metody i techniki badań społecznych, polityka spoleczna


Spis treści ramowy

Spis treści szczegółowy

Wstęp

Czemu służy nauka? Zrozumieniu świata i gromadzeniu wiedzy. Teoria ułatwia realizację tych celów.

Teoria powinna być abstrakcyjna, uniwersalna, empirycznie sprawdzalna - dopóki teoria nie zostanie zweryfikowana przez doświadczenie, pozostaje tylko hipotezą.

Teorie średniego zasięgu - nie spełniają wymogu uniwersalności. Dotyczą głównie ograniczonej przestrzeni i czasu.

Nauka gromadzi w sposób systematyczny dane podlegające analizie. Najczęściej wystawia się „hipotezy na obalenie” - jeśli okaże się, że dana teoria wytrzymuje krytykę, to w danym miejscu i czasie uznaje się ją za obowiązującą.

Skąd czerpiemy wiedzę o życiu społecznym?

  1. jest dostarczana przez naukę;

  2. potoczna wiedza o życiu społecznym;

  3. wiedza zawarta w religii, sztuce, filozofii, ideologiach oraz innych formach ludzkiej ekspresji;

Różnice wiedzy potocznej i naukowej

WIEDZA POTOCZNA

WIEDZA NAUKOWA

  1. (socjalizacja itd.) - wiedza zindywidualizowana, subiektywna, różna, zależna od doświadczeń życiowych.

Jednolita, systematyczna. Sądy należące do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane są za prawdziwe, zmierzające do obiektywizacji.

  1. Ma charakter konkretny i praktyczny. Ludzie posługują się nią w życiu społecznym. Zawiera (na ogół) sądy jednostkowe, uogólnienia sprowadzane są do pewnych klas zachowań człowieka, stosowane do określonych sytuacji.

Ma charakter abstrakcyjny; sądy zawarte w niej nie są jednostkowe, lecz ogólne. Odnoszą się do zbiorów ludzi i mają charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych.

  1. Język - wiedza potoczna operuje językiem potocznym. Jest to język mało precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne.

Język nauki jest wolny od ocen. Jest, jak mówi Osowski, „językiem treści pojęciowych”.

  1. Nie jest systematyczna. Wiedza pełna wewnętrznych sprzeczności, mało spójna; a w związku z tym sądy jej są wewnętrznie sprzeczne i niespójne

Immanentną cechą nauki jest systematyczność jej wiedzy. Jest uporządkowana, w sposób świadomy dąży do eliminacji sprzeczności weń się pojawiających.

  1. Nie troszczymy się o jej uzasadnienie - działa ona na zasadzie pewnej oczywistości. Jest to produkt naszych doświadczeń, życia, naszych bliskich.

Empiryczne uzasadnienia sądów są sprawą zasadniczą. Uzasadnienie musi być uzasadnieniem intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, określony stopień pewności i generalizacji sądów.

Komentarz:

język treści pojęciowych - według Osowskiego, to taki, który posiada jednoznaczną i ostrą aparaturę pojęciową, z którego korzysta się w sposób operatywny - tzn. że każda definicja daje możliwość decyzji, czy dowolny przedmiot jest desygnatem definiowanego terminu, czy nie. Każde zdanie musi posiadać sens empiryczny - wiemy na czym polegałoby stwierdzenie że jest ono prawdziwe, jak też i fałszywe.

Podsumujmy:

Wiedza naukowa jest zawsze wiedzą abstrakcyjną, sformułowaną w języku treści pojęciowych, uporządkowaną, spójną i empirycznie uzasadnioną. Jest gromadzona systematycznie, z przestrzeganiem zasad jawności procesu badawczego i intersubiektywnej kontroli, oraz z dbałością o określenie stopnia ogólności wypowiadanych sądów i twierdzeń, oraz stopnia ich pewności.

Typologie badań naukowych

W nauce występują dwa rodzaje ocen:

Najwięcej badań w socjologii ma charakter weryfikacyjne, eksplanacyjny i eksploracyjny

Typologia badań socjologicznych:

typ A - badania prowadzone w obrębie jednego społeczeństwa.

  1. Case studies - studia pojedynczych przypadków, badania monograficzne grup, instytucji, zbiorowości terytorialnych.

  2. Badania oparte na organizowanym materiale biograficznym:

  1. Badania opinii oparte o zogniskowane wywiady grupowe (fokusowe).

  2. Jednorazowe badania surveyowe - np. sondaże, badania opinii publicznej.

  3. Badania eksperymentalne

  4. Badania działań społecznych za pomocą interwencji socjologicznej i interakcji strategicznej

typ B - badania prowadzone według podobnych zasad badania wielu społeczeństw - np. międzykulturowe badania porównawcze.

typ C - badania oparte na wynikach innych badań; nastawione na tworzenie syntez odnoszących się do jednego społeczeństwa, procesu społecznego itp.

typ D - badania oparte na wynikach innych badań; nastawione na sformułowanie bardzo szerokich generalizacji, względnie praw ogólnych.

typ E - badania historyczno - socjologiczne, socjologiczno - etnograficzne; socjologiczno - etnologiczne, itp. - badania z pogranicza różnych dziedzin nauk.

Funkcje badań:

społeczno - kulturowe w ramach pewnych układów; mogą mieć wpływ na naukę, społeczeństwo, życie codzienne.

  1. Funkcja naukowa;

  2. Funkcja praktyczno-użytkowa;

  3. Funkcja humanistyczno-obywatelska;

Funkcja naukowa: wyniki badań pełnią tę funkcję wówczas, gdy przyczyniają się do rozwoju socjologii jako dyscypliny naukowej; gdy wnoszą wkład w rozwój dyscypliny; dostarczają uzasadnionych twierdzeń. Badanie może zwracać uwagę na nowe zagadnienia, dotąd nie dostrzegane; wnoszą wkład w aparaturę pojęciową, a także w rozwój metod i technik. Wkład badań w dziedzinę socjologii oceniany jest przez grono naukowe, realizowany w układzie nauki.

Funkcja praktyczno - użytkowa: Funkcjonuje w układzie badacz praktyk życia społecznego. Wyniki badań pełnią tę funkcję, jeżeli są one wykorzystywane jako przesłanki, które prowadzą praktyka życia społecznego do podejmowania praktycznych decyzji. Funkcjonuje także w układzie ekspert praktyk życia społecznego. Ekspert potrafi podjąć decyzję bez odwoływania się do badań.

Funkcja humanistyczno-obywatelska:

Należy odróżniać funkcje założone badań od funkcji zrealizowanych, gdyż one nie muszą się pokrywać.

Badanie może spełniać jednocześnie wiele funkcji, w tych sytuacjach na plan pierwszy wysuwa się funkcja założona.

Historia badań społecznych:

Mówi się o niej od XVIII wieku.

  1. Okres od XVIII wieku do początku I wojny światowej: badania nad rozmaitymi problemami społecznymi;

F. le Play zajmował się rodziną. Stworzył ramy opisu rodzin (nomenklatura); jest twórcą metody monograficznej.

Ch. Booth zajmował się miastem, podzielił ludzi na pewne warstwy według danych ze spisu powszechnego (w odniesieniu do poszczególnych dzielnic) i prowadził w nich badania pogłębione. Do pomocy wykorzystał ludzi, mogących posiadać informacje dotyczące badanych przez niego ludzi - np. inspektorów szkolnych, poborców podatkowych, administratorów domów. Wyniki badania zaprezentował na mapie. Był to wówczas nowatorski sposób zaprezentowania wyników badań.

W ruchu surveyowym ukształtowały się podstawy metod zbierania danych, a także podstawy ich analizy; połączenie danych jakościowych z ilościowymi. Badacze tego okresu z pełną świadomością odwoływali się do metod empirycznych (w celu podjęcia działalności reformatorskiej).

  1. Okres międzywojenny - badania prowadzone w powiązaniu z socjologią jako dyscypliną akademicką i dla realizacji jej celów.

  1. Od II wojny światowej: od II wojny światowej; badania prowadzone w obrębie socjologii i innych dyscyplin społecznych; powiązanie badań z potrzebami praktyki życia społecznego, badania prowadzone dla celów naukowych oraz badania prowadzone w celu „oświeceniowym” społeczeństwa (edukacji socjologicznej społeczeństwa).

Tendencje do realizacji badań w celach komercyjnych:

Z tym okresem związane jest powstanie wielkich instytucji badawczych - np. ośrodki badania opinii publicznej, pojawienie się majętnych sponsorów i inwestorów, chętnych finansować badania. Praktyczna funkcja badań powodowała wzrost metod ilościowych w badaniach (model pozytywistyczny). Było to związane również z pewną modą w metodologii - modą pozytywistyczną.

Badania społeczne w krajach realnego socjalizmu:

Charakterystyka procesu badawczego:

Badanie jest procesem złożonym z etapów:

  1. Przygotowanie koncepcji badania;

  1. Przygotowanie technik badawczych:

(na przykład: trzeba przygotować schemat losowania próby, przygotować ankietę, ułożyć pytania i sprawdzić je)

  1. Dobór zjawisk z którymi badacz lub jego wysłannicy wchodzą w kontakt przy zbieraniu materiałów - dobór respondentów (losowanie próby), wybór źródeł;

  2. Zbieranie materiałów;

  3. Krytyka, selekcja i wstępne opracowanie materiałów;

  4. Właściwe opracowanie materiałów - otrzymanie wyników łącznie z ich interpretacją;

  5. Przygotowanie elaboratu zawierającego opis przebiegu badania i udokumentowane wyniki

1 - 3

faza przygotowania badania;

4

faza terenowa;

5 - 7

faza opracowania materiałów;

Rozwinięcie:

Ad 1. Koncepcja badania:

Ustalenia badacza, po co robi badania, jakimi metodami i technikami zamierza zbierać materiały; ustalenia odnoszą się do:

  1. Problematyki;

  2. Aparatury pojęciowej;

  3. Przedmiotu badań;

  4. Technik otrzymywania materiałów i źródła:

  5. Innych technik badawczych:

Projekt badań jest pojęciem szerszym niż pojęcie koncepcji. Pojęcie koncepcja badań zawiera się w pojęciu projektu badań, który ponadto zawiera pojęcie harmonogramu badań oraz kosztorysu.

  1. Problematyka to tyle, co zbiór pytań problemowych, które stawia sobie badacz.

  1. Terminologia:

  1. Przedmiot badania - ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy (empiryczne) w pytaniach problemowych.

  1. Źródła - zjawiska z którymi badacz lub jego wysłannicy wchodzą w bezpośredni zmysłowy kontakt i skąd czerpie się informacje o badanych zjawiskach.

oparte na obserwacji

techniki oparte na procesie komunikowania się

bezpośredniego

pośredniego

niestandaryzowane

techniki obserwacji niekontrolowanej

techniki wywiadu swobodnego (wolnego)

Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych (pamiętniki)

standaryzowane

obserwacja kontrolowana

wywiad kwestionariuszowy

Ankiety, autorejestracja

Ogół czynności i środków badawczych ujętych w reguły to technika otrzymywania materiałów

Jeżeli czynności i środki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same (przynajmniej zbliżone) to mówimy, że dana technika charakteryzuje się wysokim stopniem standaryzacji.

Formularz jest kryterium oceny standaryzacji danej techniki

  1. Metoda badawcza - ogół zastosowanych w badaniu technik i sposobów badawczych.
    Uzasadnienie metody - wykazanie, że w stosunku do danego przedmiotu badań na podstawie źródeł i materiałów dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich, a nie innych technik i sposobów badawczych można udzielić odpowiedzi na pytanie problemowe; i to odpowiedzi w wystarczającym stopniu uzasadnionych. Uzasadnienie metody pośrednio informuje nas o wartości wniosków.

Kryteria doboru zjawisk z którymi badacz wchodzi w kontakt:

Łączy się to z wyborem: