Podstawowe parametry życiowe

• Świadomość

• Kolor skóry,

• Oddech,

• Tętno,

• Ciśnienie tętnicze krwi,

• Temperatura ciała.

Świadomość

Definicja

Świadomość - w medycynie stan fizjologiczny ośrodkowego układu nerwowego uwarunkowany prawidłową czynnością kory mózgowej i układu siatkowatego charakteryzujący się zachowaniem orientacji co do miejsca, czasu, sytuacji. Najwyższy stopień przytomności.

Skala Glasgov

BADANA REAKCJA	STOPIEŃ ZABURZEŃ	LICZBA PUNKTÓW	OCENA PACJENTA
Reakcja otwierania oczu	spontaniczna	4
		na polecenie		3
		na bodźce bólowe		2
		nie otwiera oczu		1
	Reakcja słowna /mowa/	logiczna /pacjent zorientowany co do miejsca, czasu i własnej osoby/		5
		odpowiedź splątana / pacjent zdezorientowany/		4
		odpowiedź nieadekwatna, nie na temat lub krzyk		3
		niezrozumiałe dźwięki, pojękiwanie		2
		brak reakcji słownej		1
	Reakcja ruchowa /motoryczna/	spełnianie ruchowych poleceń słownych, migowych		6
		ruchy celowe, pacjent lokalizuje bodziec bólowy		5
		reakcja obronna na ból, wycofanie, próba usunięcia bodźca bólowego		4
		patologiczna reakcja zgięciowa, odkorowanie /przywiedzenie ramion, zgięcie w stawach łokciowych i ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych/		3
		patologiczna reakcja wyprostna, odmóżdżenie /odwiedzenie i obrót ramion do wewnątrz, wyprost w stawach łokciowych, nawrócenie przedramion i zgięcie stawów ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych, odwrócenie stopy/		2
		bez reakcji		1
OGÓŁEM ILOŚĆ PUNKTÓW

Stan przytomności pacjenta można ocenić szybko także na podstawie skali AVPU:

A (alert) = przytomny,

V (voice) = reaguje na głos,

P (pain) = reaguje na ból,

U (unconscious) = nieprzytomny.

Kolor skóry

Kolor (zabarwienie) skóry:

• Kolor różowy lub o odcieniu śniadym może w pewnych przypadkach być objawem chorobowym lub świadczyć o aktualnym stanie chorego.

• Blada skóra twarzy jest charakterystyczna dla dużej niedokrwistości.

• Żółte zabarwienie skóry towarzyszy żółtaczkom.

• Brązowe plamy pojawiają się na twarzy w przebiegu chorób wątroby lub u kobiet w ciąży (ostuda).

• Zabarwienie ziemiste może wskazywać na zaawansowaną chorobę nowotworową, a jasnobrunatne na marskość wątroby.

Sinica

Jest to niebieskie lub sinoczerwone zabarwienie skóry i błon śluzowych spowodowane zwiększoną

zawartością hemoglobiny zredukowanej we krwi włośniczkowej.

Ocena koloru skóry wymaga rozróżnienia sinicy:

1. Obwodowej - występuje często zaraz po urodzeniu(acrocyanosis), co powoduje, że większość noworodków otrzymuje tylko 1 punkt za kolor skóry, stąd tylko 15% wszystkich noworodków w 1. minucie życia uzyskuje 10 punktów w skali Apgar.

2. Centralnej - zasinione są błony śluzowe.

Wyróżnia się sinicę:

1. Z powodu upośledzenia wymiany gazowej w płucach (sinica centralna lub oddechowa).

2. Spowodowaną mieszaniem się krwi tętniczej z krwią żylną (wrodzone wady serca).

3. Spowodowaną zwolnionym przepływem krwi w sieci naczyń włosowatych, przyspieszonym

zużyciem tlenu (sinica obwodowa).

Sinica pochodzenia sercowego obejmuje dystalne części ciała — tj. palce rąk i nóg, nos, płatki uszu.

Oddech

Definicje

Oddech (eupnoe) - to czynność, w czasie której organizm ludzki wciąga do płuc 16 razy na minutę średnio ok. 500 ml powietrza i tyle samo powietrza wydala. Składa się ona z fazy wdechu i wydechu.

Oddychanie - jest to proces mający na celu zaopatrywanie organizmu w tlen i odprowadzenie dwutlenku węgla będącego końcowym produktem przemiany materii.

W procesie oddychania odróżniamy:

1. Oddychanie zewnętrzne - proces oddychania (wymiana gazów między pęcherzykami płucnymi i płucnymi naczyniami włosowatymi).

2. Oddychanie wewnętrzne - wymiana gazów między naczyniami włosowatymi a komórkami organizmu.

3. Wdech - aktywne wprowadzenie powietrza do narządu oddechowego wskutek skurczu mięśni oddechowych.

4. Wydech - bierny proces wywołany zapadaniem się klatki piersiowej i wyższym ułożeniem przepony.

Cykl wdech i wydech odpowiada 4 - 5 uderzeń tętna/min.

Ośrodek oddychania znajduje się w rdzeniu przedłużonym.

Parametry wentylacyjne:

• pojemność życiowa płuc (VC) ok. 4000 - 6000 ml,

• objętość oddechowa (normalny wdech) (TV) ok. 500 ml,

• objętość zapasowa wdechowa (IRV) ok. 1500 - 2500 ml,

• objętość zapasowa wydechowa (ERV) ok. 1500 - 2000 ml,

• objętość zalegająca ok. 1200 ml.

Typy oddechu i ich przyczyny:

1. Eupnoe - oddech prawidłowy.

2. Bradypnoe - oddech zwolniony poniżej 10 u dorosłych, np. w spoczynku lub we śnie, u osób wytrenowanych.

3. Tachypnoe - oddech przyspieszony powyżej 20 u dorosłych, np. w stanach podniecenia, chorobach płuc (obrzęk płuc, zapalenie płuc).

4. Apnoe - bezdech, oddech rzadszy niż 1/20 s, np. w zatruciach, urazach czaszkowo-mózgowych.

5. Orthopnoe - duszność w pozycji leżącej, oddychanie jest możliwe jedynie z udziałem dodatkowych mięśni oddechowych, np.. w astmie oskrzelowej.

6. Hiperwentylacja - nadmierna wentylacja płuc powyżej 40/min u dorosłego, np. w zaburzeniach psychicznych, wstrząsie hipowolemicznym.

7. Hipowentylacja - zmniejszona wentylacja płuc poniżej 8/min u dorosłego, np. w depresji oddechowej (w zatruciach lekami), odmie opłucnowej (ból).

8. Duszność wydechowa - utrudnienie wydechu, np. w zapaleniu oskrzeli, astmie oskrzelowej.

9. Duszność wdechowa - utrudnienie wdychania, np. w zamknięciu dróg oddechowych, urazach klatki piersiowej.

Dokonując oceny procesu oddychania należy zwrócić uwagę na:

• częstość oddechów,

• jakość oddechów,

• rytm oddychania.

Dokładnie rejestrując wszelkie odchylenia od wartości prawidłowych.

Częstość oddechów - wartości prawidłowe:

1. Noworodki - 30-34/min.

2. Niemowlęta - 30-40/min,

3. Małe dzieci - 25-30/min,

4. Starsze dzieci - 20-25/min,

5. Dorośli - 10-20/min.

Zmiana szybkości oddechów zależy od:

• wysiłku fizycznego,

• stanu emocjonalnego,

• czynników patologicznych.

Jakość oddechów

Oddech prawidłowy to oddech:

• regularny,

• równomiernie głęboki,

• wykonywany bez wysiłku,

• wykonywany przez nos,

• bez szmerów,

• bez zapachu (zapachy po spożyciu pokarmów lub używek),

• z równomiernym unoszeniem i opadaniem boków klatki piersiowej,

• z unoszeniem klatki piersiowej podczas wdechu.

Patologiczne zmiany w oddychaniu:

• oddech zwolniony - występuje np. u osób ze zwiększonym ciśnieniem czaszkowym, w zatruciu środkami nasennymi i morfiną, w mocznicy, w śpiączce cukrzycowej; zwolnienie oddechów poniżej 10/min jest wskazaniem do podjęcia sztucznej wentylacji płuc,

• oddech przyspieszony - obserwuje się np. u osób gorączkujących, ze zmniejszoną ilością hemoglobiny, z bólami w klatce piersiowej, w duszności pochodzenia sercowego i oddechowego, po zabiegach operacyjnych, w zapaleniu płuc; przyspieszenie oddechu powyżej 35/min jest wskazaniem do podjęcia sztucznej wentylacji płuc,

• oddech utrudniony - występuje przy przeszkodzie mechanicznej w drogach oddechowych oraz przy zmniejszonej wydolności układu oddechowego, wzbudza uczucie lęku, chory oddycha ze wzmożonym wysiłkiem, często „łapie powietrze” ustami,

• oddech spłycony - może być spowodowany bólem opłucnej,

• oddech charczący - głęboki, przez otwarte usta, z odrzuceniem głowy ku tyłowi, może wystąpić w agonii,

• oddychanie przez usta - występuje np. przy katarze, skrzywieniu przegrody nosa, polipach w nosie, przeroście trzeciego migdałka u dzieci,

• oddychanie wysiłkowe - np. oddechy z udziałem dodatkowych mięśni oddechowych: napinają się skrzydełka nosa; można obserwować zaciąganie dołków nadobojczykowych, nadmostkowych, podmostkowych, międzyżebrowych,

• hiperwentylacja - prowadzi do niedotlenienia: gorączka, ból w klatce piersiowej, zmniejszenie pojemności oddechowej, zaburzenia krążenia, niedokrwistość,

• hipowentylacja - prowadzi do niedotlenienia: wzrost ciśnienia śródczaszkowego, zatrucia wewnętrzne i zewnętrzne (zatrucia barbituranami, muchomorem sromotnikowym).

Szmery oddechowe:

• prawidłowy szmer oddechowy - oddech prawidłowy,

• świsty (stridor) - przy zwężeniu dróg oddechowych, skurczu głośni,

• furczenia - w astmie oskrzelowej,

• trzeszczenia - w obrzęku płuc, zapaleniu płuc.

Woń powietrza wydychanego może być:

• bez zapachu - oddech prawidłowy,

• o zapachu acetonu - śpiączka cukrzycowa,

• o zapachu zgnilizny, cuchnący - zgorzel płuc, schorzenia żołądka, brak higieny,

• o zapachu gorzkich migdałów - zatrucie cyjankami,

• słodkawa, mdła - błonica,

• o zapachu alkoholu - upojenie alkoholowe.

Rytm oddychania:

• regularne oddechy - oddech prawidłowy,

• oddech Biota - po kilku głębokich oddechach następuje krótkotrwałe zatrzymanie oddechu, np. w podwyższonym ciśnieniu śródczaszkowym,

• oddech Cheyne'a-Stokesa - coraz głębsze a następnie coraz płytsze oddechy kończące się na chwilowym bezdechu; występuje w niewydolności lewokomorowej serca, zatruciach, schorzeniach mózgu,

• oddech Kussmaula - bardzo głębokie, regularne oddechy z krótkimi okresami bezdechu, tzw. oddech „gonionego psa”; występuje w kwasicy ustroju, np. cukrzycy,

• oddech paradoksalny - klatka piersiowa unosi się podczas wydechu, bądź asymetryczne ruchy klatki piersiowej: jedna strona się unosi a druga jednocześnie zapada, np. w złamaniu wielu żeber,

• oddech w zamknięciu dróg oddechowych - unoszenie się i zapadanie klatki piersiowej bez efektu oddechowego.

Tętno

Definicje

Tętno (pulsus) - to rytmiczne podnoszenie i zapadanie ścian tętnicy, spowodowane wypełnianiem się tętnicy krwią wyrzucaną z komór podczas skurczu i wzrostem ciśnienia skurczowego.

Tętno zależne jest od: akcji serca, objętości krwi, ciśnienia krwi, jakości naczyń tętniczych i zastawek serca.

Pomiar tętna - to badanie wyczuwalnych, spowodowanych przez skurcz serca uderzeń o ścianę naczynia fali krwi przepływającej przez układ tętniczy.

Tętno bada się najczęściej na tętnicy promieniowej (okolica nadgarstka), ale także na tętnicach: skroniowej, kątowej, twarzowej, szyjnej, pachowej, ramiennej, udowej, podkolanowej, grzbietowej stopy, piszczelowej tylnej, strzałkowej oraz nad koniuszkiem serca.

W stanach zagrożenia życia tętno bada się na tętnicy:

• szyjnej u dorosłych,

• ramiennej u dzieci.

Fazy:

1. Systole - skurcz serca

2. Diastole - rozkurcz serca

Charakterystyka tętna:

1. Częstość tętna

2. Napięcie (siła) tętna

3. Rytm (miarowość) tętna

Szybkość tętna zależy od:

1. wieku (z wiekiem tętno spada),

2. emocje (silne emocje powodują wzrost tętna),

3. wysiłku fizycznego ( tętno wzrasta nawet do 200 uderzeń/min),

4. snu (spada),

5. od pozycji (stojąca/leżąca - różnica 10 uderzeń/min),

6. temperatury ciała (wzrost temp. o 1°C daje wzrost tętna o ok. 10-20 uderzeń/min):

• 36°C - 60 uderzeń/min,

• 37°C - 80 uderzeń/min,

• 38°C - 100 uderzeń/min,

• 39°C - 120 uderzeń/min.

Częstość tętna - w zależności od wieku:

• w chwili urodzenia: 130-150 uderzeń/min,

• w końcu 1 miesiąca życia: 120-140 uderzeń/min,

• 1-6 miesięcy życia: 130 uderzeń/min,

• 6-8 miesięcy: 120 uderzeń/min,

• 1-2 lata: 100-120 uderzeń/min,

• 2-10 lat: 90-100 uderzeń/min,

• w wieku dojrzałym średnio: 72 uderzenia/min,

• w wieku starszym średnio: 67 uderzeń/min.

Napięcie tętna:

Tętno powinno być dobrze wypełnione i napięte.

Rytm tętna:

Tętno powinno być miarowe - zgodne z cyklem pracy serca (zwalnianie i przyspieszanie podczas oddychania - tzw. niemiarowość oddechowa)

Rodzaje tętna:

• Tętno przyspieszone (tachykardia) - u osoby dorosłej powyżej 100 uderzeń/min, np. w czasie gorączki, krwotoków, niewydolności krążenia, w nadczynności tarczycy, podczas wysiłku fizycznego.

• Tętno zwolnione (bradykardia) - u osoby dorosłej poniżej 60 uderzeń/min, np. w zatruciach wewnątrz- i zewnątrzpochodnych, w czasie działania leków (naparstnica, beta-blokery), u sportowców.

• Tachyarytmia - praca serca przyspieszona i niemiarowa.

• Częstoskurcz napadowy - przyspieszenie częstości pracy serca powyżej 160 uderzeń/min, z reguły rozpoczyna się nagle, trwa od kilku min do kilku dni i nagle ustępuje.

• Niemiarowość ekstrasystoliczna (skurcze dodatkowe) - polega na dodatkowym skurczu serca, zanim skończy się faza rozkurczu. Może on powtarzać się, np. po każdym drugim skurczu serca jako pulsus bigeminus (w zatruciu naparstnicą). Skurcze dodatkowe mogą pojawiać się też nieregularnie.

• Niemiarowość oddechowa - polega na okresowym przyspieszeniu i zwalnianiu akcji serca zależnie od wdechu i wydechu, nie jest objawem patologicznym.

• Niemiarowość całkowita - zupełnie niemiarowe pojawianie się fali tętna, np. w migotaniu przedsionków wskutek wad mitralnych serca.

• Tętno wypadające - regularne wypadanie jednego uderzenia tętna, np. co 4 lub 5 skurczów serca, występuje po zmęczeniu, nadużyciu kawy, nikotyny, alkoholu.

• Tętno twarde, drutowate - wyczuwa się mocno pod palcami, występuje w miażdżycy, nadciśnieniu tętniczym.

• Tętno chybkie - charakteryzuje się bardzo krótkim okresem wyczuwalności pod palcami, pojawia się przy dużej różnicy między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym.

• Tętno nitkowate - słabo napięte, ledwo wyczuwalne pod palcami, występuje np. w spadku ciśnienia.

Ciśnienie tętnicze krwi

Definicje

Ciśnienie krwi - to siła z jaką krew uderza w ściany naczyń krwionośnych. Ciśnienie krwi jest zmienne. Zmienia się pulsacyjnie w czasie cyklicznej pracy serca. Wzrasta w następstwie skurczu serca (ciśnienie skurczowe), maleje zaś przy jego rozkurczu i pauzie (ciśnienie rozkurczowe).

Amplituda skurczowo-rozkurczowa - to różnica między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym, która wynosi 30 - 50 mmHg.

Sfigmomanometr - aparat do pomiaru ciśnienia, ciśnieniomierz.

Metody pomiaru ciśnienia tętniczego krwi:

1. Pośrednia:

• palpacyjna,

• osłuchowa.

2. Bezpośrednia:

• inwazyjna.

Ojcem metody pośredniej jest włoski internista - Riva Rocci, który skonstruował pierwszy sfigmomanometr.

Metoda palpacyjna:

Określa tylko wielkość ciśnienia skurczowego.

Metoda osłuchowa - Korotkowa:

Oparta jest na zasadzie osłuchiwania tonów pojawiających się w uciśniętej z zewnątrz przez mankiet tętnicy ramiennej lub promieniowej, a później tonów znikających, w miarę zmniejszania tego ucisku podczas obniżania ciśnienia w mankiecie.

5 faz osłuchiwania tętnicy wg Korotkowa:

1. Pojawienie się pierwszych tonów o charakterze stuków - ciśnienie skurczowe.

2. Tony ciche, bardziej stłumione.

3. Ponowny wzrost głośności tonów.

4. Nagłe ściszenie tonów - rzadko ciśnienie rozkurczowe.

5. Zniknięcie tonów - ciśnienie rozkurczowe.

U niektórych ludzi ściszenie tonów w fazie II może być bardzo znaczne, a w pewnych przypadkach mogą one być wręcz niesłyszalne, powodując wystąpienie tzw. przerwy osłuchowej. U osób z tzw. hiperkinetycznym krążeniem (np. dzieci, osoby młode, chorzy z nadczynnością tarczycy, niedokrwistością, sportowcy, kobiety w ciąży), u których brak jest zupełnego zniknięcia tonów (są słyszalne aż do wartości 0 mmHg), za wartość ciśnienia rozkurczowego przyjmuje się fazę IV.

Aparaty do pomiaru ciśnienia:

1. Sfigmomanometr - składa się z opaski gumowej (mankietu) z komorą powietrzną stanowiącą 80% mankietu u dorosłych, 100% u dzieci, manometru (rtęciowego, sprężynowego) i pompki z zaworem, połączonych ze sobą gumowymi przewodami.

2. Automatyczny - urządzenie mieści obwody pomiarowe i duży wyświetlacz cyfrowy zintegrowane z mankietem opasującym przegub ręki. Pomiar jest całkowicie automatyczny, po założeniu mankietu i naciśnięciu klawisza, uzyskuje się wynik na wyświetlaczu cyfrowym.

3. Półautomatyczny - do mankietu zostaje wtłoczone powietrze za pomocą pompki gruszkowej, czynności pomiaru przebiegają automatycznie.

4. Metodą Holtera.

5. Za pomocą ultradźwięków z wykorzystaniem zasady Dopplera (tzw. echosondy).

Szerokość mankietu - 1/3 długości ramienia:

• do 2 lat - 6 cm,

• do 4 lat - 8 cm,

• do 9 lat - 11 cm,

• dorośli - 12-14 cm.

Przygotowanie do pomiaru ciśnienia krwi:

• wykonywanie badania na ramieniu, na którym nie ma założonego cewnika żylnego, u chorych dializowanych nie ma założonej przetoki,

• wygodna pozycja (leżąca lub siedząca, plecy podparte, stopy spoczywające płasko na podłodze),

• zdjęcie ubrania z ramienia,

• podparcie ręki tak, aby tętnica ramienna (promieniowa) była na poziomie serca),

• odwrócenie ręki stroną zgięciową do góry, z lekkim odwiedzeniem, z dłonią niezaciśniętą,

• co najmniej 15-30 min przed pomiarem nie pić kawy i mocnej herbaty, nie denerwować się, wykonywać dużego wysiłku fizycznego i spieszyć się.

Ciśnienie oznacza się w mmHg (milimetrach słupa rtęci) lub kPa (kilopaskalach).

7,5 mmHg = 1,0 kPa

Wysokość ciśnienia zależy od:

• siły skurczowej serca,

• objętości krwi znajdującej się w naczyniach,

• oporów jakie stwarzają naczynia.

Norma:

Wg WHO (World Health Organization): 139/89mmHg.

Prawidłowe wartości ciśnienia krwi na tętnicy ramiennej mierzone metodą pośrednią:

1. u noworodków (skurczowe) - 60-80 mmHg,

2. u małych dzieci (skurczowe) - 80-100 mmHg,

3. u nastolatków (skurczowe i rozkurczowe) - 120/80 mmHg,

4. u dorosłych (skurczowe i rozkurczowe):

• optymalne poniżej 120/80 mmHg,

• prawidłowe poniżej 130/85 mmHg,

• prawidłowe wysokie 130-139/85-89 mmHg.

Czynniki obniżające ciśnienie:

• związane z pacjentem (ciche tony Korotkowa, niedawno spożyty posiłek, przeoczona przerwa osłuchowa, duża objętość wyrzutowa, przyzwyczajenie do badania, wstrząs),

• związane z otoczeniem i sprzętem (hałas, niesprawny aparat sprężynowy, niski poziom rtęci, nieszczelna gruszka),

• związane z osobą wykonującą pomiar (zaokrąglenie wyniku do 5 lub 10 mmHg w dół, niedosłuch),

• związane z samym pomiarem (hałas, za długi odpoczynek przed badaniem - 25 min, łokieć ułożony za wysoko, za szybkie wypuszczanie powietrza, za mocne przyciskanie lejka stetoskopu, błąd paralaksy w aparacie sprężynowym).

Czynniki podwyższające ciśnienie:

• związane z pacjentem (ciche tony Korotkowa, przeoczona przerwa osłuchowa, nadciśnienie rzekome, reakcja białego fartucha na pielęgniarkę lub inną osobę badającą, pomiar na ramieniu porażonym, ból, lęk, wypalenie papierosa, wypicie alkoholu, napoju z kofeiną, wypełniony pęcherz moczowy, rozmowa, śpiew),

• związane z otoczeniem i sprzętem (hałas, nieszczelna zastawka gruszki, zablokowane wentyle manometru, zimne ręce badającego lub zimny stetoskop),

• związane z osobą wykonującą pomiar (niedosłuch),

• związane z samym pomiarem (mankiet za wąski, mankiet założony nierówno, za krótki odpoczynek przed pomiarem, niepodparte plecy pacjenta, niepodparte ramię pacjenta, za wolne wypuszczanie powietrza, za szybkie wypuszczanie powietrza - tylko ciśnienie rozkurczowe, błąd paralaksy, rejestrowanie IV fazy, za krótka przerwa między kolejnymi pomiarami, chłodna pora roku).

Czynniki nie mające wpływu na wartość ciśnienia:

• związane z pacjentem (faza cyklu miesiączkowego, przewlekłe picie kawy, samodzielne pompowanie mankietu),

• związane z pacjentem i osobą wykonującą pomiar ( różnica płci i rasy),

• związane z samym pomiarem (cienki rękaw koszulki pod mankietem, osłuchiwanie lejkiem a nie membraną, samonapełnienie mankietu, pora dnia - godziny pracy, temperatura pomieszczenia).

Rodzaje ciśnienia:

1. Nadciśnienie (hypertonia) - podwyższenie ciśnienia skurczowego i/lub rozkurczowego powyżej wartości prawidłowych, występuje w przebiegu różnych chorób, np. nerek narządu krążenia, zaburzeń hormonalnych. Wyróżniamy nadciśnienie:

• łagodne - ciśnienie skurczowe 140-159, ciśnienie rozkurczowe 90-99,

• umiarkowane - ciśnienie skurczowe 160-179, ciśnienie rozkurczowe 100-109,

• ciężkie - ciśnienie skurczowe 180 i wyżej, ciśnienie rozkurczowe 110 i wyżej.

2. Niedociśnienie (hypotonia) - obniżenie przejściowe, napadowe ciśnienia skurczowego i/lub rozkurczowego poniżej wartości prawidłowych (zapaść ortostatyczna) lub stałe utrzymywanie się niskiego ciśnienia tętniczego poniżej 100 mmHg. Może być:

• konstytucjonalne (pierwotne),

• objawowe (wtórne) - może być spowodowane, np. niedoczynnością kory nadnerczy, zmniejszoną objętością krwi krążącej.

Temperatura ciała

Definicje

Temperatura ciała - to wartość stanu ciepłoty organizmu.

Człowiek należy do istot stałocieplnych tzn. utrzymuje temp. swego ciała na stałym poziomie niezależnie od temp. otoczenia, dzięki czynności ośrodka termoregulacji, który znajduje się w podwzgórzu OUN.

Termoregulacja - jest to proces regulacji temp. ciała, zapewniający równowagę między ilością ciepła wytwarzanego w procesach przemiany materii, a oddawanego do otoczenia, np. przez skórę (pocenie się).

W Polsce wartość pomiaru temp. Ciała podaje wg skali Celsjusza. Natomiast w krajach anglosaskich wg skali Fahrenheita.

Wzór zamiany °C na °F:

°C x 9/5 + 32 = °F

Rodzaje temperatury ciała

Rodzaj temperatury ciała określa się w zależności od wartości pomiaru w sposób następujący:

• poniżej 36°C - temp. subnormalna (hipotermia)

• 36°C - 37°C - temp. normalna (normotermia)

• 37,1°C - 38°C - stan podgorączkowy

• 38,1°C - 39°C - gorączka umiarkowana

• powyżej 39°C - gorączka wysoka (hipertermia)

Temp. krytyczna - ok. 26°C doprowadza do porażenia ośrodka termoregulacji, ośrodka oddechowego i naczynioruchowego, zaś przy temp. ok. 43°C dochodzi do koagulacji białek w organizmie człowieka.

Temp. Ciała ulega cyklicznym wahaniom od 0,5°C do 1°C w zależności od:

1. Pory dnia:

• maksymalna ok. godz. 16:00 - 17:00,

• minimalna ok. godz. 03:00.

2. Stanu w jakim się człowiek znajduje:

• stres,

• duży wysiłek fizyczny,

• okres owulacji u kobiet,

• pierwszy trymestr ciąży.

Podwyższona temperatura ciała

Jest to reakcja obronna organizmu na działanie szkodliwych czynników, hamująca rozwój drobnoustrojów. Powoduje przestawienie czynności ośrodka termoregulacji.

Czynniki wpływające na podwyższenie temp. ciała

1. Czynniki fizjologiczne:

• wysiłek fizyczny,

• stany emocjonalne,

• napięcie psychiczne,

• podniecenie psychiczne.

2. Czynniki patologiczne:

• infekcje bakteryjne i wirusowe dróg oddechowych,

• infekcje bakteryjne dróg moczowych,

• ciała gorączkotwórcze (pirogenne),

• ciała białkowe i niebiałkowe jakie powstają w reakcjach metabolicznych - trucizny nieorganiczne,

• ciała gorączkotwórcze jakie powstają przy urazach, oparzeniach, rozpadzie komórek nowotworowych,

• ostre stany zapalne, np. wyrostka robaczkowego,

• choroby zakaźne.

3. Czynniki fizyczne:

• urazy mechaniczne OUN,

• choroby powodujące przyspieszenie przemiany materii, np. nadczynność tarczycy,

• reakcje alergiczne.

Objawy podwyższonej temp. ciała

1. Subiektywne (zgłasza pacjent):

• ból głowy, stawów i kości,

• złe samopoczucie,

• osłabienie/ pobudzenie,

• dreszcze,

• uczucie zimna i gorąca,

• wrażliwość na hałas,

• suchość w jamie ustnej,

• pragnienie.

2. Obiektywne (zaobserwujemy je sami):

• rumieńce na twarzy,

• wzmożona potliwość,

• błyszczące oczy,

• przyspieszone tętno,

• szybki i płytki oddech,

• zagęszczenie moczu

• senność lub zaburzenia snu,

• język pokryty białym nalotem,

• opryszczka warg,

• światłowstręt,

• ograniczenie świadomości (gorączkowe stany majaczenia),

• podwyższona wartość wykonanego pomiaru temp. ciała,

• brak łaknienia.

Obniżenie temperatury ciała (hipotermia)

To stan obniżenia temp. ciała poniżej normy (36°C ).

Czynniki mające wpływ na obniżenie temp. ciała

1. Czynniki patologiczne:

• wyniszczenie,

• odwodnienie,

• długotrwałe przebywanie w ekstremalnie niskiej temperaturze.

2. Czynniki fizyczne:

• wykonywanie zabiegów operacyjnych na sercu,

• wykonywanie zabiegów operacyjnych na mózgu,

• leczenie pacjentów nieprzytomnych.

Objawy obniżenia temp. ciała

1. Subiektywne:

• uczucie zimna,

• swędzenie i pieczenie,

• uczucie mrowienia i drętwienia,

• ból.

2. Obiektywne:

• obrzęk,

• zaczerwienienie (rumień),

• martwica części naskórka (pęcherze),

• głęboka martwica (części miękkich, kości),

• niska wartość wykonanego pomiaru temp. ciała,

• obniżenie ciśnienia tętniczego krwi,

• dreszcze i drgawki,

• porażenie ośrodka oddechowego i naczynioruchowego,

• zapaść,

• śmierć.

Metody pomiaru temperatury ciała

1. Zewnętrzne:

• pod pachą,

• w pachwinie.

2. Wewnętrzne:

• w jamie ustnej (per os),

• w przewodzie słuchowym zewnętrznym,

• w odbycie (per rectum),

• w pochwie.

Temp. ciała mierzona w jamie ustnej jest wyższa od mierzonej pod pachą o 0,3°C.

Temp. ciała mierzona w odbycie jest wyższa od mierzonej pod pachą o 0,5°C.

U osób dorosłych najczęściej temp. ciała mierzy się pod pachą. Termometr musi być umieszczony w dole pachowym i uciśnięty przez dwie warstwy skóry, a skóra musi być sucha, aby uzyskać wiarygodny wynik. Podobnie jak w przypadku pomiaru w pachwinie. Czas pomiaru wynosi 5 - 10 min.

Pomiar temp. ciała w przewodzie słuchowym zewnętrznym jest wykonywany u niemowląt i małych dzieci oraz u osób nieprzytomnych najczęściej termometrem elektrycznym. Czas pomiaru wynosi ok. 3 s.

Rodzaje termometrów

1.Rtęciowy (obecnie wycofany)

2.Na bazie alkoholu lub innych nieszkodliwych metali

3.Elektroniczny

4.Paskowy

5.Bez dotykowy

---