Rozdział I
Działalność badawcza człowieka a nauka.
Umowa leży u podstaw wiedzy.
Tradycja i autorytet jako źródła wiedzy:
- Tradycja - wiedza ma charakter kumulatywny, a dziedziczony zbiór informacji i wyjaśnień jest trampoliną dla dalszego jej rozwoju.
- Autorytet - często akceptacja nowych dokonań zależy od statusu odkrywcy.
Błędy w badaniach:
- błędne, powierzchowne, półświadome obserwacje
- nieuprawnione uogólnianie - może nadawać niewłaściwy kierunek badaniom lub je hamować (zapobieganie - poprzez odpowiednio reprezentatywny dobór próby, lub poprzez replikację - powtórzenie badań, w celu sprawdzenia czy uzyskany taki sam wynik)
- wybiórcza obserwacja - koncentracja na tych wydarzeniach, które pasują do przyjętego wzorca, jednocześnie pomijając te pozostałe.
- nielogiczne rozumowanie - myślenie: „wyjątek potwierdza regułę” jest bez sensu. (lub błąd hazardzisty - przedłużająca się dobra lub zła passa zapowiada swoje przeciwieństwo)
Co rzeczywiście jest rzeczywiste? (postrzeganie świata)
- ujęcie pro modernistyczne - przekonanie, że widzi się rzeczy takimi jakie w rzeczywistości są
- ujęcie modernistyczne - „co kraj to obyczaj” - ujęcie to przyjmuje, że istnieją różne punkty widzenia. (uznaje nieuchronność ludzkiej subiektywności)
- ujęcie postmodernistyczne - „rzeczywiste” są tylko wyobrażenia, które uzyskujemy dzięki naszym punktom widzenia. Nic nie istnieje tam, na zewnątrz, wszystko jest tu, w środku. „Nie ma tam żadnego tam”. Nie ma żadnej obiektywnej rzeczywistości.
Podstawy nauk społecznych - logika i obserwacja - naukowe rozumienie świata musi być zarazem sensowne i zgodne z obserwacją.
Trzy główne aspekty działalności nauk społecznych:
Teoria
Gromadzenie danych
Analiza
Teoria społeczna - zajmuje się tym co jest, a nie tym, co być powinno - nie może rozstrzygać sporów o wartości. Teoria zmierza do odkrywania prawidłowości w życiu społecznym
Język zmiennych:
- wartości - własności lub cechy, które opisują przedmiot (kobieta, Azjatka, konserwatystka, inteligentna, nieuczciwa)
- zmienne - logiczne pogrupowania wartości: mężczyzna i kobieta to wartości, a płeć to utworzona od nich zmienna. Zmienna: zawód; wartości: rolnik, profesor, kierowca autobusu.
Zmienna niezależna jest przyczyną, a zmienna zależna skutkiem (wykształcenie rodziców - zmienna niezależna, wykształcenie dzieci - zmienna zależna) Zmienna zależna zależy od zmiennej niezależnej.
Rozumowanie indukcyjne - od szczegółu do ogółu
Rozumowanie dedukcyjne - od ogółu do szczegółu
Dedukcja: od „dlaczego” do „czy”, indukcja odwrotnie.
Rozdział II
Paradygmaty, teoria i badania społeczne.
Podczas gdy teorie starają się wyjaśniać, paradygmaty dostarczają nam sposobów patrzenia na rzeczywistość. Same z siebie nie wyjaśniają niczego, tworzą tylko logiczne ramy dla teorii.
Kilka paradygmatów nauk społecznych
Paradygmaty - fundamentalne modele czy układy odniesienia, których używamy by uporządkować nasze obserwacje i rozumowanie. Paradygmat jako pewien punkt widzenia. (np. paradygmatem jest teoria ewolucji Darwina, czy teoria względności Einsteina) Ostatecznie jednak gdy wady danego paradygmatu stają się oczywiste, pojawia się nowy i zajmuje miejsce tamtego. W naukach społecznych paradygmaty raczej zyskują lub tracą popularność, lecz rzadko zostają odrzucone ( w przeciwieństwie do nauk przyrodniczych). Paradygmatów nie rozpatrujemy w kategoriach fałszywy czy prawdziwy, jedynie mniej lub bardziej użyteczny.
Makro i mikroteoria
Makroteoria zajmuje się wielkimi, zagregowanymi bytami społecznymi albo nawet całymi społeczeństwami.
Mikroteoria zajmuje się problemami życia społecznego na poziomie jednostek i małych grup.
Tradycyjny model nauki:
- Teoria - z niej wyprowadzane są sprawdzalne hipotezy.
- Operacjonalizacja- operacje związane z pomiarem zmiennej (np. zoperacjonalizowanie przestępczości w postaci pytania: „Czy kiedykolwiek coś ukradłeś?” TAK>> przestępcy; NIE>> nie-przestępcy )
Definicja operacyjna - znaczenie zmiennych jakie badacz określił. Naukowcy muszą być „panami” swoich definicji operacyjnych przez wzgląd na precyzję ich obserwacji.
- Obserwacja - przyjrzenie się światu i pomiar tego, co widzimy.
Hipoteza - efekt teoretycznych rozważań nad badanym problemem. Stwierdzenie, że jeśli teoria jest poprawna, powinny zostać zaobserwowane oczekiwane przez nas zjawiska. Hipoteza jest podstawowym twierdzeniem, które testuje się w badaniu. Zazwyczaj stwierdza ona związek między dwiema zmiennymi.
Hipoteza zerowa - hipoteza taka przewiduje, że nie istnieje żaden związek między dwiema zmiennymi, i zawsze zakłada się to milcząco przy testowaniu hipotez. (nadzieja badacza, że wyniki pozwolą odrzucić hipotezę zerową i potwierdzić hipotetyczny związek)
Rozdział III
Pojęcie przyczynowości w badaniach społecznych
Determinizm - stany i zdarzenia mają swoje przyczyny. Gdy zrozumiemy przyczyny to zrozumiemy dlaczego dane zjawiska zachodzą tak, a nie inaczej. Zdarzeniom nie wolno przydarzać się w żaden inny sposób.
Idiograficzny model wyjaśniania - wielość przyczyn mających prowadzić do danego zachowania. Często stosowany przez historyków, w życiu codziennym i w badaniach społecznych. Model zastosowania do jednostki.
Nomotetyczny model wyjaśniania - ma na celu odkrycie okoliczności, które są najważniejsze przy wyjaśnianiu działań, czy zdarzeń. Ma na celu dostarczenie jak najdokładniejszego wyjaśnienia przy jak najmniejszej liczbie zmiennych przyczynowych, tak aby odkryć ogólne wzorce przyczynowo-skutkowe. Model zastosowania ogólnego. Np. mniej wykształceni ludzie są na ogół mniej uprzedzeni, niż osoby gorzej wykształcone - model nomotetyczny, bierze pod uwagę jedynie wpływ wykształcenia.
Trzy kryteria przyczynowego związku między zmiennymi:
Przyczyna poprzedza skutek
Empiryczna korelacja (zależność) między zmiennymi
Skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej
Większość badaczy społecznych uznaje, że między dwiema zmiennymi występuje zależność przyczynowa jeśli te trzy kryteria są spełnione.
Rozdział IV
Plan badań
Przed przystąpieniem do obserwacji i analizy należy przygotować plan. Trzeba ustalić, co, dlaczego oraz jak będzie obserwowane i analizowane. Najważniejsze to określić dwie rzeczy: czego chcę się dowiedzieć, oraz w jaki sposób najlepiej to zrobić.
Trzy cele badań:
- Eksploracja - aby rzucić światło na jakiś temat, lub oswoić badacza z jakąś tematyką. Z reguły badania eksploracyjne mają trze cele:
Zaspokojenie ciekawości badacza i jego pragnienia lepszego zrozumienia przedmiotu
Zbadanie możliwości podjęcia szerszych badań
Wypracowanie metod, które zostaną użyte w dalszych badaniach.
Badania eksploracyjne mają dużą wartość w naukach społecznych. Są kluczowe, gdy badacz wkracza na nowy grunt, i zawsze pomagają się rozeznać w temacie badań. Są także źródłem dla teorii ugruntowanej. Jednak nie daje ono satysfakcjonujących odpowiedzi.
- Opis - opis jakieś sytuacji lub wydarzenia oparty na podstawie starannych i przemyślanych obserwacji, z reguły trafniejszy i dokładniejszy niż zwykły opis (np. spis ludności).
- Wyjaśnianie - odpowiadają na pytanie „dlaczego”(analiza zjawiska, dlaczego dzieje się tak, a nie inaczej).
Logika wyjaśniania nomotetycznego:
Model nomotetyczny jest (bardziej niż idiograficzny) podatny na mylną interpretację oraz możliwe manipulacje.
Kryteria nomotetycznej przyczynowości:
- zmienne muszą być skorelowane (połączone jakąś konkretną relacją opartą na obserwacjach, a nie tylko założeniach)
- przyczyna występuje przed skutkiem (np. to płeć wpływa na poglądy, a nie dane poglądy na płeć badanego)
- nie ma pozorności - trzecia zmienna - skutek nie może być wyjaśniany w kategoriach jakiejś trzeciej zmiennej.
Wyjaśnienie idiograficzne jest relatywnie całościowe, natomiast wyjaśnienie nomotetyczne, opierające się na prawdopodobieństwie, jest zazwyczaj niekompletne (omawiają jedną z przyczyn zjawiska, ale nie jedyną przyczynę).
Przyczyny konieczne i wystarczające:
Przyczyna konieczna oznacza warunek, który musi być spełniony, aby nastąpił określony skutek (np. Aby otrzymać pozytywną ocenę konieczne jest chodzenie na zajęcia. Jednakże sama obecność nie wystarcza aby otrzymać stopień. Bycie kobietą jest warunkiem koniecznym do zajścia w ciążę, ale nie wystarczającym. Inaczej wszystkie kobiety zachodziłyby w ciążę).
Przyczyna wystarczająca oznacza warunek, który, jeżeli zostanie spełniony, gwarantuje oczekiwany skutek, ale nie jest to jedyna przyczyna do osiągnięcia tego skutku (np. ucieczka z egzaminu jest wystarczającą przyczyną oblania go, chociaż studenci mogą go oblać również na inne sposoby).
Jednostka analizy - czyli to kto lub co ma być poddane badaniu (na podstawie badań jednostki możemy wyciągać wnioski o grupie, jak również badając grupę pewne jej cechy możemy odnosić jedynie do jednostek np. postawa w sprawie legalizacji marihuany. Nie ma czegoś takiego jak „umysł zbiorowy”, lub jednostką obserwacji będzie mąż czy żona, a jednostką analizy - czyli tym co chcemy badać -małżeństwo.). Jednostką analizy może być np. indywidualna jednostka, grupa społeczna, formalna organizacja społeczna, interakcje społeczne(telefony, pocałunki, kłótnie, bójki, tańce, maile, rozmowy na czacie), wytwory społeczne (wytwory istot społecznych: książki, wiersze, piosenki, obrazy, budynki, dowcipy, odkrycia naukowe).
Typy błędnego wnioskowania:
- Błąd ekologiczny - założenie, że to, czego dowiadujemy się o jednostce zbiorowej („ekologicznej”), mówi nam coś także o pojedynczych elementach, z których się ona składa (np. to, że wskaźnik samobójstw w krajach protestanckich jest wyższy niż w katolickich wcale nie oznacza, że to protestanci popełniają więcej samobójstw). Polega on na tym, że wnioski dotyczące jednostek indywidualnych opieramy na obserwacjach grup.
- Redukcjonizm - próbuje tłumaczyć zjawiska przy użyciu wąskiego zbioru pojęć lub pojęć niższego poziomu. Wyjaśnienia te nie są całkowicie błędne, są po prostu zbyt ograniczone. Np. wyjaśnianie większości ludzkich zachowań w kategoriach czynników ekonomicznych nazywamy redukcjonizmem ekonomicznym. Przykładem może być socjobiologia sugerująca, że wszystkie zjawiska społeczne mogą zostać wytłumaczone w kategoriach biologicznych.
Badania przekrojowe - to obserwacja próby czy przekroju jakiejś populacji lub zjawiska, zebranych w jednym punkcie w czasie.
Badania dynamiczne - są tak zaplanowane, aby umożliwić obserwację tego samego zjawiska przez dłuższy czas.
Wyróżniamy trzy podstawowe typy badań dynamicznych:
1. Badania trendów - koncentrują się na zmianach w czasie wewnątrz jakiejś populacji.
2. Badania kohort demograficznych - badacz analizuje zmiany zachodzące w poszczególnych subpopulacjach (kohortach demograficznych). Najczęściej kohorta to grupa wiekowa, np. ldzie urodzeni w latach 50, ludzie zawierający małżeństwa w 1994 roku itp.
3. Badania panelowe - dotyczą za każdym razem tego samego zbioru ludzi.
Strona | 1
Opracowanie książki „Podstawy badań społecznych” Earla Babbiego PWN Warszawa 2008
Adrian Krzywicki