem UNIX nie jest Ci potrzebna w tej chwili, ale kto wie, co zdarzy się w przyszłości? Nie wspominając już o tym, że znajomość UNIX-a świetnie prezentuje się w podaniu o pracę…

Powierz swoją firmę Linuxowi

Wykorzystując system Linux, można śmiało prowadzić firmę. UNIX jest najczęściej stosowanym w biznesie systemem operacyjnym, a Linux może robić wszystko to, co może robić UNIX. Połączenie serwerów linuxowych z innymi rodzajami klientów sieciowych (takimi jak Windows, DOS, Macintosh czy inne rodzaje UNIX-a) tak, by mieć pod kontrolą cała firmę, nie nastręcza żadnych trudności.

W początkowym okresie rozwoju Linuxa rozwiązania takie uważane były za ryzykowne, ponieważ sam system operacyjny był jeszcze niezbyt stabilny. Firmy nie mogą pozwolić sobie na używanie serwera, który często odmawia współpracy. Od tamtej pory jednak Linux dojrzał, stał się stabilniejszy i przejął wszystkie zalety UNIX-a. Brakuje w nim tylko najbardziej profesjonalnych systemów zabezpieczeń, oferowanych przez komercyjne wersje UNIX-a. Dla systemu linuxowego ciągłe działanie przez lata bez żadnych wpadek i bez potrzeby restartowania systemu nie jest niczym nadzwyczajnym (choć raz na jakiś czas zaleca się zrestartować system, żeby usunąć tymczasowe katalogi i pliki, w których zapisywane są bieżące akcje systemu). Nie można tego powiedzieć o wielu innych systemach operacyjnych (jak często „wykładał” się Twój Windows w ciągu ostatnich kilku miesięcy?).

Tak naprawdę, różnica pomiędzy używaniem Linuxa i komercyjnego UNIX-a sprowadza się do dwóch rzeczy: Linux jest tańszy, za to UNIX posiada lepsze wsparcie techniczne. Oczywiście jeżeli pieniądze nie są problemem dla Twojej firmy (przynajmniej kwoty rzędu tysiąca dolarów, czyli koszt kompletnej platformy UNIX-owej), pierwsza z tych różnic przestaje mieć znaczenie. Wsparcie techniczne jest szczególnie ważne dla firm, więc często zasadne jest zapłacenie za komercyjną wersję UNIX-a tylko z tego powodu. Jednak prawdą jest również, że zazwyczaj poprzez Internet możesz otrzymać lepszą niż tę oferowaną przez dystrybutorów UNIX-a pomoc techniczną dla systemu Linux.

Serwery internetowe

Linux nadaje się też doskonale do obsługi serwera WWW, FTP czy poczty dla Twojego domu, biura i organizacji. Zawdzięcza to przede wszystkim swojemu podobieństwu do systemu UNIX. Wszystkie te usługi pierwotnie dostępne były tylko dla UNIX-a, więc ten system operacyjny jest idealnie dopasowany do tego typu zadań. Linux może być łatwo skonfigurowany jako serwer internetowy, o czym przekonasz się, czytając rozdział 47. „Zakładanie węzła internetowego”.

Czy Linux jako serwer Internetu jest lepszy niż systemy Windows NT, UNIX czy Macintosh? Lepszy to może niewłaściwe słowo - na pewno nie jest pod żadnym względem gorszy, a kosztuje mniej. Poza tym, Linux może pochwalić się ogromną ilością darmowego oprogramowania, które pomoże w udostępnianiu usług internetowych.

Co jest potrzebne do instalacji Linuxa

Linux jest systemem bardzo atrakcyjnym dla wielu użytkowników ze względu na to, że oferuje on środowisko stacji roboczej UNIX przy wykorzystaniu maszyn klasy PC. Jego wymagania sprzętowe nie są wygórowane, chyba że zamierzasz zajmować się profesjonalnym programowaniem lub intensywnie wykorzystywać GUI. Jeżeli masz gdzieś stare 386, możesz na nim zainstalować Linuxa - będzie działał całkiem przyzwoicie. Zmieniasz właśnie sprzęt z 486 czy starszego Pentium i nie wiesz co zrobić ze starym komputerem? To doskonała platforma dla Linuxa.

Ten rozdział będzie traktował o podstawowym sprzęcie potrzebnym do instalacji Linuxa. Omówi minimalne wymagania sprzętowe i obsługę większości urządzeń zewnętrznych. Rozszerzanie systemu o nowy sprzęt omówione zostanie później, w rozdziale o administrowaniu systemem.

Minimalne wymagania sprzętowe

Sprzęt obsługiwany standardowo przez jądro systemu jest typowy dla komputera PC, gdyż właśnie dla użytkowników komputerów PC Linux został zaprojektowany. Niektóre rzadziej spotykane urządzenia są obsługiwane, o ile jakiś programista poświęcił swój czas i napisał dla nich sterownik, po czym udostępnił go użytkownikom Linuxa. Kiepsko jest również z obsługą różnych akcesoriów typu karty multiport itp., choć sytuacja poprawia się w miarę, jak Linux staje się popularniejszy.

Minimalne wymagania sprzętowe to procesor 80386 lub lepszy, 2 MB pamięci RAM, stacja dyskietek, dysk twardy 40 MB, karta grafiki i monitor - prawie każdy system jest lepiej wyposażony. Dla osiągnięcia zadowalającej wydajności przy pracy w trybie tekstowym, potrzeba 80386 z 8 MB RAM. Jeśli chcesz używać X lub Motif, szybki 80486 lub Pentium z 16 MB pamięci RAM będzie dobrym rozwiązaniem.

Przyjrzyjmy się teraz bardziej szczegółowo poszczególnym składnikom systemu.

Płyta główna i procesor

Sprzęt wymagany do zainstalowania Linuxa to typowa konfiguracja komputera PC. Procesor powinien być typu 80386 lub nowszy (lub też jeden z klonów Intela, jak AMD). W zasadzie Linux będzie działał nawet na wolnym procesorze 386, ale jego wydajność będzie raczej nieakceptowalna.

Do tworzenia własnych aplikacji zalecany jest model 80486DX lub nowszy, ze względu na intensywne wykorzystanie procesora przez kompilator i linker. To samo dotyczy użytkowników systemu X, którego obsługa zajmuje dużo czasu procesora. Możesz kompilować programy na 80386, podobnie jak możesz używać X, ale wydajność systemu spada znacznie poniżej granicy cierpliwości użytkownika.

Linux używa koprocesora arytmetycznego, jeżeli jest on dostępny w systemie (koprocesor jest wbudowany w procesory DX i Pentium). W przeciwnym przypadku Linux używa emulacji programowej o zupełnie rozsądnej wydajności. Obsługiwane są zarówno koprocesory firmy Intel, jak i produkowane przez inne firmy, choć zgłaszane były pewne problemy z układami firmy Weitek.

Linux obsługuje płyty główne w standardzie ISA (Industry Standard Architecture), EISA (Extended ISA) oraz PCI (Peripherial Component Interconnect), nie obsługuje natomiast standardu MCA (MicroChannel Architecture firmy Intel). Obsługiwane są również płyty standardu VESA Local Bus, pozwalające urządzeniom na bezpośredni dostęp do elementów płyty głównej, choć są one obecnie bardzo rzadko spotykane.

Wymagania co do ilości pamięci RAM zależą od planowanej wielkości systemu. Wersja minimalna potrzebuje 2 MB pamięci RAM, choć bardzo intensywnie wykorzystywany jest wtedy plik wymiany (ang. swapping). 4 MB RAM-u może już być uważane za rozsądne minimum zapewniające efektywną pracę, a większa ilość pamięci owocuje lepszą wydajnością. Dla programistów i użytkowników X 8 MB jest ilością minimalną, niezbędną do pracy (choć X działa już przy 4 MB, korzystając z pliku wymiany). 16 MB pamięci pozwala w znaczącym stopniu zredukować wymianę danych pomiędzy pamięcią i dyskiem.

Systemy linuxowe, które będą używane jednocześnie przez więcej niż jednego użytkownika, powinny dysponować większą ilością RAM-u. Każdy dodatkowy użytkownik to większe wymagania pamięciowe. Na przykład 8 MB RAM-u wystarczy dla dwóch użytkowników, nawet jeśli używają X. Dla ośmiu użytkowników wystarczy 16 MB RAM-u, choć nie będą oni mogli korzystać z X. W systemie tym regułą, której należy się trzymać, jest posiadanie 4 MB RAM-u dla każdego użytkownika, chyba że serwer linuxowy może przenieść obsługę X na terminal za pomocą mechanizmów klient-serwer.

Linux używa całej dostępnej pamięci RAM, nie narzucając żadnych ograniczeń wynikających z jego architektury (jak robi to DOS i niektóre inne systemy operacyjne).

Zalecane jest stworzenie tzw. partycji wymiany (ang. swap partition) w celu powiększenia ilości dostępnej w systemie pamięci. Jest to jakby wolniejsze przedłużenie pamięci fizycznej, a dane przechowywane na niej mogą być swobodnie wymieniane z danymi przechowywanymi w pamięci RAM. Partycja taka powinna zostać utworzona nawet w systemach posiadających dużą ilość RAM-u. Jej rozmiar zależy od ilości dostępnej fizycznej pamięci RAM, liczby użytkowników oraz typowego obciążenia systemu.

Dyski twarde

Linux może być uruchamiany z dyskietki, bez konieczności posiadania dysku twardego, ale jego funkcjonalność jest wtedy dość ograniczona. System ten został zaprojektowany z myślą o komputerach wyposażonych w dysk twardy i obsługuje wszystkie popularne typy kontrolerów, takie jak IDE (Integrated Device Electronic), EIDE (Extended IDE), ESDI (Enhanced Small Device Interface), RLL (Run Length Limited) oraz SCSI (Small Computer System Interface). Obsługuje też starsze, ośmiobitowe kontrolery, choć większość spotykanych dziś kontrolerów jest szesnastobitowa.

Linux nie jest wybredny, jeśli chodzi o producenta dysku twardego. Jeżeli DOS radzi sobie z danym typem dysku, to poradzi sobie i Linux. Wyjątkiem są dyski SCSI, które wymagają innego sposobu obsługi. Linux jest jednak ograniczony przez starsze wersje BIOS-u, które limitują maksymalną liczbę obsługiwanych sektorów, głowic i cylindrów. Ostateczną granicą rozmiaru dysku w takich starszych systemach jest 1024 kB, ale niektóre mniejsze dyski również nie mogą być prawidłowo obsługiwane. Istnieją sterowniki programowe pozwalające obejść ten problem, lecz są one dość trudno dostępne. Jeżeli nie uda Ci się znaleźć takiego sterownika, a Twoja wersja BIOS-u nie obsługuje dużych dysków, to nowy dysk twardy o pojemności 8 GB zostanie rozpoznany przez BIOS jako dysk 1 GB, czyli zmarnuje się 7 GB wolnego miejsca. Czasem dobrym rozwiązaniem jest wymiana samego BIOS-u, ale dla starszych płyt głównych rzadko dostępne są jego nowe wersje.

Linux obsługuje większość urządzeń pracujących w standardzie SCSI. Na rynku dostępne są jednak kontrolery SCSI nie działające w systemie Linux. Maksymalny rozmiar dysku SCSI wciąż jest ograniczony przez starsze wersje BIOS-u do 1 GB. Inne wersje UNIX-a, np. SCO UNIX, w większości przypadków pozwalają ominąć te ograniczenia.

Wielkość dysku twardego wymagana przez Linuxa zależy od tego, które z pakietów oprogramowania chcesz zainstalować. Minimalna konfiguracja wymaga ok. 20 MB; jest to ilość wystarczająca dla podstawowych programów użytkowych, jeśli nie jest zainstalowany X Window. Jeśli chcesz zainstalować cały podstawowy system, włączając w to narzędzia programistyczne i X Window, same pliki zajmą ok. 250 MB miejsca na dysku twardym. Dodatkowo potrzebne jest miejsce na pliki użytkowników oraz na plik wymiany. Dobrą regułą jest zapewnienie dwa razy większej ilości miejsca niż wymaga sama instalacja.

Nie zapominaj o pozostawieniu na dysku wolnego miejsca na partycję (lub plik) wymiany. Choć jej minimalny rozmiar zależy od przeznaczenia i obciążenia systemu, prawie zawsze dobrym rozwiązaniem jest od 40 do 64 MB.

Możliwe jest używanie więcej niż jednego dysku twardego, ale partycja linuxowa powinna być umieszczona na pierwszym z nich. Jeśli używasz systemu DOS lub Windows, one także muszą znajdować się na pierwszym dysku. Liczba dysków możliwych do zainstalowania w systemie zależy od BIOS-u i kontrolera. Kontrolery IDE zazwyczaj obsługują dwa dyski, EIDE do czterech, ESDI i RLL również po dwa. Kontrolery SCSI obsługują do siedmiu dysków twardych, a nowsze wersje nawet do piętnastu. SCSI to najelastyczniejsze, choć zarazem najdroższe rozwiązanie.

Dyski twarde sukcesywnie tanieją i często spotyka się już nośniki o dużej pojemności. Linux może dzielić taki dysk z trzema innymi systemami operacyjnymi (a nawet więcej, po zastosowaniu pewnych chwytów), więc jeśli chcesz używać DOS-u, Windows i Linuxa, po prostu zapewnij każdemu z systemów odpowiednią ilość miejsca.

Karta graficzna i monitor

Linux współpracuje z prawie wszystkimi typami kart graficznych nie wymagającymi specjalnych sterowników w systemie DOS. Obsługuje karty Hercules, CGA, EGA, VGA i SuperVGA. Niektóre karty o większych możliwościach również są w pełni wykorzystywane, np. Cirrus Logic, Diamond, ATI oraz Trident. Ponieważ na rynku oferowane są setki różnych typów kart graficznych, nie są dostępne sterowniki dla wszystkich trybów specjalnych tych kart, ale jeżeli karta obsługuje standardowe tryby VGA lub SVGA, może być używana z Linuxem.

System X nakłada własne wymagania na kartę graficzną. Choć może on pracować w trybach VGA lub SVGA, zalecane są karty obsługujące wyższe rozdzielczości. Dlatego przed zakupem nowego sprzętu warto upewnić się, czy dostępny jest odpowiedni sterownik lub czy karta jest kompatybilna z innym modelem, dla którego sterownik został opracowany.

Mysz

Linux nie wymaga myszy do pracy w trybie tekstowym, ale jest ona niezbędna do obsługi systemu X. Linux radzi sobie praktycznie z każdym typem myszy i trackballa, który jest obsługiwany przez DOS i Windows, włączając w to produkty firm Microsoft, Logitech, Mouse Systems i inne. Daje sobie radę zarówno z myszami szeregowymi, jak i magistralowymi.

Niektóre inne urządzenia wskazujące, takie jak piórka i joysticki, również są obsługiwane prawidłowo.

Napędy taśmowe

W Linuxie działać będą napędy taśmowe używające kontrolerów SCSI rozpoznawanych przez system. Inne napędy, używające dedykowanych kontrolerów, prawdopodobnie będą również działać prawidłowo, pod warunkiem, że odpowiednio skonfigurujesz zasoby sprzętowe używane przez te urządzenia (numer przerwania IRQ, kanału DMA i zakres pamięci).

Coraz popularniejsze stają się urządzenia wykorzystujące kontroler stacji dysków lub port równoległy - dla niektórych z nich dostępne są odpowiednie sterowniki. Większość z tych napędów dla zwiększenia objętości danych możliwych do zarchiwizowania na nośniku stosuje ich kompresję przed zapisaniem, nie jest więc niestety wykluczone, że maksymalną objętością, jaką uda Ci się uzyskać w systemie Linux, będzie fizyczna pojemność takiego nośnika.

Napędy CD-ROM

Ponieważ większość napędów CD-ROM korzysta z interfejsu EIDE lub SCSI, do ich obsługi niezbędny jest odpowiedni kontroler. Starsze modele bywały sterowane przez najróżniejsze karty, np. przez karty dźwiękowe. Dla tego typu urządzeń wymagany jest odpowiedni sterownik. Napędy CD-ROM używające interfejsu SCSI działają prawidłowo, o ile system potrafi rozpoznać kontroler SCSI.

Nie wszystkie formaty dysków CD-ROM są obsługiwane przez Linuxa. Na razie obsługuje on tylko płyty zapisane w standardzie ISO-9660. Choć jest to najpowszechniej używany standard, nie jest on jedyny i może zdarzyć się, że nie uda się zamontować systemu plików z dysku CD-ROM, jeśli był on zapisany dla systemu DOS lub Macintosh.

Dyski wyjmowalne

Działanie dysków wyjmowalnych w systemie Linux uzależnione jest od typu interfejsu używanego przez taki dysk. Obsługiwana jest większość urządzeń opartych na interfejsie SCSI (takich jak Iomega Jaz czy SyQuest), choć wymiana nośnika w czasie pracy systemu rzadko jest poprawnie rozpoznawana. Urządzenia Iomega Bernoulli i magnetooptyczne dyski LaserSafe Pro pracują bez żadnych dodatkowych sterowników, o ile da się sformatować nośnik. Obsługiwane są też niektóre inne wymienne dyski magnetyczne i magnetooptyczne.

Niektóre z urządzeń tego typu, szczególnie te nie bazujące na interfejsie SCSI, ale obsługiwane przez dedykowane karty sprzętowe, wymagają specjalnych sterowników. Tylko niewielka część takich urządzeń jest obsługiwana przez Linuxa, a i to jedynie dzięki programistom, którzy napisali odpowiedni sterownik dla siebie i udostępnili go dla innych użytkowników.

Drukarki

Praktycznie wszystkie drukarki korzystające z portu równoległego lub szeregowego są obsługiwane w szerokim zakresie jako urządzenia „nieinteligentne”. Dostępne są sterowniki dla niektórych popularniejszych drukarek, jak DeskJet i LaserJet firmy Hewlett-Packard, ale wiele drukarek nie doczekało się jeszcze sterowników przeznaczonych specjalnie dla nich. Jeżeli dla drukarki nie są dostępne żadne sterowniki, będzie ona pracować tylko w trybie tekstowym (ASCII).

Często można samodzielnie opracować interfejs do nieobsługiwanej drukarki, bądź to używając tablicy tłumaczącej (ang. translation table), bądź też pisząc własny sterownik.

Modemy

Linux radzi sobie z większością modemów asynchronicznych, a także z niektórymi urządzeniami synchronicznymi. Dostępna jest też obsługa modemów ISDN. Ogólnie rzecz biorąc, jeżeli modem jest obsługiwany przez systemy DOS i Windows, obsługuje go też Linux.

Linux potrafi wykorzystać wszystkie prędkości transmisji danych, nie wyłączając 56K (co prawda niezbędne są wówczas dodatkowe sterowniki). Do systemu można podłączyć więcej niż jeden modem - ich liczba ograniczona jest jedynie przez ilość portów szeregowych.

Terminale

Terminale tekstowe mogą być podłączane przez port szeregowy lub kartę multiport. Obsługiwana jest większość typów tych urządzeń, a każdy terminal, dla którego znane są kody kontrolne, może być łatwo zaadaptowany do pracy z Linuxem. Terminale graficzne (w sensie UNIX-owym) używają prostej grafiki opartej na znakach ASCII i nie mogą obsługiwać systemu X.

Terminale X są również obsługiwane, choć nie wszystkie działają prawidłowo. Zazwyczaj aby dobrze wyświetlać grafikę, wymagają one szybkiego połączenia z serwerem (przez port szeregowy lub kartę sieciową). Komputer PC używający oprogramowania klienta X może także funkcjonować jako terminal X.

Karty multiport

Niektóre karty przeznaczone do pracy z UNIX-em będą działać w systemie Linux, ponieważ zostały dla nich opracowane sterowniki (przez dystrybutorów sprzętu lub użytkowników), ale przed zakupem takiej karty lepiej upewnić się, czy są one dostępne. Karty rozszerzające możliwości portów równoległych wymagają dodatkowych sterowników.

Niektóre karty multiport zamiast dedykowanego kontrolera używają interfejsu SCSI, jednak nawet dla takich rozwiązań potrzebne są odpowiednie sterowniki. Karty multiport przeznaczone do obsługi sieci często pracują bez dodatkowych sterowników, ponieważ każdy z portów jest wtedy widziany jako osobne urządzenie sieciowe.

Karty sieciowe

Podstawowym protokołem sieciowym używanym w systemie Linux jest TCP/IP. Inne protokoły są również dostępne, ale najczęściej używa się właśnie TCP/IP, ponieważ wchodzi on w skład standardowej dystrybucji i jest domyślnym protokołem sieciowym. Jego dodatkowym atutem jest możliwość udostępniania zasobów Internetu. TCP/IP to także najpopularniejszy protokół w sieciach Ethernet.

Na rynku dostępnych jest wiele kart sieciowych (Network Interface Cards, NIC) przeznaczonych do pracy w sieciach Ethernet. Najczęściej spotykane karty produkcji takich firm jak 3Com, Novell, Western Digital czy Hewlett-Packard, pracują w systemie Linux bezproblemowo, podobnie jak wiele kart Ethernet pochodzących od innych producentów.

Prawa autorskie

To, że Linux jest rozprowadzany za darmo, nie oznacza, że nie jest objęty prawami autorskimi. Prawa te zostały zebrane w tzw. licencji GNU GPL (GNU General Public License). Pozwala ona na używanie i dystrybucję oprogramowania wraz z jego kodem źródłowym każdemu, kto ma na to ochotę.

Nie ma gwarancji na żadną z wersji Linuxa. Nawet jeśli kupisz Linuxa od kogoś i zapłacisz mu za pomoc techniczną, nie dotyka to w żadnym stopniu autora oprogramowania. Programiści nie biorą odpowiedzialności za działanie napisanych przez nich programów. Jeżeli Linux zniszczy Twoje najcenniejsze dane, masz pecha. Wziąłeś ryzyko na siebie. Mimo tej ponurej wizji, Linux dowiódł, że jest systemem bardzo stabilnym i nie zdarzają się przypadki zniszczenia danych, nie zawinione przez błąd użytkownika. Z drugiej strony, jeżeli zamierzasz powierzyć Linuxowi jakieś naprawdę wartościowe dane, to powinieneś rozważyć zakup komercyjnej wersji UNIX-a, zawierającej gwarancję.

Zgodnie z licencją GNU GPL, dozwolone jest nawet sprzedawanie Linuxa, o ile znajdzie się ktoś, kto będzie chciał za niego zapłacić. Można modyfikować kod programów i zmieniać zawartość pakietów, ale nie nabywa się przez to praw autorskich do oprogramowania. Poza tym, jednym z warunków GNU GPL jest obowiązek udostępniania kodu źródłowego programów, które mają być sprzedawane dla zysku, ta, aby inni programiści mogli je również modyfikować i sprzedawać.

Twórcy Linuxa nie pobierają żadnych opłat. W większości przypadków udostępnili oni ten system z zamiłowania do programowania i po to, aby podzielić się efektami swojej pracy z innymi programistami, potrafiącymi je docenić.

Uzyskiwanie pomocy

Linux nie posiada linii wsparcia telefonicznego. W pewnym sensie przy instalowaniu go jesteś skazany tylko na siebie. Z drugiej jednak strony, tysiące innych użytkowników Linuxa na całym świecie gotowych jest podać Ci pomocną dłoń, obojętne, czy jesteś zaawansowanym programistą, czy też jest to Twój „pierwszy raz”. Musisz tylko wiedzieć, gdzie trzeba szukać takiej pomocy. Dwa podstawowe źródła wsparcia w kłopotach to pliki dokumentacji i pomoc innych użytkowników Linuxa.

Zazwyczaj pierwszą dokumentacją systemu Linux, z jaką spotykają się użytkownicy, jest plik nazywany Linux INFO-SHEET. Jest to stosunkowo krótki dokument ASCII dostępny w sieci Usenet, w węzłach BBS i w grupach dyskusyjnych poświęconych Linuxowi. Plik INFO-SHEET zawiera skrócony opis całego systemu i jest regularnie uaktualniany i posyłany do grup dyskusyjnych sieci Usenet.

Aby zapewnić powszechny dostęp do bardziej szczegółowej dokumentacji, powstał Projekt na rzecz dokumentacji Linuxa (Linux Documentation Project). Dokumentacja ewoluowała od paru notatek na temat instalacji sprzed kilku lat, do około tysiąca stron materiałów źródłowych, czasem lepszych, czasem nieco gorszych. Oto zestaw dokumentów, w które warto się zaopatrzyć:

Oprócz tych dokumentów, istnieje kilkanaście mniejszych, traktujących o bardziej specyficznych aspektach Linuxa, nazywanych „How-to”. Wszystkie razem tworzą całkiem potężną dokumentację, obejmującą praktycznie wszystkie zagadnienia dotyczące Linuxa. Jednak niektóre z nich są nieaktualne, ze względu na to, że system znacznie się rozwinął od czasu, gdy zostały napisane.

Dokumentacja Linuxa została stworzona przez wiele osób, więc siłą rzeczy jej styl i wygląd nie są jednolite. Większość z tych dokumentów jest dostępna razem z dystrybucjami Linuxa. Można również kupić ich drukowaną wersję, wydaną przez Linux Systems Labs.

Za pośrednictwem grup dyskusyjnych oraz jako część dystrybucji Linuxa rozprowadzanych jest wiele dokumentów FAQ (Frequently Asked Questions, czyli odpowiedzi na często zadawane pytania). FAQ pomyślane są jako forma szybkiej pomocy, która ma zaoszczędzić Ci konieczności przedzierania się przez wiele stron dokumentacji. Jeden z tych dokumentów, nazywany META-FAQ, zawiera podstawowe informacje o Linuxie, o tym, jak można go zdobyć, oraz o pozostałych dokumentach. On również dostępny jest w grupach dyskusyjnych.

Istnieje też dokument zwany Linux Software Map (Przewodnik po oprogramowaniu dla Linuxa), który zawiera listę różnych aplikacji przeznaczonych dla systemu Linux. Niestety, lista ta jest niekompletna i brakuje w niej sporej ilości danych. Jeśli jednak jesteś ciekawy, jakie oprogramowanie dla Linuxa już napisano, możesz go przejrzeć. Plik ten jest co jakiś czas uaktualniany i można go znaleźć w sieci Usenet, w węzłach FTP i w wielu dystrybucjach Linuxa.

Informacje o systemie Linux osiągalne są też w postaci list e-mailowych, dostępnych dla każdego w Internecie. Więcej o tych listach dowiedzieć się możesz w sieci Usenet i w węzłach BBS.

Grupy dyskusyjne w sieci Usenet

Grupy dyskusyjne w Internecie są prawdziwą kopalnią informacji o Linuxie. Istnieje ich kilka; aby je obejrzeć powinieneś użyć swojej przeglądarki internetowej, szukając grup ze słowem „Linux” w nazwie. Pojawiają się węzły BBS poświęcone w całości lub częściowo Linuxowi, spotkać też można wyjątki z konwersacji w sieci Usenet dotyczących Linuxa, przeznaczone dla tych, którzy nie mają do niej dostępu.

Usenet to zbiór list (grup) dyskusyjnych (ang. newsgroups), dostępnych dla użytkowników Internetu. Istnieje ponad 10000 różnych grup dyskusyjnych, generujących codziennie setki megabajtów wiadomości. Kilka spośród tych grup (obejmujących każdy chyba temat) poświęconych jest Linuxowi.

Dostęp do list dyskusyjnych możesz uzyskać za pomocą odpowiedniego oprogramowania, podłączając się bezpośrednio do Internetu lub też do lokalnego serwera grup dyskusyjnych. Inne sieci, takie jak CompuServe, America Online i Delphi, również umożliwiają korzystanie z grup dyskusyjnych (niekiedy za dodatkową opłatą).

Grupy dyskusyjne podzielone są na trzy kategorie: główne, dostępne dla wszystkich użytkowników, lokalne, zazwyczaj obejmujące tylko dany region geograficzny, oraz inne, które nie mogą być obsługiwane przez wszystkie serwery ze względu na panujące w nich reguły. Głównymi grupami dyskusyjnymi poświęconymi Linuxowi, działającymi w chwili pisania tej książki, są:

Te grupy dyskusyjne powinny być osiągalne we wszystkich węzłach sieci Usenet, chyba że z jakichś powodów dostępu do nich zabroni administrator systemu. Inne grupy poświęcone Linuxowi często się zmieniają, głównie dlatego, że obejmują zasięgiem niewielki region albo są zdominowane przez osoby o bardzo jednostronnych poglądach; szczególnie grupy .alt (ang. alternate - inne) mają tendencję do pojawiania się i znikania. Jedną z takich grup aktywnych podczas pisania tej książki jest alt.uu.comp. os.linux.questions. Jeżeli masz dostęp do sieci Usenet, przeglądaj regularnie informacje o powstawaniu nowych i zakończeniu działalności istniejących grup o tematyce związanej z Linuxem. Tego typu wiadomości zazwyczaj są posyłane do wszystkich grup dyskusyjnych, ale od czasu do czasu bez rozgłosu powstaje nowa grupa. Serwery pozwalające na dostęp do sieci Usenet zwykle zapewniają też aktualną listę działających grup dyskusyjnych, którą można łatwo przeglądać.

Większość informacji w grupach dyskusyjnych poświęconych Linuxowi dotyczy problemów i zagadnień związanych z instalacją, konfiguracją, administracją i ogólnie użytkowaniem tego systemu operacyjnego. Przewija się przez nie wiele wartościowych informacji, warto więc przeglądać je regularnie. Najciekawsze z wiadomości dotyczących danego wątku są często zbierane razem i udostępniane w formie archiwów w węzłach FTP.

O czym mówi ta książka?

Celem tej książki jest przeprowadzenie Cię przez instalację i konfigurację Linuxa, pokazanie - z punktu widzenia administracji systemem - jak go używać i dostosować do własnych potrzeb oraz towarzyszenie Ci w drodze od nowicjusza do doświadczonego użytkownika systemów Linux i UNIX. W książce tej poruszamy wiele problemów, niektóre z nich omawiając dokładnie, o innych zaś tylko wspominając, aby dać Ci pojęcie o tym, co jeszcze potrafi Linux.

Książka ta z pewnością nie zawiera wszystkich informacji o Linuxie. Nie sposób byłoby je zmieścić nawet na 10000 stron. Nie próbujemy na przykład nauczyć Cię programowania w C czy C++, choć możemy pokazać, jak poprawnie skonfigurować środowisko programistyczne i jak używać dołączonych kompilatorów. Na pewno nie podamy Ci rozwiązań wszystkich problemów, na które natkniesz się podczas używania Linuxa, ale damy odpowiednie podstawy i narzędzia, tak abyś mógł sam sobie z nimi radzić. Pokażemy także, gdzie możesz szukać rozwiązań swoich problemów.

Życzymy przyjemnej pracy z Linuxem i niniejszą książką. Dołożyliśmy wszelkich starań, by czytało się ją z przyjemnością i mamy nadzieję, że wiele się z niej nauczysz. Przede wszystkim - baw się dobrze. Linux to wspaniały system operacyjny!

Podsumowanie

Wyjaśniliśmy już podstawowe zagadnienia dotyczące Linuxa, czas przyjrzeć się różnym dystrybucjom tego systemu, jego instalowaniu, i zacząć poznawać system operacyjny. W następnych rozdziałach omówione zostaną szczegóły instalacji i podstawy konfiguracji systemu. Następna część pokaże Ci, jak używać systemu Linux. Jeżeli zainstalowałeś już Linuxa samodzielnie, możesz przejść do rozdziału „Poznawanie Linuxa”. W przeciwnym przypadku, kilka następnych rozdziałów pomoże Ci uporać się z prawidłową instalacją systemu.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się, jak zainstalować Linuxa, zajrzyj do rozdziału 3. „Instalacja Linuxa”.

Podstawowe informacje o pracy z tym systemem operacyjnym znajdziesz w rozdziale 6. „Od czego zacząć”.

Instalacja i konfiguracja systemu X Window omówiona jest w rozdziale 22. „Instalacja i konfiguracja XFree86”.

Rozdział 32. „Podstawy administracji systemem”, omawia podstawowe zagadnienia związane z zarządzaniem istniejącym systemem linuxowym.

32 E:\Moje dokumenty\HELION\Linux Unleashed\Indeks\01.DOC

E:\Moje dokumenty\HELION\Linux Unleashed\Indeks\01.DOC 31

50 Część I ♦ Wstęp

Rozdzia³ 1. ♦ Wstęp do Linuxa 49

50 E:\Moje dokumenty\HELION\Linux Unleashed\Indeks\01.DOC

E:\Moje dokumenty\HELION\Linux Unleashed\Indeks\01.DOC 49


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rozdział 1 Wstęp do współczesnej filozofii program, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
Rozdział 9. Prawa dostępu do plików i katalogów, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 11. bash, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 16. Edytory tekstu- vi i emacs, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 13. tcsh, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 12. pdksh, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 15. FTP oraz Telnet, Kurs Linuxa, Linux
Rozdział 4. LILO, Kurs Linuxa, Linux
00 - Wstęp, Kurs Linuxa, Linux
komendy do linuxa
rozdział 10 Tożsamość indywidualna i zbiorowa, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
rozdział 9 Projekt Europa, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
Gorazd T Kurs C Wstęp do Programowania
rozdział 8 Ekonomia i sprawiedliwość, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
Psychologia i życie streszczenie rozdziału 5, Studia SOCJOLOGIA - UŚ, WSTĘP DO PSYCHOLOGII - ćwiczen
rozdział 4 Arendt IV, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal
polecenia linuxa, Linux, Linux - podstawy
rozdział 12 Rewolucje naukowe i paradygmaty, Wstęp do filozofii współczesnej A.Nogal

więcej podobnych podstron