Międzynarodowy system WTO

„Sprawiedliwy handel”

Aneta Łaska, Justyna Rogowska, Vladka Lackova

Spis treści:

1. Historia

1. Prehistoria

2. Od wyrobów rzemieślniczych do żywności

3. Od mały sklepików do supermarketów

4. Znak handlowy Sprawiedliwego Handlu

5. Kto na tym korzysta?

2. Idea Sprawiedliwego Handlu

1. Sprawiedliwy Handel - pozytywną alternatywą

2. Co jest istotą Sprawiedliwego Handlu?

3. Kim są producenci w Sprawiedliwym Handlu?

4. Korzyści dla producentów

3. Zasady i cele Sprawiedliwego Handlu

4. Przykładowe działania Sprawiedliwego Handlu

1. Uprawiający banany z Karaibów -- "Grać fair!"

2. Fair Trade (Sprawiedliwy Handel) i Ty

3. Fair Trade w akcji

4. Słodki sukces

5. Woda za czekoladę

6. Akcja obniżyć koszty

1. Historia

Powstanie i rozwój Sprawiedliwego Handlu

Ruch Sprawiedliwego Handlu ("Fair Trade") rozpoczął swój rozwój w latach 70. Przez ten czas utorował sobie wąską ścieżkę do świadomości społecznej na zachodzie.

1. Prehistoria

Wielu ludzi w Polsce wie o nieludzkich warunkach, w których powstawały i powstają w Trzecim Świecie produkty niektórych renomowanych, markowych producentów. Nie wszystkim jednak przeszkadza fakt, że piękne ubrania znanego projektanta, dywany z Bliskiego Wschodu czy znakomite piłki lub obuwie sportowe produkowały w niewolniczych warunkach dzieci, które nie poznały w życiu nic prócz ciężkiej pracy, niedożywienia i warsztatu, przy którym często nie tylko pracują, ale i śpią.

W latach 60-tych niektórzy działacze zajmujący się pomocą rozwojową powiedzieli sobie, że musi istnieć jakaś alternatywa. Zaczęli nie tylko dostarczać pomoc czy w ramach współpracy rozwojowej podejmować pracę w krajach rozwijających się, ale też kupować i wywozić towary - przede wszystkim wyroby drobnych rzemieślników, jak rzeźby, ozdoby czy odzież. Z początku sprzedawali je wśród współpracowników i dobroczyńców projektów rozwojowych, zaś pozyskane środki służyły ich kontynuacji. Później, gdy sprzedawane wyroby stawały się popularne, zaczęli je proponować szerszemu kręgowi odbiorców.

W latach 70-tych stopniowo powstawały w kolejnych bogatych krajach projekty rozwojowe, które polegały na imporcie takich towarów i ich sprzedaży. Celem tych projektów było umożliwienie drobnym wytwórcom w krajach ubogich regularnego zdobywania środków do życia w sprawiedliwych warunkach. Na Zachodzie zaczęły powstawać organizacje, które kupowały hurtowo i importowały towary. Równocześnie powstawała sieć sklepów, które specjalizowały się w sprzedaży tych towarów pod ulubioną wówczas nazwą "Sklep Trzeciego Świata".

W ten sposób powstała struktura Sprawiedliwego Handlu. Wspierano produkcję drobnych spółdzielni. Wielką uwagę poświęcono też kobietom, których praca jest zazwyczaj na rynku silnie dyskryminowana.

Do wyrobów dodawane są ulotki, z których nabywca może się dowiedzieć o kraju pochodzenia towaru i o jego producencie.

2. Od wyrobów rzemieślniczych do żywności

Wraz z upływem czasu działacze organizacji Sprawiedliwego Handlu (FTO) zaczęli coraz bardziej dostrzegać problemy na rynku podstawowych produktów rolnych. Bodźcem stał się niewątpliwie narastający kryzys na rynku kawy.

Kawa jest po ropie naftowej drugim co do wartości towarem na rynku światowym. Dlatego stała się też przedmiotem zainteresowania zachodnich rządowych agencji rozwojowych, zwłaszcza USAID, która zainwestowała wiele milionów dolarów w rozwój upraw kawy w Ameryce Łacińskiej. Skutkiem było gwałtowne wylesianie wielkich obszarów, powiększanie obszarów uprawy i zużycia pestycydów, zatruwających glebę i wodę. Wzrost produkcji kawy spowodował nacisk na ceny. Aby zapobiec upadkowi produkcji, zostało zawarte międzynarodowe porozumienie pod nazwą International Coffee Agreement, które gwarantowało ceny minimalne na giełdzie. Mimo to produkcja zaczęła upadać, gdyż handlowcy obniżali ceny skupu od producentów. W końcu porozumienie upadło i w roku 1989 ceny minimalne kawy przestały obowiązywać. To oznaczało bankructwo dla wielu plantatorów, którym nie pozostało nic innego, jak przestawić się na uprawy narkotykowe.

FTO od początku lat 80-tych starały się wspierać spółdzielnie drobnych producentów kawy. Zaczarowany krąg wysoko oprocentowanych kredytów i długoterminowych płatności został rozwiązany przez płatności z góry i gwarancje odbioru całej produkcji. W regionach, gdzie odbiorcami kawy są FTO, stale rośnie poziom życia, wykształcenia i usług komunalnych.

Po kawie przyszła kolej na herbatę, kakao, ryż, banany, produkty medycyny naturalnej, przyprawy, kosmetyki itp. Dziś Sprawiedliwy Handel oferuje bardzo szeroką gamę produktów spożywczych, pochodzących z krajów ubogich, proponując nie tylko produkty tradycyjnie importowane z krajów Południa, ale wprowadzając też wartościowe produkty spożywcze, które dotąd nie były znane w krajach Północy, choć zajmowały znaczące miejsce w tradycji krajów ubogich.

3. Od mały sklepików do supermarketów

Popularność wyrobów Sprawiedliwego Handlu szybko rosła, tak że sprzedaż w ani sieci Sklepów Trzeciego Świata, przemianowanych na Sklepy Świata, ani w kościołach czy na akcjach dobroczynnych nie była w stanie zaspokoić popytu. FTO rozpoczęły negocjacje z przedstawicielami wielkich sieci handlowych, by zainteresować ich zakupem towarów wyprodukowanych i importowanych w ramach Sprawiedliwego Handlu.

Ponieważ popularność Sprawiedliwego Handlu rosła, wzrastało też niezadowolenie konsumentów z powodu wstrząsających, nieludzkich wręcz praktyk niektórych korporacji ponadnarodowych w krajach Trzeciego Świata, niektóre firmy handlowe zdecydowały się wprowadzić produkty Sprawiedliwego Handlu do swej oferty. Takie sieci handlowe jak Globus, Rewe, Edeka i inne, mają w krajach Unii Europejskiej w swej ofercie różne produkty Sprawiedliwego Handlu, jak kawę, herbatę, kakao, czekoladę, banany itp.

4. Znak handlowy Sprawiedliwego Handlu

Wraz ze wzrostem popytu na produkty Sprawiedliwego Handlu i liczby sprzedawców pracujących na czysto komercyjnych zasadach, okazało się konieczne, aby wyroby Sprawiedliwego Handlu można było odróżnić od innych produktów. Powstały różne znaki handlowe, używane przez różne organizacje w poszczególnych krajach. Wraz z upływem czasu powstała konieczność ujednolicenia ich w skali międzynarodowej, a także ujednolicenia zasad ich udzielania.

Powstała międzynarodowa organizacja certyfikacyjna Fairtrade Labelling Organizations International (FLO International). Wysyła ona swych inspektorów do producentów, którzy uczestniczą w Sprawiedliwym Handlu lub chcą się do niego włączyć. Od wyników ich kontroli zależy przyznanie prawa używania znaku Sprawiedliwego Handlu na produktach.

5. Kto na tym korzysta?

Obecnie Sprawiedliwy Handel ma wprawdzie niewielki, ale dynamicznie rosnący udział w handlu światowym. Największą korzyść przynosi jego uczestnikom i społecznościom w krajach ubogich. Uczestniczącym w nim rodzinom umożliwia zarobkowanie dzięki ich własnym umiejętnościom, dając im w ten sposób szansę na samodzielną poprawę warunków życia. Zapewnia bezpieczne i godne warunki pracy oraz sprawiedliwe wynagrodzenie. Wyklucza pracę dzieci i niewolników, umożliwia też pracownikom uczestnictwo w demokratycznym podejmowaniu decyzji.

Pomaga ubogim w rozwijaniu aktywności i podnoszenia kwalifikacji przy prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Przez swe oddziaływanie poprawia ochronę zdrowia, wykształcenie, warunki mieszkaniowe i możliwości dostępu do zdrowej wody dla całej społeczności lokalnej.

Konsumentom Sprawiedliwy Handel daje gwarancję zakupu wyrobów, które nie są szkodliwe dla zdrowia, których produkcja nie opiera się na wyzysku i nie rujnuje zdrowia i życia ich wytwórców, nie niszczy też przyrody oraz oszczędza zasoby naturalne. Pomaga też podnosić świadomość o problemach ubogich części świata, a mieszkańcom krajów bogatych daje możliwość, by w najprostszy sposób - przez świadomą, etyczną konsumpcję - uczestniczyć w rozwoju ubogich w krajach Południa.

2. Idea Sprawiedliwego Handlu

1. Sprawiedliwy Handel - pozytywną alternatywą

Ogromny wzrost obrotów handlowych towarami i usługami doprowadził w ciągu ostatnich 50 lat do znaczącego powiększenia dochodów wielu ludzi żyjących w wielu krajach Północy i Południa. Międzynarodowe obroty handlowe w ciągu ostatnich 20 lat potroiły się, ale zyski z tych transakcji są dzielone bardzo nierównomiernie.

“Udział w eksporcie światowym 48 najmniej rozwiniętych krajów, w których mieszka 10% światowej populacji, zmniejszył się w ciągu minionych 20 lat do zaledwie 0,4%. Dla porównania: USA i UE, o podobnej populacji, osiągają prawie 50% eksportu światowego”.

Właśnie taki niszczący wpływ na życie najbiedniejszych na całym świecie ma charakterystyczna dla ostatnich 20 lat nieokiełznana globalizacja i liberalizacja rynku. Z całego świata płyną przejmujące opisy źle traktowanych, wykorzystywanych robotników. Albo - jeszcze gorzej - historie milionów dzieci, sprzedawanych i zmuszanych do pracy niewolniczej, albo pracujących w fatalnych warunkach, za niesprawiedliwe wynagrodzenie, aby pomóc przeżyć swoim rodzinom.

Niestety, we współczesnej globalnej gospodarce, w walce konkurencyjnej i w świecie, gdzie dla inwestorów dywidendy z akcji są najważniejsze, takie historie są bardzo częste, a ubóstwo narasta. Postępująca globalizacja i wsparcie państwa w dziedzinie wolnego handlu i umów inwestycyjnych zaostrzają trzy ważne problemy, które dotknęły bardzo wiele krajów: obniżanie dochodów, bezrobocie i niszczenie środowiska naturalnego.

Dzięki świadomej działalności edukacyjnej wielu organizacji pozarządowych, organizacji Sprawiedliwego Handlu, organizacji ekologicznych, dziennikarzy i wielu innych - zarówno na Północy, jak i na Południu - wielu konsumentów uświadamia sobie, że bogactwo na świecie jest podzielone bardzo nierównomiernie, a niektóre towary mają ceny zbyt niskie, nieadekwatne do poniesionych przez producentów kosztów i wkładu ich pracy. Chcą, aby producenci z krajów rozwijających mogli żyć godnie. Chcą pomagać, zmienić sytuację, ale często nie wiedzą, jak. Właśnie to poczucie bezsilności jest największą przeszkodą w przeprowadzeniu zmian.

Biorąc pod uwagę ogrom problemów globalnych i wspomniane poczucie bezsilności, Sprawiedliwy Handel oferuje prosty, bezpośredni sposób na poprawę sytuacji producentów w krajach rozwijających się. Poprzez kupno produktów Sprawiedliwego Handlu czy też uwzględnienie ich w swym asortymencie, konsumenci i sklepy dzięki prostym, codziennym transakcjom mają możliwość odegrania znaczącej roli w wyrównywaniu poziomu życia w świecie. Poprzez uczestnictwo w kampaniach poświęconych tej problematyce, mogą wywierać naciski na sferę biznesu - od producentów aż do konsumentów - i w ten sposób przyczyniać się do rozwoju produkcji i handlu zrównoważonych społecznie, gospodarczo i ekologicznie. Jednocześnie mogą oddziaływać na polityków, na ustawodawstwo międzynarodowe, dotyczące produkcji i handlu, i tak współtworzyć sprawiedliwy porządek w handlu światowym, którego centrum jest człowiek.

2. Co jest istotą Sprawiedliwego Handlu?

Sercem Sprawiedliwego Handlu jest jego cel strategiczny, ukierunkowany na:

• - świadome podjęcie pracy na rzecz pokrzywdzonych robotników i producentów, aby ze swej upośledzonej pozycji przeszli na pozycję pewności i samowystarczalności w dziedzinie ekonomicznej;

• - uzdolnienie producentów i pracowników w swoich organizacjach do odegrania większej roli w kontekście globalnym, aby osiągnąć w ten sposób większą równowagę w handlu światowym.

Model Sprawiedliwego Handlu proponuje taki system handlowy, w którym producenci, handlowcy i konsumenci będą sprawiedliwie dzielić korzyści z handlu. W ten sposób Sprawiedliwy Handel stara się zwiększyć dochody i wolność w podejmowaniu decyzji biednych grup producentów. Sprawiedliwy Handel chce przeciwdziałać biedzie na Południu oraz przywrócić producentom godność. Opiera się na ich talentach i umiejętnościach i umożliwia ich zrzeszeniom odegrać aktywną rolę w ich własnym rozwoju. Aby mogli osiągnąć te cele, Sprawiedliwy Handel zapewnia pokrzywdzonym producentom rynek chroniony i pomaga im zdobyć wiadomości i kwalifikacji potrzebne do wejścia na tradycyjny rynek eksportowy.

Podstawową cechą Sprawiedliwego Handlu jest równoprawne partnerstwo i obustronny szacunek pomiędzy producentami na Południu, importerami, sklepami Sprawiedliwego Handlu, organizacjami certyfikacyjnymi i konsumentami na Północy. Sprawiedliwy Handel czyni działania rynkowe bardziej ludzkimi i maksymalnie skraca łańcuch od producenta do konsumenta. Także konsumenci mają okazję dowiedzenia się czegoś o kulturze, tożsamości i warunkach życia producentów.

Wszyscy uczestnicy Sprawiedliwego Handlu umacniają jego zasady i przejrzystość działania poprzez świadomą pracę edukacyjną i wzajemne wsparcie. Rynek jest regulowany przez mechanizmy demokratyczne. W ten sposób obie strony, w duchu partnerstwa, akceptują podstawowe zasady i kryteria. Organizacje producentów na Południu przyjmują demokratyczne metody pracy i podejmowania decyzji. Organizacje Sprawiedliwego Handlu na Północy:

• - umożliwiają bezpośredni dostęp towarów z Południa na rynki europejskie, przeciwdziałając spekulacjom i handlowi przez pośredników;

• - płacą sprawiedliwe ceny, które pokryją podstawowe potrzeby producentów, koszty produkcji oraz umożliwiają dokonywanie inwestycji;

• - płacą z góry do 40-50% wartości zamówienia, aby producenci mieli środki na realizację zamówienia i nie musieli się zadłużać;

• - ustanawiają długoterminowe więzi handlowe i umowy z producentami.

Do tych podstawowych warunków można dołączyć jeszcze inne kwestie. Praca partnerów z Południa musi mieć charakter zrównoważony (gospodarczy, ekologiczny, społeczny), zapewniać akceptowalne warunki pracy, przyczyniać się do rozwoju spółdzielni, a tam, gdzie jest to możliwe, tworzyć nowe miejsca pracy. W przypadku plantacji albo przemysłowych hal produkcyjnych muszą być zachowywane podstawowe normy MOP (Międzynarodowej Organizacji Pracy).

Przy tym jest bardzo ważne, aby produkcja towarów eksportowych nie zagrażała lokalnemu bezpieczeństwu żywnościowemu. Producenci powinni się troszczyć o zrównoważone warunki zbytu między rynkiem lokalnym i eksportowym - w handlu sprawiedliwym lub konwencjonalnym. Istotne jest, by stopień lokalnego przetworzenia towarów przed eksportem był jak najwyższy, dzięki czemu rośnie ich wartość dodana, a także umiejętności techniczne producentów. Osiągnięcie tego celu często jednak hamują taryfy celne w krajach rozwiniętych - wraz ze stopniem przetworzenia towaru importowanego wzrasta cło.

Organizacje handlu alternatywnego na Północy oferują zmarginalizowanym producentom pomoc finansową i szkoleniową w zakresie zarządzania procesem produkcyjnym, aby w ten sposób umożliwić im dostęp do konwencjonalnego rynku eksportowego. Dlatego regularnie informują ich o nowych trendach rynkowych, zwyczajach i modach, przepisach sanitarnych i bezpieczeństwa, aby producenci mogli do nich dostosować swoją produkcję. Wspierają organizacje producentów we dziedzinie kontroli jakości i zrównoważonych metod produkcji. Organizacje te zobowiązują się przestrzegać europejski kodeks postępowania organizacji pozarządowych, a także biorą udział w kampaniach edukacyjnych, solidarnościowych, oraz wspierają tworzenie takich międzynarodowych struktur handlowych, które zabezpieczają dobro producentów.

Szczególny nacisk kładzie się na uczestnictwo kobiet w podejmowaniu decyzji, zarówno w stowarzyszeniach producentów na Południu, jak i w organizacjach Sprawiedliwego Handlu na Północy. Oczekuje się również poszanowania tożsamości kulturowej wszystkich partnerów. Importerzy i sklepy Sprawiedliwego Handlu nie mogą oczekiwać, że grupa producentów od samego początku będzie spełniać wszystkie kryteria. Ze względu na różnorodność grup i produktów, jak i uwarunkowań gospodarczych i społecznych, w jakich pracują, konieczna jest ich obserwacja. Dla procesu doboru partnerów z Południa najważniejsze jest, czy grupy producentów dążą do osiągnięcia i utrzymania tych standardów, a partner z Północy jest przygotowany i chętny do udzielenia im wsparcia w tym procesie rozwoju. Z drugiej strony certyfikaty udzielane przez organizacje Sprawiedliwego Handlu gwarantują konsumentom, że ustalone kryteria są dotrzymywane. I choć ze względu na specyficzne sytuacje możliwa jest pewna elastyczność, kiedy raz uzgodniono kryteria, producenci muszą ich przestrzegać.

1. Kim są producenci w Sprawiedliwym Handlu?

Istnieją wielkie różnice między poszczególnymi grupami producentów, w zależności od regionu i wytwarzanego produktu. Mogą to być stowarzyszenia producentów, samopomocowe spółdzielnie produkcyjne, przedsiębiorstwa rodzinne, warsztaty, organizacje państwowe, przedsiębiorstwa prywatne, a w szerszym wymiarze również grupy producentów na Północy. Wielkość tych grup jest różna. Największą siecią eksportową spełniającą warunki Sprawiedliwego Handlu jest “Frente Solidario de Pequenos Cafetaleros de América Latina”, skupiająca ponad 200 tys. rolników uprawiających kawę.

Ale na przykład “Action Bag Handicrafts” ma tylko 60 członków. Wszystkie grupy łączy to, że są odsuwane na margines. Przeważnie pracują w warunkach gospodarki nieformalnej, w której zyski i płace są niskie, gdzie prawie wcale nie istnieje ubezpieczenie socjalne, a warunki pracy są ciężkie. Powodem są czynniki gospodarcze i geograficzne, braki doświadczenia i środków produkcji - bez wsparcia organizacji Sprawiedliwego Handlu nie udałoby się im uzyskać bezpośredniego dostępu do rynku ani w kraju, ani za granicą. Problemy, które muszą pokonywać, dotyczą często nierówności rasowej, etnicznej i płci. Każda grupa, która troszczy się o trwały rozwój własny i społeczności lokalnej, regularne dochody dla swoich członków, demokratyczne podejmowanie decyzji i przestrzeganie innych, wspólnie ustalonych kryteriów, jak równouprawnienie kobiet, przestrzeganie praw człowieka, ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturalnego, jest potencjalnym partnerem ruchu Sprawiedliwego Handlu. Aby grupa mogła wejść na rynek, musi być w stanie dostarczać produkty, na które jest popyt, po odpowiedniej cenie, w odpowiedniej ilości i w określonym terminie. EFTA kupuje obecnie wyroby od ponad 700 partnerów handlowych z Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej.

2. Korzyści dla producentów

Niezaprzeczalne jest, że Sprawiedliwy Handel oferuje producentom liczne i różnorodne korzyści. Pierwszą i najważniejszą jest bezpośredni dostęp do rynku, który inaczej byłby dla nich zamknięty. Dzięki dostępowi do rynku Sprawiedliwego Handlu w Europie producenci znajdują często także możliwości zbytu na komercyjnym rynku europejskim, poprzez uczestnictwo w targach albo nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z handlowcami. Taka działalność jest bardzo popierana, aby przeciwdziałać nadmiernemu uzależnieniu producentów od rynku Sprawiedliwego Handlu. Producentom gwarantuje się sprawiedliwą cenę i oni sami decydują, na co wykorzystają w interesie swego stowarzyszenia dodatkowe premie od organizacji Sprawiedliwego Handlu. Wielu z nich inwestuje w poprawę jakości produktów, potencjału finansowego, technicznego i zarządzania, a także w rozbudowę infrastruktury swoich gospodarstw. Inni stawiają na wykształcenie, opiekę zdrowotną, poprawę warunków mieszkaniowych i opieki socjalnej, itd. Czasami, gdy sytuacja na rynku jest szczególnie niekorzystna, podwyższona cena decyduje o tym, czy rodzina producenta będzie cierpieć głód, albo czy będzie musiała przeprowadzić się do miejskich slumsów.

Większość producentów sprzedaje na sprawiedliwym rynku tylko niewielką część swojej produkcji. Reszta trafia na zwykłych warunkach na rynek komercyjny. Ale sprawiedliwa cena nawet za nieznaczną część produkcji wpływa często także na ceny, którą uzyskują za resztę produkcji. Organizacje alternatywnego handlu skupują część produktów za cenę wyższą, co zmniejsza ilości towarów dostępnych dla pośredników. To zmusza ich do podniesienia cen skupu, aby mogli zdobyć ich dostateczną ilość. Taki efekt można było obserwować np. w przypadku miodu z Chiapas i Meksyku, orzeszków para z Peru, kakao z Boliwii czy herbaty z Zimbabwe. Poza tym nie tylko ci producenci, którym udało się trafić na sprawiedliwy rynek, sprzedają swoje towary za wyższą cenę, ale także inni producenci z tego regionu mają dzięki temu możliwość lepszego zarobku. Dlatego nie musi być zaskoczeniem, że sprawiedliwa cena sama w sobie dal wielu producentów nie jest najważniejsza w stosunkach handlowych Sprawiedliwego Handlu.

Równie ważna jest gwarancja płatności z góry lub przy dostawie, ponieważ producenci mogą kupić materiały produkcyjne i przetrwać sezon bez zaciągania pożyczek, które zazwyczaj były dla nich dostępne na bardzo niekorzystnych warunkach, nierzadko prowadzących do zaciągania niespłacalnych długów, powodujących w rezultacie utratę całego mienia i popadnięcie w niewolniczą zależność od wierzycieli na całe pokolenia. Równie wielkie znaczenie ma gwarantowana zapłata. Wielu producentom przydarzyło się, że pośrednicy zamawiali towar, a gotowych produktów nie odebrali albo wycofali się z ustalonej ceny. Ciągłość produkcji i związane z tym stałe dochody, jak również gwarancja długoterminowego partnerstwa, są dla producentów wielką korzyścią i umożliwiają im zabezpieczenie sobie przyszłości.

Dowodem tych korzyści jest fakt, że w przypadku wzrostu cen, kiedy to pośrednicy proponują wyższe ceny, niż są w stanie zapłacić spółdzielnie samopomocowe, większość producentów - jeżeli tylko może - daje pierwszeństwo spółdzielni. Wiedzą, że przy kolejnym spadku cen nie mogą oczekiwać od pośredników i spekulantów żadnej pomocy.

Stosunki handlowe Sprawiedliwego Handlu gwarantują jeszcze inne korzyści. Wiele organizacji alternatywnego handlu zapewnia producentom różnorodne wsparcie: pomoc techniczną w formie doradztwa, aby mogli nadążać za nowymi trendami w Europie, szkolenia w dziedzinie technologii produkcji i badań, aby umożliwić przyjazną dla środowiska produkcję wyrobów włókienniczych i rzemieślniczych, a także doradztwo w kwestiach finansowych i administracyjnych. Oprócz tego wiele organizacji Sprawiedliwego Handlu udziela producentom pożyczek na poszerzenie oferty produkcyjnej (w żadnym wypadku nie są to dotacje, które by mogły zagrozić stosunkom handlowym). Zwiększenie produkcji wymaga większego kapitału inwestycyjnego i obrotowego. Płatności z góry nie wystarczają, a banki często uważają udzielania kredytów zmarginalizowanym producentom za zbyt ryzykowne. Długoterminowe partnerstwo zmniejsza ryzyko pożyczek i możliwość spłaty długu towarami jest interesująca dla obu stron.

Jedną z podstawowych zalet stosunków partnerskich, które gwarantuje Sprawiedliwy Handel, jest to, że producenci zyskują większe zaufanie dla systemu handlowego, który dotąd wydawał im się skomplikowany i niepojęty. John Kanjagaile z Kagera Coffee Co-operative Union w Tanzanii zauważa, że nie ma już nic dziwnego w tym, iż ludzie na wsi pytają się go o giełdę londyńską. Dawniej giełda londyńska czy nowojorska była dla rolników nieznana.

Ten przykład ukazuje, że teraz rolnicy potrafią dyskutować o międzynarodowych cenach kawy, londyńskiej giełdzie towarowej, rozumiejąc, jaki wywierają one wpływ na ich życie i dochody. John Kanjagaile tłumaczy też, jak wielka jest dziś wiara producentów we własne siły - biorą udział w aukcjach kawy i oferują ją konkurując z silnymi korporacjami ponadnarodowymi. Przed rozpoczęciem współpracy z ruchem Sprawiedliwego Handlu coś takiego było nie do pomyślenia.

Kolejna korzyść ze współpracy to nawiązanie partnerstwa pomiędzy samymi producentami na Południu. W tym celu EFTA zorganizowała w roku 1995 spotkanie 24 afrykańskich producentów i 19 przedstawicieli organizacji alternatywnego handlu z Północy. Producenci mieli okazję wymienić doświadczenia i nauczyć się wiele nowego. Kolejnym przykładem tego, co może zdziałać więź Południe - Południe, był eksperyment przeprowadzony przez organizację Oxfam z Wielkiej Brytanii: filipińska filia zdecydowała się zaoferować produkty rzemieślnicze z Filipin w sklepie Oxfam w Bangkoku i odniosła wielki sukces, ponieważ nie tylko na Północy, ale także na Południu ludzie wolą egzotykę od produktów krajowych i jest to ogromny potencjał dla handlu Południe - Południe.

Coraz więcej producentów z Południa rozumie konieczność kontaktów lokalnych i w ramach krajów rozwijających się również poza Sprawiedliwym Handlem. Świadectwem tego jest duża organizacja Frente Solidario de Pequenos Cafetaleros de América Latina, skupiająca ponad 200 tys. producentów kawy z różnych krajów Ameryki Łacińskiej, a także Red Latinoamericana de Comercialización Comunitaria (RELACC), którą założyła organizacja Sprawiedliwego Handlu w Ekwadorze.

3. Zasady i cele Sprawiedliwego Handlu

Główne zasady Sprawiedliwego Handlu:

1. - szacunek i troska dla ludzi i środowiska, stawianie ludzi przed zyskiem;

2. - tworzenie producentom środków i możliwości w celu poprawy ich warunków życia i pracy;

3. - rozwój obustronnie korzystnych relacji pomiędzy sprzedawcami i nabywcami;

4. - płacenie przez kupujących ceny, która zapewnia producentom sprawiedliwy dochód za ich pracę i akceptowalny zwrot kosztów dla organizacji marketingowej;

5. - wzrost świadomości na temat sytuacji kobiet i mężczyzn jako producentów i handlowców;

6. - promocja równych szans dla kobiet;

7. - ochrona praw kobiet, dzieci i ludności tubylczej.

Cele Sprawiedliwego Handlu:

1. - zwiększenie środków do życia dla producentów poprzez zwiększenie dostępu do rynku, wzmocnienie organizacji producentów, płacenie lepszych cen i zapewnienie ciągłości stosunków handlowych;

2. - wsparcie możliwości rozwoju upośledzonych społecznie producentów, szczególnie kobiet i ludności tubylczej, oraz ochrona dzieci przed eksploatacją w procesie produkcyjnym;

3. - podnoszenie świadomości wśród konsumentów na temat negatywnych skutków międzynarodowego handlu, aby pozytywnie oddziaływali poprzez swoją silę nabywczą;

4. - tworzenie przykładu partnerstwa w handlu poprzez dialog, przejrzystość i szacunek;

5. - prowadzenie kampanii na rzecz zmian w zasadach i praktyce konwencjonalnego handlu międzynarodowego;

6. - ochrona praw człowieka poprzez promocję sprawiedliwości społecznej, zdrowej praktyki ekologicznej oraz bezpieczeństwa ekonomicznego.

4. Przykładowe działania Sprawiedliwego Handlu

Fair Trade (Sprawiedliwy Handel) to partnerstwo pomiędzy grupami producentów z biednego Południa i organizacjami z bogatej Północy, które reprezentują konsumentów zatroskanych nędzą krajów Trzeciego Świata.

1. Uprawiający banany z Karaibów -- "Grać fair!"

Sprawiedliwy Handel zapewnia producentom sprawiedliwe transakcje: godziwą cenę za ich produkty, długoterminowe kontrakty i pomoc w rozwoju ich gospodarstw i przedsiębiorstw. Fair Trade daje też konsumentom możliwość kupowania produktów wysokiej jakości, o których wiadomo, że ich producent był uczciwie traktowany.

Programy Fair Trade nie umieją jednak same sobie poradzić np. z kryzysem, który dotyka rolników uprawiających banany na Wyspach Zawietrznych. To reguły światowego handlu muszą zostać zmienione w taki sposób, aby uwzględniały one interesy zarówno małych producentów, jak i bogatych przedsiębiorstw wielonarodowych. Ale tymczasem współpraca na warunkach "fair trade" pomaga przynajmniej niektórym rolnikom z Wysp Zawietrznych przeżyć.

Związek Rolników Wysp Zawietrznych WINFA (The Windward Islands Farmers' Association) jest organizacją, która reprezentuje ponad 10 tys. uprawiających banany. Oferuje on wsparcie i doradztwo dla uprawiających banany rolników z Karaibów - uczestników programu Fair Trade. Oprócz uzyskiwania lepszych cen za banany, rolnicy otrzymują także "premię socjalną", która umożliwia im poprawę warunków życia i pracy. Rolnicy z Karaibów wykorzystywali premie socjalne na zakup mebli do szkół i na naprawę lokalnych dróg.

Spróbujmy działać razem - konsumenci wspólnie z rolnikami. Sojusz pomiędzy nami mógłby zapewnić konsumentom otrzymywanie produktów spełniających ich wymagania, a rolnikom otrzymywanie godziwych cen. Mówię od serca. Wszystkie społeczności rolnicze chcą produkować banany dobrej jakości i oferować je po rozsądnych cenach, chcą też być odpowiednio traktowane. - Wilberforce Emmanuel, rolnik uprawiający banany a zarazem członek WINFA.

2. Fair Trade (Sprawiedliwy Handel) i Ty

Zanim skończysz śniadanie tego ranka, będziesz polegał na połowie tego świata - Martin Luther King

Ciekawa myśl. Ale zarazem przygnębiająca, kiedy zdasz sobie sprawę, że ludzie, którzy uczestniczyli w produkcji twojej kawy i muesli są z pewnością eksploatowani i gnębieni przez niesprawiedliwy układ sił w handlu światowym.

Ale co możesz zrobić? Czy na pewno jest to poza twoją kontrolą? Nie, takie myślenie to błąd. Możesz kupować produkty Fair Trade. I możesz dołączyć swój głos do tej Wielkiej Akcji.

Fair Trade jest przybierającym na sile ruchem międzynarodowym, który gwarantuje producentom w krajach ubogich uczciwe warunki transakcji. To oznacza uczciwą cenę za ich produkty, która pokrywa koszty produkcji i zapewnia godziwe utrzymanie, i długoterminowe kontrakty, które zapewniają realne bezpieczeństwo. Dla wielu z nich wsparcie w zdobywaniu wiedzy i umiejętności, które są potrzebne w celu rozwijania przedsiębiorstwa i zwiększania sprzedaży mają też duże znaczenie.

Dla setek tysięcy ludzi Fair Trade oznacza zmianę egzystencji z dnia na dzień na życie z możliwością planowania przyszłości.

Fair Trade daje nowe możliwości ludziom na obu końcach łańcucha dostaw. Producentom oferuje godziwe dochody za ich produkty i możliwość inwestowania w przyszłość. Konsumentom daje możliwość kupowania wysokiej jakości produktów ze świadomością, że ich wytwórca nie był wyzyskiwany oraz umożliwia wystąpienie przeciwko niesprawiedliwemu systemowi międzynarodowego handlu, który nas wszystkich wykorzystuje.

W ciągu minionej dekady ruch Fair Trade rzeczywiście "wystartował", bo wśród konsumentów zwiększyła się świadomość sytuacji i wzrosło oburzenie na sposób traktowania producentów w ubogich krajach. Więcej detalistów sprzedaje wyroby Fair Trade, liczba oferowanych produktów w miarę rosnącego popytu stale rośnie, a coraz więcej biednych społeczności zaczyna odczuwać korzyści wynikające z uczestnictwa w tym ruchu.

3. Fair Trade w akcji

Rocznie zjadamy czekoladę o wartości szacowanej na 60 miliardów USD. Ale z powodu trwającego od długiego czasu spadku światowych cen miliony rodzin, których utrzymanie zależy od produkcji kakao, stoi w obliczu skrajnej biedy. To chyba wystarczy, byś się nad tym zastanowił, gdy jesz czekoladę.

Ale nie musi tak być. Spółdzielnia Kuapa Kokoo w regionie Ashanti, sercu kakaowego pasa w Ghanie, współpracuje z organizacjami wprowadzającymi w życie zasady Fair Trade, by przeciwstawić się istniejącemu systemowi. Pomaga ona 35 tys. swoich członków uzyskiwać właściwą część zysków z produkcji kakao.

Kiedy spółdzielnia Kuapa sprzedaje kakao swoim partnerom w Europie, którzy uczestniczą w programie Fair Trade, otrzymuje gwarantowaną cenę minimalną, jak również "premię socjalną", która jest inwestowana w społeczne projekty takie jak budowa studni i szkół. A kiedy cena kakao spada - jak to ma generalnie miejsce w ostatnich 20 latach - rolnicy z Kuapa dalej mają zapewnione dochody.

4. Słodki sukces

Uprawiająca kakao Lucy Mansa opowiada o zmianie w jej życiu spowodowanej przez Fair Trade:

Wszystko u nas zależy od pieniędzy, które otrzymujemy za kakao: żywność, ubrania, lekarstwa i opłaty za szkołę. Otrzymywanie zapłaty za ziarno kakao dawniej oznaczało dla nas być albo nie być. Jeżeli nie dostawaliśmy pieniędzy, pozostawaliśmy bez niczego. Kuapa Kokoo płaci wszystkim swoim rolnikom godziwą cenę za zbiory, płaci gotówką i w terminie. Jestem bardzo szczęśliwa. Odkąd przyłączyłam się do Fair Trade, stać mnie na posyłanie moich dzieci do szkoły.

5. Woda za czekoladę

Kobiety i dzieci w wiosce Lucy dawniej chodziły wiele mil, by przynieść wodę z rzek lub zbiorników wodnych, z których korzystały również zwierzęta. Choroby powodowane przez używanie brudnej wody były powszechne, a wiele dzieci opuszczało zajęcia szkolne, ponieważ tak wiele czasu spędzało na zbieraniu wody. Obecnie dzięki studniom, które zostały wybudowane z pieniędzy pochodzących z premii Fair Trade, ludzie mają bezpieczną, czystą wodę w samym środku swojej wsi.

Jestem bardzo szczęśliwy, że mamy tę studnię. Wcześniej nigdy nie widziałem tak czystej wody. Chcemy sprzedawać więcej naszego kakao dla firm Fair Trade, byśmy mogli inwestować więcej dla dobra naszej społeczności. - Desmond Mensah, uczeń.

6. Akcja "Obniżyć Koszty"

Akcja "Obniżyć Koszty" została rozpoczęta przez Oxfam w lutym 2001, aby zwrócić uwagę na światowy kryzys w dziedzinie handlu lekami.

Ogólnoświatowe zasady ochrony praw patentowych powodują, że ceny nowych, bardziej skutecznych lekarstw są poza zasięgiem biednych ludzi. Ochrona patentowa pozwala bogatym firmom farmaceutycznym ustalać wysokie ceny na swoje produkty i uniemożliwia sprzedaż tanich leków generycznych (czyli kopii oryginalnych lekarstw).

Akcja "Obniżyć Koszta" prowadzona przez Oxfam sprawiła, że WTO przyjęła poprawki do zasad handlowych, które umożliwiają legalny import leków tanich do krajów rozwijających się. Poprawka ta jest nadal krytykowana przez Oxfam, jako nie dość daleko idąca, jednak samo jej wprowadzenie oraz zmobilizowanie społeczności światowej do dyskusji nad tym tematem jest i tak dużym sukcesem - pokazuje, że przedsiębiorstwa, politycy i urzędnicy słuchają argumentów, jeśli tylko wystarczająca ilość ludzi wystarczająco silnie wyrazi swoje zdanie.

Prowadzenie takich akcji przynosi efekty. Jeśli obecne zasady światowej wymiany handlowej uległyby zmianie, na tyle by dawała ona korzyści biednym ludziom, że miliony z nich mogłoby wyjść z ubóstwa.

Bibliografia:

Wykaz wykorzystanych materiałów internetowych:

http://www.fairtrade.net/

Wykaz książek:

Lyon, Sarah; Mark Moberg (red.) 2010 Fair Trade and Social Justice. Global Ethnographies, New York University Press, New York/London

2 | Strona

	Strona 1

---