1.JAKIMI CECHAMI CHARAKTERYZUJE SIĘ PROMIENIOWANIE SŁONECZNE?

• rozchodzi się równomiernie we wszystkich kierunkach przestrzeni kosmicznej

• posiada natężenie, natężenie promieniowania docierającego do górnej granicy atmosfery nazywa się stałą słoneczną średnio wynosi 1353 W/m²

• ulega rozproszeniu - zmiana kierunku promieniowania na mikroskopijnych cząsteczkach aerozoli lub gazów atmosferycznych.

• Absorpcji-Promieniowanie elektromagnetyczne padając na materię (cząsteczkę, atom) może zostać przez nią pochłonięte - zaabsorbowane. Cząsteczka zostaje wówczas wzbudzona - przejmuje energię fali i przechodzi w wyższy stan energetyczny.

• odbiciu Fale elektromagnetyczne potrafią zachowywać się w określonych warunkach jak strumień materii - cząsteczek. Obserwujemy to w zjawisku odbicia promieniowania słonecznego od składników atmosfery, powierzchni Ziemi i obiektów znajdujących się na niej. Promieniowanie ulega odbiciu zgodnie z zasadą, że: kąt padania równy jest kątowi odbicia.

Usłonecznienie - czas podany w godzinach, podczas którego na określone miejsce na powierzchni Ziemi padają bezpośrednio promienie słoneczne.

Wyróżnia się usłonecznienie:

• możliwe - określane jako czas od wschodu do zachodu słońca,

• rzeczywiste - jako czas rzeczywistego oddziaływania słońca; jest ono zazwyczaj krótsze od możliwego wskutek zachmurzenia i wyrażane w % lub godzinach usłonecznienia możliwego.

Usłonecznienie zależy od:

• długości dnia, warunkowanej:

• położeniem geograficznym

• porą roku

• zachmurzenia

Do pomiaru usłonecznienia służy urządzenie zwane heliografem.

2. Od czego zależy ilość energii słonecznej, jaką otrzyma dana powierzchnia:

-Czynniki astronomiczne i usłonecznienie

-Oprócz długości dnia i usłonecznienia na wielkość natężenia bezpośredniego promieniowania słonecznego wpływa też wysokość Słońca, przezroczystość atmosfery i zachmurzenie.

3.WYMIEŃ CZYNNIKI OSŁABIAJĄCE NATĘŻENIE PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO W DANEJ MIEJSCOWOŚCI.

• szerokość geograficzna

• pory roku

• zachmurzenie

• zanieczyszczenie atmosfery

• ekspozycja

• ukształtowanie

3. Wymień czynniki osłabiające natężenie promieniowania słonecznego danej miejscowości

• Promieniowanie przechodzące przez atmosferę jest osłabiane ( EKSTYNKCJA PROMIENIOWANIA).

• Przyczynami ekstynkcji są zjawiska pochłaniania (absorpcja), rozpraszania(dyfuzja),odbicia(refleksja).

ROZPRASZANIE - 25% całkowitego promieniowania słonecznego przekształca się w atmosferze w

• promieniowanie rozproszone. W rozpraszaniu promieniowania słonecznego biorą udział zarówno cząsteczki gazowych składników atmosfery jaki zawieszone w powietrzu aerozole. Bezpośrednie promieniowanie słoneczne w zetknięciu z cząsteczkami gazów i aerozoli zatraca prostoliniowy kierunek rozchodzenia i zostaje rozproszone we wszystkich kierunkach, częściowo poza atmosferę i częściowo w kierunku ziemi. Atmosfera rozprasza głównie krótkie fale pasma promieniowania widzialnego (fiolet i błękit).Atmosfera silnie zanieczyszczona drobnymi zawiesinami ma mała zdolność selektywną rozpraszania i dlatego niebo ma barwę białawą. Zjawiska wywołane rozpraszaniem promieniowania : zmierzch, świt, zorza, błękit nieba, barwa słońca.

POCHŁANIANIE- przez atmosferę jest pochłaniane 15% promieniowania słonecznego. Absorpcja promieniowania może być :

• selektywna - polega na pochłanianiu tylko określonych długości fali

• -nieselektywna - polega na pochłanianiu wszystkich długości fali ( azot- pochłania część promieni nadfioletowych, ozon- nadfioletowe, tlen-dwa pasma widzialnej części widma i część promieni nadfioletowych, CO2 - prom podczerwone, para wodna - podczerwone).

4. PIERWOTNE I WTÓRNE ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA

Co to jest zanieczyszczenie powietrza ??
Zanieczyszczenie powietrza to gazy oraz aerozole , które zmieniają naturalny skład atmosfery. Mogą one być szkodliwe dla człowieka i jego otoczenia . Czyste powietrze składa się z gazów które występują w nim naturalnie 78% stanowi AZOT 21% TLEN zaś 1 % ARGON , DWUTLENEK WĘGLA , HEL I INNE. Prócz tych gazów powietrze zawiera parę wodną od 0,1% w powietrzu suchym do 4% objętości w powietrzu mokrym lub gorącym. Niezanieczyszczone powietrze nie zawiera szkodliwych substancji , które wpływają niekorzystnie na żywe organizmy. Składniki czystego powietrz takie jak dwutlenek węgla mogą wpływać niekorzystnie jeżeli ich zawartość w powietrzu wzrośnie znacznie powyżej naturalnego poziomu.

Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na zanieczyszczenia pierwotne, które występują w powietrzu w takiej postaci, w jakiej zostały uwolnione do atmosfery. Zanieczyszczenia wtórne, będące produktami przemian fizycznych i reakcji chemicznych, zachodzących między składnikami atmosfery i jej zanieczyszczeniem (produkty tych reakcji są niekiedy bardziej szkodliwe od zanieczyszczeń pierwotnych) oraz pyłami uniesionymi ponownie do atmosfery po wcześniejszym osadzeniu na powierzchni ziemi.

5. ŹRÓDŁA I RODZAJE ZANIECZYSZCZEŃ ATMOSFERY

Zanieczyszczenia powietrza pochodzą z dwóch źródeł naturalnych i antropogenicznych:

• Zanieczyszczenia naturalne pochodzą z pożarów lasów , wybuchów wulkanów, są to również drobinki soli z rozbryzgów wody morskiej , pył kosmiczny oraz roślinny jak i substancje pochodzące z naturalnych źródeł. Takie zanieczyszczenia pojawiły się w naszej atmosferze prawie od początku jej istnienia i nie wyrządziły one większych szkód w środowisku naturalnym.

• Zanieczyszczenia antropogeniczne czyli spowodowane przez działalność ludzi mają wiele źródeł pochodzenia. Są to między innymi dymy z kominów domów i fabryk, spaliny samochodowe, rolnictwo, spalanie węgla, ropy i gazów w elektrociepłowniach, górnictwa. Często te zanieczyszczenia sięgają wysokiego poziomu i są niebezpieczne.

Źródłami zanieczyszczeń są:

• uprzemysłowienie i wzrost liczby ludności,

• przemysł energetyczny

• przemysł transportowy.

• chemiczna konwersja paliw,

• wydobycie i transport surowców,

• przemysł chemiczny,

• przemysł rafineryjny,

• przemysł metalurgiczny,

• cementownie,

• składowiska surowców i odpadów,

• motoryzacja.

Do zanieczyszczeń powietrza należą:

1) gazy i pary związków chemicznych, np. tlenki węgla (CO i CO2), siarki (SO2 i SO3) i

• azotu, amoniak (NH3), fluor, węglowodory (łańcuchowe i aromatyczne), a także ich

• chlorowe pochodne, fenole;

2) cząstki stałe nieorganiczne i organiczne (pyły), np. popiół lotny, sadza, pyły z produkcji

• cementu, pyły metalurgiczne, związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu i innych metali ciężkich;

3) mikroorganizmy - wirusy, bakterie i grzyby, których rodzaj lub ilość odbiega od składu naturalnej mikroflory powietrza;

4) kropelki cieczy, np. kwasów, zasad, rozpuszczalników.

• Wartość emisji zanieczyszczeń to ilość zanieczyszczeń wydalana do atmosfery w jednostce czasu, wyrażana w g/s, kg/h lub t/rok.

• Rozróżniamy następujące źródła zanieczyszczeń powietrza:

• źródła naturalne do których należą:

• wulkany (ok. 450 czynnych), z których wydobywają się m.in. popioły wulkaniczne i gazy

• (CO2, SO2, H2S - siarkowodór i in.);

• pożary lasów, sawann i stepów (emisja CO2, CO i pyłu);

• bagna wydzielające m.in. CH4 (metan), CO2, H2S, NH3;

• gleby i skały ulegające erozji, burze piaskowe (globalnie do 700 mln t pyłów/rok )

• tereny zielone, z których pochodzą pyłki roślinne.

• źródła antropogeniczne (powstające w wyniku działalności człowieka) można podzielić na 4 grupy:

• energetyczne - spalanie paliw,

• przemysłowe - procesy technologiczne w zakładach chemicznych, rafineriach, hutach, kopalniach i cementowniach,

• komunikacyjne - głównie transport samochodowy, ale także kołowy, wodny i lotniczy,

• komunalne - gospodarstwa domowe oraz gromadzenie i utylizacja odpadów i ścieków (np. wysypiska, oczyszczalnie ścieków).

Źródła emisji zanieczyszczeń mogą być punktowe (np. komin), liniowe (np. szlak komunikacyjny) i powierzchniowe (np. otwarty zbiornik z lotną substancją).

6.WYJAŚNIJ POJĘCIE SMOG.

Jest to nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające na współdziałaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych: znacznej wilgotności powietrza (mgła) i braku wiatru. Utrudnia oddychanie organizmom, a Ziemi wydalanie ciepła.. Wyróżnia się smog kwaśny (przemysłowy lub londyński) i smog fotochemiczny (utleniający, smog Los Angeles).

Smog (mgła inwersyjna) to szczególnie niebezpieczny rodzaj zanieczyszczenia powietrza powstający w wyniku połączenia się dymu i mgły lub pary wodnej. Klasycznymi przykładami smogów są: smog utleniający typu "Los Angeles" i smog kwaśny typu "londyńskiego".
Smog fotochemiczny (typu "Los Angeles") jest spowodowany zanieczyszczeniem powietrza przez transport samochodowy. Tworzy się w dużych miastach, w warunkach intensywnego promieniowania słonecznego i bezwietrznej pogody. Głównymi składnikami smogu są ozon, azotany organiczne, nadtlenki organiczne i inne substancje powstające w wyniku reakcji fotochemicznych, jakim ulegają tlenki azotu, tlenek węgla i węglowodory zawarte w spalinach samochodowych. Ozon, tlenki azotu, siarka, wodorowęglany kondensują się wokół drobin kurzu, stąd smog przybiera postać żółtej toksycznej chmury.
Smog siarkowy ("londyński") powstaje w wielkich aglomeracjach strefy klimatu umiarkowanego, w warunkach bardzo wysokiej wilgotności powietrza i przy silnej emisji SO2. Oprócz znacznej ilości SO2 charakteryzuje się wysoką koncentracją sadzy oraz tlenku węgla. W kropelkach mgły następuje szybki proces utleniania SO2 do aerozolu kwasu siarkowego, który działa na organizmy parząco, poraża drogi oddechowe, szkodliwie oddziałuje na układ krążenia.

7.WARUNKI METEOROLOGICZNE SPRZYJAJĄCE I OGRANICZAJĄCE ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ W ATMOSFERZE.

- dyfuzja atmosfery

-pionowy gradient temperatury

-prędkość i kierunek wiatru

-grubość warstwy mieszania

-opady atmosferyczne

-czynniki topograficzne

8. Czasowy i przestrzenny rozkład usłonecznienia w Polsce. (http://www.ekologika.pl/index.php/inne/1871-Warunki-klimatyczne-i-meteorologiczne-do-wykorzystania-energii-promieniowania-s%C5%82onecznego-w-warunkach-Polski.html)

8. Czasowy i przestrzenny rozkład usłonecznienia w Polsce.

Polska jest położona w strefie klimatu umiarkowanego między 49 a 54.5 0 szerokości geograficznej północnej. Przedział dzienny (czas od wschodu do zachodu Słońca) obejmuje ponad 51% z 8767 godzin w średnim roku, a północne krańce mają ten okres o 24 h dłuższy niż południowe. W zimie południowe krańce Polski mają dzień dłuższy o prawie 1 godzinę od krańców północnych, natomiast w lecie jest odwrotnie. W czerwcu godziny dzienne na północy obejmują 71.5% godzin miesiąca, w centrum Polski 69%, a na południu 67%.

W grudniu sytuacja zmienia się i na północy godzin dziennych jest tylko 29.5%, w centrum 31.7%, a na południu 34.7%.

Zdecydowanie najkorzystniejsze warunki solarne obserwujemy w pasie nadmorskim, gdzie

od kwietnia do września występują najwyższe sumy promieniowania całkowitego i najwięcej godzin usłonecznienia.

Skupienie w tym okresie ponad 70% średniej sumy rocznej promieniowania całkowitego, która np. w Kołobrzegu przekracza 3800 MJm-2 (1056 KWh m-2) świadczy o uprzywilejowaniu tego regionu.

Wyróżniającym się też regionem jest Podlasko - Lubelski ze względu na częsty napływ suchych mas powietrza z nad Ukrainy. Najmniej korzystne warunki obserwujemy w regionach Podgórskim, Suwalskim, Warszawskim i Górnośląskim.

W regionach Górnośląskim i Warszawskim na ich przydatność rzutują zanieczyszczenia powietrza pochodzenia przemysłowego, natomiast w regionie Podgórskim wpływa zachmurzenie typu orograficznego, szczególnie uwidaczniające się w czerwcu znacznie ograniczając wówczas dopływ bezpośredniego promieniowania Słońca. W regionie tym ze względu na duże zróżnicowanie wysokości npm zauważa się korzystniejsze warunki solarne na szczytach górskich, szczególnie tych powyżej 1000 m npm.

9. WYMIENIĆ I SCHARAKTERYZOWAĆ FORMY WYMIANY ENERGII CIEPLNEJ POMIĘDZY WIERZCHNIĄ WARSTWĄ GLEBY A ATMOSFERĄ

• Przewodnictwo molekularne - ma niewielkie znaczenie, zachodzi w warstwie o miąższości ok. 1 mm.

• Turbulencja - główna forma wymiany ciepła, zaczyna się przy prędkości wiatru powyżej 2m/s^-1.

• Konwekcja - unoszenie się do góry ogrzanego, cieplejszego powietrza,

• Adwekcja mas powietrza - wymiana powietrza między oceanem a kontynentem. V=5-12m/s

• Długofalowe promieniowanie Ziemni - zachodzi przez całą dobę.

• Przemiany fazowe wody- parowanie, kondensacja, krystalizacja

• Wymień główne gazy szklarniowe i ich udział w "efekcie cieplarnianym".

10.WYMIEŃ GŁÓWNE GAZY SZKLARNIOWE I ICH UDZIAŁ W "EFEKCIE CIEPLARNIANYM".

Gazy które mogą powodować efekt cieplarniany występują w atmosferze w ilościach śladowych , a mimo to mają istotny wpływ na magazynowanie ciepła w troposferze. Tymi gazami są przede wszystkim : dwutlenek węgla (ok. 50 % udziału w efekcie cieplarnianym), metan (15% udziału), tlenki azotu (ok. 6%), związki chlorofluorowęglowodorowe (freony - głównie CFC-11 (CFCl₃) i CFC-12 (CF₂Cl₂) i halony) (ok. 14%) i ozon troposferyczny (ok. 12%) .
Gazy te zostały nazwane gazami cieplarnianymi (gazami szklarniowymi) i decydują one o potencjale ocieplania globalnego, przyczyniają się one do "pułapkowania" promieniowania podczerwonego (termicznego) i zwiększenia efektu cieplarnianego. Ich koncentracja w powietrzu ciągle wzrasta na wskutek różnorodnej działalności człowieka. Wkład każdego z tych gazów do sumarycznego efektu cieplarnianego zależy od czasu życia tego gazu w atmosferze (Tabela 2) a także od jego ilości. W tabeli 3 zestawiono względne wkłady do absorpcji promieniowania Ziemi w podczerwieni (tzw. potencjały szklarniowe) dla kilku gazów szklarniowych.
Dwutlenek węgla jest emitowany do atmosfery zarówno ze źródeł naturalnych ( np. wybuchy wulkanów) jak i w wyniku działalności człowieka. Spalanie różnego rodzaju paliw, motoryzacja etc. jest przyczyną wprowadzania do atmosfery dwutlenku węgla. Dwutlenek węgla jest ciągle wymieniany między atmosferą a wodami oceanów , biosferą i litosferą. Szacuje się że powstały dwutlenek węgla w 30% (procent masowy) przenika do oceanów, 20% do biosfery i 50 % pozostaje w atmosferze. Koncentracja dwutlenku węgla rośnie także dlatego, że trwa niszczenie lasów. Niszczenie lasów jest równe wydajne źródłem tego gazu co "kominy przemysłowe". Ludzie by zdobyć dodatkowe obszary uprawne bardzo często wypalają lasy. Poprzez spalanie ściętych drzew nasyca się atmosferę dwutlenkiem węgla , ale tez ogranicza się ilość zielonej biomasy, która pobierała ten gaz z atmosfery i wiązała go. Oprócz tego, że zanika proces fotosyntezy po wypaleniu lasów - glebowe procesy rozkładu uwalniają dodatkowe ilości dwutlenku węgla. Antropogeniczny (tzn. nienaturalny) wzrost stężenia dwutlenku węgla wynosi około 0,4 % na rok.

Freony nie występują w naturze, lecz są produktem przemysłu chemicznego. Stosowa-no je do niedawna w wielu dziedzinach przemysłu : w przemyśle tworzyw sztucznych do pro-dukcji pianek , jako czynnik w przemyśle chłodniczym, w rozpylaczach aerozolowych , jako rozpuszczalniki etc. Freony przyczyniają się do niszczenia ozonu w stratosferze a także mają swój udział w efekcie szklarniowym. W wyniku rozpadu freonów powstaje atom chloru , który wchodzi w reakcje z ozonem powodując jego rozpad . Reakcja ta ma charakter łańcuchowy . Jeden atom chloru "rozbija" około 100 tyś. cząsteczek ozonu.. Porozumienie montrealskie (z późniejszymi zmianami) wprowadza pewne ograniczenia w produkcji freonów i ich emisji do atmosfery, ale ich długi okres życia w atmosferze (tabela 2) powoduje jednak , że koncentracja ich nadal rośnie. Wzrost stężenia freonów wynosi odpowiednio dla CFC-11 i dla CFC-12 : 5% na rok .

Metan powstaje w procesach gnilnych zarówno naturalnych jak i wynikających z ludzkich działań szczególnie w rolnictwie. Najważniejszymi źródłami metanu ( w mln ton) są: naturalne bagna ( 100-200), zwierzęta przeżuwające (głównie bydło) (60-100), pola ryżowe (60-170), spalanie biomasy (50-100), wysypiska śmieci (30-70), kopalnie węgla (25-45) i odwierty gazu naturalnego (25-50), gdzie często dochodzi do emisji metanu. Wzrost stężenia metanu związany jest także z powiększeniem się liczby ludności . Przyrost ludności pociągnął za sobą konieczność wzrostu produkcji żywności .W wyniku tego wzrosła powierzchnia upraw ryżu oraz hodowla zwierząt przeżuwających. Zawartość metanu rośnie liniowo z pręd-kością około 1,5 % rocznie.

 Ozon. Utlenienie się CO w obecności NO w troposferze może stać się źródłem powstawania ozonu (O₃). Mimo, że gazy ( CO i NO ) nie maja bezpośredniego wpływu na efekt cieplarniany , to powstający ozon jest aktywnym gazem szklarniowym. W troposferze ozon jest szkodliwym zanieczyszczeniem , podczas gdy w stratosferze (warstwa powietrza położona nad troposfera i rozciągająca się do 50 km) pełni on ważną rolę naturalnego filtru, osłabiające groźne promieniowanie ultrafioletowe wynikające z promieniowania słońca. Obecność ozonu w stratosferze ma istotne znaczenie dla bilansu cieplnej tej warstwy jak i dla całej atmosfery. Im ozonu jest więcej w tej warstwie , tym bilans ten jest korzystniejszy, bo większe jest wówczas pochłanianie promieniowania ultrafioletowego emitowanego przez Słońce.

Ważnym gazem szklarniowym są także tlenki azotu . Ich ilość w atmosferze wzrasta rocznie o około 0,25 % , ale ze względu na długi czas życia w atmosferze , odgrywają one zasadnicza rolę. Głównymi źródłami tlenków azotu jest (w mln ton) jest : spalanie węgla kamiennego

(2-7), węgla brunatnego (1-3), ropy (1-3), gazu ziemnego (2-3) , przemysł (1) , motoryzacja (4-8) i spalanie biomasy (około 12).
Skomplikowany jest także wpływ wody (pary wodnej) występującej w atmosferze . Kropelki wody odgrywają ważną role w bilansie cieplnym Ziemi , albowiem bardziej niż dwutlenek węgla absorbują promieniowanie podczerwone. Chmury formowane z kropelek wody rozpraszają światło słoneczne powodując tym samym spadek temperatury przy powierzchni Ziemi. Jednak z drugiej strony para wodna i kropelki wody działają także jako "parasol" zatrzymując ciepło reemitowane z powierzchni Ziemi

11.PODAJ I OBJAŚNIJ BILANS CIEPLNY POWIERZCHNI CZYNNEJ.

Rn+LE+S+G=0

Rn- saldo promieniowania (W*m^-2)

LE- strumień ciepła utajonego (W*m^-2)- ciepło zużyte na parowanie

S- strumień ciepła jawnego zużytego na ogrzanie powietrza

G- strumień ciepła w glebie

Rn=(1-a)*R_SO+R1

a-Albedo (W*m^-2)

R_SO- promieniowanie całkowite Słońca docierającego do powierzchni czynnej (W*m^-2)

R1- promieniowanie efektywne tj. różnica między długofalowym promieniowaniem Ziemi a długofalowym promieniowaniem Ziemi (W*m^-2)

12. OPISAĆ PRZESTRZENNY ROZKŁAD TEMPERATURY POWIETRZA W POLSCE W MIESIĄCU STYCZNIU I LIPCU.

Styczeń: Najchłodniej w północno-wschodniej części kraju (od -6 do 7°C) oraz w górach (do -9°). Najcieplej w zachodniej części kraju oraz nad morzem (od -1 do -2°C) oraz okolice Świnoujścia (od -1 do 0°C)

Lipiec: Najchłodniej na Kaszubach oraz w okolicach Kielc (16°-17°C), w górach notuje się temperatury (7-12°C). Najcieplej w okolicach Warszawy oraz Przemyśla (19-20°C) oraz w Wielkopolsce, Mazowszy oraz Lubelszczyźnie (18-19°C)

13.ZDEFINIOWAĆ POJĘCIA CHARAKTERYZUJĄCE ZAWARTOŚĆ PARY WODNEJ W ATMOSFERZE.

Para wodna jest jednym z najważniejszych gazów w powietrzu. W atmosferze Ziemi, para wodna jest elementem cyklu hydrologicznego. Para wodna tworzy się przez parowanie wody albo przez sublimację lodu. W atmosferze para wodna kondensuje lub resublimuje tworząc mgły lub chmury.

Wilgotność bezwzględna - zawartość pary wodnej w powietrzu, w jednostce objętości równej 1m³, wyrażona w gramach [g/m³].Wilgotność bezwzględna pary wodnej nazywana jest także gęstością bezwzględną pary wodnej.

Wilgotność względna - stosunek ciśnienia cząstkowego pary wodnej zawartej w powietrzu do ciśnienia nasycenia, określającego maksymalne ciśnienie cząstkowe pary wodnej w danej temperaturze.

Ciśnienie cząstkowe jest (zgodnie z prawem Daltona) ciśnieniem, jakie miałby gaz, gdyby zajmował całą dostępną objętość. Wilgotność względna jest niemianowana i zawiera się w przedziale od 0 do 1, często wyrażana w procentach (100%=1). Wilgotność względna równa 0 oznacza powietrze suche, zaś równa 1 oznacza powietrze całkowicie nasycone parą wodną. Przy wilgotności względnej równej 1 oziębienie powietrza daje początek skraplaniu pary wodnej.

Punkt rosy - jest to temperatura, w której przy danym składzie gazu lub mieszaniny gazów i ustalonym ciśnieniu może rozpocząć się proces skraplania gazu lub wybranego składnika mieszaniny gazu.

Prężność pary wodnej ( e ) -ciśnienie pary wodnej zawartej w powietrzu. Parę wodna znajdującą się w danej objętości powietrza w określonej temp. W ilości granicznej- para nasycona, ciśnienie przez nią wywierane to prężność maksymalna pary wodnej ( E )

14.WYMIEŃ RODZAJE PAROWANIA ORAZ CZYNNIKI INTENSYFIKUJĄCE TEN PROCES.

Rodzaje parowania:

• Ze swobodnej powierzchni wody, czyli ze zbiorników wodnych i rzek

• Z gleby, czyli bezpośrednio z powierzchni gruntu

• Transpiracja - wydalanie pary wodnej przez rośliny lądowe

• Ewapotranspiracja - z gleby i z powierzchni roślin traktowane łącznie, jeśli nie można ich rozdzielić.

Każdy z wymienionych rodzajów transpiracji może być „potencjalny” (ile wody mogłoby wyparować, gdyby nie było jej za mało) i „rzeczywisty” (ile wody rzeczywiście paruje w danych warunkach).

Czynniki :

• pierwotne, niezależne od nas,(dopływ energii do podłoża, zasoby ciepła, temperatura, niedobór pary wodnej w atmosferze, prędkość wiatru, ciśnienie-im mniejsze tym mniej energii należy dostarczyć.

• wtórne, nieregularne (uwilgotnienie podłoża, skład fizyczny i chemiczny, falowanie-im większe falowanie tym większe parowanie, rodzaj i struktura gleby).

15.WYMIENIĆ CZYNNIKI POWODUJĄCE KONDENSACJĘ PARY WODNEJ.

Powietrze musi osiągnąć stan pełnego nasycenie (wilgotność 100%, niedosyt 0%)

W atmosferze musza znajdować się jądra kondensacji (pyłki, aerozole) na których para wodna może się skraplać.

Kondensacja zachodzi w sytuacji gdy wartość prężności aktualnej pary wodnej w powietrzu zrówna się z wartości prężności maksymalnej w danych okolicznościach. Prężność maksymalna zależy od rodzaju obiektu stykającego się z parą (woda o powierzchni płaskiej, zakrzywionej, roztwór wodny, lód) i jest funkcją temperatury (rośnie wraz z jej wzrostem). Poziom nasycenia parą w osiągany jest w atmosferze nie poprzez dopełnienie objętości powietrza parą, ale poprzez obniżenie temperatury, dla której aktualna zawartość pary jest zawartością maksymalną. Graniczna temperatura osiągnięcia stanu nasycenia nazywa się temperaturą punktu rosy. Istotnym warunkiem zainicjowania procesu kondensacji jest istnienie w powietrzu tzw. jąder kondensacji.

16. WYJAŚNIĆ POJĘCIE RÓWNOWAGI STAŁEJ, CHWIEJNEJ I OBOJĘTNEJ

1. Równowaga stała występuje wtedy, gdy pionowy gradient

temperatury γ jest mniejszy od gradientu adiabatycznego γa.

γ < γa

2. Równowaga chwiejna występuje wówczas, gdy pionowy gradient temperatury γ jest większy od gradientu adiabatycznego γa.

γ > γa

3. Równowaga obojętna jest to stan, w którym pionowy gradient temperatury γ równy jest gradientowi adiabatycznemu γa . W takim przypadku ruchom pionowym masy powietrza nie towarzyszą siły, które, starałyby się ten ruch podtrzymać lub zahamować.

γ = γa

17.OKREŚL WPŁYW STANÓW RÓWNOWAGI TERMODYNAMICZNEJ NA ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ ZANIECZYSZCZEŃ W ATMOSFERZE

W warunkach adiabatycznego pionowego gradientu temperatury nie występuje pionowe przemieszczanie się cząsteczek powietrza i jest to stan idealnej równowagi stałej

atmosfery. Na cząsteczkę zanieczyszczenia, przesuniętą z pierwotnego położenia w gorę

lub w dół, nie działa wtedy siła statycznego wyporu, która mogłaby spowodować jej dalsze pionowe przemieszczanie. Taką atmosferę określa się mianem neutralnej. Cząsteczki

zanieczyszczeń również nie wykazują tendencji do ruchów pionowych, lecz poruszają się

wraz z masami powietrza i są transportowane przez wiatr w kierunku poziomym.

Obserwujemy wtedy przepływ laminarny. W takim przypadku gradient stężenia zanieczyszczeń jest dość duży, a czynnikiem powodującym rozpraszanie zanieczyszczeń jest

dyfuzja molekularna.

Jeśli rzeczywisty gradient temperatury powietrza jest mniejszy od gradientu adiabatycznego, wtedy gorące zanieczyszczenia będą wzniesione na małą wysokość

powyżej wylotu z emitora. Takie warunki tworzą atmosferę stabilną. Rozprzestrzenianie

zanieczyszczeń w warunkach atmosfery stabilnej jest utrudnione, w związku z czym wydłuża się obszar oddziaływania emitora na kierunku „z wiatrem”. Obserwujemy wtedy

albo zupełny brak ruchów pionowych, albo co najwyżej słabe ruchy pionowe wewnątrz

smugi jako rezultat dążenia do stanu idealnej równowagi stałej całego

układu, jaki panuje w warunkach gradientu adiabatycznego.

Jeżeli jednak występuje gwałtowny spadek temperatury z wysokością, wówczas

pionowe ruchy powietrza są intensywne i kształt smugi spalin jest znacznie rozbudowany

w profilu pionowym. W takim przypadku atmosfera jest określana

jako niestabilna. Mechanizm oddziaływania zmian gradientu temperatury na pewną objętość gazu polega na równoważeniu różnic temperatury i ciśnienia pomiędzy tą objętością

a otoczeniem. Cząsteczka powietrza, która została przemieszczona w dół, ma niższą temperaturę oraz większy ciężar niż cząsteczki z nią sąsiadujące. W rezultacie wartość siły

ciężkości, jaka w tym momencie działa na tę cząsteczkę, jest większa niż wartość siły

statycznego wyporu, co wymusza dalsze przemieszczanie się tej cząsteczki w dół. W tym

samym czasie inna cząsteczka może zostać przesunięta w kierunku do góry. Ponieważ jej

temperatura będzie wtedy wyższa od temperatury otoczenia, a tym samym gęstość tej

cząsteczki będzie mniejsza niż gęstość otoczenia, cząsteczka ta będzie uniesiona przez siłę

wyporu jeszcze wyżej.

W przypadku atmosfery wilgotnej, na wysokości przekraczającej tzw. poziom kondensacji zachodzi wykraplanie się pary wodnej z powietrza, wskutek czego wydzielane jest

utajone ciepło kondensacji. Wzrasta więc temperatura pozbawionego wilgoci powietrza,

co prowadzi do zmniejszenia się gęstości tej porcji powietrza. Cząsteczki zanieczyszczeń są

wtedy unoszone na jeszcze większą wysokość o odpowiednio mniejszym ciśnieniu i mniejszej gęstości. Powstały w takiej sytuacji układ będzie balansował wokół stanu równowagi. W wyniku złożenia dwóch głównych kierunków prędkości cząsteczek w smudze przyjmuje ona

wtedy kształt wstęgi. Takie warunki sprzyjają rozprzestrzenianiu zanieczyszczeń. (od Agi)

18.WYMIENIĆ CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PRZESTRZENNY ROZKŁAD SUM OPADÓW ATMOSFERYCZNYCH W POLSCE.

Rozkład opadów zależy od :

- wyniesienia nad poziom morza

- ukształtowania powierzchni

- usytuowania (wystawy) w stosunku do przeważających kierunków wiatru

- lesistości

Roczne sumy opadów na terenie Polski :

- najniższe - na nizinach < 500mm - Kujawy

- najwyższe - w górach - Karpaty 800-1200mm

Tatry >1800,1600mm

- średnie - Pomorze 700mm

Roczny rozkład <500 >1700mm

W strefie środkowej Polski jest mało wody/opadów.

Wiosną na terenie Polski jest spadek opadów, lato bez zmian podobnie jak jesień.

19.SCHARAKTERYZOWAĆ OGÓLNA CYRKULACJĘ NA KULI ZIEMSKIEJ.

Cyrkulacja powietrza - system prądów powietrznych nad powierzchnią kuli ziemskiej.

Ciepłe powietrze znad równika przemieszcza się w kierunku zwrotników. Energia cieplna przenoszona jest z obszarów cieplejszych do chłodniejszych dzięki krążeniu powietrza w atmosferze i prądom morskim. Do szerokości 30°-40°mamy dodatni bilans ciepła, od szerokości 40°-50°bilans jest ujemny. W miarę zbliżania się do biegunów ten niedobór wzrasta 80°-90° wynosi 10 000 niedoboru.

Siła Corollisa - wpływa na wiatry , na półkuli pn. odchylenie w prawo, na Pd. odchylenie w lewo.

Na zwrotniku na 4400 godzin występuje 4000 godzin ze Słońcem dlatego uformowały się tam pustynie.

Wiatry przyziemne wieją od zwrotników w kierunku równika - pasaty a odwrotnie wiejące to antypasaty.

W strefie równika spotyka się wiatry wiejące w przeciwnych kierunkach i taką strefę nazywamy strefą zbieżności. (nie pokrywa się s równikiem geograficznym)

NARYSOWAĆ I OBJAŚNIĆ SCHEMAT CYRKULACJI POWIETRZA W UKŁADZIE WYŻOWYM I NIŻOWYM.

W niżu występuje zjawisko zasysania powietrza do centrum niżu. Zasysane powietrze pochodzi z przypowierzchniowej warstwy (z nad powierzchni Ziemi) i posiada ujemny ładunek elektryczny, - jeżeli niż utworzył się w strefie wiatrów zachodnich. Oddziaływanie ujemnych ładunków elektrycznych, dopływających do centrum niżu, z polem magnetycznym planety (oddziaływanie poprzeczne), wywołuje ruch wirowy powietrza wokół centrum niżu - w lewo na półkuli północnej i w prawo na półkuli południowej. O kierunku wirowania decyduje zwrot linii sił pola magnetycznego. W wyżu, jeżeli powstał w strefie podbiegunowych wiatrów zachodnich, powietrze dopływające do powierzchni Ziemi posiada ujemny ładunek elektryczny który rozprzestrzeniając się od centrum wyżu, oddziaływuje z polem magnetycznym planety wywołując ruch wirowy powietrza wokół centrum wyżu - w prawo na półkuli północnej i w lewo na półkuli południowej.

20. Określić przebieg pogody podczas przejścia frontów ciepłego, chłodnego i okluzji.

Nazwa zjawiska		Przed	W czasie	Po
Front ciepły
Ciśnienie		Obniża się	Spadek ustaje	Zmienia się mało lib powoli obniża się
Wiatr		Wzmaga się	Chwilowe zmniejszenie	Kierunek i siła nie ulega zmianie
Temperatura		Nie zmienia się lub nieco wzrasta	Powoli wzrasta	Zmienia się nieznacznie
Zachmurzenie		Ci,Cs,As,Ns	Niskie Ns	St lub Sc
Widoczność		Bardzo dobra poza strefą opadów	Ograniczona, mgła	Często ograniczona przez mgły
Front chłodny
Ciśnienie	Obniża się		Wyraźnie wzrasta	Nadal wzrasta
Wiatr	Wzrasta siła i często staje się porywisty		Porywisty często szkwalisty	Niekiedy nasiała się i znacznie zmienia kierunek
Temperatura	Niezmiennie się obniża się w strefie opadów		Szybko obniża się	Zmienia się nieznacznie lub powoli spada
Zachmurzenie	Ac lub As, potem silnie rozbudowane Cb		Cb z bardzo niską podstawą	Szybko podnosi się podstawa chmur późnej As, Ac. Później Cu/Cb
Widoczność	Zazwyczaj ograniczona		Ograniczona Potem dobra	Dobra poza strefa opadów
Okluzja
Front zokludowany powstaje z połączenia frontu chłodnego z frontem ciepłym, a spotykają się w nim trzy różne masy powietrza: zimne, ciepłe i chłodne. Istnieją dwa rodzaje okluzji: okluzja o charaktrze frontu chłodnego i okluzja o charakterze frontu ciepłego. W obu przypadkach front chłodny, poruszający się szybciej, dogania front ciepły.
W przypadku frontu zokludowanego chłodnego, front chłodny niosący bardzo zimne powietrze dogania front ciepły. Bardzo zimne powietrze wciska się zarówno pod powietrze ciepłe, jak też pod nieco chłodnejsze powietrze znajdujące się między frontem ciepłym a powierzchnią ziemi. Front ciepły staje się górnym frontem ciepłym. Przebieg pogody jest początkowo taki jak podczas przejścia frontu ciepłego, jednak później pogoda zmienia się i jest charakterystycna dla przejścia frontu chłodnego, z silnymi opadami. Zachmurzenie jest mieszane i nie jest charakterystyczne ani dla frontu ciepłego, ani dla forntu chłodnego.
Okluzja o charaktrze frontu ciepłego występuje, gdy umiarkowanie chłodne powietrze dogania front ciepły. W tym przypadku nacierające powietrze chłodne jest mimo wszystko cieplejsze niż bardzo zimne powietrze zalegające między frontem ciepłym a powierzchnią ziemi. Napływające powietrze chłodne wślizguje się na powietrze bardzo zimne, wypychając przy tym do góry powietrze ciepłe. Front chłodny staje się górnym frontem. Przebieg pogody jest podobny do występującego podczas przejścia frontu ciepłego.

http://www.atmosphere.mpg.de/enid/1__Pogoda_i_fronty_atmosferyczne/-_Fronty_atmosferyczne_2qo.html

22.WYMIEŃ I OPISZ WAŻNIEJSZE NIEKORZYSTNIE EKSTREMALNIE ZJAWISKA ATMOSFERYCZNE.

- susze atmosferyczne i glebowe (największe zagrożenie)

-powodzie ( co 4-5 lat)

-przymrozki (głównie wiosenne i jesienne)

-opady gradu

-nadmierne opóźnienie wznowienia wegetacji (obniżenie plonu co najmniej o 15 dni w stosunku do terminu śnieżnego)

-huragany

-podtopienia

-nadmierne opady śniegu

-burza z piorunami powodująca pożary

23.CHARAKTERYSTYCZNE CECHY KLIMATU MIASTA.

Cechy klimatu miasta:

-częste mgły z wyjątkiem gęstych

-wzrost zawartości pary wodnej

- zmniejszenie przezroczystości powietrza

- występowanie lokalnych chmur kłębiastych

- wyższe od 10-30% opady głównie latem

- opady o dużym natężeniu w tym burze i grad

- rzadziej występujące opady śnieżne

- krótszy o 50 % okres zalegania pokrywy śnieżnej

- osłabienie wiatru i silna modyfikacja jego kierunków

- występowanie bryzy miejskiej

- występowanie sytuacji smogowych

Kształtowanie się klimatu danego miasta ma wpływ szereg naturalnych czynników m. in. szerokość geograficzna, ukształtowanie powierzchni, pokrycie terenu, obecność zbiorników wodnych. Wraz z rozwojem miasta dodatkowo zaczynają działać tzw. czynniki antropogeniczne np. emisja sztucznego ciepła, emisja zanieczyszczeń powietrza, które modyfikują dotychczasowy klimat obszaru i przyczyniają się do stworzenia odrębnego klimatu miejskiego.

Jedna z jego charakterystycznych cech jest występowanie tzw. miejskiej wyspy ciepła. Duża liczba mieszkańców, emisja ciepła antropogenicznego oraz powierzchnia miasta pokryta głównie betonem, asfaltem, cegłą czy kamieniami powodują, iż temperatura w mieście jest wyższa niż na terenie poza miejskim. Klimat miasta cechuje się również występowaniem tzw. bryzy miejskiej, lokalnej cyrkulacji powietrza powodującej napływ chłodniejszego powietrza do centrum miasta. Dodatkowo wysoka i gęsta zabudowa miasta wpływa na prędkość i kierunek wiatru.

http://www.atmosphere.mpg.de/enid/2__Klimat_obszar_w_zurbanizowanych/-_Bioklimat_13c.html - fajna stronka o bioklimacie miast

24.PRZEDSTAW GŁÓWNE PRZYCZYNY ZACHODZĄCYCH ZMIAN KLIMATU.

Czynniki wpływające na zmianę klimatu :

- czynniki tektoniczne - ruchy skorupy ziemskiej

- czynniki astronomiczne - dł. okresowe zmiany orbity ziemskiej (kształt elipsy, nachylenia płaszczyzny równika do elipsy).

- czynniki astrofizyczne - zmiany aktywności Słońca geomagnetycznej Ziemi

- czynniki geofizyczne - ruch obrotowy Ziemi (wahania prędkości kątowej i wędrówki obrotu osi w globie ziemskim - nutacja)

- czynniki sejsmologiczne - pyłowe i gazowe, erupcje wulkanów

- czynniki antropogeniczne - zmiany chemizmu atmosfery, przyrost temp.

25.WYMIEŃ I OPISZ PODSTAWOWE CECHY KLIMATU POLSKI

Polska leży w strefie klimatu przejściowego, pomiędzy klimatem umiarkowanym oceanicznym na zachodzie a klimatem umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie. Nad obszarem Polski ścierają się różne masy powietrza, co jest wynikiem położenia w centrum Europy oraz równoleżnikowego układu krain geograficznych.

Średnia temperatura w lecie waha się pomiędzy 16,5°C a 20°C, w zimie - między -6°C a 0°C. Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce wynosi 7-9°C (poza obszarami górskimi). Najcieplejsze miasta w Polsce ze względu na średnią roczną temperaturę powietrza to Tarnów, Wrocław oraz Słubice.

Największy wpływ na klimat Polski mają masy powietrza polarno-morskiego i polarno-kontynentalnego, decydujące o przejściowości klimatu polskiego.

Nad Polskę napływają również masy powietrza, arktycznego, zwrotnikowego-morskiego i kontynentalnego, mające mniejszy wpływ na kształtowanie klimatu. Masy powietrza polarno-morskiego powodują latem zachmurzenie, ochłodzenie i wzrost wilgotności, zimą zaś przynoszą ocieplenie, odwilż i mgły.

Masy powietrza polarno-kontynentalnego latem przynoszą piękną, suchą i upalną pogodę, zimą-pogodę słoneczną, suchą i duże mrozy. Masy powietrza zwrotnikowo-morskiego znad Morza Śródziemnego i Azorów napływają nad Polskę rzadziej, przynosząc latem upały i częste burze a zimą gwałtowne odwilże.

Masy powietrza zwrotnikowo-kontynentalnego napływają znad Azji Mniejszej i Bałkanów bardzo rzadko, przeważnie latem i wczesną jesienią. Przynoszą piękną, suchą pogodę ("złota polska jesień").

Masy powietrza arktycznego napływają nad Polskę:

zimą znad Morza Barentsa i Nowej Ziemi, przynosząc pogodę mroźną i słoneczną, czasami z obfitymi opadami śniegu

wiosną znad Grenlandii, przynosząc krótkotrwałe kwietniowo-majowe (często z przymrozkami) ochłodzenie, tzw. zimni ogrodnicy

Średnie opady ok. 600 mm rocznie. Rozkład opadów w ciągu roku jest nierównomierny, 2/3 opadów rocznych to opady półrocza letniego. Polska leży w strefie wiatrów zmiennych z przewagą wiatrów zachodnich (północno-zachodnich i południowo-zachodnich), których udział stanowi ok. 60%. Wiatry wschodnie wieją głównie zimą, rzadsze są natomiast wiatry wiejące z południa i północy.

Oto najważniejsze czynniki kształtujące klimat w Polsce:

• Położenie w strefie umiarkowanej półkuli północnej- przeważają wiatry związane z cyrkulacją niżową (cyklonową)

• Morza oblewające kontynent od północy, zachodu, południa i wkraczające między jego półwyspy

• Ciepłe prądy morskie Północnoatlantycki, Norweski

• Sąsiedztwo Azji na wschodzie

• Przewaga pasm górskich ułożonych równoleżnikowo

• Rozmieszczenie ośrodków wyżowych i niżowych i ich zmiany wraz z porami roku

• Rozkład i ruchy frontów atmosferycznych

Polska leży w klimacie umiarkowanym przejściowym dlaczego?
Gdyż docierają do nas masy powietrza ze wszystkich kierunków:

• Z północy powietrze arktyczne - napływa do nas najrzadziej powoduje silne mrozy, obfite opady śnieżne a na wiosnę falę przymrozków

• Z wschodu powietrze polarne kontynentalne - w styczniu napływa mroźne a latem suche i gorące

• Z południowego wschodu powietrze zwrotnikowe kontynentalne - latem i wczesną jesienią napływa przynosząc pogodę ciepłą i suchąZ południowego zachodu powietrze zwrotnikowe - pogoda gorąca i burzowa zimą odwilże i mgły

• Z zachodu powietrze polarne morskie - najczęściej napływa przynosi zachmurzenie, latem pogodę chłodną i dżdżystą, zimą odwilże i mgły

Polska leży w klimacie umiarkowanym przejściowym pomiędzy klimatami:

1. umiarkowanym oceanicznym na zachodzie

2. umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie.

Dlatego:

• Wyróżniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku:

• Przedwiośnie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

• Wiosna (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

• Lato (średnia dobowa temperatura od 15ºC)

• Jesień (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC)

• Przedzimie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC)

• Zima (średnia dobowa temperatura poniżej 0ºC)

• Wiatry są słabe i umiarkowane (od 2 do10 m./sekundę).

• Silniejsze występują tylko nad morzem (sztorm) i w górach (halny).

• Opady zależą od tego z którego kierunku napływają masy powietrza.

• Wahają się one od 600mm na rok w środkowej części kraju nawet do 1800mm w Tatrach.

25. SCHARAKTERYZUJ PODSTAWOWE CECHY KLIMATU POLSKI

1. Zmienność - największa zmienność zachodzi w czasie zimy, największa stabilizacja w 2 poł lipca i w sierpniu

2. Przejściowość pomiędzy klimatem kontynentalnym a morskim.

Klimat Polski kształtowany jest przez czynniki:

-położenie w umiarkowanych szerokościach geograficznych, które warunkuje zmiany wysokości Słońca nad horyzontem w ciągu roku.

-odległość o dużych zbiorników wodnych- Oceanu Atlantyckiego i Morza Bałtyckiego, co wpływa na wysokość temperatur oraz ilość opadów i ich rozkład w ciągu roku,

-ukształtowanie powierzchni w tym obszarów nizinnych, oraz równoleżnikowy układ pasów ukształtowania ułatwiają przepływ powietrza z zachodu w kierunku wschodnim i odwrotnie

-ogólna cyrkulacja powietrza atmosferycznego, z której wynika rozmieszczenie głównych ośrodków wysokiego i niskiego ciśnienia.

-rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę

24. PRZEDSTAW GŁÓWNE PRZYCZYNY ZACHODZĄCYCH ZMIAN KLIMATU.

Wśród naturalnych czynników zmian klimatu można wyróżnić m.in.:

• teorię gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenek siarki czy dwutlenek węgla, które są

produkowane w naturalnych procesach biologicznych, m.in. przez fitoplankton;

• teorię Milutina Milankovicia, który opracował hipotezę rekonstrukcji warunków klimatycznych panujących dawniej na Ziemi w zależności od cykli astronomicznych (teoria jest przykładem zewnętrznego wpływu na warunki klimatyczne Ziemi);

• teorię zmiany stałej słonecznej, gdzie zmienną o podstawowym znaczeniu dla klimatu jest Słońce; ilość energii docierającej do powierzchni Ziemi ulega zmianie, która jest niezależna od cykli Milankovicia, powodując zmiany klimatyczne.

Czynniki naturalne stają się coraz częściej przedmiotem badań nad zmianami klimatycznymi, jednak wśród naukowców przeważa opinia, iż za negatywne skutki tych zmian w głównej mierze odpowiedzialny jest człowiek.

Wśród czynników antropogenicznych wpływających na zmiany klimatyczne, powodowanych m.in. przez

• rozwój infrastruktury, produkcji i transportu, wyróżnia się efekty bezpośrednie i pośrednie.

Do pierwszej grupy należą:

• gazy cieplarniane, a przede wszystkim dwutlenek węgla, którego zwiększające się stężenie w atmosferze może powodować wzrost temperatury na Ziemi;

• aerozole atmosferyczne (pyły zawieszone), w tym sadza, związki organiczne węgla i pyły mineralne; aerozole atmosferyczne mają m.in. właściwości odbijania promieniowania słonecznego z powrotem w przestrzeń kosmiczną, co prowadzi do oziębiania klimatu. Efekty pośrednie, ściśle powiązane z bezpośrednimi, ze względu na silny i długofalowy wpływ na

środowisko naturalne są uważane za jedne z najistotniejszych czynników

zmian klimatycznych. Duża ilość gazów cieplarnianych i pyłów zawieszonych oraz ich ciągłe oddziaływanie wpływa na odbijalność powierzchni Ziemi (ziemskie promieniowanie słoneczne), doprowadzając do dalszych zmian temperatury

---