LOKALNE PRZYKŁADY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ

Rzeszów

 Miasto Rzeszów prowadzi różnorodne i wielopłaszczyznowe działania na rzecz ekologii i ekoenergetyki w gminie.

Do najważniejszych działań zmierzających do poprawy efektywności energetycznej w Rzeszowie można zaliczyć:

-rozbudowę miejskiej sieci grzewczej - związane jest to z likwidacją lokalnych kotłowni węglowych w śródmieściu,

- modernizację oświetlenia,

- systematyczną termomodernizację szkół i budynków mieszkalnych

- montaż kolektorów słonecznych na budynkach użyteczności publicznej

- wykorzystanie bogatych złóż źródeł geotermalnych w Rzeszowie.

- instalacji kolektorów słonecznych - Na terenie Gminy Miasta Rzeszów, w latach 2004-2007 r. wykonano instalacje pozwalające na wykorzystanie promieniowania słonecznego do podgrzewania ciepłej wody użytkowej w czterech żłobkach i Domu Pomocy Społecznej. Oprócz instalacji solarnych w budynkach użyteczności publicznej w Rzeszowie kolektory słoneczne stosuje się także do oświetlania przejść aktywnych. (Miasto Rzeszów zgłosiło dwa budynki z zastosowaniem kolektorów słonecznych dzięki czemu zaoszczędziło w 2006 r. 964 101,20 kWh energii w stosunku do roku 2004. Inwestycje te ograniczyły roczną emisję szkodliwych substancji do atmosfery o ok. 414 387,54 CO2.)

Dobra (Szczecińska)

 Gmina Dobra (Szczecińska), celem zmniejszenia wydatków przeprowadziła

- modernizację oświetlenia ulicznego - zastosowanie energooszczędnych rozwiązań, pozwalających na obniżenie mocy zainstalowanych urządzeń przy jednoczesnej poprawie jakości i standardu oświetlenia, mającego znaczący wpływ na bezpieczeństwo ruchu kołowego i pieszego. Na terenie Gminy Dobra Zmodernizowano 731 opraw na 1051 istniejących. Modernizacja polegała na wymianie opraw i źródeł światła oświetlenia ulicznego na energooszczędne celem zmniejszenia zużycia energii elektrycznej do oświetlenia ulic i poprawy parametrów oświetlenia. Była ona prowadzona w oparciu o oszczędnościowy program kompleksowej modernizacji systemu oświetlenia ulicznego "Poprawa Jakości i Efektywności Oświetlenia na Terenie Gminy Dobra" autorstwa Zakładu Energetycznego Szczecin Oświetlenie Ulic Sp. z o.o. W wyniku przeprowadzonych inwestycji w 2006 r. zmniejszono zużycie energii elektrycznej w oświetleniu ulicznym (efekt ekonomiczny i ekologiczny) o 67% w stosunku do roku 2004.

Drawsko Pomorskie

 - remonty termomodernizacyjne sześciu budynków użyteczności publicznej. Remonty polegały głównie na wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, ociepleniu ścian budynków oraz stropów i stropodachów oraz wymianie i modernizacji instalacji c.o. Dzięki tym pracom znacznie zmniejszyło się zużycie energii. Łącznie gmina Drawsko Pomorskie zaoszczędziła w 2006 r. 1 359 332,00 kWh energii w stosunku do roku 2004. Przeprowadzone inwestycje ograniczyły roczną emisję szkodliwych substancji do atmosfery o ok. 511 796,83 CO2.

- całkowita modernizacja oświetlenia ulicznego. W latach 2004 � 2005 wymieniono wszystkie punkty oświetlenia ulicznego tj. 1620 szt. na lampy energooszczędne. Poziom oszczędności w latach 2006-2004 wyniósł 79,92% zużycia w 2004 r.

Ostrowiec Świętokrzyski

 - kompleksowa termomodernizacja siedmiu obiektów oświatowych na terenie Ostrowca Świętokrzyskiego w latach 2004-2006. Celem projektu, jaki stawiała sobie gmina, było zmniejszenie zapotrzebowania na energię cieplną o ok. 40%. Faktyczne zapotrzebowanie na energię w termomodernizowanych budynkach zmniejszyło się w okresie 2004-2006 o ponad 50%. Działania te pozwoliły na zaoszczędzenie 3 150 908,38 kWh energii w stosunku do roku 2004, zmniejszono także emisję CO2 do atmosfery o ok. 280 176,69 kg.

(Dzięki realizacji termomodernizacji znacznej poprawie uległ stan środowiska naturalnego, zasoby zieleni, warunki życia mieszkańców oraz warunki kształcenia w gminnych placówkach oświatowych. Realizacja projektu dobrze wpisała się również w cele strategiczne określone w Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Ostrowiec Świętokrzyski. Oszczędności w zakresie zużycia energii i związanych z nią wydatków oraz poprawa wizerunku szkół i warunków kształcenia zaowocowały działaniami gminy w zakresie termomodernizacji kolejnych dziewięciu obiektów.)

Bolesławiec

Lata 2004 do 2006 są kolejnym etapem, podjętych znacznie wcześniej, działań Gminy Miejskiej Bolesławiec mających na celu ograniczenie zapotrzebowania na energię i paliwa w budynkach i instalacjach użyteczności publicznej. Poprawa efektywności energetycznej w gminie realizowana była na każdym etapie procesu wytwarzania, dystrybuowania i wykorzystania energii. Sześć obiektów zgłoszonych do Konkursu poddano

- kompleksowa termomodernizacja sześciu obiektów polegająca na dociepleniu przegród budowlanych, wymianie stolarki oraz modernizacji instalacji grzewczych, także podniesienie walorów użytkowych i estetycznych tych budynków.

- Modernizacja Ciepłowni Centralnej - polegająca na modernizacji kotłów, instalacji spalin oraz układu hydraulicznego (umożliwiła uzyskanie bardzo wysokiej efektywności przetwarzania energii zawartej w paliwie pierwotnym na energię użyteczną). Sukcesywna wymiana tradycyjnych sieci ciepłowniczych na sieci preizolowane oraz wymiana pomp obiegowych w węzłach cieplnych na tzw. pompy inteligentne (pozwala tą efektywnie wytworzoną energię w równie efektywny sposób dystrybuować do odbiorców). Realizacja przedstawionych przedsięwzięć przełożyła się na znaczące w skali miasta ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery o ok. 11 372 372,51 kg CO2.

Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej (EEAP) 2007

Środki służące poprawie efektywności energetycznej w sektorze mieszkalnictwa

1. Wprowadzenie systemu oceny energetycznej budynków

Grupa docelowa: Sektor mieszkalnictwa: administratorzy budynków, właściciele budynków mieszkalnych, mieszkań oraz domów jednorodzinnych, wspólnoty mieszkaniowe, eksperci energetyczni, osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, firmy budowlane, producenci wyrobów budowlanych.

Działania priorytetowe: Poprawa efektywności energetycznej nowych i istniejących budynków mieszkalnych, promowanie zastosowania odnawialnych źródeł energii w budynkach. Zapewnienie realizacji działań, które prowadzą do faktycznych oszczędności energii, rekomendowanych w wystawionych certyfikatach efektywności energetycznej budynków. Prowadzenie kampanii informacyjnych dotyczących certyfikatów efektywności energetycznej budynków. Podnoszenie świadomości i zachowań mieszkańców (np. promowanie zachowań energooszczędnych, zmiana schematów życia codziennego).

2. Fundusz Termomodernizacji

Grupa docelowa: Sektor mieszkalnictwa: administratorzy budynków, właściciele budynków mieszkalnych, mieszkań oraz domów jednorodzinnych, wspólnoty mieszkaniowe, audytorzy energetyczni, firmy budowlane, producenci wyrobów budowlanych.

Działania priorytetowe: Poprawa efektywności energetycznej istniejących budynków mieszkalnych, promowanie stosowania odnawialnych źródeł energii w budynkach. Zapewnienie realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych, które prowadzą do faktycznych oszczędności energii u odbiorcy końcowego. Pomoc finansowa państwa dla inwestorów realizujących (przy pomocy kredytów zaciągniętych w bankach komercyjnych) przedsięwzięcia umożliwiające oszczędność zużycia energii przeznaczonej na potrzeby komunalno- bytowe (ogrzewanie, ciepła woda użytkowa). Przeprowadzanie i weryfikacja audytów energetycznych obejmujących budynki mieszkalne, użyteczności publicznej, lokalnej sieci ciepłowniczej,

lokalnego źródła ciepła, budynków zbiorowego zamieszkania. Promowanie energooszczędnych technologii w budownictwie mieszkaniowym. Prowadzenie kampanii informacyjnych dotyczących energooszczędnych

budynków oraz prawidłowego wykorzystywania efektów termomodernizacji budynków istniejących i poprawnej eksploatacji budynków.

3. Promowanie racjonalnego wykorzystania energii w gospodarstwach domowych

Grupa docelowa: Sektor gospodarstw domowych: właściciele mieszkań oraz domów jednorodzinnych.

Działania priorytetowe: Przeprowadzenie ogólnopolskiej kampanii informacyjnej na temat celowości i opłacalności stosowania wyrobów najbardziej efektywnych energetycznie. Wymiana oświetlenia w budynkach mieszkalnych na energooszczędne. Wymiana starych energochłonnych urządzeń gospodarstwa domowego na

urządzenia nowe energooszczędne. Wymiana informacji, najlepszych praktyk oraz stosowanie zachęt podatkowych i rabatów dla producentów urządzeń gospodarstwa domowego i konsumentów. Zachęcenie sprzedawców i konsumentów do zwracania większej uwagi na etykiety efektywności energetycznej i informacje zawarte w charakterystyce technicznej sprzedawanych i kupowanych produktów. Działania mające na celu wyjaśnienie, sprawdzenie i wymuszenie właściwego rozmieszczenia etykiet efektywności energetycznej. Projektowanie, wytwarzanie, sprzedaż, eksploatacja i utylizacja produktów zużywających energię w sposób zapewniający najwyższą możliwą efektywność energetyczną przy założonym poziomie kosztów. Działania przekonujące użytkowników do redukowania zużycia energii, np. poprzez odpowiednie opomiarowanie zużycia oraz dokładne informacje na rachunkach, czytelne dla użytkownika.

Środki służące poprawie efektywności energetycznej w sektorze usług.

Środki służące poprawie efektywności energetycznej w sektorze przemysłu (z włączeniem instalacji objętych wspólnotowym systemem handlu emisjami).

Środki służące poprawie efektywności energetycznej w sektorze transportu (z wyłączeniem lotnictwa i żeglugi).

AUTOBUS ENERGETYCZNY

Mobilne centrum wiedzy o odnawialnych źródłach energii, korzyściach finansowych płynących z ich wykorzystania i ochronie środowiska!

      Pomysł zrealizowania kampanii informacyjno-edukacyjnej został zainicjowany przez partnerów niemieckich, którym udało się zrealizować z sukcesem podobny projekt na terenie Niemiec. Był to "M.U.T.Z. autobus informacyjny" (Mobilne Centrum Techniczne), który jako "Targi Ochrony Środowiska na Kółkach" szukał bezpośredniej drogi dotarcia do przedsiębiorstw i mieszkańców Berlina. Warto również wspomnieć, że podobne przedsięwzięcie było realizowane w Holandii i Belgii. Polski projekt "Autobus Energetyczny" swoją skalą przerasta dotychczas realizowane i jest pierwszym tego typu w krajach kandydujących do Unii Europejskiej.

Ogólnopolska kampania edukacyjno-informacyjna "Autobus Energetyczny" jest adresowana głównie do trzech grup społecznych:
mieszkańców - zdobędą informacje na temat, jak każdy z nas może przyczynić się do oszczędzania energii we własnym domu, mieszkaniu, miejscu pracy, w czasie podróży, a tym samym, jak może to pozytywnie wpłynąć na stan domowego budżetu,
reprezentantów samorządu gminnego - którzy będą mieli możliwość podczas indywidualnych rozmów z ekspertami w autobusie oraz w trakcie organizowanych spotkań (seminariów) poznania dostępnych instrumentów służących bardziej wydajnej konsumpcji energii na terenie ich działania oraz możliwości wykorzystania alternatywnych źródeł energii,
przedsiębiorców - którzy uzyskają informacje podczas rozmów z ekspertami w autobusie oraz w trakcie organizowanych specjalnie spotkań (seminariów) na temat możliwości zastosowania w swoim przedsiębiorstwie dostępnych technologii energooszczędnych oraz sposobów ich finansowania, jak również przygotowania i efektywnego wdrażania systemów zarządzania energią powodujących znaczącą redukcję kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Kampania rozpoczęła się 10 września 2003 r. i trwać będzie do końca sierpnia 2005 roku. W autobusie marki MERCEDES adaptowanym do pełnienia funkcji mobilnego centrum edukacyjno-informacyjnego eksperci prowadzą kampanię promującą przedsięwzięcia i inicjatywy energooszczędne oraz odnawialne źródła energii we wszystkich regionach Polski. Autobus, w ramach 11 dwumiesięcznych kampanii regionalnych, odwiedzi kilkaset gmin w Polsce, zarówno miejskich i wiejskich.
W autobusie przez cały okres trwania kampanii eksperci oferują nieodpłatną, obiektywną i aktualną wiedzę na temat przedsięwzięć i inicjatyw związanych z efektywnością energetyczną i odnawialnymi źródłami energii realizowanych zarówno w Polsce, jak i w krajach Unii Europejskiej. Demonstrują również działanie nowoczesnych urządzeń i technologii energooszczędnych wchodzących w skład wyposażenia autobusu. Odwiedzający autobus mogą otrzymać od ekspertów odpowiednie materiały oraz uzyskać informacje na temat możliwości finansowania planowanych przedsięwzięć.
W trakcie specjalnie przygotowanych w regionach seminariów dla reprezentantów władz samorządowych i lokalnych przedsiębiorców przeszkolonych zostanie 250 uczestników. Liczba odwiedzających autobus ulegnie znacznemu zwiększeniu poprzez wykorzystanie do celów kampanii różnego rodzaju imprez lokalnych oraz wystaw (targów) o zasięgu krajowym.

Program w Polsce zainicjowali i realizują

Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A. -Polska (polski lider)

W dniu 11 lipca 2005 roku gościł w Brwinowie Autobus Energetyczny. Autobus stanowiący mobilne centrum edukacyjno-informacyjne jeździ po gminach w całej Polsce, a eksperci prowadzący kampanię przedstawiają przykłady udanych przedsięwzięć energooszczędnych i ekologicznych zrealizowanych zarówno w Polsce, jak również w innych krajach, głównie europejskich, zachęcając do współpracy i podejmowania podobnych inicjatyw na poziomie lokalnym. Miejski autobus marki MERCEDES adaptowany do pełnienia funkcji mobilnego centrum informacyjnego jest wyposażony w szereg pomocy dydaktycznych (sprzęt audiowizualny, obiekty i urządzenia demonstracyjne, część konferencyjna, biblioteczka). Eksperci prowadzący centrum informacyjno-edukacyjne oprócz możliwości prezentacji audiowizualnych oraz dystrybucji ulotek i broszur opracowanych na potrzeby projektu, mają możliwość zademonstrowania działania nowoczesnych rozwiązań na przykładzie aparatury wchodzącej w skład wyposażenia autobusu, takiej jak baterie słoneczne i do oszczędzania wody, modele urządzeń i schematy energooszczędnych procesów przemysłowych i inne).

9 marca 2007 r. UE przyjęła Pakiet Energetyczny UE - Energia dla zmieniającego się świata,

zobowiązując się jednostronnie do ograniczenia emisji dwutlenku węgla o 20% do roku 2020 w

wyniku zwiększenia o 20% efektywności energetycznej i 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych

w koszyku energetycznym.

http://www.bise-europe.org/

3 - Lokalne władze mają wybitną rolę do odegrania w podejmowaniu tych wyzwań

Istnieje zgoda (zasadniczo) we wszystkich krajach co do tego, że władze lokalne mają kluczową rolę do odegrania w poprawie efektywnego wykorzystania energii i w promowaniu odnawialnych i rozpowszechnionych źródeł energii wszędzie tam, gdzie odgrywają one aktywną rolę jako:

- konsumenci energii,

- wytwórcy energii,

- dystrybutorzy energii,

- urbaniści i inwestorzy,

- w podnoszeniu świadomości wśród społeczności lokalnej i lokalnych graczy.

W rzeczywistości to przede wszystkim w miastach i miasteczkach:

- następuje zużycie energii,

- można osiągać korzyści z tytułu użytkowania lokalnych, odnawialnych źródeł energii, którą można dostarczać w obrębie miast lub do sąsiednich okolic,

- można korzystać z takich wysoko wydajnych środków produkcji, jak skojarzone wytwarzanie energii,

- należy chronić środowisko, w szczególności przed emisjami, tak aby można było zminimalizować oddziaływanie lokalne (zanieczyszczenie powietrza) i globalne (zmiana klimatu).

Dodatkowo to często na poziomie lokalnym jest możliwe najbardziej skuteczne działanie, ponieważ to lokalne władze znajdują się blisko swoich mieszkańców i rozumieją złożoność problemów, które wymagają rozwiązania.

Pomimo to - i to nie tylko w krajach CEEC, ich rola w praktyce nie jest często uznawana za mającą takie znaczenie.

4 - Gminy w państwach CEEC muszą być w pełni zaangażowane w pewnych obszarach, gdzie posiadają bezpośrednią odpowiedzialność

Gminy muszą być zaangażowane, ponieważ:

- nakłady na energię stanowią istotne obciążenie w budżetach gminnych;

- jakość usług energetycznych (ogrzewanie, oświetlenie, chłodzenie) jest nadal w wielu przypadkach nieodpowiednia, a gminy nie mogą sobie pozwolić na poprawę jakości ze względu na brak / niedobór środków finansowych;

- niektóre z podstawowych funkcji gmin (jako wytwórców i dostawców, inwestorów, organów stanowiących przepisy i zachęty) na polu zarządzania energią są niewystarczająco rozwinięte.

Główne obszary, w których gminy państw CEEC posiadają bezpośrednią odpowiedzialność to:

- budynki komunalne (za ogrzewanie, wentylację, oświetlenie i określone potrzeby w zakresie wyposażenia, gdzie to konieczne);

- usługi energetyczne (oświetlenie uliczne, komunikacja publiczna, dostawa wody i odbiór ścieków itp.);

niezależnie od tego, czy realizują te zadania samodzielnie, czy w ramach partnerskich stosunków publiczno-prywatnych.

W tym obszarze główny zakres odpowiedzialności gmin obejmuje:

- dostawę energii w powyższych obszarach odpowiedzialności;

- utrzymanie infrastruktury energetycznej w zakładach gminnych;

- zredukowanie nakładów na energię oraz zminimalizowanie negatywnego oddziaływania na środowisko;

- poprawę jakości dostaw energii oraz usług energetycznych.

Są to trzy główne grupy przeszkód na drodze do osiągnięcia efektywnego wykorzystania energii, które gminy w państwach CEEC starają się pokonać:

- luki i niedociągnięcia, które nadal występują w ustawodawstwie dotyczącym efektywnego wykorzystania energii, finansowania i lokalnego zarządzania energią;

- niewystarczające finansowanie inwestycji w poprawę efektywnego wykorzystania energii;

- niewystarczające kompetencje instytucjonalne i ludzkie w zakresie poprawy efektywnego wykorzystania energii, słabe doświadczenie praktyczne.

Jednakże gminy nie powinny działać w odosobnieniu. Muszą one znaleźć sposoby stworzenia wydajnych i zrównoważonych partnerstw z ich własnymi rządami, jak również z sektorem prywatnym w krajach, gdzie występuje mocna, historyczna tradycja „państwa”.

Uproszczony schemat pionowych i horyzontalnych akcji kluczowych

Pionowe akcje kluczowe

SAVE	ALTENER	STEER	COOPENER
 Zwiekszanie efektywności energetycznej w budownictwie    Modernozacja budynków komunalnych    Innowacyjne podejście w przemyśle    Transformacja rynku: urządzenia i produkty o wysokiej efektywności energetycznej	 Energia elektryczna z odnawialnych źródeł    Ciepło z odnawialnych źródeł energii    Odnawialne źródła energii małej skali    Alternatywne paliwa i pojazdy	 Alternatywne paliwa i pojazdy    Instrumenty polityki efektywnego wykorzystania energii w transporcie    Pogłębienie wiedzy lokalnych agencji energetycznych w zakresie transportu	 Zrównoważony rozwój terenów wiejskich w krajach rozwijających się    Rozwój terenów miejskich i podmiejskich w krajach rozwijających się    Pogłebienie lokalnej wiedzy energetycznej w krajach rozwijających się

Poziome akcje kluczowe

Wspólnoty o zrównoważonym systemie energetycznym

Myśleć globalnie, działać lokalnie

Mechanizmy finansowania

Monitorowanie i Ocena

Rozpowszechnianie informacji i promocja

6 Program Ramowy Badań i Rozwoju Technologicznego (6. PR) jest najważniejszym instrumentem unijnym wspierającym badania. Jest on głównie ukierunkowany na wysokiej jakości badania mające trwały wpływ, służące wzmocnieniu fundamentów europejskiej nauki i europejskich technologii oraz uzyskaniu maksymalnej wartości dodanej wynikającej z międzynarodowej współpracy i postępującej integracji stosownych działań i uczestników.

Na mocy decyzji zaproponowanej przez Komisję Europejską i zatwierdzonej przez Radę Ministrów oraz Parlament Europejski w dniu 3 czerwca 2002 roku program został otwarty na lata 2002 - 2006.

W ciągu tego czasu program wspiera międzynarodową współpracę w dziedzinie badań (szczególnie pomiędzy przemysłem a uniwersytetami), między innymi dzięki utworzeniu sieci doskonałości. Oprócz tego program ma pomóc w stworzeniu sprzyjającego środowiska dla innowacji. Oznacza to zachęcanie do transferu technologii, zapewnienie finansowania oraz ochrony intelektualnych praw własności.
Całkowity budżet 6. PR został zwiększony o 17% w stosunku do 5 PR i wynosi 17,5 miliarda euro.

Działania w 6. PR zostały podzielone na 3 bloki:
     * integracja badań europejskich,
     * strukturyzacja europejskiej przestrzeni badawczej,
     * wzmocnienie podstaw europejskiej przestrzeni badawczej.

• CIVITAS II

Inicjatywa CIVITAS II adresowana jest do tych miast, które chcą wpływać na realizowaną politykę transportową i zmierzać w kierunku czystego, efektywnego energetycznie, harmonijnego i zrównoważonego transportu miejskiego.
Opiera się ona na:
     * testowaniu innowacyjnych strategii Czystego Transportu Miejskiego,
     * wdrażaniu paliw alternatywnych w transporcie miejskim.
Prace badawcze mają ułatwić lepsze zrozumienie organizacyjnych, instytucjonalnych i finansowych wymagań, które muszą być spełnione, aby doprowadzić do wdrożenia innowacyjnych rozwiązań i istotnych zmian w zakresie czystego transportu w miastach. Celem Inicjatywy CIVITAS II jest zapewnienie realizowanym projektom odpowiedniej wielkości, aby mogły mieć oczekiwany wpływ na decydentów i mieszkańców.

• CONCERTO

CONCERTO jest to inicjatywa UE dotycząca zarządzania zapotrzebowaniem na energię i OŹE w wysoko rozwiniętych społecznościach. Jest to strategia optymalizacji rozwoju energetyki na poziomie lokalnym, regionalnym i globalnym.
Inicjatywa CONCERTO ma wspierać działania społeczności lokalnych mające na celu:
     * budowę zrównoważonej i wysokowydajnej energetyki,
     * stworzenie całkowicie zintegrowanej polityki energetycznej,
     * zharmonizowanie wykorzystania odnawialnych źródeł energii wraz z innowacyjnymi technologiami i systemami,
     * minimalizację konsumpcji energii,
     * poprawę jakości życia mieszkańców. Jest to próba włączenia i zharmonizowania działań różnych instrumentów i aktorów.
Celem projektów inicjatywy CONCERTO ma być redukcja zużycia energii i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii poprzez zastosowanie zintegrowanego podejścia do polityki energetycznej w ściśle określonych regionach geograficznych. Projekty powinny się odnosić do ściśle określonych społeczności lokalnych. Oczekuje się, że projekty CONCERTO staną się polem doświadczalnym działań prowadzących do zrównoważonej i wysokowydajnej energetyki, a ich rezultaty zostaną wykorzystane w skali europejskiej.

SAVE	*efektywność energetyczna budynków *doskonalenie energetyczne w przemyśle *promocja urządzeń energooszczędnych
ALTENER	*energia elektryczna ze źródeł odnawialnych *ogrzewanie i chłodzenie z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii *zastosowanie źródeł odnawialnych w małej skali i gospodarstwach domowych *biopaliwa
STEER	*efektywny energetycznie transport *”czyste” pojazdy i alternatywne paliwa *wzmocnienie lokalnych uczestników

---