Chemioterapia nowotworów
Celem stosowania leków przeciwnowotworowych jest wyeliminowanie komórek nowotworowych przy jednoczesnym jak najmniejszym uszkodzeniu zdrowych komórek gospodarza.
Punktem uchwytu leków cytotoksycznych mogą być mechanizmy molekularne, odpowiedzialne za swoiste cechy komórek nowotworowych:
niekontrolowaną proliferację (zaburzenia cyklu komórkowego i mechanizmów apoptozy)
odróżnicowanie
inwazyjność (brak zahamowania kontaktowego)
tworzenie przerzutów.
APOPTOZA
Inne typy smierci komórki
U podstaw nowotworzenia leżą zaburzenia regulacji cyklu komórkowego….
Dysregulation of cell cycle control
… oraz mechanizmów regulacji apoptozy (eliminacji zmienionych komórek)
Podstawowym mechanizmem działania leków przeciwnowotworowych jest „zmuszenie” zmienionych komórek do apoptozy lub innych form „programowej” śmierci.
Obecnie stosowane leki:
bezpośrednio uszkadzają zmienione komórki (np. leki cytotoksyczne - cytostatyki)
hamują kluczowe dla wzrostu guza działanie hormonów
(np. antagoniści receptorów dla hormonów)
nasilają przeciwnowotworową odpowiedź immunologiczną gospodarza
(np. modulatory odpowiedzi biologicznej).
Grupy leków przeciwnowotworowych
Leki cytotoksyczne (CYTOSTATYKI)
Leki alkilujące
Antymetabolity
Antybiotyki przeciwnowotworowe
Leki pochodzenia roślinnego
Hormony i związki modyfikujące działanie hormonów
Inne leki przeciwnowotworowe
Cytostatyki - mechanizmy działania
Leki nieswoiste dla fazy
leki alkilujące
bleomycyna
M
G 1
S
G 2
G 0
Leki swoiste dla fazy S
antymetabolity
kamptotecyny
Leki swoiste dla fazy M
alkaloidy barwinka
etopozyd
tenipozyd
Cytostatyki - działanie zależne od cyklu komórkowego
W zależności od typu nowotworu liczba komórek w fazie spoczynku (G0) i liczba komórek proliferujących (G1, S, G2, M) może się znacznie się różnić (typowo guzy 90% G0, białaczki 10% G0).
Mechanizm działania decyduje, w której fazie cyklu komórki będą najbardziej wrażliwe na działanie leku (swoistość dla fazy cyklu). Leki fizycznie uszkadzające DNA działają także, chociaż słabiej, na komórki w fazie spoczynkowej (frakcja komórek proliferujących jest zawsze bardziej podatna na działanie cytostatyków!).
Ze względu na toksyczność, cytostatyki podawane są w sposób przerywany. Każdy cykl chemioterapii eliminuje ten sam procent komórek nowotworowych. Zniszczenie nowotworu lub czasem jedynie zahamowanie jego wzrostu wymaga wielokrotnego podawania leków (np. przy założeniu, że leki niszczą 99% komórek, a guz składa się z 108 komórek, po pojedynczym cyklu leczenia pozostanie wciąż 106 żywych komórek nowotworowych).
Większość obecnie stosowanych cytostatyków ukierunkowana jest na hamowanie proliferacji, i po ich zastosowaniu występują typowe działania niepożądane, spowodowane uszkodzeniem „odnawialnych” tkanek gospodarza i narządów eliminujących leki.
Oprócz tego niektóre cytostatyki wykazują swoistą toksyczność (np. kardiomiopatia po antracyklinach).
po zastosowaniu leków cytostatycznych, zwłaszcza w przypadku ostrych białaczek i niektórych chłoniaków może wystąpić zespół lizy (tumor lysis syndrome), spowodowany nagłym rozpadem dużej liczby komórek nowotworowych, charakteryzujący się hyperkaliemią, hyperfosfatemią, hypokalcemią, hyperurykemią i niewydolnością nerek
większość leków cytostatycznych drażni strefę chemowrażliwą rdzenia przedłużonego i wywołuje uciążliwy zespół ANE (anorexia, nausea, emesis)
użycie leków cytostatycznych, w perspektywie lat sprzyja wystąpieniu nowotworów wtórnych
* - niektóre cytostatyki są w małych dawkach używane jako leki immunosupresyjne
Zwłóknienie, marskość wątroby
Uszkodzenie wątroby
Wypadanie włosów
Uszkodzenie mieszków włosowych
Zaburzenia wchłaniania, biegunka,
Uszkodzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego (mucositis)
Leukopenia (upośledzenie odporności* i zwiększone niebezpieczeństwo zakażeń), trombocytopenia (krwawienia), niedokrwistość,
Uszkodzenie szpiku (mielosupresja)
Leki alkilujące
Alkilując atomy azotu guaniny (w mniejszym stopniu cytozyny i adeniny) w DNA powodują powstanie wiązań krzyżowych w obrębie DNA (a także wiązań DNA-białko, DNA-RNA), uszkodzenie DNA oraz zahamowanie replikacji i transkrypcji. Leki alkilujące nie są swoiste dla cyklu (chociaż najlepiej działają w fazie S).
Bleomycyna
cisplatyna
daunorubicyna
Leki alkilujace destabilizują strukturę DNA…
… i zapoczątkowują apoptozę.
Pochodne iperytu azotowego:
CHLORMETYNA (najstarszy, najszybciej działający, użyteczny w leczeniu ziarnicy złośliwej)
CYKLOFOSFAMID aktywny po przekształceniu przez enzymy wątrobowe, używany także jako lek immunosupresyjny.
Oprócz typowych wywołuje nietypowe działanie niepożądane: krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, które leczymy podając donory grup -SH (MESNA, N-acetylocysteina). Zapaleniu zapobiega również (łączne z podaniem leku) nawadnianie chorego (i.v) i stosowanie diuretyków (furosemid).
Związkami o podobnym działaniu są IFOSFAMID i TROFOSFAMID.
ESTRAMUSTYNA (połączenie pochodnej iperytu z estrogenem)
CHLORAMBUCYL (stosowany w przewlekłej białaczce limfatycznej)
MELFALAN (stosowany w szpiczaku mnogim)
Pochodne nitrozomocznika
LOMUSTYNA (CCNU), KARMUSTYNA (BCNU), SEMUSTYNA (methyl-CCNU) (wyjątkowo lipofilne - dobrze przenikają do centralnego układu nerwowego,
Estry kwasu sulfonowego
BUSULFAN, TREOSULFAN (wybiórczo hamuje powstawanie granulocytów, stosowany w przewlekłej białaczce granulocytowej. Oprócz typowych działań niepożądanych może wywołać przebarwienia skóry i zwłóknienie płuc oraz okluzyjną chorobę żył wątrobowych)
Leki o działaniu podobnym do działania leków alkilujących
CISPLATYNA (nieorganiczny kompleks platyny o niejasnym mechanizmie działania, łączy się z DNA, zabija komórki nowotworowe niezależnie od fazy cyklu.
Względnie mniej mielotoksyczna, ale częściej wywołuje ciężkie wymioty, może być nefrotoksyczna (zapobieganie: nawadnianie+diuretyki, stosowanie Amifostyny) i ototoksyczna (szum w uszach, upośledzenie słuchu). Niezwykle użyteczna w leczeniu guzów jąder, jajników i pęcherza moczowego. Używana z winblastyną i bleomycyną spowodowała przełom w leczeniu nienasieniakowych nowotworów jądra. Związki nieco mniej toksyczne: KARBOPLATYNA, OKSALIPLATYNA
PROKARBAZYNA (lek o niejasnym mechanizmie działania, hamuje syntezę DNA, RNA i białek, powoduje fragmentację chromosomów, działa niezależnie od fazy cyklu. Posiada kilkanaście metabolitów o potencjalnym działaniu toksycznym (jeden z nich hamuje MAO - interakcje!), a jej metabolizm generuje H2O2. Oprócz typowych działań niepożądanych może powodować anemię hemolityczną, reakcję disulfiramową, uszkodzenie płuc i wysypki skórne (zwłaszcza stosowana z fenytoiną). Użyteczna w leczeniu ziarnicy złośliwej.
DAKARBAZYNA (użyteczna w leczeniu ziarnicy złośliwej)
ALTRETAMINA (inaczej: heksametylmelamina, stosowana tylko doustnie, użyteczna w leczeniu raka jajnika. Względnie mało mielotoksyczna, częściej wywołuje nudności i wymioty. Może uszkadzać obwodowy układ nerwowy (nueropatie). Pochodna do podawania dożylnego: PENTAMETYLMELAMINA.
TEMOZOLOMID (lek przenika dobrze do CSN - leczenie guzów CSN)
TIOTEPA ogólnie w raku sutka, jajnika, miejscowo w leczeniu raka pęcherza moczowego i do jam ciała w celu zmniejszenia wysięków nowotworowych (wodobrzusze, wysięk opłucnowy)
Ogólny mechanizm działania polega na kompetycyjnym hamowaniu różnych enzymów zaangażowanych w syntezę nukleotydów potrzebnych do tworzenia kwasów nukleinowych. Antymetabolity są lekami swoistymi dla fazy S cyklu (chociaż działają także w fazie G1).
fluorouracil
Antymetabolity
mielosupresja
białaczka włochatokomórkowa
kladrybina
mielosupresja,
neurotoksyczność (obwodowa neuropatia, ślepota, porażenia, śpiączka)
przewlekła białaczka limfatyczna
fludarabina metabolizowana do trójfosforanu, hamuje polimeraze DNA
mielosupresja
owrzodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego,
uszkodzenie wątroby (żółtaczka cholestatyczna)
Rozkładana przez oksydazę ksantynową - w czasie terapii inhibitorem oksydazy ksantynowej (allopurynol) należy zmniejszyć jej dawkowanie (tioguanina nie wymaga zmniejszenia dawki).
ostre białaczki
przewlekła białaczka szpikowa
merkaptopuryna przekształcana w komórce przez fosforybozylo-transferazę hipoksantynowo-guaninową (HGPRT) do formy aktywnej, hamującej metabolizm puryn.
Wiąże w komórce wolne grupy -SH.
lek podobny: tioguanina
ANTYMETABOLITY PURYN
mielosupresja
łysienie, uszkodzenie śluzówki przewodu pokarmowego, uszkodzenie wątroby i nerek,
zaburzenia neurologiczne
Zmniejszenie toksyczności przez
podawanie leukoworyny (folinian wapnia) oraz nawadnianie i alkalizację moczu
trimetreksat jest mniej toksyczny
białaczki
wiele guzów litych
W mniejszych dawkach stosowany jako lek przeciwzapalny (reumatoidalne zapalenie stawów, ciężka astma) i immunosupresyjny
metotreksat
inhibitor reduktazy dihydrofolianu. Hamuje powstawanie tetrahydrofolianu, który służy jako kofaktor do syntezy zasad purynowych oraz metabolizmu reszt węglowych
Lek podobny: trimetreksat
ANTYMETABOLITY KWASU FOLIOWEGO
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
ZASTOSOWANIE
LEK
Mechanizm działania
jak fluorouracyl
raka sutka z przerzutami
kapecytabina
przekształcana do fluorouracylu
względnie mniej mielotoksyczna
zespół grypopodobny
wysypki skórne
uszkodzenie wątroby
rak płuc
rak trzustki
rak pęcherza moczowego
gemcytabina
lek o budowie i działaniu zbliżonym do cytarabiny,
mielosupresja
nudności wymioty
zespół grypopodobny
wysypka plamisto-grudkowa
zapalenie spojówek (ulgę przynosi podanie glikokortykosterydów)
w czasie terapii wysokimi dawkami może wystąpić ostry obrzęk płuc i leucoencephalitis.
ostra białaczka
przełom blastyczny przewlekłej białaczki szpikowej
chłoniaki o dużej złośliwości
cytarabina
fosforylowana do trifosforanu hamuje replikację i naprawę DNA
mielosupresja,
uszkodzenie śluzówki przewodu pokarmowego (biegunka)
nudności i wymioty
zespół dłoń-stopa
(bolesny rumień ze złuszczaniem naskórka z dłoni i stóp)
Leczenie wielu guzów litych (zwłaszcza nowotwory przewodu pokarmowego)
Może być stosowany miejscowo w raku skóry
fluorouracyl
fosforylowany w komórce do monofosforanu fluorodezoksyurydyny (FDUMP), który kompetycyjnie hamuje syntezę tymidylanu, a w konsekwencji DNA
ANTYMETABOLITY PIRYMIDYN
Antybiotyki cytotoksyczne
Duża grupa leków o różnej budowie i zróżnicowanych mechanizmach działania. Z wyjątkiem bleomycyny są lekami swoistymi dla cyklu (działają najsilniej na komórki w fazie S, ale również na komórki w fazie G2)
nudności i wymioty
mielosupresja
owrzodzenia śluzówki jamy ustnej
proctitis
choroba okluzyjna żył wątrobowych
guz Wilmsa oraz rhabdomyosarcoma (składnik schematu VAC)
choriocarcinoma
daktynomycyna
(aktynomycyna D)
wiąże się z DNA, hamuje replikację i transkrypcję, hamuje topoizomerazę II
INNE ANTYBIOTYKI CYTOTOKSYCZNE
mielosupresja
łysienie
nudności i wymioty
zaburzenia czynności wątroby i nerek,
zespół hemolityczno-mocznicowy
osteosarcoma
rak trzustki
rak pęcherza moczowego (dopęcherzowo)
przewlekła białaczka szpikowa
mitomycyna C
jej aktywny metabolit alkiluje azot guaniny w DNA
zwłóknienie płuc: (10% chorych)
zapobieganie przez stosowanie glikokortykosterydów)
gorączka
wysypki skórne: („pęcherze bleomycynowe”)
przebarwienia skóry, rumień dłoni
reakcje alergiczne
chłoniaki
ziarnica złośliwa (składnik schematu ABVD)
guzy jąder,
rak płaskokomórkowy w obszarze głowy i szyi
rak prącia
rak sromu
bleomycyna
chelatuje żelazo i w tym połączeniu generuje wolne rodniki, które fragmentują DNA. Działanie nie zależy od cyklu komórkowego
nudności i wymioty
mielosupresja, łysienie
uszkodzenie mięśnia sercowego
zaburzenia rytmu, niewydolność
zapobieganie przez podawanie wewnatrzkomórkowego chelatora żelaza- dezrazoksanu
chłoniaki, białaczki
wiele guzów litych
ziarnica złośliwa (składnik schematu ABVD)
doksorubicyna
wiąże się z DNA, hamuje replikację i transkrypcję, hamuje topoizomerazę II
Leki podobne:
epirubicyna
idarubicyna aklarubicyna, daunorubicyna
ANTYBIOTYKI ANTRACYKLINOWE
Leki pochodzenia roślinnego
Liczna grupa substancji cytotoksycznych, wyizolowanych z roślin. Główne mechanizmy działania to upośledzenie funkcji wrzeciona podziałowego (alkaloidy barwinka, taksany - swoiste dla fazy M cyklu) oraz blokowanie topoizomeraz (lignany, kamptotecyny - działające głównie na komórki w fazie G2 i S).
Działanie na mikrotubule
mielosupresja (neutropenia)
łysienie
uszkodzenie śluzówki p. pok.
neuropatia obwodowa
bóle mięśni i stawów
różne reakcję alergiczne
zapobieganie: glikokortykosterydy i blokery rec. H1)
zaawansowany rak piersi rak jajnika
czerniak
paklitaksel
docetaksel
wyizolowane z kory drzewa cisu pacyficznego (obecnie otrzymywane półsyntetycznie z bakkatyny izolowanej z europejskich gatunków cisa), stabilizują polimery mikrotubul i hamują mitozę.
TAKSANY
neurotoksyczność (winkrystyna)
- obwodowy układ nerwowy (zaburzenia czucia i przewodnictwa nerwowo-mięśniowego)
- autonomiczny układ nerwowy (zaparcia, niedrożność porażenna jelit, atonia pęcherza moczowego)
- ośrodkowy układ nerwowy (zaburzenia widzenia i połykania, porażenie nerwu twarzowego)
mielosupresja (winblastyna, windezyna, winorelbina).
winkrystyna:
Ziarnica złośliwa (schemat MOPP)
rhabdomyosarcoma (schemat VAC)
chłoniaki
ostre białaczki
winblastyna:
Ziarnica złośliwa w schemacie ABVD
rak jądra (schematy VBC, VBE)
mięsak Kaposiego (AIDS)
windezyna:
Ostre białaczki
Czerniak
winorelbina:
Rak płuca
Rak piersi z przerzutami
winkrystyna winblastyna
windezyna
winorelbina
wiążą się z tubuliną, hamują jej polimeryzację i powstawanie wrzeciona mitotycznego.
Hamują funkcje komórki zależne od polimeryzacji tubuliny (np. transport aksonalny!).
Pomimo przynależności do jednej grupy leki te różnią się istotnie zastosowaniem i toksycznością
ALKALOIDY BARWINKA (Vinca rosea)
Hamowanie topoizomerazy I
Hamowanie topoizomerazy II
zapalenie błony śluzowej jelit biegunka.
rak okrężnicy i odbytnicy
rak żołądka
rak jajnika
drobnokomórkowy rak płuca
irinotekan
topotekan
silatekan
wyizolowane z Campthotheca accuminata, hamują topoizomerazę I
KAMPTOTECYNY
mielosupresja
nudności i wymioty
łysienie
hipotensja ortostatyczna
reakcje alergiczne
drobnokomórkowy rak płuca
chłoniaki
ostra białaczka monocytowa
nowotwory jąder
rak jajnika
choriocarcinoma
etopozyd
tenipozyd
wyizolowane z korzenia mandragory, blokują topoizomerazę II, działają na komórki w fazie G2
POCHODNE PODOFILOTOKSYNY
Hormony i związki modyfikujące działanie hormonów
Proliferacja komórek niektórych nowotworów zależy od działania hormonów (nowotwory hormono-zależne, głównie guzy piersi i prostaty). W leczeniu, zależnie od potrzeby wykorzystuje się antagonistów receptorów dla hormonów, hormony o przeciwnym działaniu oraz inhibitory powstawania hormonów.
VIP-oma
gastrinoma
glucagonoma
rakowiak
analogi somatostatyny (oktreotyd, lanreotyd, wapreotyd)
hamują wydzielanie hormonów w przewodzie pokarmowym
hormonozależne guzy prostaty i sutka
mięśniaki macicy
stosowane także w leczeniu endometriozy
analogi Gn-RH
(goserelina, buserelina, triptorelina, leuprolid)
podane we wstrzyknięciu podskórnym powodują długotrwałe zahamowanie wydzielania gonadotropin z przysadki.
stosowane w nowotworach endometrium i nerek.
gestageny
androgeno-zależne guzy prostaty
estrogeny
znoszą działanie androgenów w prostacie
fosfestrol
przekształcany do stilbestrolu (działanie estrogenne) w tkance gruczołu krokowego
chłoniaki
białaczki
w przypadku przerzutów do CSN używane do obniżania wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego
glikokortykosterydy
oprócz działania przeciwzapalnego i immunosupresyjnego, silnie hamują proliferację limfocytów
HORMONY
zaburzenia ruchowe
oczopląs, zawroty głowy wysypka
(dotyczą głównie aminoglutetimidu)
W przypadku aminoglutetimidu należy stosować terapię zastępczą glikokokortykosterydami
leki wspomagajace w zaawansowanym raku sutka
aminoglutetymid
anastrozol
formestan
eksemestan
hamują aromatazę odpowiedzialną za powstawanie estrogenów w tkankach obwodowych (sutek!), ale nie w jajniku.
INHIBITORY SYNTEZY HORMONÓW
ginekomastia
uszkodzenie wątroby
androgeno-zależne guzy prostaty
octan cyproteronu
flutamid
bikalutamid
blokują receptory dla androgenów
uderzenia gorąca
nudności i wymioty
zaburzenia miesiączkowania
zakrzepy i zatory
leczenie i profilaktyka raka sutka
tamoksyfen
toremifen
fulwestrant
blokują receptory dla estrogenów
ANTAGONIŚCI RECEPTORÓW DLA HORMONÓW
Inne leki przeciwnowotworowe
Do tej grupy zaliczono modulatory odpowiedzi biologicznej na nowotwór (przeciwciała, cytokiny, interferony, adjuwanty) oraz najważniejsze nowe i użyteczne starsze leki przeciwnowotworowe. Szczegółowe omówienie zastosowania izotopów promieniotwórczych (32P - leczene czerwienicy prawdziwej oraz 131J - guzy tarczycy, oraz wole nadczynne) znajduje się w podręcznikach medycyny nuklearnej
Uszkodzenie naczyń
(capillary-leak syndrome: obrzęki, uszkodzenie nerek, hipotonia)
trombocytopenia, anemia
czerniak
rak jasnokomórkowy nerki z przerzutami
interleukina-2
(aldesleukina)
stymuluje limfocyty T i B, komórki NK i LAK
zespół grypopodobny
niedokrwistość
rak nosogardzieli
stosowany jako immunomodulator w leczeniu stwardnienia rozsianego.
interferon β
zespół grypopodobny
nudności, wymioty
białaczka włochatokomórkowa
stosowany jako immunomodulator w przewlekłej chorobie ziarniniakowej (CGD).
interferon γ
poważne zaburzenia neuropsychiatryczne (depresja, reakcje psychotyczne, drgawki)
zespół grypopodobny (gorączka, dreszcze,bóle mieśniowe, zapobieganie -paracetamol na 30 minut przed podaniem interferonu)
białaczki
(zwłaszcza włochatokomórkowa)
obiecujące wyniki w wielu innych nowotworach
jako leki przeciwwirusowe w wirusowym hepatitis typu B i C
interferon α2A i α2B
INTERFERONY i CYTOKINY
różne typy reakcji alergicznych
wspomaganie terapii innymi lekami
(BCG, pachymaran, lentinan) wyciągi bakteryjne, wzmagają zdolność układu immunologicznego do eliminacji komórek nowotworowych
ADJUWANTY BAKTERYJNE
alemtuzumab: przeciwciało monoklonalne przeciw CD52 limfocytów.
Używany w leczeniu przewlekłej białaczki limfatycznej z limfocytów B.
ibritumomab: przeciwciało monoklonalne przeciw CD20 sprzężone z izotopem 90Y
tositumomab: przeciwciało monoklonalne przeciw CD20 sprzężone z izotopem 131I
przykłady tzw. immunotargetingu (wybiórcze niszczenie komórek z ekspresją CD20). W użyciu w opornych na leczenie chłoniakach.
groźne objawy związane z infuzją
(gorączka, dreszcze, nudności, zaczerwienienie skóry, reakcja anafilaktyczna)
zespół lizy
objawy skórne (rumień, pęcherze)
owrzodzenia śluzówki p.pok.
limfopenia
(pogorszenie przebiegu zakażeń, zwłaszcza wirusowych - hepatitis B!)
chłoniaki złośliwe
(wywodzące się z komórek B)
rituksymab
Przeciwciało monoklonalne przeciw CD20 limfocytów B
objawy związane z infuzją (gorączka, dreszcze, nudności, zaczerwienienie skóry, reakcja anafilaktyczna)
kardiomiopatia
uszkodzenie płuc
rozsiany rak piersi z silną ekspresją receptora HER2
trastuzumab (herceptyna)
przeciwciało monoklonalne przeciw przeciwko receptorowi HER2/ERBB2, którego podstawowym ligandem jest naskórkowy czynnik wzrostu (EGF).
PRZECIWCIAŁA
zespół RA-APL
(gorączka, uszkodzenie płuc, wysięki do jam ciała, zaburzenia kurczliwości serca, przyrost wagi ciała)
obrzęki kończyn
teratogenność
ostra białaczka promielocytarna
stosowana miejscowo w leczeniu niektórych postaci trądzika pospolitego
tretynoina
(kwas trans-retinowy)
indukuje różnicowanie w wielu typach komórek.
różne reakcje alergiczna (łącznie z ciężką anafilaksją)
hamowanie krzepnięcia krwi
hiperglikemia
senność
leukopenia, małopłytkowość
ostra białaczka limfoblastyczna
asparaginaza
(krisantaspaza)
enzym rozkładający asparaginę, niszczy komórki białaczkowe, które w przeciwieństwie do zdrowych, nie mogą same syntetyzować tego aminokwasu
mielosupresja (leukopenia)
anemia megaloblastyczna
nudności i wymioty
biegunka
osutka plamisto-grudkowa
czerwienica
czerniak
stosowany także w anemii sierpowatokrwinkowej
hydroksykarbamid
(hydroksymocznik)
hamuje przemianę rybonukleotydów w dezoksyrybonukleotydy. Zatrzymuje cykl komórkowy w fazie S / G 2.
sedacja
depresja
neuropatia obwodowa
teratogenność
szpiczak mnogi
testowany z dobrym skutkiem w leczeniu wielu innych nowotworów
talidomid
niejasny mechanizm działania, prawdopodobnie hamowanie angiogenezy
erlotynib, gefitynib: inhibitory kinazy tyrozynowej swoistej dla receptora nabłonkowego czynnika wzrostu (EGFR).
Użyteczne w leczeniu raka płuc (niedrobnokomórkowego)
nudności i wymioty
biegunka
uszkodzenie wątroby
neutropenia
trombocytopenia
obrzęk oczodołów
przełom w leczeniu przewlekłej białaczki szpikowej
(70-90% remisji)
testowany z dobrym skutkiem w leczeniu wielu innych nowotworów
imatynib
(Gleevec)
inhibitor kinazy tyrozynowej BCR-ABL patologicznie nadaktywnej w komórkach nowotworowych, szczególnie białaczkowych
Lek podobny: Dasatynib
WYBRANE INNE LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE
Kinaza BCR-ABL
imatynib
zespół RA-APL
(gorączka, uszkodzenie płuc, wysięki do jam ciała, zaburzenia kurczliwości serca, przyrost wagi ciała)
obrzęki kończyn
teratogenność
ostra białaczka promielocytarna
stosowana miejscowo w leczeniu niektórych postaci trądzika pospolitego
tretynoina
(kwas trans-retinowy)
indukuje różnicowanie w wielu typach komórek.
różne reakcje alergiczna (łącznie z ciężką anafilaksją)
hamowanie krzepnięcia krwi
hiperglikemia
senność
leukopenia, małopłytkowość
ostra białaczka limfoblastyczna
asparaginaza
(krisantaspaza)
enzym rozkładający asparaginę, niszczy komórki białaczkowe, które w przeciwieństwie do zdrowych, nie mogą same syntetyzować tego aminokwasu
mielosupresja (leukopenia)
anemia megaloblastyczna
nudności i wymioty
biegunka
osutka plamisto-grudkowa
czerwienica
czerniak
stosowany także w anemii sierpowatokrwinkowej
hydroksykarbamid
(hydroksymocznik)
hamuje przemianę rybonukleotydów w dezoksyrybonukleotydy. Zatrzymuje cykl komórkowy w fazie S / G 2.
sedacja
depresja
neuropatia obwodowa
teratogenność
szpiczak mnogi
testowany z dobrym skutkiem w leczeniu wielu innych nowotworów
talidomid
niejasny mechanizm działania, prawdopodobnie hamowanie angiogenezy
erlotynib, gefitynib: inhibitory kinazy tyrozynowej swoistej dla receptora nabłonkowego czynnika wzrostu (EGFR).
Użyteczne w leczeniu raka płuc (niedrobnokomórkowego)
nudności i wymioty
biegunka
uszkodzenie wątroby
neutropenia
trombocytopenia
obrzęk oczodołów
przełom w leczeniu przewlekłej białaczki szpikowej
(70-90% remisji)
testowany z dobrym skutkiem w leczeniu wielu innych nowotworów
imatynib
(Gleevec)
inhibitor kinazy tyrozynowej BCR-ABL patologicznie nadaktywnej w komórkach nowotworowych, szczególnie białaczkowych
Lek podobny: Dasatynib
WYBRANE INNE LEKI PRZECIWNOWOTWOROWE
Ogólne zasady chemioterapii przeciwnowotworowej
Chemioterapia wskazana jest w wypadku procesów uogólnionych i obecności przerzutów. W przypadku niektórych guzów litych chemioterapia jest leczeniem z wyboru (np. rak drobnokomórkowy płuca). W przypadku procesów umiejscowionych głównym leczeniem jest leczenie lokalne tj. interwencja chirurgiczna i radioterapia.
Chemioterapia może być jedyną metodą leczenia choroby nowotworowej lub może być stosowana jako chemioterapia wspomagająca (adjuvant chemiotherapy, podawanie leków po zabiegu chirurgicznym w celu eliminacji mikroprzerzutów) oraz chemioterapia wstępnie wspomagająca (neoadjuvant chemiotherapy, podawanie leków przed interwencją chirurgiczną w celu zmniejszenia masy guza.
Chemioterapia może być stosowana jako leczenie systemowe oraz miejscowo (podawanie leków do tętnicy zaopatrującej dany obszar np. do tętnicy wątrobowej w przypadku przerzutów do wątroby).
Zasadą jest stosowanie kilku leków przeciwnowotworowych jednocześnie (polichemioterapia skojarzona) lub kolejno (polichemioterapia sekwencyjna) - stosowanie wielolekowych schematów leczenia (np. ABVD, MOPP w ziarnicy złośliwej). Pozwala to na zmniejszenie wymaganych dawek i ograniczenie działań niepożądanych, zwiększenie częstości remisji (synergizm leków działających na różne punkty uchwytu) i ograniczenie występowania wtórnej oporności na leki.
Leczenie ostrych białaczek przebiega typowo w kilku etapach: indukcji (radykalna redukcja liczby blastów białaczkowych), konsolidacji (dalsza redukcja do poziomu niewykrywalnego), reindukcji (nie zawsze stosowana, powtórzenie fazy indukcji dla pełnego wyeliminowania resztkowych komórek białaczkowych), leczenia podtrzymującego (nie zawsze stosowane, kontynuacja łagodnej chemioterapii).
Jednym z najistotniejszych problemów chemioterapii jest rozwój przez komórki nowotworowe w czasie leczenia wtórnej oporności na leki.
Podstawowe mechanizmy oporności na leki to:
zahamowanie transportu leku do komórki (np. leki alkilujace)
aktywny transport na zewnątrz komórki (np. antracykliny) - zależny od błonowych P-glikoprotein, hamowany przez werapamil)
inaktywacja leku (metotreksat)
zahamowanie aktywacji leku (antymetabolity)
zwiększenie liczby lub mutacja punktu uchwytu leku (antymetabolity)
wytworzenie alternatywnego szlaku metabolicznego (antymetabolity)
nasilenie naprawy DNA (leki alkilujące)
W czasie chemioterapii obowiązuje aktywne zwalczanie najważniejszych działań niepożądanych leków przeciwnowotworowych
Mielosupresja największe nasilenie osiąga 10-14 dniach, a cofa się zwykle po 3-4 tygodniach. Przed następnym podaniem leków liczba neutrofili powinna być >3000/uL, a płytek >100000/uL. Niższe wartości nakazują często zmniejszenie dawek leków. W leczeniu neutropenii spowodowanej chemioterapią stosuje się czynniki wzrostu G-CSF (filgrastim, lenograstim) oraz GM-CSF (sargramostim, molgramostim). W przypadku ciężkiej małopłytkowości stosuje się IL-11 (oprelvekin). W przypadku ciężkiej niedokrwistości- erytropoetynę (epoietin alfa).
Wymioty: leczenie antagonistami receptorów 5-HT3 (ondansetron, granisetron, tropisetron), czasem skuteczne jest podawanie metoklopramidu (antagonista reseptorów dopaminy), deksametazonu, benzodiazepin, czy difenhydraminy.
Łysienie: zwykle zaczyna się 2-3 tygodnie po leczeniu i jest odwracalne. W zapobieganiu czasem (głównie w przypadku antracyklin) skuteczne jest stosowanie okładu z zimna w czasie podawania leku („zimny czepek”).
W czasie chemioterapii występuje upośledzenie płodności. Czas i stopień powrotu prawidłowych funkcji rozrodczych jest zmienny. Leki przeciwnowotworowe są teratogenne i embriotoksyczne. Po chemioterapii zaleca się ochronny, 2-letni okres antykoncepcji.
W terapii podtrzymującej ważne jest właściwe zwalczanie bólu, podaż kalorii i składników odżywczych, płynów i leczenie zaburzeń psychicznych (depresja).
Cytostatyki to leki TOKSYCZNE dlatego ich przygotowanie do wstrzyknięć i podawanie dożylne wymaga specjalnej ostrożności.
W przypadku wynaczynienia może dojść do martwicy tkanek
Postępowanie przy podaniu leku poza naczynie:
Przerwać wstrzykiwanie, w miarę możliwości odessać płyn pozanaczyniowy
Okolicę nasączyć deksametazonem (6-8 mg), kończynę ułożyć wyżej
W przypadku większości leków miejsce wynaczynienia oziębiać okładami z lodem (w przypadku alkaloidów vinca rosea, etopozydu i tenipozydu stosować suche ciepłe okłady)
Rozważyć ostrzyknięcie miejsca wynaczynienia
1-3 ml 8,4% NaHCO4 oraz miejscowo na skórę dimetylosulfotlenek (DMSO) (adriamycyna, daunorubicyna, mitomycyna)
150 U Hialuronidazy (alkaloidy vinca rosea)
2-4 ml 10% tiosiarczyn sodowy + woda do wstrzyknięć (4 : 6) (cisplatyna, daktynomycyna)
udokumentować zdarzenie
W razie martwicy opracować chirurgicznie
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Onkologia test, medycyna, onkologia
Metody diagnostyki nowotworow, Medycyna, Onkologia
Leczenie paliatywne w onkologii, Medycyna, Onkologia
rak odbytnicy, medycyna, onkologia
Przewlekła białaczka szpikowa(1), Pierwsza Pomoc Przedmedyczna, Medycyna, Onkologia
Rak przełyku, medycyna, onkologia
Onkologia-test 2008, MEDYCYNA O, Onkologia
Nowotwory dolnego odc. p. pok. całość, MEDYCYNA, onkologia
Leczenie systemowe, MEDYCYNA, onkologia
Przypadki kliniczne, Medycyna, Onkologia
więcej podobnych podstron