Prasa Drugiej Rzeczypospolitej - lata 1918 - 1926
Czynniki wpływające na rozwój prasy:
1. Sprzyjające: polityczne
szeroki zakres wolności: wolność słowa i prasy - Konstytucja marcowa 1921 (Art. 105 - zakaz cenzurowania i koncesjonowania prasy), swoboda rozpowszechniania na terenie całego kraju, swoboda informowania o pracach sejmu
system polityczny: parlamentarno-gabinetowy model rządów i system wielopartyjny (bez partii dominującej)
praktyka polityczna, wybory
zapotrzebowanie na informację - dzienniki
upolitycznienie prasy - budowanie partyjnych systemów prasowych (subsudiowanie prasy)
2. Ograniczające: gospodarczo - społeczne - kulturalne
ubogi, wyniszczony wojną kraj, ubogie społeczeństwo
anachroniczna struktura społeczna: przeludniona wieś - 64%, niewielki odsetek inteligencji (5%) i drobnomieszczaństwa (11%)
niski poziom wykształcenia
- Prasa rozwija się głównie w wielkich miastach,
- Kłopoty z dystrybucją i prenumeratą.
- Prasa regionalna - spadek po zaborach
- Głównym ośrodkiem wydawniczym jest Warszawa - połowa tytułów
- Inne ośrodki wydawnicze: Poznań, Lwów, Kraków Łódź
- Prasa mniejszości: co trzeci obywatel był z mniejszości narodowych.
Prasa zaczęła pełnić większą rolę w życiu społecznym:
1918 - 600 tytułów
1926 - 1600 tytułów
niskie nakłady w stosunku do liczby ludności:
rok 1924: 107 dzienników, tylko jeden w nakładzie 50 tys., cztery między 25 - 50 tys. reszta poniżej 5 tys. egzemplarzy
Prasa informacyjna i polityczna
Ruchy polityczne (narodowy, socjalistyczny, ludowy) budują lub rozbudowują swoje systemy prasowe.
Walka polityczna toczy się na łamach dzienników.
I. Prawica
1. Endecja - Narodowa Demokracja
- największy i najlepiej zorganizowany system prasowy
ponad 20 tytułów w kraju, 20% krajowego nakładu
„Gazeta Warszawska” - nieoficjalny organ Endecji,
red. Zygmunt Wasilewski, poważna publicystyka polityczna pióra czołowych działaczy, prestiżowa
„Gazeta Poranna 2 grosze” - lżejsza i popularniejsza, agresywna
W 1925 roku oba pisma łączą się w „Gazetę Warszawską Poranną”
Silne wpływy ND w:
- Wielkopolsce: „Kurier Poznański”
- Na wschodzie: „”Dziennik Wileński” i „Słowo Polskie” we Lwowie
- Słabe wpływy w Krakowie i na Śląsku
2. Chadecja - Stronnictwo Chrześcijańsko Narodowe
Dzienniki - Wojciech Korfanty
„Rzeczpospolita”: W-wa, od 1920 r., prawicowy, opiniotwórczy,
redaktorzy: Stanisław Stroński, potem Wojciech Korfanty
„Polonia” wydawana w Katowicach, mała, ale prestiżowa
„Głos Narodu” wydawany w Krakowie
3. Konserwatyści: elitarne, poważne, opiniotwórcze, dobra publicystyka
„Czas” krakowski - 10 tys.
„Słowo” wileńskie Stanisław Cat-Mackiewicz - 2-3 tys.
„Dziennik Poznański”
„Dziennik Powszechny” w Warszawie
4. Tytuły prawicowe nie związane z żadną partią:
„Kurier Warszawski” Konrada Olchowicza,
50 tys. nakładu, jeden z najpopularniejszych dzienników w Warszawie
poglądy prawicowo - centrowe, bliskie Endecji, ale nie związane z nią
mocne strony: publicystyka polityczna i dział zagraniczny
Dzienniki propiłsudczykowskie
„Kurier Poranny” Feliksa Ludwika Fryze
„Kurier Polski” liberalno - demokratyczny
II. Prasa ruchu ludowego
„IKC” PSL Piast, potem propiłsudczykowski
„Piast” polityczny tygodnik PSL „Piast” wydawany w Krakowie
„Gazeta Grudziądzka” Witold Kulerski, duży nakład (do 80 tys.)
III. Prasa lewicowa
1. PPS - około 50 tytułów, ale małych i słabych
„Robotnik”
od 1918 roku ukazuje się jawnie
cechy gazety partyjnej i informacyjnej
10 tys. nakładu
dobra publicystyka polityczna (Mieczysław Niedziałkowski)
jeden z najpoważniejszych dzienników w kraju
„Naprzód” - Kraków
2. PSL „Wyzwolenie”
„Wyzwolenie” - tygodnik, ok. 12 tys. nakładu
3. Nielegalna prasa komunistyczna - „Czerwony Sztandar”
Prasa popularna i sensacyjna
Pojawienie się nowego odbiorcy prasy:
człowiek pracujący w wielkim mieście
nie mający czasu ani ochoty na poważną prasę polityczną
nie interesujący się życiem partyjnym, ale sensacją polit. i obyczajową
traktujący prasę jako źródło informacji, ale przede wszystkim rozrywki
poszukujący informacji o swoim mieście: repertuaru kin, teatrów, relacji z imprez sportowych
Prasa sensacyjna - rewolwerowa - brukowa - masowa
zminimalizowany serwis informacyjny
maksymalna atrakcyjność
dużo zdjęć i ilustracji
krótkie teksty pisane prostym, potocznym językiem
wysoki nakład, niska cena
uproszczony obraz świata
dużo sensacji - kreowanie sensacji
swoista neutralność polityczna i światopoglądowa
„IKC” - Kraków, koncern „Pałac Prasy”
1910 r., Marian Dąbrowski - dobry organizator, wyczucie rynku
popularny, ale nie brukowy,
niezależny politycznie, ale związany z ugrupowaniami politycznymi
w czasie I wojny zdobył popularność w Galicji
po 1918 rozszerzył zasięg na Polskę centralną i zachodnią
w latach 20. pierwszy dziennik ogólnokrajowy
dodatki dla bardziej wyrobionych odbiorców
czasopisma: „Światowid”, „AS”
„Czerwoniaki” - Warszawa, koncern „Prasa Polska” S.A
„Kurier Czerwony” (od 1925 r.) założony w 1922 jako „Kurier Informacyjny i Telegraficzny” oraz „Kurier Poranny”
redaktorzy: Henryk Butkiewicz i Antoni Lewandowski
popularny w Warszawie i Polsce centralnej, oba po ok. 50 tys.
oba „Kuriery” to „czerwoniaki” - od koloru winiety, a nie poglądów
czasopisma
Czasopisma
Społeczno - kulturalne i polityczne
„Wiadomości Literackie”,
1924 r., Mieczysław Grydzewski
najpopularniejszy tygodnik kulturalno - literacki
układ gazety, lżejszy i nowatorski
opozycja wobec poważnych periodyków np. „Skamandra” (też Grydzewski)
„literacki brukowiec”
sukces czytelniczy
łamy otwarte dla autorów różnych orientacji estetycznych i politycznych,
orientacja liberalno demokratyczna i grupa Skamandra
informacje o życiu literackim i kulturze (plastyka, teatr, film) w kraju i na świecie
„Myśl Narodowa” - Endecja
„Droga” - środowisko piłsudczykowskie
Czasopisma popularne - służące rozrywce:
„Bluszcz” - dla kobiet (wyemancypowanych i pracujących)
„Mucha”, „Wolna Myśl - Wolne Żarty” - satyryczne
„Świat”, „Tygodnik Ilustrowany - magazyny
Prasa w latach 1926 - 1939
Wzrost zainteresowania prasą, ale dalej daleko za czołówką Europy
Czynniki wzmacniające rozwój prasy:
stabilizacja ekonomiczna (mimo kryzysu lat 1929-1932)
nawyk czytelnictwa jako norma kulturowa
zapotrzebowanie na informację
zwiększanie się liczby czytelników prasy
Zmiany w prasie:
poprawa wyglądu zewnętrznego
lepsza jakość papieru i druku
fotografia (również kolorowa)
większa atrakcyjność prasy
lepszy serwis inf., aktualność,
korzystanie z usług agencji
PAT Polska Agencja Telegraficzna (1000 pracowników)
Stały wzrost tytułów i nakładów prasy:
Rok |
Liczba tytułów |
1918 |
600 |
1926 |
1 200 |
1930 |
2 300 |
1939 |
3 500 |
Geografia wydawnicza:
Warszawa ; połowa tytułów (40%) około 1500 i nakładu
Duże ośrodki wydawnicze: Poznań, Lwów, Śląsk i Kraków
Lata 1926 - 1939
Warunki polityczne i prawne
Maj 1926 - zmiana sytuacji politycznej - obóz piłsudczyków:
Układ dwubiegunowy:
obóz rządzący- SANACJA oraz opozycja: Endecja, PPS, ruch ludowy
Polityka prasowa obozu władzy:
budowanie własnego systemu prasowego (dotychczas namiastka)
ograniczanie wpływów opozycyjnych tytułów
zaostrzenie przepisów: kary finansowe za zniewagę władzy oraz rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji
Ograniczanie wolności prasy:
Prawne:
Konstytucja kwietniowe z 1935 roku: zapewnia się wolność sumienia, słowa i zrzeszeń, ale z zastrzeżeniem, że wolności te ogranicza „dobro powszechne”. Pominięto wolność prasy.
1938 (listopad) - dekret prasowy prezydenta RP „kagańcowy”
prawo zajęcia tekstów przysługuje nie sądom, ale administracji
wysokie kary finansowe (konieczność likwidacji pisma)
obowiązek zamieszczania komunikatów urzędowych
dodatkowo: rozporządzenie o ochronie interesów państwa i ochronie imienia Józefa Piłsudskiego (również 1938 r.)
Pozaprawne:
cenzura represyjna: konfiskaty nakładu - straty finansowe: niesprzedany nakład, wycofywanie się reklamodawców
cenzura prewencyjna była dobrowolna, ale pisma się jej poddawały, nie chcąc narazić się na wysokie kary pieniężne
W latach 30. prasa należąca do sanacji lub jej sprzyjająca dominuje na rynku, prasa opozycyjna ma coraz większe kłopoty.
Coraz bardziej ogranicza się wolność słowa i swobodę wydawania prasy.
Prasa informacyjna i polityczna
I. Sanacja:
pozyskuje tytuły popularne i niezależne (np. przez wykupienie udziałów): „czerwoniaki” w Warszawie i „IKC” w Krakowie
sporadycznie likwiduje pisma opozycyjne „Gazeta Warszawska” 1935
kontroluje PAT (przez swoich ludzi)
wspiera finansowo tytuły przychylnych władzy
Własne pisma:
„Kurier Poranny” i „Kurier Polski” - Warszawa
„Gazeta Polska” 1929, oficjalny organ rządu, 30 tys.
„Polska Zbrojna” gazeta wojskowa, po 1926 organ rządowy, 10 tys.,
Gazety w: Katowicach, Lwowie, Wilnie,
Tytuły popierające:
Sanację poparli konserwatyści, a więc i ich prasa:
„Czas” krakowski, który przeniesiono do Warszawy w poł. L. 30.
„Słowo” wileńskie, coraz bardziej krytyczne, zwłaszcza po śmierci Piłsudskiego (Cat-Mackiewicz w obozie izolacyjnym w Berezie Kartuskiej)
„IKC”, „Czerwoniaki”, „Republika”
II. Opozycja:
1. Endecja
połączenie „Gazety Warszawskiej” i „Gazety Porannej 2 grosze”, nowy dziennik stał się lżejszy, choć poważny
„ABC” 1926, „Aktualny, bezpartyjny, ciekawy”, formalnie niezależny, formuła łącząca dziennik partyjny z prasą sensacyjną, dla mniej wybrednego czytelnika, podobnie jak „Wieczór Warszawski”. Z czasem oba dzienniki: „ABC” i „Wieczór” znalazły się w sferze wpływów sanacji.
„Kurier Warszawski” red. St. Stroński, dobrze redagowany, z czasem oddala się od endecji
Endecja najsilniejsza w Wielkopolsce - mocny „Wieczór Poznański”,
w innych miastach bez sukcesu
2. Chadecja
„Polonia” w Katowicach, 30 tys., utrzymał pozycję mimo sanacyjnej konkurencji „Polski Zachodniej” i szykan cenzury,
3. PPS
„Robotnik” Feliks Perl, potem Mieczysław Niedziałkowski, 20 - 30 tys.
„Naprzód” krakowski
4. Ruch ludowy, zjednoczony w 1930 roku
„Zielony Sztandar” - główny tygodnik Stronnictwa Ludowego
„Gazeta Grudziądzka” i tygodnik „Piast”
Prasa sensacyjna
Rozwój w latach 30. - zainteresowania nią ze strony czytelników i rządu
Połączenie prasy sensacyjnej z polityczną - wyraźne oblicze ideowe
Koncern „Prasa Polska” S.A. - prasa „czerwona”, Dom Prasy
wiele wysokonakładowych tytułów:„czerwoniaki” - „Kuriery”
„Dzień Dobry” i „Dobry Wieczór” - nowe dzienniki
czasopisma: „Cyrulik Warszawski”, „Kino”, „Przegląd Sportowy”
Dzienniki koncernu były podobne do siebie:
łączny nakład dzienników 200 tys.
rozbudowane działy miejskie
mało wytworne komentarze
atrakcyjne pierwsze strony z dużą fotografią i sensacyjnymi tytułami
okazjonalnie dobre nazwiska, aby zyskać ambitniejszych czytelników
Koncern „Republika” w Łodzi, mniejszy, ale wpływowy,
własność przedstawicieli przemysłu włókienniczego,
wpływy sanacji
dzienniki: „Republika”, „Express Ilustrowany”, „Express Wieczorny Ilustrowany”, „Gazeta 5 Groszy dla Wszystkich”
łączny nakład dzienników 160 tys.
oddziały w różnych miastach
komiksy dla dzieci i zaszyty powieściowe
Koncern Mariana Dąbrowskiego „Pałac Prasy”
dwa dzienniki: „IKC” i „Tempo Dnia” - popołudniówka od 1933 r.
czasopisma: satyryczne „Wróble na Dachu”, sportowe „Tempo”,
„Na Szerokim Świecie” - magazyn podróżniczy,
„IKC” w 1930 roku nakład 200 tys., rozchodzi się w całej Polsce, w 1939 roku nakład wynosi 100 tys.
koncern zatrudniał 1400 osób, w tym 200 w redakcjach,
najnowocześniejsza w kraju drukarnia
oddziały w najważniejszych miastach,
dobre zarobki, dobre pióra: Witold Giełżyński, Ksawery Pruszyński, Juliusz Mieroszewski, - zdecydowanie lepsze niż u „czerwoniaków”
„IKC” prezentował najwyższy poziom w prasie sensacyjnej
Sensacyjna prasa katolicka
Prasa katolicka: 27% rynku prasowego
„Orędownik” w Poznaniu, sensacyjny, związany z Narodową Demokracją
Wydawnictwo w Niepokalanowie
„Mały Dziennik” fenomen prasowy lat 30. - nakład 100 tys.
wydają OO. Franciszkanie z Niepokalanowa od 1935 roku
formuła: połączenie sensacji z ideologią katolicko - narodową, wydawcy sami reklamowali dziennik jako „ponadpartyjny, katolicki i używający zdrowej sensacji”
antykomunizm, antylewicowość, antysemityzm
stereotypy, uproszczony obraz świata i Polski
niskie koszty produkcji, kolportaż przez parafie
„Rycerz Niepokalanej” - miesięcznik w nakładzie 700 tys. egzemplarzy
„Kalendarz Rycerza Niepokalanej” osiągał nakład 1 miliona
Czasopisma
rozwój czasopism w latach 30.
zwiększenie się liczby czytelników - inteligencja powojenna
alternatywa wobec upolitycznionej i sensacyjnej prasy codziennej
sanacja bardziej interesuje się wysokonakładową prasą niż elitarnymi czasopismami, co daje im większą swobodę
„Wiadomości Literackie” Mieczysława Grydzewskiego
najpopularniejszy tygodnik kulturalny
otwarty, liberalny charakter, eklektyzm form i światopoglądów,
współpracują prawie wszyscy znaczący twórcy: Skamandryci, M. Pawlikowska-Jasnorzewska, K. Pruszyński, T. Boy-Żeleński
od 1927 r. „Kronika tygodniowa” - felieton Antoniego Słonimskiego
T. Boy-Żeleński: publicystyka społeczna, batalia o prawa kobiet (świadome macierzyństwo, rozwody)
krytyczna sympatia wobec sanacji,
odcinanie się od oficjalnej polityki kulturalnej władz - niezależność
własne nagrody literackie: redakcji i czytelników
Konkurencyjne tygodniki kulturalne powstałe w latach 30.
„Tęcza”, Poznań, prawicowo-katolicka,
„Zet” dwutygodnik, potem miesięcznik, poważny, intelektualny, elitarny
„Pion” bardziej popularny, wzorowany na „WL”, z inicjatywy sanacji w celu poszerzenia wpływów w środowiskach intelektualnych i twórczych
„Prosto z mostu” , 1935, endecja, dodatek literacki „ABC”,
„Kultura”, katolicki tyg. wydawany w Poznaniu, najlepszy tytuł katolicki
Pozycję utrzymały: „Bluszcz” i „Tygodnik Ilustrowany”
Czasopisma polityczne opozycji : wysoka cena, 12 - 15 tys.
Jerzy Giedroyć: „Bunt Młodych” i „Polityka”
młodzi konserwatyści
ambitna publicystyka polityczna
wybitne nazwiska: bracia Bocheńscy i Pruszyńscy, S. Kisielewski
„Odnowa” potem „Zwrot” prawicowo-centrowe
„Czarno na białym” centrowo - lewicowe
„Sygnały”, Lwów, lewicowe
Dziennikarstwo w Drugiej Rzeczpospolitej
profesjonalizacja zawodu (dochody z pisania dla prasy, free lance)
wykształcenie się samoświadomości zawodowej
wzrost znaczenia profesji
łączenie dziennikarstwa z czynnym uprawianiem polityki
wzrost liczby zawodowych dziennikarzy: w 1939 r. około 4 tysiące
rozwój szkolnictwa: od 1927 r. Wyższa Szkoła Dziennikarska, W-wa,
organizacja zawodowa: Związek Dziennikarzy RP
Wybitni dziennikarze Dwudziestolecia:
reportażyści: Ksawery Pruszyński, Melchior Wańkowicz, Konrad Wrzos,
felietoniści: Zygmunt Nowakowski, Antoni Słonimski,
publicyści: Stanisław Stroński, Stanisław Cat-Mackiewicz, Adolf Nowaczyński, Jerzy Szapiro, Marian Seyda,
dziennikarze wszechstronni: Tadeusz Boy-Żeleński,
Prasa w okresie II wojny światowej 1939 - 1945
1939: klęska kampanii wrześniowej: okupacja i koniec systemu prasy II RP
polityka okupantów:
likwidacja wszystkich instytucji kulturalnych i społecznych
instalacja nowych - własnych
System prasowy Generalnego Gubernatorstwa
Pełna kontrola informacji przez odcięcie od alternatywnych źródeł
zakaz wydawania jakichkolwiek prasy poza własną
zakaz odbierania jakichkolwiek informacji poza oficjalnymi - obowiązek oddania radioodbiorników władzom okupacyjnym
Budowa nowego systemu opartego na zasadach propagandy III Rzeszy
„prasa gadzinowa”:
Osiem dzienników informacyjnych (z mutacjami)
Kraków: „Goniec Krakowski” dla całej GG, 60 tys. i „Dziennik Poranny”, Warszawa: „Nowy Kurier Warszawski”, 200 tys.
Dzienniki w Radomiu, Częstochowie, Lublinie, potem: Lwów i Wilno
Czasopisma (około 50 tytułów, gł. tygodniki): zawodowe i oświatowe
Nowe kadry dziennikarskie (casus Józefa Mackiewicza)
Wysokie nakłady prasy i duże jej czytelnictwo, mimo propagandy:
Oficjalne komunikaty i rozporządzenia władz okupacyjnych
Ogłoszenia prywatne: kupno, sprzedaż, praca
Nawyki czytelnicze
Zawartość propagandowa „prasy gadzinowej”:
Deprecjonowanie II RP i obarczanie jej odpowiedzialnością za klęskę
Podkreślanie dokonań Niemców w Europie Środkowej
Wskazywanie na przejawy kultury niemieckiej w Polsce
Wskazywanie wroga: Żydzi, potem „bolszewizm”
Wydawnictwa udające konspiracyjne np. „Przełom”
Cel: wyrobienie przeświadczenia o potędze III Rzeszy, jej dominacji cywilizacyjnej i kulturowej oraz wynikającej z tego bezcelowości oporu
System prasowy pod okupacją ZSRR
Te same zasady co w GG:
likwidacja istniejących tytułów tworzenie nowych: 10
„Czerwony Sztandar” od 27 września 1939, wyd. we Lwowie,
Zawartość propagandowa:
Deprecjonowanie II RP i obarczanie jej odpowiedzialnością za klęskę
Teza o naturalności przyłączenia Kresów do ZSRR
Kadry: działacze komunistyczni
Prasa konspiracyjna
Represje okupanta
Problemy techniczne:
Finanse: nielegalny zakup papieru, energia, transport, itd.
Lokale (wentylacja, hałas), energia - zakonspirowane zasilanie
Wydawcy prasy:
Delegatura Rządu na Kraj i jej siły zbrojne (ZWZ - AK),
podporządkowane rządowi w Londynie
Od 1940 r. w Komendzie Głównej ZWZ działa Oddział Polityczno-Propagandowy, potem Biuro Informacji i Propagandy (BIP), koordynuje politykę wydawniczą. Pod koniec wojny w Tajnych Wojskowych Zakładach Wydawniczych drukowano miesięcznie: 230 tys. egzemplarzy druków, zużywano ponad 4,5 tony papieru. Dystrybucja wg. zasady: przeczytaj i podaj dalej
Cechy prasy ZWZ - AK i Delegatury:
dobry poziom edytorski
uniwersalny język i charakter
kontrast dla prasy gadzinowej: podtrzymuje na duchu, przekonuje do ostatecznego zwycięstwa
informuje o działaniach władz, akcjach podziemia w kraju i działalności Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie
informuje o porażkach Niemców i zbrodniach okupanta
propaguje kodeks etyczny: bezwzględny zakaz kolaboracji
Główne wydawnictwa ZWZ :
Dla Polaków
„Biuletyn Informacyjny” co tydzień, do 50 tys., informacje, oświadczenia władz państwa podziemnego, publicystyka polit.
„Wiadomości Polskie” i „Insurekcja”
Działalność dywersyjna pod kryptonimem „N”
pisma dla Niemców: żołnierzy, administracji GG, mieszkańców Rzeszy, wysoki poziom, dobra informacja i publicystyka
Imitacje prasy gadzinowej
Główne wydawnictwa Delegatury:
„Rzeczpospolita Polska” dwutygodnik
pisma fachowe: kultura, gospodarka, biuletyny inf. z nasłuchu radia
Najważniejsze pisma konspiracyjne innych ugrupowań współpracujących z Delegaturą:
PPS: około 50 tytułów: „WRN” (potem „Robotnik”) i „Wolność”
Stronnictwo Narodowe (NSZ): ok.30 tytułów: „Walka” „Sprawy Narodu”
SL „Roch” (BCh): „Żywią i Bronią”, „Przegląd”, „Ku zwycięstwu”
Stronnictwo Pracy: „Głos Warszawy” , potem „Reforma”
Prasa ugrupowań nie współpracujących z Delegaturą:
Obóz Polski Walczącej (OPW): „Słowo Polskie” i „Państwo Polskie”
Konwent Organizacji Niepodległościowych (KON): „Myśl Państwowa”
PPR : „Trybuna Wolności”
Radiostacja „Świt” z Londynu, ale udająca, że nadaje z GG
Powstanie Warszawskie: 130 tytułów różnych organizacji podziemnych
Przez dwa miesiące: jawny „Biuletyn Informacyjny”, 15 tys. egz.
Radiostacja „Błyskawica”
Prasa emigracyjna 1939 - 1989
Okres wojny
1939 - lato 1940 - Francja Od połowy 1940 roku - Wielka Brytania:
Prasa rządowa (Ministerstwo Informacji i Dokumentacji):
„Dziennik Polski” - nieoficjalny organ rządu
Pisma stronnictw i ugrupowań politycznych:
„Robotnik Polski” PPS, „Zielony Sztandar, „Myśl Polska” SN
Tytuły nawiązujące do przedwojennych:
„Wiadomości Polskie” Grydzewskiego
4. Tytuły dla wojska: „Dziennik Żołnierza”
Prasę wydawano wszędzie, gdzie byli Polacy: USA, Bliski Wschód,
Po drugiej wojnie światowej - prasa emigracyjna
Emigracja wojenna
I. Londyn
największa ilość gazet i czasopism, duże grono znanych wcześniej dziennikarzy
„Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”: linia emigracji londyńskiej:
1. Stosunek do kraju:
Niezłomna niezgoda na powojenną sytuację Polski
Niezgoda na utratę ziem wschodnich
Uznanie ciągłości prawnej władz na obczyźnie
2.Wewnętrzne sprawy emigracji: kontynuacja działalności politycznej
3.Misja emigracji (publicystyka Zygmunta Nowakowskiego „Dzwon Zygmunta”): strażnica wartości, tradycji i pamięci o przeszłości:
egzaltacja patriotyczna, żal za „dawnością” - II RP, agresja wobec „wrogów” (Niemców, Ukraińców, Rosjan, komunistów, inaczej myślących emigrantów: np. Gombrowicza, Miłosza, „Kultury”)
Czasopisma londyńskie
„Gazeta Niedzielna”: poczytny tygodnik katolicki, prosty i przystępny
„Wiadomości” : M. Grydzewski,
salon towarzyski inteligencji emigracyjnej tzw. niezłomnych:
Znane nazwiska emigracyjne
Wybitna publicystyka polityczna i kulturalna (choć tendencyjna)
Linia londyńskiej emigracji, konflikt ze środowiskiem „Kultury”
Popularność w latach powojennych, spadek w l. 70, koniec w 1981 r.
„Lwów i Wilno” tygodnik, S. Cat-Mackiewicz i J. Mackiewicz, do 1950 r.,
„Orzeł Biały” tyg. polityczno społeczny środowiska gen. Andersa:
Linia londyńska: niezłomność poglądów na kraj i rolę emigracji
Krytycyzm wobec „Kultury”
W poł. lat 60. przejęte przez Stowarzyszenia Polskich Kombatantów
Stosunkowo liczne czasopisma polityczne (organy ugrupowań) i naukowe
II. Najważniejsze tytuły prasy emigracyjnej poza Anglią
Francja: „Narodowiec” i „Kultura”
USA: istnieje prasa polonijna przedwojennej emigracji ekonomicznej, zaczynają w niej publikować uchodźcy wojenni.
Polskie dzienniki w USA : „Nowy Dziennik”, NY, od l. 70.
Kanada: „Związkowiec”
Nowe tytuły emigracyjne: lata 70. i 80.
Emigracja marcowa: „Aneks”: kwartalnik, A. Smolar,
Szwecja - Londyn
Emigracja solidarnościowa : „Puls”: kwartalnik, Londyn, l. 80 (wcześniej kraj),
„Kontakt”, „Zeszyty Literackie” - Paryż
Paryska „Kultura”
1947 - Rzym, Instytut Literacki Jerzego Giedroycia
1948 - październik 2000 r. - Maisons Laffitte
Miesięcznik poświęcony kulturze, literaturze, polityce, historii najnowszej, kwestiom społecznym i gospodarczym
Misja: integracja środowisk emigracyjnych oraz oddziaływanie na kraj
Program polityczny tzw. ewolucjonizm (publicystyka Juliusza Mieroszewskiego):
Nie ma szans na powrót do rzeczywistości przedwojennej. Uznanie rzeczywistości politycznej i geograficznej PRL za fakt dokonany
Zadaniem emigracji jest działalność na rzecz kraju. Trzeba myśleć o przyszłości, a nie rozpamiętywać przeszłość. Sytuację w kraju oceniać realnie, a nie według stereotypów ideologiczno-nacjonalistycznych
Trzeba oddziaływać na PRL, tak aby system stawał się coraz mniej represyjny i bardziej wrażliwy na racje społeczne
Stałe żądanie reform w kraju i poszerzania swobód demokratycznych
Wspólne działanie emigracji i społeczeństwa w kraju
Poparcie dla opozycji demokratycznej
Pojednanie ze wschodnimi sąsiadami (program ULB)
Zastąpienie bezwzględnej antyrosyjskości rozumnym antykomunizmem, czyli działanie na rzecz ewolucji ZSRR w kierunku demokracji, gdyż jest to jedyna szansa na suwerenność Polski
Środowisko „Kultury:
wybitni przedstawiciele kolejnych fal emigracji
Wysoki poziom publicystyki politycznej, ale i znakomite pismo literackie.
Leszek Kołakowski, Leopold Unger, Czesław Miłosz, Witold Gombrowicz, Gustaw Herling Grudziński