POJĘCIE PAŃSTWA i PRAWA
1) Definicja
Filozofia docieka ostatecznych podstaw, teoretycznych ludzkich poglądów i postaw (pogląd ujawnia się w postawie), w kwestiach istotnych dla życia jednostkowego, społecznego i duchowego (prawo i praworządność). Rola filozofii we współczesnym świecie rośnie, ponieważ nastąpiło całkowite rozchwianie układu wartości:
+ Nadprodukcja prawa - wszystko jest uregulowane, to mnożenie przepisów,
+ Niezależność władzy sądowniczej od wykonawczej (w Polsce nie ma takiej sytuacji - tak jest zapisane, ale sądy podlegają tak naprawdę Ministerstwu Sprawiedliwości, które jest agendą państwa),
+ Czy istnieją granice działań prawotwórczych? - coraz mniej sfer życia zostawionych jest do swobodnej dyspozycji - jak wyznaczać granice działania prawodawcy,
+ Biurokracja = kasta = zespół apolityczny (przynajmniej tak być powinno), wysoko profesjonalnych urzędników państwowych.
2) Przedmiot filozofii
a) filozofia a nauka
Mniemanie (przypuszczenie)-Ogół przeświadczeń, o których ludzie sądzą, że są prawdziwe.
Zastanawiamy się co w tym zbiorze mniemań ludzkich jest prawdą.
Nauka - kryteria naukowości (1.nauki przyrodnicze,2.społeczne,3.o człowieku, 4.o kulturze,5.teologiczne)
Aby zbiór wiedzy był nauką musi spełniać 2 warunki:
1) ma teorię - zbiór twierdzeń zaksjomatyzowanych, w którym zachodzi relacja konsekwencji. Ta relacja konsekwencji pozwala na wyjaśnianie i przewidywanie zjawisk w danej dziedzinie przedmiotowej.
2) zgoda znawców, że teoria jest prawdziwa.
1 i 2 punkt spełniają tylko matematyka i nauki przyrodnicze. Cechą nauki jest przewidywanie.
Teza 1. FILOZOFIA NIE JEST NAUKĄ
Każda nauka jest wiedzą, nie każda wiedza jest nauką.
WIEDZA - ogół twierdzeń i zdań prawdziwych a prawdziwość ustala się przy pomocy zasady krytycyzmu, która głosi, że dla każdego twierdzenia istnieje efektywna metoda rozstrzygnięcia jego wartości:prawda-fałsz. Obowiązek sprawdzenia ciąży na tym, kto dane twierdzenie wypowiada.
Zasada krytycyzmu wymaga, aby odrzucić każde twierdzenie, które nie jest należycie uzasadnione w stosunku do swej wagi.
Teza 2. FILOZOFIA JEST WIEDZĄ CHOĆ CZĘSTO SPORO W NIEJ SZUMÓW INFORMACYJNYCH.
1)WIEDZA
-teoretyczna - docieka i dowodzi co jest prawdą a co fałszem; ustala prawdopodobieństwo prawdziwości (>1/2),
-praktyczna - nauki praktyczne dowodzą skuteczności danych środków w realizacji założonego celu (środki - cel).
Filozofia i teoria prawa jest wiedzą praktyczną, a więc powinna wskazywać cele, prawa i środki służące ich realizacji.
W prawie nie jest jasno określony cel, a co do środków, to też nie wiadomo czy realizują właściwie (do końca) dany cel (jakie ustalić normy żeby ten cel zrealizować).
CEL FILOZOFII PRAWA: Filozofia prawa docieka ostatecznych podstaw ugruntowania prawa (prawo musi się zgadzać z wieloma innymi normami, przekonaniami, zasadami moralnymi, bo inaczej ludzie nie będą go respektować), jego celów i wartości, skutków funkcjonowania prawa w życiu społecznym i ewentualnych kierunków przekształceń prawa.
Funkcjonowanie prawa: prawo jest bardzo skomplikowane - czy ułatwia czy utrudnia życie?
PRAWO A INNE NORMY SPOŁECZNE
I. Normy - sankcje:
1.Zwyczajowe - śmieszność
2.Obyczajowe - wstyd (silniejszy)
3.Moralne - wyrzuty sumienia
4.Religijne - obawa przed karą
5.Prawne - sankcje - przymus karny
6.Polityczne - nacisk bezpośredni ze strony bliźnich
Dlatego prawodawca musi się liczyć z różnymi normami i związkami jaki między nimi zachodzą.
II. Stosunek norm moralnych i religijnych do prawa.
Logika - powiązanie filozofii z nauką. Filozofia prawa ma w sobie logikę.
Filozofia prawa a religia - niektóre filozofie uważają, że prawo powinno wypływać z religii (np. eutanazja, aborcja - to kreowane jest przez religię)
Prawo powinno respektować wszystkie normy, ale szczególnie istotny jest stosunek prawa od moralności.
a) Gustaw Jedlinek - prawo to minimum moralności, normy prawne mają wzmocnić normy moralne
b) istnieją normy moralne, które mają swoje odzwierciedlenie w prawie, ale są też takie, które nie są moralnością(nie mają żadnych aspektów moralnych)
c) normy rozłączne - norma prawna, która nie ma aspektów moralnych. Normy moralnej i normy prawnej nie da się jednocześnie zrealizować.
SPRAWIEDLIWOŚĆ
Cel prawa - SPRAWIEDLIWOŚĆ:
I. Są dwie koncepcje co jest celem prawa:
1) Sprawiedliwość jest to wartość supremalna (są inne które są tak samo ważne)
2) Sprawiedliwość jest to wartość materialna
II Co to jest sprawiedliwość prawna?
a) Sprawiedliwość etyczna -oczyszczenie pola
Według Platona istnieją:
- Dusze wegetatywne - cechuje się pożądaniem
- Dusza impulsywna - cechuje się uczuciami
- Dusza rozumna - cechuje się myśleniem
Sprawiedliwość jest koroną cnót polegającą na proporcjonalnym udziale umiaru, męstwa i mądrości w życiu ludzkim.
b) sprawiedliwość miłosierna - jest to kategoria etyczna. Polega na tym, że dajemy w dobrym nie mniej niż się należy, ale można dać więcej, a w złym nie więcej niż się należy, ale można dać mniej. Ścisła sprawiedliwość wymaga świadczenia każdemu należneo dobra lub zła, a nie świadczeniu dobra lub zła nienależnego.
c) sprawiedliwość prawna - X jest sprawiedliwy w stos. do Y wtedy i tylko wtedy gdy X daje Y to co mu się słusznie należy wg.jakiś susznie przyjętych miar.
Macus Tullius Cycero - u niego pojawiła się formuła sprawiedliwości czystej
Domitius Ulpianus - jest autorem formuły sprawiedliwości („Każdemu to co mu się należy”)
Kodeks Justyniana -spisany w latach 528-34, była to kodyfikacja prawa rzymskiego
Prawo: 1) ustawowe -wprowadzone przy pomocy ustawy, 2) precedensowe -sąd rozstrzyga, sędziowie ustalają
Sprawiedliwość: Op -wewnętrzny operator, O - powinno być(obligatore)
1) formalna: O(Op P) - zasada praworządności
2) materialna: (Op)
d) sprawiedliwość materialna
- wymaga stosowania tej samej miary do wszystkich ludzi
- nie wolno żadnemu człowiekowi więcej czy mniej- z racji pochodzenia, płci, stanu zdrowia itp.
- nie wolno wynagradzać za to co ktoś otrzymał w darze od losu
Św. Tomasz z Akwinu dzieli sprawiedliwość na:
1) WSPÓŁDZIELCZA + wszyscy ją dzielą ze sobą ,+ sa to obciążenia - świadczenia np: podatki, służba wojskowa, gdy klęski żywiołowe, macierzyństwo
2) WYRÓWNAWCZA a) rozdzielcza b) redystrybutywna
3) WYMIERNA + są to umowy cywilno - prawne, + jest to sprawiedliwość umowna
Sprawiedliwość to cecha działania osoby polegająca na konsekwentnym stosowaniu obowiązującego prawa. Sprawiedliwość wieloznaczne pojęcie, które w najogólniejszym sensie oznacza równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi, szczególnie w relacjach społecznych, ale także rodzinnych i osobistych.
Formy sprawiedliwości materialnej (zasady) (ołówkiem na kartce)
STANOWISKA POLITYCZNE (UGRUPOWANIA)
1) PRAWICA
a) Stanowisko konserwatywno-liberalne (*konserwatyzm w gestiach społeczno-obyczajowych,brak pomocy ze strony państwa, * liberalizm w gestii gospodarki)
b) chrześcijańsko-konserwatywne
2) LEWICA
a) społeczno -liberalne (socjliberalne) (*liberałowie w zakresie obyczajowości,moralności; pomoc społeczna od państwa, *państwo socjalne)
b) anarcho-komunistyczne
Formuły sprawiedliwości materialnej w różnych stanowiskach polit.:
1)konserwatywno-liberalne: + państwo nie prowadzi polityki społecznej, + od każdego tyle samo
2) chrześcijańsko-konserwatywne: + każdemu według jego potrzeb elementarnych
Def. potrzeby
P jest potrzebą X przy dążeniu do celu (np. zachowania życia) wtedy i tylko wtedy, gdy P jest warunkiem koniecznym życia.
Istnieją: a) potrzeby pierwszego rzędu (elementarne), b) pozaelementarne
3) socjliberalne: + od każdego wg. jego możliwości, + każdemu według jego potrzeb
4) anarcho-komunistyczne: + od każdego wg.jego możliwości pracy, + każdemu wg.potzreb
STANOWISKA W ZAKRESIE FILOZOFII PRAWA:
Filozofia prawa - 4 podstawowe koncepcje filozofii prawa
1) Zwolennicy prawa naturalnego (antynaturalizm)
człowiek ma pewne prawa naturalne (np. prawo do samoobrony) z którymi prawodawca musi się liczyć
wyższym prawem od prawa stanowionego jest prawo naturalne:
a) racjonalizm (rozum ,myślenie) (I koncepcja)
b) tomizm (II koncepcja)
2) Przeciwnicy prawa naturalnego (naturalizm)
jedynym prawem obowiązującym jest prawo stanowione
a) pozytywizm - suweren może stanowić prawo na swoim terenie jakie chce
b) negatywizm
FILOZOFIA PRAWA
1) antynaturalistyczna prawo naturalne wykracza poza ludzkie możliwości
a) prawa moralne-polepszenie moralne człowieka (Stoicy)
b) prawa podmiotowe (jakie praw ma jednostka ludzka) - prawa człowieka (Hugo de Groot czyli Grocjusz - najwybitniejszy teoretyk prawa, uważa ze istnieją prawa których żaden prawodawca nie może naruszyć, bo człowiek ma te prawa).
2) naturalistyczna prawo stanowione- człowiek jest częścią przyrody, prawo jest tylko pr. stanowionym
a) pozytywizm, b) negatywizm
Geneza idei prawa naturalnego:
Prawo zwyczajowe było natury boskiej czyli pochodziło od boga(w starożytności boginią stanowiacą prawo była Themis).Prawo to opierało się na autorytecie, który wymagał posłuszeństwa od obywateli. Boginią pilnującą stosowania prawa była Dike. Prawo zwyczajowe było prawem mało precyzyjnym,pojawił siię więc problem sprecyzowania tego prawa. Podjęli się tego: Drakon, Solon (VI wpne) - jako pierwsi skodyfikowali prawo.
a) Sofiści (Protagoras, Gorgiasz,Hippasz, Prodyk) - prawo stanowione wynika z prawa naturalnego ale prawa te są sprzeczne(w naturze - prawo siły,pr.stanowione - pr.człowieczeństwa). Sofiści uczyli gramatyki, retoryki,erystyki,dialektyki
b) Stoicy (Zenon z Kition) + Starsza szkoła stoicka,+ Średnia szkoła stoicka, + Młodsza/rzymska szkoła stoicka (Marcus Tulius Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz),+ Kodyfikatorzy młodsi (tu: Kodeks Justyniana”Corpus Juris Civilis” VI wne -na podstawie tego kodeksu formułowano prawo europejskie). Przedstawiciele: Salvius Julianus,Gaius,Paulus,Papinianus,Ulpianus.
Etyka stoicka człowiek cnotliwy to ten co się kieruje rozumem a nie sercem.
Rozum -przyroda kieruje się rozumnymi prawami,rozum przenika całą rzezcywistość a człowiek będąc elementem tej rzeczywistości pwinien się kierować rozumem (cnota = życie rozumne).
Hierarchia praw:
A) Prawa natury (lex eceterum)
B) Prawo naturalne (prawa człowieka - lex humanum) Cele: + prawo stanowione w duszy człowieka, + człowiek dąży do życia społecznego, + w życiu społecznym człowiek kieruje się rozumem
C) Prawo stanowione
Do praw naturalnych św. Tomasz z Akwinu (XIIIw) dodał prawo odwieczne.
Cele wpisane w naturę:
1) instynkt samozachowawczy(zachowanie i rozwój życia)
2) instynkt płciowy(prokreacja)
3) życie społeczne
Te cele mają cel nadrzędny (tzn.ze prze nie dąży się do głównego celu jakim jest) ROZWÓJ DUCHOWY. Ponad nim jest cel najważniejszy(nadrześdny) - SZCZĘŚCIE WIECZNE.
Cele naturalne wpisane w naturę ludzką wyznaczają potrzeby : P jest potrzebą X przy dążeniu do celu Z P jest warunkiem koniecznym realizacji Z (Z - cel 1), 2), 3) )
Prawo stanowione powinno wspierać naturalne dążenia człowieka zawarte w naturze ludzkiej do realizacji celów ostatecznych. Od św. Tomasza z Akwinu idea praw naturalnych i ich stosunku do prawa stanowionego jest stale obecna w filozofii chrześcijańskiej. Idea ta spotyka się jednak z krytyką dlatego, że jej celem ostatecznym jest cel moralny.
FILOZOFIA PRAWA NATURALNEGO
Racjonalizm - też opiera się na prawach naturalnych, które są stanowione tylko przez rozum.
Koncepcja racjonalistyczna mówi że: prawa naturalne są wynikiem rozumu. Człowiek jest z natury istotą społeczną, naturalnym stanem życia ludzkiego jest życie w społeczeństwie.
Wg.koncepcji indywidualistycznej społeczeństwo (życie społeczne) i państwo jest wynikiem umowy społecznej(kontraktalizm). W związku z tym powstaje wiele kwestii: co jest wynikiem kontraktu, kto jest w tej nowej sytuacji suwerenem(kimś kto może autonomicznie stanowić prawo).
Umowa społeczna nie obejmuje niektórych praw, które liberałowie uznają za niezbywalne.
Koncepcja liberalna opiera się na przekonaniu, że człowiek jest istotą indywidualną (nie żyje w życiu społecznym), dba przede wszystkim o swoje potrzeby wolności i prawa.
Wielcy liberałowie: Hugo de Groot - napisał książkę o prawie wojny i pokoju, Thomas Hobbes, John Lock -jest ojcem oświecenia europejskiego, Benedykt Spinoza, G.W. Libuiz, Samuel Putendorf -oddzielił religię od moralności i prawa, Christian Thomasius -oddzielił moralność od prawa, Christian Wolf , J.J Rousseau, Immanuel Kant (1724-1804)
Stan natury - koncepcje
a) wolność, równość, braterstwo (J.Lock)
b) wojna wszystkich ze wszystkimi (na ten temat wypowiedział się:T.Hobbes,B.Spinoza)
J.Lock: ludzie zawarli 2 traktaty - jeden powołujący społeczeństwo i drugi powołujący państwo
T.Hobbes : był zwolennikiem monarchii absolutnej; traktat powołujący państwo - ludzie oddają władzę suwerennemu państwu i państwo może stanowić wszelkie prawa
B.Spinoza: uważał, ze powstanie państwa wiąże się z tymi dwoma umowami, najpierw społeczeństwo potem państwo, a suwerenem jest społeczeństwo, które może w każdej chwili rozwiązać władzę.
Lepiej jak podmiot władzy jest jeden a nie tak jak Lock który chciał troche władzy dać państwu a trochę społeczeństwu.
Idea umowy społecznej, to były narodziny ustroju liberalno - demokratycznego.
Teraz teoretycznie naród jest suwerenem, suwerenowi wolno wszystko - ale nie wolno mu naruszać naturalnych praw człowieka.
PRAWA NATURALNE: A) obowiązek dotrzymywania umów, B) zakaz naruszania cudzej własności (u Groot'a własność to:życie,wolność,mienie) C) obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej własna winą, D) zasada karalności przestępców
Te prawa są filarami na których musi się opierać prawo stanowione. Jeżeli pr. stanowione jest sprzeczne z tymi zasadami, to obywatelom wolno się tym prawom przeciwstawić.
Najważniejszą wartością jest wolność. Wolność wg. Kanta:
1) metafizyczna - czy wola ludzka jest wolna czy podlega prawom natury
2) transcendentalna - na ile ludzka wola jest zależna, a na ile jest niezależna od rozumu
3) społeczna - na ile człowiek jest autonomiczny w swoich czynach w życiu społecznym. Co ogranicza wolność społeczną: zło władzy, zło bliźnich.
Immanuel Kant oddzielił radykalnie prawo od moralności. Człowiek może być różnie pojmowany, jako: * noumen (rzecz sama w sobie) - człowiek pojęty jako istota wolna (do tego pojęcia odnosi się moralność) * fenomen (zjawisko) - człowiek jako istota uwikłana (do tego odnosi się prawo-konieczność,przymus)
Moralność - jedyną rzeczą dobrą na świecie jest dobra wola (liczy się intencja). Wola jest natomiast dobra gdy spełnia swój obowiązek. Obowiązkiem woli jest podporządkować się prawu moralnemu (imperatywowi kategorycznemu: ”postępuj zawsze według takiej zasady, co do której mógłbyś chcieć aby się stała prawem powszechnym” innymi słowy - „postępuj zawsze tak, abyś człowieczeństwa w swojej osobie i człowieczeństwa w każdej innej osobie nie traktował wyłącznie jako środek, a zawsze jako cel sam w sobie”)
W życiu społecznym rzadko wszyscy podporządkowują się apriorycznemu życiu społecznemu i stąd potrzebne jest prawo stanowione, które wymusi na członkach społeczeństwa przestrzeganie pewnego rodzaju norm prawnych.
W sferze moralności człowiek jest wolny, a w sferze prawa podlega przymusowi (normom).
Wolność (def.) - wtedy kiedy jest zgodność woli i działania (samowola - jakiś X w grupie Y robi to co chce bezkarnie)
Wolnośc społeczna - I warunek: zgodność woli i działania, II warunek: wola X podlega prawu
Prawo (def) - to jest takie minimum ograniczeń nałożonych społecznie na samowolę każdej jednostki, przy której może ona współistnieć z maksymalną samowolą wszystkich innych.
U KANT'A:
Prawo dzieli się na: 1) naturalne/moralne imperatyw kategoryczny 2) stanowione człowiek jest zdeterminowany
Moralność czyli sumienie wyznacza człowiekowi wewnętrzne granice wolności, natomiast prawo wyznacza zewnętrzne granice woln. Kant chciał aby prawo stanow. zbiegało się z moralnym.
Podsumowanie
Są dwa rodzaje prawa: naturalne i stanowione. Dla filozofii prawa jest problemem czy prawo które nie respektuje żądnych zasad i wartości może być uznane za prawo.
Uznaje się, że prawo naturalne jest wyższe niż prawo stanowione. Co się zarzuca tej idei:
Ta idea jest niesłuszna, bo z faktów nie wynikają normy (z tego, ze ludzie pijani powodują wypadki nie wynika, ze nie powinno się jezdzic po pijanemu).
Człowiek jest z natury egoistą i najlepiej dba o swoją własność - nie wynika z tego, ze wszędzie powinna być własnosc prywatna.
Akceptacja prawa naturalnego wiąże się z jakąś wizją natury ludzkiej albo wiarą w uniwersalne prawa rozumu, a w metafizyce trudno o jednolite stanowiska. Sąd nie może preferować jakiegoś stanowiska, poglądu bo to narusza istotę równości wobec prawa.
Bezpieczeństwo prawne wymaga aby prawo stanowione było bezwzględnie przestrzegane, nie można przeciwstawiać się prawu stanowionemu w imię pr. naturalnego (nieposłuszeństwo obywatelskie, urzędowe odstępstwo od reguł prawa)
POZYTYWIZM PRAWNICZY
POZYTYWIZM PRAWNICZY - kierunek teoretyczny, wg którego zadaniem prawoznawstwa jest opracowanie podstawowych pojęć prawnych i systematyzacja prawa obowiązującego (tzw. pozytywnego); odrzuca elementy socjologiczne, historyczne, psychologiczne i wartościujące, nie uwzględnia związków prawa z podłożem społeczno-ekonomicznym, eksponuje związki prawa z państwem uznając, że prawem są tylko te normy, które zostały usankcjonowane przez państwo.
PROBLEM => klauzule generalne np. dobro dziecka, interes publiczny, dobro publiczne, szkodliwość społeczna, wolność słowa - problem z określeniem tego
Założenia:
1)Determinizm - życie społeczne podlega określonemu związkowi przyczynowo - skutkowym i prawnym
2)Scjentyzm - (kult nauki i techniki) Nauka i technika powinny stanowić podstawę racjonalnego ułożenia stosunków społecznych.
3)Naturalizm - reguły racjonalności przyjęte w naukach przyrodniczych powinny stanowić zasadniczą podstawę ułożenia stosunków społecznych.
4)Wolność - podstawą ustroju społecznego jest wolność, która jednak jest wynikiem postępu naukowo-technicznego.
5)Idea prawa - prawo jest instrumentem sterowania procesami społecznymi. To jest celem prawa.
Wiek XX wiąże się z przejęciem przez państwo olbrzymiej ilości funkcji społecznych.
Biurokracja - zespół apolitycznych urzędników o wysokim stopniu fachowości. Zadania biurokracji:
rozpoznanie celów społecznych
dopływ właściwych środków do realizacji przyjętych celów
przekonać najwyższe organy państwa do realizacji przyjętych celów
aparat biurokratyczny zaczyna być głównym czynnikiem wpływającym na tworzenie prawa
w nowoczesnym państwie prawo nie tyle jest wynikiem spontanicznych procesów społecznych, a planowym działaniem aparatu biurokratycznego(administracji państwowej)
prawo tworzone przez aparat admin. Państwowej odrywa się od tradycji moralności i niezależnie od nich projektuje przyszły kształt społeczności
egzekwowanie prawa oparte jest przede wszystkim na przymusie państwowym
usamodzielnienie się pod wpływem studiów nad prawem rzymskim aparatury pojęciowej, nauk prawnych. Stworzyło to wrażenie całkowitej samodzielności pojęciowej, prawodastwa i jego niezależności od języka naturalnego
Prawo przestało być elementem kultury, a stało się narzędziem inżynierii społecznej.
PRZEDSTAWICIELE POZYTYWIZMU PRAWNICZEGO:
1) pozytywizm prawniczy narodził się w Anglii, przedstawicielem był J.Benthom Jego zastępcą był J.Obustin, common law- prawo proceduralne
2) Ustawowe - przedstawicielem był R.Ihering. T.Geber. B.Windscheid, K.Binding
CO TO JEST PRAWO?
I. Zakres prawa -warunki wg. J.Austina
A) rozkaz suwerena,- suweren jest nieograniczony-czyli może stanowić prawo w każdej dziedzinie w jakiej chce, jest niepodzielny, nieprzerwany. Prawem są wszystkie akty prawne uchwalane przez władzę ustawodawczą(przez suwerena)kolejność: konstytucja, ustawy i akty podstawowe. Prawo jest więc systemem całkowicie niezależnym od norm moralnych i innych systemów narmatywnych, w tym sensie że norma prawidłowo ustalona obowiązuje również wtedy gdy jest niesprawiedliwa, nieracjonalna, niezgodna z innymi regułami.
B) posłuszeństwo -obywatel nie może przeciwstawiać się prawu ani oceniać go z punktu widzenia światopoglądu, religii, norm ustrojowo-politycznych a jego obciążeniem jest podporządkowanie się mu.
C) sankcja-oparta na przymusie fizycznym H.Hart - następca, J.Austina twierdził ,że:
1-prawa ludzkie są rozkazami suwerennej władzy.
2. nie ma jakiegoś koniecznego związku pomiędzy prawem a moralnością oraz pomiędzy tym jakie jest prawo i jakie być powinno.
3.Mające doniosłe znaczenie studia i badania dotyczące znaczeń pojęć prawnych powinny być odróżniane choć nie przeciwstawione od badań historycznych socjologicznych oraz krytycznych ocen prawa z punktu widzenia moralności lub celów i funkcji społecznych
4 system prawa jest systemem zamkniętym logicznie z którego konkretna decyzja może być wnioskowana z określonych uprzednio reguł prawnych wyłącznie za pomocą środków logicznych
5.Sady etyczne i wszelkie oceny nie mogą być dokonywane i uzasadnione tak jak sądy o faktach 6.Porządek prawny jest wyłącznie porządek prawny jest wyłącznie porządkiem prawa stanowionego
7. Jedynym źródłem prawa jest ustawa
8. Ustawa jest przejawem niczym nieograniczonej woli suwerena
9.Prawnik jest podległy ustawie Bez żadnych wyjątków i ograniczeń.
W nowoczesnym państwie powinno się stworzyc doskonały spójny i całościowy system prawa, który nie ma żadnych podstaw poza samym sobą.
II. Stanowienie, wykładnia i stosowanie prawa. Pozytywizm prawniczy dąży do nadaniu prawu i naukom prawniczym ścisłość właściwą dla nauk przyrodniczych.
Co można robić z punktu widzenia formalnego: *ograniczyć egzegezę(studiowanie dokładne) praw, do egzegezy testów prawnych (porządkowanie, wyjaśnienie) stosując wyłącznie metody formalno-logiczne, *przepisy prawa powinny być maxymalnie jednoznaczne i precyzyjne i nie powinny być wewnętrznie sprzeczne, *przepisy powinny być możliwie pełne tj. regulować wszelkie, dające się przewidzieć zdarzenia w danym zakresie przedmiotowym *W prawie powinno być wyraźnie zakreślenie granic luzów decyzyjnych. *W prawie powinno być jak najmie klauzul generalnych(np. dobro dziecka, sprawiedliwość społeczna) a zasady prawne powinny być jasno sformułowane w przepisach.
Sędzia i prawnik - powinni stosować wyłącznie wnioskowanie sylogistyczne. Jest norma , podstawia się pod nią fakty i z tego wynika wniosek. Wg pozytywizmu sędziowie są tylko ustami ustawy - tylko wyciągają wnioski z przepisów.
KRYTYKA POZYTYWISTYCZNEJ TEORII PRAW
FILOZOFIA POZYTYWISTYCZNA => liczy się tylko prawo stanowione i można się poruszać tylko w obrębie prawa, również interpretacje prawa
Krytyka pozytywistyczna ZARZUTY DO POZYTYWISTYCZNEJ TEORII PRAW:
1).Język prawa jest językiem naturalnym i w związku z tym ma wszystkie cechy języka naturalnego, a więc: Wieloznaczność, Nieostrość znaczeń, Zależność znaczeń od kontekstu. Stąd wykładnia treści reguł generalnych (np. zasady współżycia społecznego, dobro dziecka, własność słowa - pojęcia nieostre), formułowanych przez suwerena nie jest czysto formalna, a jest także treściowa (materialna).
2) Interpretacja języka prawnego i prawniczego wymaga odwołania się od jakiejś wartości, a przede wszystkim do pojmowania sprawiedliwości. Prawo stanowione - Musi odwoływać się do wartości, np. co oznacza sprawiedliwość, żaden kodeks nie formułuje co to jest sprawiedliwość, dlatego stosujący prawo muszą do prawa wprowadzić jakieś wartości szczególnie sprawiedliwość.
3) Pozornie logiczny charakter rozumowań prawniczych nie ma w rzeczywistości takiego charakteru,a to z 2 względów: a) z normy i faktu nic nie wynika, bo tylko z normy wynika norma, a z faktu wynika fakt b) z cech sytuacji społeczno - politycznej wyprowadza się normy
4) Pozytywizmowi prawniczemu zarzuca się, że legitymuje systemy totalitarne, a przede wszystkim narodowy socjalizm i imperialny komunizm, że treść prawa może być dowolna, prawodawca może ustalać co chce. Filozofii pozytywizmu prawniczego zarzuca się, że sankcjonuje ustawowe bezprawie (tzn. bezprawie wprowadzone w formie ustawy, też jest prawem).
PRAWA NATURALNE W XX W.
Kościół nigdy nie podał idei praw naturalnych. Jakub Maritain jeden z twórców neotomizmu. W 1879 r. jako wynik prac I Soboru Watykańskiego Papież wydał Encyklikę ”Nieśmiertelni Ojcowie Gatunku Ludzkiego”, która zalecała, aby powrócić do studiowania filozofii średniowiecza. Powrócono do chrześcijańskiej idei praw (praw naturalnych).
J. Maritain wymienia 3 grupy praw naturalnych:
1. PRAWA OSOBOWE dotyczące przede wszystkim kwestii sumienia: *Każdy człowiek ma prawo dążenia do doskonałości religijnej,*ma prawo do zakładania ugrupowań religijnych, *ma prawo do założenia rodziny, *ochrony życia, *posiadania własności prywatnej, *bycia traktowanym jako osoba, a nie rzecz.
2. PRAWA OBYWATELSKIE / PRAWA POLITYCZNE :
*Aktywny udział w życiu publicznym, *Udział w ustalaniu konstytucji, *Współdecydowaniu o formie rządu, *Zrzeszanie się w partie polityczne *Swobodne dyskusje poszukiwań ustrojowych Równości praw politycznych, obywatelskich, *Bezpieczeństwo osobiste, *Równy dostęp do urzędów publicznych, *Swobodny wybór zawodu,
3. PRAWA PRACY (EKONOMICZNE): *Sprawiedliwa płaca robocza, *Zrzeszanie się w związki zawodowe, *Strajki w imię obrony zagrożenia dobra publicznego, *Równouprawnienie robotników z innymi warstwami i klasami społecznymi, *Tworzenie wspólnot ekonomicznych i wspólnot pracy, *Bezpieczeństwo socjalne, *Zabezpieczenie materialne w przypadku nędzy, choroby i starości, *Bezpłatne korzystanie, w miarę możliwości państwa z elementarnych dóbr materialnych i duchowych.
Ten pakiet praw J. Maritain'a (1882-1973), stał się podstawą podpisania w 1948 r. Deklaracji Praw Człowieka.
Deklaracja => wyraża staranie się realizowania tego co w niej zapisane
1776 - Bill of Rights 10 poprawka do konstytucji USA
1789 - Rewolucja Francuska Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
1948 - Deklaracja Praw Człowieka
1950 - Europejska Konwencja Praw Człowieka
ww. prawa Mariain'a były stosowane przez Kościół. Są wyrazem ustosunkowania się Kościoła do panującego socjalizmu. Jednak socjalizm upadł, a te prawa stały się dobrem powszechnym.
(Musiał, Noniewicz, O tzw. Prawach człowieka, Prawa człowieka, które wywodzą się z praw naturalnych, i które wiążą się z moralnością. Wg nich: Moralność to obowiązek, podobnie jak prawo = obowiązek
Rozdzielają prawa człowieka - to pakiet bardzo niejasny, nieprecyzyjny, kto jest odpowiedzialny za ich egzekwowanie??, od praw obywatela - te prawa są bardzo konkretne i istnieje instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich, który egzekwuje te prawa). Wg Noniewicza miesza się prawo z polityką - prawom nadaje się wymiar polityczny np. interes państwa Państwo nie powinno być stroną w sprawach spornych np. postępowanie USA, Amnesty International. Autorzy piszą, że nie ma praw człowieka, służą one tylko tworzeniu „przykrywki” politycznej - za tą zasłoną służą realizacji partykularnych interesów politycznych i aby mogły one być realizowane zgodnie z prawem.)
Prawo człowieka = prawo obywatela
Bill of Rights (z konstytucji USA); {Wolność osoby ludzkiej Wolność przekonań (sumienia), Wolność prasy, Wolność zrzeszeń, Wolność zgromadzeń, Wnoszenie petycji, uchylanie nadużyć, Nietykalność mienia i mieszkań} Sądy amerykańskie stosują te prawa i je egzekwują, ale tylko w stosunku do obywateli amerykańskich. Są to swobody obywatelskie.
Rewolucja Francuska - swobody obywatelskie - żeby je uzasadnić twórcy deklaracji osadzili je w prawach człowieka i stąd wzięły się te prawa
Jednocześnie po II wojnie światowej próbowano i próbuje się zastąpić materialne prawa naturalne formalno-proceduralnymi (które nie wskazują na treść).
Rudolf Stammler (idea prawa naturalnego o stałej procedurze - formie) „Prawo natury = ogólna metoda poszukiwania prawa sprawiedliwego i słusznego w określonych warunkach historycznych”. Idea Sammlera zapoczątkowała koncepcję prawa naturalnego o zmiennej treści.
Wg. Stammlera, aby prawo było sprawiedliwe muszą być spełnione następujące warunki:
1.Należy akceptować słuszne dążenia jednostek (winy być wysuwane tylko takie żądania, aby każda jednostka zgodziła się być adresatem),
2. Zadna jednostka nie może być arbitralnie wyłączona z życia wspólnoty, zaś władza legalna może to czynić jedynie tak, aby wyłączony chciał pozostawać sąsiadem wyłączającego.
DO PRAWA NATURALNEGO:!!!!
Prawo naturalne materialne (prawa człowieka) - wg. Radbrucka
„Konflikt między sprawiedliwością a powinnością prawa należy rozwiązać w ten sposób, że prawo pozytywne (stanowione) ma pierwszeństwo także i wtedy, gdy jest treściowo niesłuszne lub niecelowe, chyba, że sprzeczność pozytywnej ustawy, ze sprawiedliwością osiągnęła na tyle dającą się znieść miarę, że ustawa jako niegodziwe prawo musi ustąpić miejsca sprawiedliwości” (Reguła Radbrucha)
Miarą sprawiedliwości prawa jest :a) poczucie bezpieczeństwa, b) pewność prawa, c) humanitarna celowość
Radbruck wprowadził termin „ustawowe bezprawie” (uważał że prawo III Rzeszy takie jest). Kiedy prawo stanowione przekracza pewną miarę trzeba z nim walczyć. Jak odróżnić „ustawowe bezprawie” od „wadliwej ustawy”? Kiedy Sejm sam uchwala ustawowe bezprawie?
NEGATTYWIZM PRAWNICZY ( stoi w opozycji do pozytywizmu )
A) Opozycja przeciw oświeceniu:
1. F. Nietzsche (1844 - 1900) stworzył teorię nadczłowieka, propagował witalizm i libertynizm; nadczłowiek ma nadmiar energii życiowej nad potrzeby życiowe i uważał że tylko ci ludzie mogą robić rzeczy twórcze, są jednak tłumieni przez normalnych ludzi i swoją energię tracą na walkę z nimi. 2. Pragmatyzm amerykański 3. Psychoanaliza 4) Postmodernizm (dekonstrukcjonizm/ J. Derrida-przedstawiciel)
B) Źródła społeczne negatywizmu:
a) Integracja, b) Globalizacja. Ustanowiły prawo obowiązujące dla wszystkich. Jednakże prawo tworzone w związku z integracją, nie koniecznie pasuje do warunków konkretnego państwa.
Pozytywizm - prawo maksymalnie, jednoznacznie zdefiniowane - prawo epoki państwa opiekuńczego. Rozpad państwa opiekuńczego (państwa liberalno-opiekuńczego) powoduje że obniża się zasiłki i wprowadza inne ograniczenia. Państwo liberalno-opiekuńcze zamienia się w liberalno-roszczeniowe („jak będziesz się mocno upierał to się ugną i dostaniesz”) NEGATYWIZM polega na tym, aby uczynić prawo elastycznym, otwartym - żeby różne grupy interesów mogły realizować swoje cele.
NEGATYWIZM - CLS Critical Legal Studiem, feminizm prawniczy, realizm prawniczy , etniczna szkoła prawa, Ekologiczna szkoła prawa , prawa zwierząt, literacka szkoła prawa
Istnieją następujące trzy punkty: 1) stanowienie prawa, 2) Posłuszeństwo prawa, 3) Stanowienie i wykładnia.
1) ZAŁOŻENIA NEGATYWIZMU W STANOWIENIU PRAWA:
1.pojęcie suwerennej władzy rozmywa się ze względu na: a)umowy międzynarodowe b) traktaty c) konwencje d) deklaracje. Wszystko to powoduje, że państwo staje się coraz mniej suwerenne.
2. następuje decentralizacja procesów tworzenia prawa, skupionych dotąd w rękach Parlamentu i administracji rządowej, w takim kierunku, aby zgodnie z ideą samostanowienia, wspólnoty i zrzeszenia obywateli mogły decydować o sobie i sposobach swego życia i działania np. korporacje zawodowe.
3.państwo coraz rzadziej jest zwierzchnikiem w stosunkach społecznych, a coraz częściej jest jednym z partnerów interakcji społecznej (np. komisja trójstronna) Prawo staje się przez to systemem porozumień różnych partnerów społecznych niż autorytarnym rozkazem skierowanym przez suwerena do swoich poddanych. Państwo i administracja rządowa i samorządowa musi się wg tej koncepcji wykazać bardziej zdolnością do porozumiewania się niż biurokratyczną sprawnością działania.
4.podstawą porządków prawnych w społeczeństwach postindustrialnych powinny się stać zasady wspólnej (uniwersalnej) etyki proceduralnej, opartej na powszechnie akceptowanych sposobach porozumiewania się i kompromisów (rozstrzygania konfliktów). Prawo musi się stać bardziej „rozluźnione” i stawać się coraz bardziej otwarte i elastyczne, aby móc stawiać czoła dynamice i zróżnicowaniu się przemian społecznych.
5. Teoria systemów głosi tezę, że systemy same tworzą swoje prawa w sposób autoprojektyczny - same stanowią swoje wewnętrzne normy prawne (np. wojsko, szkolnictwo, kultura, gospodarka -są to wyalienowane systemy) Te systemy społeczne są na wszelkie regulacje zewnętrzne odporne, a są stosunkowo łatwo sterowane od wewnątrz.
2) POSŁUSZEŃSTWO WOBEC PRAWA NEGATYWIZMIE:
Obowiązek posłuszeństwa prawu jest w tej koncepcji względny. Tę względność uzasadniają 2 instytucjami prawnymi: 1) nieposłuszeństwo obywatelskie , 2) urzędowe odstępstwo od reguł prawnych.
3) STANOWIENIE PRAWA I WYKŁADNIA -są to sądy i procesy: a) argumentacja sylogistyczna-trzeba ją zastąpić argumentacyjną (jak argumentować w procesach) b)prawodawstwo sądowe(zasada subsydiarności) c) działanie pojedyncze :+ wygrane, - przegrane. Sądy powinny przede wszystkim dążyć do pojednania stron a nie do wyłonienia wygranego lub przegranego, d) prawo stanowione powinno być przede wszystkim legalizację dobrych zasad i należytych gwarancji procesowych a nie powinno określać reguł materialnych. e) przedmiot prawa materialnego ustanowiony jest przez samą procedurę a nie normy. Normy są włączone do systemy prawa przez sam proces, f) zastąpienie procesu sądowego procedurą postępowania ugodowego, pojednawczego, rozjemczego.
Procesy sądowe są na ogół przewlekłe i kosztowne. Żadne reformy nie są w stanie zmienić tego stanu rzeczy. Trzeba stworzyć konkurencję dla sądów czyli samorządy, korporacje zakładowe oraz roznego rodzaju izby np rzemieślnicze, federacje.Sady są dzisiaj w wielu sprawach niekompetentne. Wyrok zależy całkowicie od opinii eksperta. Ekspert jest bardzie kompetentny niż prawnik i dlatego konkurencja ze strony instytucji i alternatywnych w stosunku do sądów udoskonali i przyspieszy pracę sądów.
PRAWORZĄDNOŚĆ
1) Formuła sprawiedliwości (praworządności) a) podział władz: *ustawodawcza(legislatywna) *wykonawcza(egzekutywa), *sądownicza. ( partia większościowa stanowi prawo) b) Społeczeństwo obywatelskie - istnieją niezależne organizacje (obywatelskie) społeczne. Społeczeństwo jest zorganizowane w różnego rodzaju organizacje niezależne społecznie. Aby to mogło istnieć muszą być przestrzegane prawo obywatelskie, c) prawo obywatelskie d) system totalitarny - upaństwowione organizacje społeczne. a b c- zabezpieczenie przed systemem totalitarnym.
2) Nieposłuszeństwo obywatelskie a) wywodzi się z „dekretu o zbiegach” b ) M. Gandhi c) wojna w Wietnamie
WARUNKI LEGALNOŚCI NIEPOSŁUSZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO 1) motywem nieposłuszeństwa obywatelskiego musi być chęć zmiany prawa a tym samym kwestionujący prawo musi działać w interesie publicznym a nie z pobudek egoistycznych. 2) Akt cywilnego nieposłuszeństwa może być wymierzony tylko przeciwko prawie, które pozostaje w rażącym konflikcie z nakazami sumienia i elementarnymi standardami moralnymi a prawem administracyjnymi zasadami racjonalnego działania. 3) Akt cywilnego nieposłuszeństwa powinien mieć charakter publiczny i nie może polegać na stosowaniu przemocy co różni go od czynów przestępczych . 4) do nie posłuszeństwa obywatelskiego wolno się odwoływać tylko po wyczerpaniu wszystkich dostępnych środków prawnych, chyba ze zachodzi potrzeba natychmiastowego działania. 5) Naruszający prawo godzi się ponieść karę w przypadku gdyby sąd nie podzielił motywów jego postępowania 6)Akt cywilnego nieposłuszeństwa powinien spełniać regułę mniejszego zła co oznacza że straty materialne i społeczne które wynikają z naruszenia prawa są według racjonalnego rachunku mniejsze niż koszty jego obowiązywania.
ARGUMENTY PRZECIW NIEPOSŁUSZEŃSTWU OBYWATELSKIEMU : 1) Nieposł .obyw. ma zabezpieczyć przed przekształceniem się państwa prawa w państwo policyjne. Jest jednak zabezpieczenie problematyczne gdyż jest próbą zabezpieczenia się przed jednym bezprawiem i innym bezprawiom. 2) NO jest skutecznym środkiem zabezpieczenia porządku prawnego ustroju demokracji większościowej. W państwie policyjnym NO zostanie natychmiast spacyfikowane przez czołgi i policje. 3) NO ma być obroną wartości wyższych np. moralnych, społecznych czy politycznych. Tymczasem jeżeli brak szczegółowych uregulowań prawnych to NO staje się formą anarchii a demokracji przy pomocy anarchii bronić ie można. NO wydaje się być wezwaniem do wojny domowej. 4) porządku prawnego nie da się zabezpieczyć przy pomocy samego prawa, Tylko same siły polityczne mogą zabezpieczyć państwa prawa. Jeżeli brak jest woli politycznej do respektowania prawa własności to nie pomoże nawet instytucja nieposł. Obywatelskiego. 5) Wentylem bezpieczeństwa dla państwa prawa jest referendum powszechne.
Państwo policyjne- dla państwa policyjnego charakterystyczne są 2 instytucje: policja i cenzura. W państwie prawa policja jest zbrojnym ramieniem państwa egzekwowanym w urzeczywistnieniu prawa . Policja dzieli się na : porzadkową i kryminalną a ta na : dochodzeniowo-sledczą i polityczną.
1) W państwie prawa policja jest ucieleśnieniem i realizatorem prawa. W państwie policyjnym policja jest bezprawiem i stoi ponad prawem. 2) W państwie prawa jest ścisły rozdział kompetencji. 3) W państwie prawa- policji boją się tylko przestępcy a obywatele na ogół jej sprzyjają a w państwie policyjnym boją się wszyscy ale najmniej przestępcy bo przestępstwo było pozostawione Bez kary ale za to przestępcy mobilizowani byli do policji.
Cenzura - kontrola informacji przekazywanych przez media w postaci publikacji, programów radiowych, telewizyjnych, widowisk czy filmów, dokonywana przez specjalne organy państwowe lub kościelne, w celu ochrony norm prawnych, religijnych, moralnych bądź zabezpieczenia danych o charakterze wojskowym lub politycznym.
Wyróżnia się dwie formy cenzury:
1) prewencyjną, będącą kontrolą podejmowaną jeszcze przed publikacją, w celu usunięcia części utworu bądź niedopuszczenia całego dzieła do publikacji, 2) represyjną, działającą po jego rozpowszechnieniu i powodującą m.in. odpowiedzialność karną autorów lub wydawnictwa, często także konfiskatę samego utworu.
Cenzura obyczajowa chroni przed zgorszeniem a polityczna chroni władze przed krytyką. W państwie prawa jest cenzura obyczajowa i represyjna i jest ona ścigana przez prawo i nie wyklucza ona wolności słowa. W państwie policyjnym są wszystkie rodzaje cenzury.
BIUROKRACJA- to jest oparty na specjalizacji i fachowości, apolityczny aparat urzędników administracji samorządowej i rządowej, zarządzający i administrujący zasobami dobra wspólnego.
1) fachowość i specjalizacja oraz ścisły podział pracy sprzyjają wysokiemu profesjonalizmowi działań administracji ale też zawężają pole widzenia. Profesjonalizm administracji często zagraża państwu prawa powodując ze urzędnicy panują nad wybieralnymi przedstawicielami narodu lub społeczności lokalnym. 2) apolityczność- twoje poglądy się nie liczą jeśli pracujesz w urzędzie państwowym. 3) Administracja ma ściśle określone reguły wynagrodzenia, awansu, pewne przywileje.
W średniowieczu administracji nie było. W Europie powstała administracja kościelna ( miała wadę bo była nastawiona na niezmienność ) Państwo prawa opiera się na dwóch instytucjach - na prawie i na budżecie. Są 2 rodzaje biurokracji: dla zysku i dla dobra wspólnego. Jedynym kryterium oceny działania administracji publicz. Jest prawo i reżim budżetowy.
POLITYKA A PRAWO
Prawo pisane - różne interpretacje mają związek z polityką i interesownością ludzi.
1, Cele deklarowane a cele rzeczywiste
Cele dzielimy na JAWNE : deklarowane szczerze które dzielą się na wyraz myślenia racjonalnego i naiwnego. Kolejny rodzaj celu to cele TAJNE: Tajność stanowi jedną z ważniejszych zdobyczy ludzkich. Tajność wzbogaca życie, gdyż w warunkach pełnej jawności wiele treści życiowych nie mogłoby się w ogóle pojawić, dzięki tajności zyskujemy niejako drugi świat obok świata jawnego i silnie nań oddziaływuje” Georg Simmel (1858-1918)
Cele UKRYTE: 1- za celami pozorowanymi „Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, A w sercu lisie zamiary” ( inaczej maskujące pozorne za tropami - Maskowanie na ogół nie jest idealne i często na podstawie pośrednich oznak można domniemywać jakie są cele tajne. Wole i ukryte motywy woli danego człowieka próbuje się odgadnąć na podstawie znajomości wcześniejszych jego zachowań, znajomości sytuacji, w której on uczestniczy i znajomości jego reakcji słownych i pozasłownych (intonacja, pauza, dotyk, akcent, wyraz twarzy, spojrzenie, ruch ciała). Do ukrytych Ceków można również dochodzić na podstawie tekstów. Trzeba wtedy niejako czytać „między wierszami”, czyli odczytywać podteksty.„czytaj między wierszami i słuchaj między wypowiedziami”
Nie chcemy, aby inni nasze cele tajne odkryli.2-Cele za tropami:
Chcemy, aby inni nasze cele tajne odkryli, ale nie chcemy o tym mówić wprost. Tajność w tym przypadku jest tylko częściowa. Taki sposób postępowania występuje w relacjach prywatnych między ludźmi, w procesie wychowywania dzieci, przy oddziaływaniu przełożonego na podwładnego i włączy politycznej na społeczeństwo. W przypadku władzy jest tak, że głoszenie celu wprost zmniejsza rangę całej sprawy, zmniejsza też tajemniczość i znaczenie głoszącego, uwłacza niejako jego czci. W tym przypadku stosuje się tropy jako środki maskujące, takie jak ironia, enferyzmy, dwuznaczniki itd.
Aby zrozumieć dany program polityczny lub społeczny powinniśmy: :Zapoznać się z deklarowanymi celami, Wyodrębnić w nich cele pozorowane, Ustalić cele tajne i półtajne, Dokonać ogólnej hierarchizacji celów.
Na ogół cele tajne (argumenty tajne) są ważniejsze niż deklarowane. Aby ww. zalecenia zrealizować, trzeba zdawać sobie sprawę z tego, kto z kim się zmaga w danym przypadku. W tych konfrontacjach między różnymi siłami społecznymi wykorzystuje się aparaty agitacji i propagandy i sprzężone z nimi różne media. W zasadzie media są na usługach jakichś sił społeczno-politycznych.
W drugim, trudniejszym etapie należałoby zrealizować wymienione 4 postulaty w odniesieniu do konkretnego przypadku np. reforma edukacji w Polsce, zniesienie kary śmierci. Do wszystkich działań z życia społeczno politycznego można postawić pytanie:
Jakie są przyczyny, argumenty i cele?
Różnice między interpretacjami nie mają wtedy charakteru teoretycznego, tylko praktyczny, bo każdy z nas zajmuje określone stanowisko w konkretnej sprawie i wtedy nasze interpretacje będą różniły się. Każdy z nas ma jakąś wiarę społeczną.
Prawo karne było stabilizowane dotychczas przez najwyższą karę, karę śmierci.
Argumenty za zniesieniem kary śmierci:
- deklarowane(Przeciw - abolicjoniści, nie jest to humanitarne, człowieka trzeba resocjalizowac a nie pozbawiać go życia, pomyłka sądowa
- tajne (półtajne)
- nie jest humanitarna - człowieka trzeba resocjalizować, ani nie pozbawiać go życia.
Reforma edukacji - jakie są rzeczywiste cele reformy:
- radykalne obniżenie poziomu nauczania,
- zwiększenie przemocy uczniów wobec nauczycieli.