Biogeografia - wykłady

Prof. dr hab. Jacek Łętowski

WYKŁAD 1 17.02.2010r.

Gatunek - to grupa organizmów pochodzących od wspólnego przodka, zdolne do krzyżowania i wydawania płodnego potomstwa; (podobne morfologicznie i anatomicznie).

Historyczne i współczesne koncepcje gatunku:

- koncepcja typologiczna - osobniki są przejawem tego samego typu uniwersalnego, bez powiązań z innymi osobnikami [Linneusz]

- koncepcja nominalistyczna - gatunek to abstrakcja, bowiem każdy gatunek ze swą specyfiką jest dla siebie odrębnym gatunkiem [Lamarck]

- koncepcja biologiczna - gatunek jest pojęciem realnym tworzonym przez populacje osobników [Buffon, Voigt]

- koncepcja ekologiczna - gatunek to grupa krzyżujących się naturalnych populacji, izolowana rozrodczo od innych grup.

- koncepcja genetyczna - pula genowa odizolowana od innych takich pól, zawierająca program realizacji określonej strategii życiowej [Weiner].

Taksonomia - poddyscyplina systematyki organizmów, nauka o zasadach i metodach klasyfikowania, w szczególności o tworzeniu i opisywaniu jednostek systematycznych (taksonów) i włączaniu ich w układ kategorii taksonomicznych.

Taksonomia zwierząt:

- królestwo (regnum)

- podkrólestwo (subregnum)

- typ (phylum)

- gromada (classis)

- rząd (ordo)

- rodzina (familia)

- rodzaj (genus)

- gatunek (species)

- podgatunek (subspecies)

- forma (forma)

Taksonomia roślin:

- królestwo - regnum,

- podkrólestwo - subregnum

- gromada - divisio

- podgromada - subdivisio

- klasa - classis

- podklasa - subclassis

- rząd - ordo

- podrząd - subordo

- rodzina - familia

- podrodzina - subfamilia

- plemię - tribus

- rodzaj - genus

- podrodzaj - subgenus

- sekcja - sectio

- seria - series

- gatunek - species

- podgatunek - subspecies

- odmiana - varietas

- forma - forma

Wykład 2 24.02.2010r.

T: Charakterystyka poszczególnych krain zoogeograficznych.

Mapa przedstawiająca sześć z ośmiu krain zoogeograficznych:

     kraina nearktyczna

     kraina palearktyczna

     kraina etiopska

     kraina orientalna

     kraina australijska

     kraina neotropikalna

Kraina zoogeograficzna - pojęcie wprowadzone w celu podkreślenia rzucającej się w oczy odmienności faunistycznej różnych regionów świata. Ze wszystkich stworzonych systemów zoogeograficznych najlepiej przyjął się system Sclatera i Wallace'a. Wyróżnili oni sześć głównych krain:

1. krainę palearktyczną - obejmującą całą Europę, północną Afrykę aż po Saharę i północną Azję aż po Himalaje

2. krainę etiopską - do której zalicza się całą Afrykę na południe od Sahary, wraz z Madagaskarem

3. krainę orientalną - z Indiami, południowymi Chinami i zachodnimi wyspami Archipelagu Malajskiego

4. krainę nearktyczną - obejmującą Amerykę Północną po środkowy Meksyk

5. krainę australijską - do której prócz Australii należą jeszcze duże i małe wyspy Oceanu Spokojnego oraz wyspy malajskie na wschód od Celebes.

6. krainę neotropikalną - obejmującą teren od środkowego Meksyku po Amerykę Południową włącznie.

Obecnie klasyfikacja ta uległa nieznacznej modyfikacji i wyróżnia się następujące krainy zoogeograficzne:

- kraina antarktyczna

- kraina australijska

- kraina etiopska

- kraina madagaskarska

- kraina orientalna

- kraina nearktyczna

- kraina neotropikalna

- kraina palearktyczna.

Holarktyka = Palearktyka + Nearktyka

Kraina palearktyczna (Palearktyka) - największa powierzchniowo kraina zoogeograficzna.

DZIELNICA ARKTYCZNA - wspólna dla dwóch obszarów: Palearktyki i Nearktyki;

obejmuje część Rosji, Kanady, Norwegii, Szwecji, Finlandii, Alaskę (Stany Zjednoczone), Grenlandię (terytorium duńskie), Islandię oraz Ocean Arktyczny; porośnięty jest tundrą, lasotundrą. Do najbardziej znanych zwierząt tego obszaru należą: niedźwiedź polarny, renifery, karibu, piesiec, leming, zając bielak, świstak, sowa śnieżna, rybitwa popielata, nurzyk, gronostaj, trzmiel arktyczny, motyle: szlaczkoń, dostojka; komary, meszki.

- zwierzęta tajgi - łosie, wilki, rosomak, ryś, puszczyk mszarny (ptak).

Wody holarktyki:

- endemiczni przedstawiciele łososiowatych (pstrąg tęczowy, troć, łosoś szlachetny)

- ryby charakterystyczne: okoń, szczupak, sieja

Szczekuszkowate - rodzina niewielkich ssaków z rzędu zajęczaków; występują w Ameryce Północnej, we Wschodniej Europie i w Południowo-wschodniej Azji; nie posiadają ogona; żyją w górach lub na stepach, przeważnie w stadkach; odżywiają się roślinami.

Kraina nearktyczna (Nearktyka)

- kraina zoogeograficzna obejmująca północną część Meksyku, Amerykę Północną i Grenlandię.

- leży w strefie klimatu zimnego i umiarkowanego

- stosunkowo niewiele jest tu endemitów. Można do nich zaliczyć jadowite jaszczurki - helodermy, płazy - ambystomy i amfiumy, a ze ssaków: skunksa, szopa pracza, niedźwiedzia grizzly, widłorogie oraz gryzonie: ursona, goffery, szczuroskoczki i sewele.

Ssaki

- niedźwiedź grizzly - zamieszkuje Amerykę Północną w jej zachodniej części, występuje również w Górach Skalistych; podgatunek niedźwiedzia brunatnego; wszystkożerny (rośliny, padlina, drobne zwierzęta), poluje także na większe ssaki.

- niedźwiedź czarny (baribal, niedźwiedź amerykański) - najbardziej rozpowszechniony w Ameryce Północnej - tereny górzyste i leśne; sierść czarna czasem wpadająca w brąz;

- owca kanadyjska (owca gruboroga, muflon kanadyjski)

- Peromyscus (myszak) - rodzaj gryzoni z rodziny chomikowatych, obejmujący gatunki występujące w Ameryce Północnej i Środkowej.

- urson - gatunek gryzonia z rodziny ursonowatych; doskonale wspina się po drzewach i pływa; przypomina jeżozwierza Starego Świata; zjada: łyko i pączki, igły drzew szpilkowych; prowadzi nocny tryb życia.

- polatuchy (latające wiewiórki) - podrodzina ssaków z rodziny wiewiórkowatych; wykonuje loty szybowcowe na odległość dochodzącą do 50 m, wykorzystują do tego błony lotne rozpostarte między kończynami.

Ptaki

- bielik amerykański - gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych; występujący w Ameryce Północnej; jest blisko spokrewniony z bielikiem; zajmuje środowisko położone w pobliżu wybrzeży morskich, rzek, dużych jezior i innych wielkich otwartych zbiorników wodnych, obfitujących w ryby, a także puszcze i stare lasy iglaste lub lasy z drzewami o twardym drewnie, gdzie mógłby zbudować gniazdo;

- bernikla kanadyjska (gęś kanadyjska) - duży ptak wodny z rodziny kaczkowatych; zamieszkuje tundrę, bagna w pobliżu morskich brzegów lub prerie; roślinożerca.

Płazy ogoniaste

- ambystoma - rodzaj płazów ogoniastych z rodziny ambystomowatych; gatunek endemiczny; największy płaz lądowy, do.40cm.

- salamandry bezpłucne - endemiczne gatunki zwierząt nearktyki; zamieszkują niziny i góry; większość gatunków występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i w górach Ameryki Południowej, kilka gatunków w Europie, w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego; przedstawiciele: salamandra czarniawa, salamandra czerwonogrzbietowa, salamandra czerwonopoliczkowa, salamandra jaskiniowa z gór Sardynii.

DZIELNICA KANADYJSKA - lądowy obszar zoogeograficzny obejmujący pas umiarkowanego klimatu Ameryki Północnej; północna granica jest płynna - Arktyka, południowa to centrum ameryki, na zachodzie roślinność grubolistna, na wschodzie Appalachy.

Zwierzęta:

- kozioł górski - ssak; występuje od południowej alaski do stanu Alabama; gatunek zbliżony z kozicą górską;

- biała owca alaskańska

- puszczyk mszarny i sowa błotna - gatunki wspólne z Europą.

DZIELNICA SONORSKA - lądowy obszar zoogeograficzny, położony na południe od dzielnicy kanadyjskiej obejmuje południową część Nearktyki; Ameryka Północna i Południowa.

Zwierzęta:

- koty - jaguar, ocelot, puma

- szopowate - rodzina ssaków łożyskowych z rzędu drapieżnych; rodzaj: ostronosy, szop pracz, pancernik;

- oposy (dydelfy) - rodzina torbaczy; ssak; wszystkożerne; wszechstronnie przystosowane; żyworodne;

- sępy - podrodzina ptaków; padlinożercy; urubu

- sępnik czarny, urubu czarny - duży ptak padlinożerny z rodziny kondorowatych; zamieszkuje: w południowych stanach USA i północnym Meksyku oraz w centralnej, północno-wschodniej oraz zachodniej części Ameryki Południowej;

- sępnik różowogłowy, urubu różowogłowy - gatunek dużego ptak z rodziny kondorowatych; występuje w obu Amerykach.

- kojot (wilk preriowy Ameryki Północne ) - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych; zamieszkuje obszary od Alaski do Meksyku.

- skunks czarnobiały - ssak, należy do rodziny łasicowatych; w chwili niebezpieczeństwa wyrzucają cuchnące odory;

- jeleń mulak - ssak z rzędu parzystokopytnych, z rodziny jeleniowatych; zamieszkuje na terenach leśnych oraz otwartych w zachodnich obszarach Ameryki Północnej.

- pręgowiec - niewielkie, należące do rodziny wiewiórkowatych gryzonie; występują głównie w strefach umiarkowanych Ameryki Północnej; żywią się przede wszystkim nasionami i owocami, czasami wykradają ptasie jaja i pisklęta.

- ziarnojad (kardynał) - ptak z rzędu wróblowych; wielkości szpaka z dużym czubem i czerwonym upierzeniem.

- grzechotniki - podrodzina jadowitych węży z rodziny żmijowatych; gady; występowanie: Ameryka Północna, Ameryka Południowa i Azja.

- aligator amerykański - gatunek gada z rodziny aligatorowatych; występowanie: południowo-wschodnie stany USA.

Endemiczne płazy:

- syreny - rząd dużych ssaków łożyskowych; długość ciała ok.1m; maja zdolność do neotenii (zdolność płciowego rozmnażania się larw); oddychaja skrzelami, mają silnie rozwinięte zewnętrzne skrzela krzaczaste.

- amfiumy - rodzina płazów ogoniastych; występowanie; południowo-wschodnie obszary Ameryki Północnej; rodzina płazów ze szczątkowymi kończynami; oddychają skrzelami wewnętrznymi; płazy neotoniczne.

Płazy ogoniaste:

- salamandry olbrzymie - gatunek diabeł błotny - płaz z rodziny skrytoskrzelnych; występujący w Stanach Zjednoczonych, w rzekach i strumieniach; największy płaz ogoniasty.

Ryby - same endemiczne rzędy:

- amia, miękławka - jedyny współcześnie żyjący przedstawiciel ryb z rodziny amiowatych; ryba słodkowodna; żyje w silnie zarośniętych rzekach w Ameryce Północnej, w dorzeczach Wielkich Jezior; żywa skamieniałość???????

- niszczuka - ryba drapieżna; wyglądem przypomina szczupaka; słodkowodna; pokryta grubymi, twardymi łuskami; skóry używane były jako pancerze, a łuski jako groty do strzał.

Zwierzęta prerii:

- bizon - duży ssak łożyskowy z rodziny krętorogich, rzędu parzystokopytnych, największy obecnie ssak Ameryki Północnej; występowanie: prerie oraz rzadkie, prześwietlone lasy Ameryki Północnej.

- widłoróg - gatunek ssaka kopytnego, jedyny żyjący przedstawiciel rodziny widłorogich zamieszkujący Amerykę Północną; gatunek antylopy; są najszybszymi zwierzętami Ameryki Północnej - na krótkich dystansach (do 1,5 km) osiągają do 95 km/h wykonując przy tym skoki o długości do 6 m; preferują rozległe, lekko pofałdowane tereny, porośnięte roślinnością typową dla prerii - trawą.

- piesek preriowy, (nieświszczuk) - rodzaj ssaka z rodziny wiewiórkowatych; występują w Ameryce Północnej i Środkowej; nieduże, o zwartej budowie, kopiące obszerne nory gryzonie z krótką szczęką; w chwili zagrożenia wydają odgłosy podobne do szczekania.

- tchórz preriowy - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny łasicowatych; zamieszkuje środkową część Ameryki Północnej; poluje na pieski preriowe, które są podstawą jego diety, zjada również myszy i inne gryzonie; zagrożony wyginięciem.

- borsuk amerykański - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny łasicowatych, jedyny przedstawiciel rodzaju Taxidea; zamieszkuje prerie, półpustynie i góry od południowo-zachodniej Kanady po środkowy Meksyk; poluje wieczorem na małe gryzonie i bezkręgowce, czasem zjada też korzonki i owoce.

- cietrzew preriowa (preriokur dwuczuby) - gatunek ptaka z rodziny kurowatych; żyje na prerii północno-amerykańskiej; lubi otwarte, trawiaste tereny.

- cietrzew ostrosterny - preferuje tereny trawiaste, a także tereny porośnięte krzewami; występuje w zachodnich rejonach USA.

Obszar pustyni amerykańskiej

- bardziej bogate w roślinność niż obszary Sahary

- wnikają zwierzęta z dzielnicy sonorskiej

- występują gatunki endemiczne - jadowite jaszczurki określane jako: helodermy - rodzina jaszczurek; zamieszkują obszary pustynne; występują w Ameryce Północnej i Środkowej.

Zwierzęta zachodniego regionu - Kalifornia i Meksyk

- zwierzęta endemiczne i wnikające z sąsiednich regionów

→ zwierzęta endemiczne:

- kondor kalifornijski - gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny kondorowatych; zamieszkującego góry północnej Kalifornii, a niegdyś całe Góry Skaliste; największy ptak swiata, rozpiętość skrzydeł do 3m; gatunek chroniony.

- kondor królewski - gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny kondorowatych; zamieszkującego Amerykę Południową i Centralną, od południowego Meksyku po południową Argentynę; charakteryzuje faunę neotropikalną; zamieszkuje isko położone lasy tropikalne.

- kolibry - rodzina ptaków z rzędu jerzykowych; obejmuje gatunki lądowe, zamieszkujące Amerykę, głównie w strefie międzyzwrotnikowej; najmniejsze ptaki świata o długości 6-22 cm i masie 2-20 g; gatunki fauny neotropikalnej;

- przepiórka kalifornijska - gatunek ptaka z rodziny przepiórów; mały ptak żyjących w ziem; zamieszkuje obszary krzewiaste i otwartych terenów leśnych w zachodniej Ameryki Północnej;

- aksolotl - neoteniczna forma płazów ogoniastych z rodzaju Ambystoma; występowały w warunkach naturalnych jedynie w dwóch jeziorach meksykańskich Xochimilco i Chalco, obecnie jedynie w jeziorze Xochimilco i otaczających je kanałach, jezioro Chalco wyschło.

Wykład 3 10.03.2010r.

T: Gatunki fauny Palearktyki.

Kraina palearktyczna (Palearktyka)

- kraina zoogeograficzna obejmująca cały kontynent europejski, Wyspy Kanaryjskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka, Półwysep Arabski poza pasem przybrzeżnym zaliczanym do krainy etiopskiej, Wyspy Japońskie, Azję Mniejszą i te regiony Azji, które leżą na północ od Himalajów;

- największa powierzchniowo kraina zoogeograficzna.

- flora jest typowa dla poszczególnych stref klimatyczno-roślinnych, ułożonych równoleżnikowo - od tundry na północy, przez tajgę, lasy liściaste i zarośla wiecznie zielone, po stepy i pustynie na południu.

Gatunki fauny Palearktyki:

Kozica

- ssak z rodziny krętorogich, zamieszkujący wysokie góry, takie jak Alpy, Kaukaz, Taurus, Bałkany, Karpaty Wschodnie oraz Tatry; Pireneje, Apeniny i Góry Kantabryjskie

- posiadają dłuższe tylne kończyny, które pozwalają im żerować na stromych zboczach, zwinniej wspinać się w górę stoku, oraz łatwiej przeskakiwać ze skały na skałę.

Pomurnik

- gatunek niewielkiego ptaka górskiego z rodziny kowalikowatych

- występuje w górach południowej i środkowej Europy (Tatry) oraz zachodniej i środkowej Azji

- prowadzi dzienny tryb życia; jest samotnikiem

- penetruje szczeliny skalne.

Świstak

- gryzoń z rodziny wiewiórkowatych

- zamieszkuje Alpy i niektóre pasma Karpat; Tatry

- gatunek wysokogórski

- kopie nory, w których zapada w sen zimowy

- prowadzi dzienny, stadny tryb życia

- żywią się wyłącznie roślinami, zarówno nadziemnymi pędami, jak i bulwami i korzeniami.

Niepylak apollo

- motyl z rodziny paziowatych

- występujący w całej Europie i w Azji, również na Syberii, aż po rzekę Lenę; w wysokich partiach gór.

Kozy:

* koziorożec alpejski, pirenejski, kaukaski

* koza śruboroga (markur) - ssak z rodziny krętorogich; posiada charakterystycznie skręcone rogi - korkociąg; występuje w górach południowo-zachodniej Azji; przebywa zarówno na terenach leśnych jak i na trawiastych i skalistych zboczach gór.

* dzika koza - koza bezoarowa - ssak krętorogi, protoplasta kozy domowej; występuje na pustynnych obszarach górskich południowo-zachodniej Azji, w Iranie, Afganistanie, Iraku aż po sam Kaukaz;

Owce

- Argali - największa z dzikich owiec; występuje w Azji Środkowej (Himalaje, Tybet); góry północnej Syberii, Mongolii, północnych Chinach; zasiedlają kamieniste zbocza i pastwiska wysokogórskie; roślinożerca (trawy, zioła, turzyce).

Ptaki

- żyje tu niespełna 1 000 gatunków i tylko jedna rodzina endemiczna - płochacze

* ułar kaukaski, himalajski - gatunek ptaka z rodziny kurowatych; żywią się pokarmem roślinnym uzupełnianym w okresie lęgowym przez bezkręgowce; szybko biegają; słabo latają; prowadzą osiadły tryb życia; zamieszkują zbocza górskie.

DZIELNICA STEPÓW

- nazwa obszaru geograficzno-historycznego, na który składa się ciągły pas stepu zaczynający się od ujścia Dunaju, przechodzący przez Europę południowo-wschodnią i środkowe obszary Azji Środkowej, a kończący się na pograniczu Mongolii i Mandżurii.

- obszar półpustynny lub pokryty trawą i krzewami (w czasie pory deszczowej)

- klimat umiarkowany; suche lata i mroźne zimy;

- symbolem jest wielbłąd dwugarbny oraz koń Przewalskiego.

Półosioł:

- kułan - ssak kopytny zamieszkujący stepy Azji, wyginął;

- onager, osioł azjatycki - ssak z rodziny koniowatych, z grupy dzikich osłów azjatyckich; zamieszkuje pustynie Mongolii, Iranu, Pakistanu i Indii oraz Syrii; zagrożony wyginięciem; żywi się różnorodną roślinnością, w tym trawami i sukulentami.

Antylopy:

- suhak - zwierzę z rodziny krętorogich; zamieszkuje w małych stadach stepy i półpustynie środkowej Azji i regionu podkaukaskiego;

- dżejran - gatunek azjatyckiej gazeli; występuje na obszarach pustynnych i półpustynnych; żywi się roślinami, korą drzew i krzaków.

Gryzonie

- bobak - spokrewniony ze świstakiem; zamieszkuje stepy i górskie łąki we wsch. Europie i płn.-zach. Azji

- suseł - wspólna nazwa grupy roślinożernych gryzoni z rodzaju Spermophilus; zamieszkują stepy i pustynie półkuli północnej.

- selewinka - gatunek endemiczny; występuje Kazachstan, pustynie i półpustynie; owadożerna.

Ssaki

- szczekuszkowate - rodzina niewielkich ssaków z rzędu zajęczaków; występują w Ameryce Północnej, we Wschodniej Europie i w Południowo -wschodniej Azji; żyją w górach lub na stepach, przeważnie w stadkach; odżywiają się roślinami.

- tchórz stepowy - gatunek drapieżnego ssaka lądowego z rodziny łasicowatych; żyje na terenach otwartych w Europie (również w Polsce) i Azji; żywi się mięsem, głównie gryzoniami, ptakami, gadami i płazami.

Ptaki

- pustynnik - gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny stepówek; zamieszkuje Azję Środkową od Morza Kaspijskiego po zachodnią Mandżurię; półpustynie i stepy o glebach gliniastych i piaszczystych.

- dropie - rodzina ptaków; obejmuje gatunki ptaków żyjących na terenach otwartych, zamieszkujące Afrykę, południową i wschodnią Europę oraz Azję; długonogie ptaki szybko biegające; są najcięższymi ptakami latającymi.

- myszołów i orzeł stepowy; bielak wschodni.

DZIELNICA MANDŻURSKA

- obejmuje krainy dolnego Anura, Mandżurii, Korei, wschodnia część Chin

- fauna jest zbliżona do fauny japońskiej;

Gady

- aligator chiński - zamieszkuje słodkowodne rzeki i strumienie o spokojnym nurcie oraz jeziora, stawy i bagna; pokarm to głównie wodne bezkręgowce: skorupiaki, małże, ślimaki oraz ryby; zajmuje niewielki obszar nad dolnym biegiem rzeki Jangcy w Chinach.

Płazy

- salamandra olbrzymi - płaz ogoniasty z rodziny skrytoskrzelnych; największy żyjący współcześnie płaz świata, do 2m i wodze 65kg; żyje w czystych górskich wodach; drapieżnik; gatunek krytycznie zagrożony; mięso salamandry jest smaczne, znacznie wykorzystywane przez człowieka.

Ryby

- amur biały - ryba z rodziny karpiowatych; występuje w Chinach oraz dorzeczu Amuru; żywi się planktonem oraz roślinność wodną (trzcina);

- tołpyga biała i pstra - występowanie Chiny i wschodnia Syberia; żyje w wodach stojących i wolno płynących zasobnych w plankton; duże zwierzęta; żywi się głównie planktonem i drobnym pokarmem roślinnym.

Ssaki:

- jeleń wschodni; jeleń sika, jeleń milu (wyginął w 1922r; został odtworzony i występuje w Chinach do dzisiaj)

- chiński jelonek błotny - podobny do sarny; występuje w środkowych Chinach i Korei żyje zwykle samotnie lub w parach, w nadrzecznych błotach i trzcinowiskach, czasami na polach i stokach górskich; u obu płci nie występuje poroże, jego silnie rozwinięte, lekko zakrzywione górne kły wystają spod warg.

- jenot - gatunek drapieżnego ssaka należącego do rodziny psowatych; występuje przede wszystkim w dużych lasach i różnego rodzaju mniejszych zadrzewieniach; lubi przebywać w pobliżu wody; nie jest zagrożony wyginięciem; jako jedyny z psowatych zasypia na zimę.

- tygrys syberyjski, chiński - zamieszkuje wschodnie krańce Rosji, a także występuje na granicy rosyjsko-chińskiej, w dolnym biegu Amuru, wkraczają też na tereny północnych Chin oraz Korei Północnej; zamieszkuje górskie, gęste lasy iglaste i mieszane w pobliżu rzek i potoków.

- tygrys chiński - zagrożony wyginięciem; zamieszkuje lasy południowych Chin.

- kot bengalski - występowanie: lasy środkowej, wschodniej i południowej Azji, Filipiny, Mongolia; fauna regionalna; sierść jasnoruda z czarnymi plamami; drapieżnik (małe ssaki i ptaki).

- niedźwiedź himalajski - żyje w lasach na terenach górzystych od zachodniej (Afganistan) do wschodniej (wschodnie Chiny) oraz w południowo-wschodniej Azji; jest zwierzęciem wszystkożernym, zjada owoce, bambusy, bezkręgowce, miód i mięso; w czasie chłodniejszych zim zapada w sen zimowy.

- panda wielka - zamieszkuje łańcuchy górskie położone w prowincjach Syczuan, Gansu i Shaanxi w Chińskiej Republice Ludowej; zamieszkuje ona lasy bambusowe; gatunek na granicy wymarcia (niska rozrodczość, działalność człowieka).

Ptaki

- puchacz rybołów - określany jako sowa japońska; największych przedstawicieli rzędu sów; rozpiętość skrzydeł do 2m; żywi się rybami;

- sroka błękitna - średni ptak z rodziny krukowatych zamieszkujący Wschodnią Azję, głównie Chiny, Koreę, Japonię i Mongolię; w Europie - na Półwyspie Iberyjskim;

- bażanty królewskie, tureckie

- mandarynka - gatunek średniego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych; zamieszkuje dorzecze Amuru, Sachalin, Japonię, Mandżurię i wschodnie Chiny; hodowany jako ptak ozdobny, orientalny.

DZIELNICA TYBETAŃSKO-CHIŃSKA

- obszar górski (Himalaje); bardzo ciekawy ale mało poznany

Ssaki

- bawoły - przedstawicielem jest takin; występowanie: wschodnie Himalaje i Wyżyna Tybetańska

- irbis, zwany też panterą lub lampartem śnieżnym - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny kotowatych; żyje w Himalajach i na Wyżynie Tybetańskiej oraz środkowej Azji; zamieszkuje stepy, lasy i góry.

- panda mała, panda mniejsza, panda czerwona - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny pankowatych dawniej szopowate; występuje w południowych Chinach, w Indiach, Nepalu i Birmie; zamieszkuje dziuple lub nory w korzeniach drzew na stromych skalnych zboczach; gatunek zagrożony; żywi się bambusem i innymi trawami; waga 3-4kg.

- panda wielka, niedźwiedź bambusowy - gatunek ssaka z rodziny niedźwiedziowatych, rzędu drapieżnych; zamieszkuje lasy bambusowe; futro pandy jest biało-czarne; żywi się goryczkami, bambusem, irysem; gatunek wymierający.

- jak - duży ssak łożyskowy z rzędu parzystokopytnych; występuje w Tybecie, Indiach i Chinach, gdzie żyje w stanie dzikim i udomowionym; wszechstronnie wykorzystywany: mleko, skóra, wełna, nawóz, siła pociągowa; zamieszkuje zimne stepy Himalajów; gatunek zagrożony.

- kiang - duży ssak z rodziny koniowatych; półosioł; zamieszkuje tereny stepowe i półpustynne, góry w Tybecie, Nepal, Chiny i Indie; odżywia się trawą i krzewami.

- lis tybetański - gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych; zamieszkuje stepy na Wyżynie Tybetańskiej, w Indiach, Chinach i Nepalu.

- cziru, orongo, antylopa tybetańska - antylopa z rodziny krętorogich; jest endemitem Wyżyny Tybetańskiej; populacja cziru jest zagrożona na skutek utraty siedlisk oraz nielegalnych polowań; odbywa liczne wędrówki.

Ptaki

- bażant diamentowy - występuje w Tybecie, Chinach i Birmie; żywi się pędami bambusa; zamieszkuje górskie zbocza porośnięte bambusem i krzewami.

- biały bażant uszaty

- tragopan - rodzaj ptaków z rodziny kurowatych; występuje w południowej i południowo-wschodniej Azji; wyglądem przypomina bażanty, lecz nie ma długiego ogona.

- sęp himalajski - duży ptak padlinożerny z rodziny jastrzębiowatych; zamieszkuje łańcuch Himalajów i góry Azji Środkowej; największy sęp świata.

- pustynnik tybetański - przedstawiciel endemicznych ptaków.

DZIELNICA ŚRÓDZIEMNOMORSKA

- Morze Śródziemne, Zatoka Biskajska, Wyspy Kanaryjskie, Azory do południowego Maroka.

Gady

- bardzo liczna fauna

- żółw turecki

- gekony - najbogatsza w gatunki rodzina małych i średniej wielkości jaszczurek; najliczniej występują w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej.

Owady

- cytrynek Kleopatry

- skarabeusz - rodzaj chrząszczy z rodziny żukowatych; występują w Północnej Afryce, Południowej Europie i Azji Mniejszej.

Ssaki

- daniele - naturalnym obszarem jego występowania jest obszar śródziemnomorski (południe Europy, Azja Mniejsza i północna Afryka); podobnym do jelenia szlachetnego.

- dziki królik - występuje w niemal całej Europie (poza Skandynawią), północno-zachodniej Afryce, a także w Australii i na Nowej Zelandii, gdzie został introdukowany;

- muflon - przodek owcy domowej; najmniejszy przedstawiciel dzikich owiec; występują na Korsyce i Sardynii; aklimatyzowano go w wielu miejscach Europy dla celów łowieckich.

- jeżozwierze, jeżozwierzowate - rodzina ssaków z rzędu gryzoni; największym z gatunków jeżozwierzy jest żyjący w południowej Europie jeżozwierz afrykański; roślinożercy; żywią się kora drzew, niszczą uprawy kukurydzy, bawełny.

Ptaki

- kuropatwa skalna - gatunek osiadły występujący w Alpach, Apeninach, na Sycylii i w Górach Dynarskich; zamieszkuje tereny górzyste gdzie prowadzi skryty tryb życia; gatunek endemiczny; niebiesko upierzone.

- orłosęp, orłosęp brodaty - gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych; gatunek charakterystyczny dla tego obszaru; zamieszkuje góry powyżej górnej granicy lasu; żywi się głównie padliną dużych ssaków a także żółwiami.

FAUNA SAHARY

- oddziela dwie dzielnice

- symbolem jest wielbłąd jednogarbny, dromedar, dromader

Ssaki

- antylopy: adaks- gatunek ssaka parzystokopytnego z rodziny krętorogich; ierwotnie występował na całej Saharze, obecnie należy do najrzadszych antylop; z braku ochrony zwierzętom tym grozi całkowite wytępienie; przez wiele miesięcy nie muszą pić, potrzebne ilości wody pobierają razem z pokarmem oraz wykorzystują wodę metaboliczną.

- gazela dorkas - zamieszkuje północna Afryka, Półwysep Arabski; gatunek skrajnie zagrożony, chroniony; roślinożerca, zjada również szarańczę.

Wykład 4 17.03.2010r

Kraina etiopska (kraina paleotropikalna) - kraina zoogeograficzna obejmująca kontynent afrykański na południe od zwrotnika Raka i przybrzeżny pas Półwyspu Arabskiego.

Kraina etiopska leży w strefie klimatów równikowych i zwrotnikowych, a dominującymi formacjami roślinnymi są las równikowy i sawanna.

Fauna tego obszaru jest bardzo bogata i zróżnicowana. Wiele jest endemitów takich jak: żyrafy, zebry, słonie afrykańskie, hipopotamy, sekretarze oraz mrównik. Wykazuje dużo podobieństw do fauny krainy orientalnej.

Najbardziej charakterystyczne gatunki zwierząt:

→ ptaki - ok. 1700 gatunków, wśród nich 12 rodzin endemicznych, m.in. strusie, trzewikodzioby, sekretarze, turaki i czepigi

→ ssaki - endemity: hipopotamy; żyrafy; mrówniki;

→ gryzonie: kretoszczury, postrzałki i wiewiórolotki;

→ owadożerne: tenreki, złotokrety i ryjoskoczki

→ gady - kameleony.

Struś

- gatunek dużego, nielotnego ptaka z rodziny strusi

- zamieszkuje: pustynie i półpustynie o skąpej roślinności; stepy, sawannę

- szybko biega;

- poligamiczny; 15-60 jaj - wysiaduje na przemian samica i samiec

- roślinożercy, czasem łapią niewielkie gady.

Sekretarze

- gatunek dużego ptaka drapieżnego, będący jedynym przedstawicielem rodziny sekretarzy Sagittariidae

- z oddali lub w locie przypomina bociana;

- na głowie ma ozdobny czubek

- większość czasu spędza na ziemi, ze skrzydeł korzysta w wypadku zagrożenia

- jest dobrym biegaczem

- nocuje na drzewach; buduje gniazda

- występuje na sawannach i innych otwartych terenach trawiastych

- poluje na małe gryzonie, szarańczaki, żaby, jaszczurki, a najchętniej na węże.

Trzewikodzioby

- rodzina ptaków z rzędu brodzące; obejmuje jeden gatunek

- występuje w środkowej Afryce

- biotop stanowią brzegi zbiorników śródlądowych i bagna

- prowadzi samotny, głównie nocny tryb życia

- odżywia się dwudysznymi (ryby)

- posiada potężny, płaski dziób.

Czepigi

- rząd Coliiformes i rodzina Coliidae ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes; obejmuje 6 gatunków

- długość około 30 cm z czego połowę stanowi ogon,

- posiada na głowie duży czub

- krótki, silny, nieco zagięty dziób

- gniazdo w gęstych liściach

- odżywiają się owocami, pączkami, liśćmi i owadami

- potrafią chodzić do góry nogami, pomagając sobie dziobem

- odpoczywają zwisając głowa w dół.

Turaki, szyszaki, bananojady

- rodzina ptaków z rzędu kukułkowatych (Cuculiformes), obejmująca 20 gatunków

- występują w Afryce, w lasach tropikalnych w dżungli i na sawannach.

- prowadzą nadrzewny tryb życia

- osiągają od 40 do 74 cm długości,

- charakteryzują się długim ogonem, krótkimi, zaokrąglonymi skrzydłami, mocnym, zakrzywionym dziobem oraz czubem na głowie

- u niektórych gatunków występują niespotykane u innych ptaków barwniki piór: turakowerdyna i turacyna, dające niepowtarzalne odcienie zieleni i czerwieni oraz rozpuszczające się w wodzie podczas kąpieli.

- gniazdują wśród koron drzew lub w gęstych krzewach

- 2-3 jaja, opieka dwóch rodziców

- odżywianie: nasiona, pączki drzew, owoce głównie banany.

Mrówniki - słupozębne, rurkozębne

- rząd endemicznych ssaków łożyskowych, do którego zalicza się jedna rodzina (mrównikowate) z jednym gatunkiem

- zamieszkują otwarte tereny Afryki, na południe od Sahary

- żywią się mrówkami i termitami.

- spokrewnione z kopytnymi

- nazwę słupozębne, rurkozębne zawdzięczają szczególnemu uzębieniu, na które składa się 20 słupowatych zębów, ciągle rosnących

- mają bardzo dobrze rozwinięty węch

- prowadzą nocny tryb życia.

Tenreki - kretojeże

- tenrekowate, kretojeże (Tenrecidae) - rodzina ssaków z rzędu Afrosoricida,

- występowanie: Madagaskar i zachodnia Afryka

- żywią się przede wszystkim bezkręgowcami

- prowadzi nocny tryb życia

- zajmują różne siedliska, niektóre przystosowane do ziemnowodnego lub podziemnego trybu życia

- zapadają w sen, podczas niekorzystnych warunków życia

- najbardziej płodne ssaki na świecie - do 32 osobników w 1 miocie

Ryjoskoczki

- jedyna rodzina w obrębie rzędu ryjkonosów.

- prowadzi dzienny tryb życia

- bytuje na skałach, w nocy schodzą do norek

- posiadają silnie wydłużony, ruchliwy ryjek i skoczne, dłuższe od przednich, kończyny tylne.

Wiewiórolotki

- rodzina ssaków z rzędu gryzoni

- nocne ssaki

- są latającymi ssakami występującymi w lasach tropikalnych i subtropikalnych zachodniej i centralnej Afryki

- wyglądem przypominają wiewiórki, mają mniej puszysty ogon z szeregiem łusek na spodniej stronie u jego nasady

- posiadają błony lotne pomiędzy kończynami górnymi a ciałem oraz kończynami dolnymi o ogonem

- zjadają owoce, nasiona, liście, orzechy i inne części roślin, owady

- żyją w parach lub samotnie

- wielkość: 40cm, ogon 25cm.

Kretoszczury

- rodzina ssaków z rzędu gryzoni (Rodentia), obejmująca 12 gatunków ssaków

- występujących na sawannach i pustyniach Afryki

- mają krępe ciało, małe oczy, zredukowane małżowiny uszne oraz krótkie kończyny i ogon; są na ogół okryte krótkim i miękkim futrem;

- prowadzą podziemny tryb życia

- żywią się gł. podziemnymi częściami roślin min. bulwami i korzeniami.

Postrzałka (Pedetes capensis)

- gryzoń należący do rodziny postrzałek (Pedetidae).

- występują na piaszczystych, trawiastych równinach wschodniej i południowej Afryki.

- wyglądem ciała przypominają małe kangury, gdyż posiadają krótkie kończyny przednie i długie kończyny tylne.

- mają jednak puszysty ogon.

- charakterystyczny jest ich sposób poruszania się - jest to seria podskoków na obu stopach

- są aktywne w nocy, większość czasu spędzając na zjadaniu traw

- kopia nory w glebie.

Palczak madagaskarski

- gatunek małpiatki, jedyny współcześnie żyjący przedstawiciel rodziny palczakowatych

- występuje tylko na wschodnim i północno-zachodnim wybrzeżu Madagaskaru

- gatunek endemiczny

- jego charakterystyczną cechą jest to, że posiada cienki, długi palec środkowy, zakończony hakowatym pazurem. Palec ten służy mu do opukiwania pni drzew głównie bambusa, a następnie wyciągania owadów i ich larw przez szczeliny, które wygryza swoimi długimi siekaczami.

- aktywny nocą

- ciało pokryte gęsta sierścią

- objęty ścisłą ochroną

- żywi się młodymi pędami bambusa; owadami i ich larwami.

Indrisy (Indridae)

- rodzina ssaków z rzędu naczelnych, zaliczana do podrzędu małpiatek, obejmująca dziś 3 rodzaje z 4 gatunkami.

- zamieszkują lasy Madagaskaru

- są największymi z żyjących współcześnie przedstawicielami małpiatek, osiągają długość ciała do 90 cm, ogona do 55 cm; waga 7kg

- pożywienie stanowią wyłącznie liście, kwiaty, owoce i kora wybranych gatunków roślin

- przystosowane do nadrzewnego trybu życia.

Mrównik

- gatunek łożyskowca z rodziny mrównikowatych, rzędu mrówników;

- prowadzi samotniczy tryb życia i jest znakomicie przystosowane do grzebania w ziemi;

- występują w Afryce, na sawannach

- do 1,5m długości, 70 kg,

- ciało pokryte szczeciniastą sierścią szaro-brązową

- posiada długi język, przystosowany do chwytania owadów, mrówek

- ma wyśmienity węch

- w miocie 1-2 młodych

- zwierzę aktywne nocą

- kopie nory.

Kraina madagaskarska

- najmniejsza kraina zoogeograficzna lub podregion krainy etiopskiej

- obejmująca wyłącznie wyspę Madagaskar

- charakteryzuje się odmienną fauną

- ojczyzna małpiatek i owadożernych

- brak tu wielkich kotowatych (jedyne występujące drapieżne to wiwery), jak i antylop, słoni, nosorożców i małp;

- występuje tu wiele endemicznych form życia zwierzęcego, np. lemury, indrysy i palczaki.

WYKŁAD 5 24.03.2010 → BRAK WYKŁADU

WYKŁAD 6 14.04.2010r.

T: Fauna australijska.

Kraina australijska - kraina zoogeograficzna obejmująca obszar Australii, Tasmanii, Moluków, Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i większości wysp Oceanu Spokojnego. Należy do państwa zwierzęcego Notogea.

Kraina australijska charakteryzuje się fauną o dużej odmienności od fauny innych regionów świata, przede wszystkim obecnością stekowców i torbaczy i nieobecnością łożyskowców (poza nietoperzami i gatunkami zawleczonymi przez człowieka).

Izolacja kontynentu australijskiego od pozostałych lądów w trzeciorzędzie (eocenie) spowodowała rozwój form reliktowych i endemicznych. Występują tu inne gatunki niż na pozostałych kontynentach. Prawie brak jest ssaków łożyskowych. Ich przedstawicielami są gryzonie z endemitem bobroszczurem, dziki pies dingo i nietoperze, wśród których wyróżniają się rudawki- „psy latające", żywiące się owocami.

Pierwotna fauna i flora Australii ulega przeobrażeniu pod wpływem ingerencji człowieka. Pojawiły się nowe gatunki roślin i zwierząt, które wobec braku naturalnych wrogów nadmiernie się rozmnożyły. Plagą w skali ogólnokontynentalnej stały się króliki wśród zwierząt i opuncje wśród roślin.

Roślinność, klimat i zwierzęta Tasmanii są zdecydowanie różne o tych, które charakteryzują resztę kontynentu. Wyspa leży na południowym krańcu kontynentu australijskiego, cechuje się stosunkowo chłodny w porównaniu z lądem klimat. Kiedy na kontynencie wskaźniki temperatury wskazują 35 - 40°, na Tasmanii panuje 20-stopniowe ciepło.

Papua - Nowa Gwinea to kraj o bogatej florze i faunie. Występują tu bujne, wiecznie zielone lasy równikowe. Na wybrzeżach nadmorskich rosną gęste zarośla namorzynowe, na podmokłych nizinach - równikowe lasy bagienne, w suchszych regionach - sawanny, a w górach lasy, w których występują dąb, sosna i buk. Świat zwierząt reprezentują m.in. rajskie ptaki (40 gatunków), nielotny kazuar hełmiasty, krokodyle, węże z rodziny dusicieli oraz wiele gatunków jaszczurek.

Fauna Australii:

- różni się zasadniczo od fauny z innych rejonów świata. Wiele australijskich zwierząt nie występuje nigdzie indziej. 83% ssaków, 89% gadów, 90% ryb i 93% płazów żyjących w Australii jest endemitami.

- wschód kontynentu - zwierzęta leśne

- zachód i centrum - tereny ubogie

- wyginięte gatunki zwierząt:

* nosorożec workowaty;

* workowata panda wielka;

* wielkie kangury (masywne czaszki; przednie łapy z długimi pazurami; tylne miały tylko 1 palec);

* wombat australijski (szorstkonosy Kreffta - krytycznie zagrożony wyginięciem gatunek torbacza z rodziny wombatowatych);

* lew workowaty (wymarły gatunek drapieżnego ssaka z nadrzędu torbaczy);

* stepowce: kolczatka olbrzymia; emu; pyton olbrzymi; warany; diabeł tasmański.

Współczesna fauna:

→ stekowce - składają jaja; prymitywne ssaki:

- dziobaki - występuje na wschodnim wybrzeżu; występowanie: jeziora, rozlewiska, wolno płynące rzeki; poluje na małże i skorupiaki; jest znakomicie przystosowany do pływania - ma płaski, szeroki ogon oraz błonę pławną pomiędzy palcami wszystkich kończyn.

- kolczatkowate - rodzina stekowców z podgromady ssaków jajorodnych; ich cechą charakterystyczną jest wydłużony pysk - tzw. ryjek czy dziób; kolczatka australijska i prakolcztka - gatunki; odżywiają się mrówkami, termitami; prakolczatka - największy stekowiec; krytycznie zagrożona wyginięciem; występuje w lasach tropikalnych Nowej Gwinei.

→ torbacze - liczne gatunki kangurów; zamieszkują różne siedliska

- koala - nadrzewne zwierzę roślinożerne, zamieszkujące wschodnią Australię; występuje w lasach eukaliptusowych; żywi się liśćmi eukaliptusowymi; aktywnym nocą. ,

- wombaty - zamieszkują zalesione tereny górskie południowo-wschodniej Australii i Tasmanii; naziemne ssaki roślinożerne; odpowiednik niedźwiedzia lub pandy.

- kret workowaty - piaszczyste pustynie i półpustynie; żyje pod ziemią; żywi się owadami (mrówki, termity) i małymi gadami; futro barwy białej lub rudej.

- lotopałanki - latające workowate małpy; po obu bokach ciała występują szerokie fałdy skórne umożliwiające wykonywanie lotów ślizgowych pomiędzy drzewami; spokrewnione z kangurami.

- pałanka kuzu (lis workowaty) - gatunek inwazyjny; roślinożerna, nie gardzi jednak owadami; zamieszkuje lasy eukaliptusowe, parki i ogrody; kryje się w dziuplach; drąży nory.

- niełaz plamisty (kuna workowata) - drapieżnik; prowadzi naziemny i nadrzewny, nocny, samotny tryb życia;

- kangur rudy i olbrzymi - występuje na stepach i sawannach; roślinożerca; kangur olbrzymi jest endemitem kontynentu australijskiego

→ ptaki - bardzo liczne, często endemiczne

- emu - największy żyjący obecnie ptak; 180cm, 50kg; „prześladowany” przez psa Dingo; ptaki nielotne, szybko biegające; odżywia się trawą, nasionami, owocami i owadami.

- zimorodek kukabura (kukabura) - średni ptak z rodziny zimorodkowatych, zamieszkujący wschodnią i południowo-wschodnią Australię; charakterystyczny, głośny głos przypominający histeryczny, ludzki chichot; występuje w lasach zwłaszcza eukaliptusowych;

- lirogony - monotypowa rodzina ptaków z rzędu wróblowych; naśladuje różne dziwne dźwięki; podobny do bażanta.

- papugi: - papużka falista - zamieszkujący głównie południowe rejony Australii; hodowana jako ptak ozdobny; Nimfa - czasowe stepy trawiaste i otwarte sawanny;

- kakadu - rodzina ptaków z rzędu papugowych; posiadają czubek na głowie; podstawę pożywienia stanowią orzechy; gniazda w dziuplach; kakadu żółtoczuba (kakadu złotoczuba) zamieszkuje wschodnią i północną Australię, Tasmanię, Melanezję i Nową Gwineę. Na większości obszaru występowania ptak liczny.

- nogale (nogalowate) - rodzina ptaków z rzędu grzebiących; gatunki endemiczne; obejmuje gatunki lądowe, zamieszkujące południową i wschodnią krainę australijską;

- czarne łabędzie - endemiczny ptak lęgowy Australii; szeroko rozpowszechniony na każdego rodzaju stojących i wolno płynących wodach śródlądowych, a także w chronionych zatokach morskich i lagunach.

- miodojady - małe ptaki; rodzina obejmuje około 170 gatunków ptaków śpiewających, występujących w Australii, na Nowej Gwinei i wyspach Pacyfiku; żywią się nektarem i pyłkiem kwiatów.

→ gady:

- warany - rodzina jaszczurek; np. jedna z największych współcześnie żyjących jaszczurek - waran olbrzymi;

- agama - jaszczurka małych rozmiarów;

- jadowite węże z rodziny Elapidae; kobry; mamby - duża różnorodność gatunków; żyją w różnorodnych środowiskach od pustyń, półpustyń, stepów, sawann po lasy deszczowe.

→ płazy - nieliczne

- bezogonowe - adelot - żaba australijska;

→ ryby - dewońskie dwudyszne: rogwan

Fauna puszcz tropikalnych

- najbogatsza fauna świata; najbardziej liczna

- nadrzewna kangury - drzewiaki - ssak z rodziny kangurowanych; przeskakują z drzewa na drzewo;

- drokosis - mały kangur; żyje na ziemi;

- kazuary - rodzina ptaków z rzędu kazuarowych; obejmuje trzy gatunki lądowe, nielotne, zamieszkujące Nową Gwineę i północno-wschodnią Australię; ptaki te charakteryzują się znacznymi rozmiarami, ciemnym ubarwieniem, uwstecznieniem skrzydeł i kostną naroślą na czaszce w kształcie hełmu.

- kakadu - Arara

- liczne gołębie - różnorodne; rozmieszczone na Nowej-Gwinei; koroniec - największy z żyjących gołębi; długość 74 cm, waga 2,5 kg; na głowie ma charakterystyczny czub układający się w koronę;

- wróblowate - cudowronki, ptaki rajskie, charakteryzują się zwykle bardzo barwnym upierzeniem i obecnością niezwykle ozdobnych piór; zamieszkują lasy tropikalne; altanniki - budują na ziemi altany; spokrewnione z cudownonkami.

- dzika gęś skąpopłetwa - upierzenie czarno-białe; duży ptak, jedyny przedstawiciel rodziny bezpłetwców; zamieszkuje bagna.

- krokodyl - rząd gadów; australijski, różańcowy - największy współcześnie żyjący gad;

Fauna współczesne niecharakterystyczna

- kraina australijska posiada najwięcej dziko żyjących gatunków zwierząt

- wielbłąd jednogarbny (dromedar) - występuje w stanie dzikim; zamieszkuje południe kontynentu, tereny pustynne i półpustynne; wykorzystywany jako środek transportu przez pustynie.

- osioł - uważany za szkodnika; udomowiony, ale uciekł i zdziczał; liczebność ok.1,5mln.

- dzikie konie - żyją w stadach; zamieszkują cały obszar Australii, z wyjątkiem pustyń.

- stada dzikich bawołów domowych

- dzika koza domowa - cały obszar

- dzika świnia domowa - wschód kontynentu

- dziki kot domowy - cały obszar, z wyjątkiem pustyń

- pies dingo - przedstawiciel ssaków drapieżnych i padlinożerców; zagrożony wyginiecie, przez krzyżowanie się z psami.

- zwierzęta łowne: jeleń; królik domowy; zając szarak; lis pospolity; daniel europejski i inne.

- króliki - uważany za szkodnik, ponieważ nie ma naturalnych wrogów i konkurencji; pokonany w XXw. poprzez wprowadzenie szczepionki.

- rudy lis europejski - występuje na całym kontynencie z wyłączeniem pustyń i tropikalnej północy

- Tasmania - pstrąg potokowy, tęczowy, źródlany - ryby klimatu umiarkowanego chodnego; karp europejski - zagrożenie dla miejscowych gatunków ryb.

PODSUMOWANIE

- duża odmienność gatunkowa

- najbardziej osobliwa grupa zwierząt to torbacze (ok.150 gatunków) oraz stekowce

- najlepiej poznany jest kangur, koala, oposy, mrówkojady, szczur i mysz workowate

- najistotniejsze zwierzęta: dziobak, kolczatka, emu, lizogon, kakadu, ptaki rajskie i jadowite węże.

WYKŁAD 7 21.04.2010r.

T: Zoogeografia Polski.

Na gatunki występujące w Polsce największy wpływ miały zlodowacenia. Fauna trzeciorzędowa - interglacjalna (ocieplenie), została zahamowana przez okresy glacjalne (zimne). Obecnie fauna Polski jest napływowa.

Rozwój świata zwierzęcego następował w Polsce równocześnie z kształtowaniem się szaty roślinnej i podlegał podobnym zmianom. Na obraz polskiej fauny składają się gatunki zwierząt przybyłych tu w różnych okresach, począwszy od ostatniego zlodowacenia.

Fauna południowa jest najstarsza, południowa najmłodsza, gdyż masy lądolodu „maszerowały z południa na północ. A więc najkrócej lądolód znajdował się na południu kraju. Obecnie zamieszkujemy okres miedzyglacjalny.

Pod względem faunistycznym Polska zalicza się do prowincji europejsko-zachodniosyberyjskiej Paleoarktyki.

Morze Bałtyckie jest krainą borealną w państwie morskim.

Przez Polskę przebiegają granice zasięgu występowania wielu gatunków zwierząt. Góry oraz Morze Bałtyckie są naturalna granicą dla gatunków napływowych z północy i południa; granica wschodnia i zachodnia nie stanowią bariery geograficznej. Powodują one nawet lepsze, łatwiejsze wnikanie gatunków na tereny Polski.

Elementy południowe - palońskie, śródziemnomorskie; wędrują poprzez bramę morską, dolinę Wisły, przemieszczają się na północ.

Elementy północne i wschodnie - wędruja przez wyż. Podolską, Lubelską i kierują się na zachód.

Ze względu na kierunek wnikania wyróżnia się:

- krainę borealną (północna) - głównie lasy iglaste; np. orzechówka, dzięcioł trójpalczasty bielak, gągoł; rozmieszczenie dysjunkcyjne (rozerwalne);

- kraina atlantycka (zachodnia) - uzależniona od zachodniego wilgotnego klimatu; występują gatunki lubiące chłód, np. słowik rdzawy, ryby siejowate.

- elementy alpejskie (wysokogórskie) - np. kozica górska, świstak.

- elementy pontyjskie (południowy-wschód) - gatunki stepowe; np. suseł perełkowany,

- elementy pontyjsko-śródziemnomorskie - np. modliszka.

Na podstawie rozmieszczenia zwierząt dokonana wstępnej administracji, dzieląc Polskę na 7 krain:

1. kraina południowo-bałtycka - niejednorodna; na zachodzie pozostaje pod wpływem klimatu subatlantckiego, a na wschodzie - klimatu kontynentalnego; wspólne cechy to: liczne jeziora i cieki; charakterystyczne gatunki to: ryby siejowate i gatunki łososiowatych, jeleniowate.

2. kraina śląska - duża liczba gatunków zachodnioeuropejskich i północno-wschodnich, które wniknęły poprzez bramę morską, np. suseł moręgowaty.

3. kraina Jury Polskiej - położona jest na glebach wapiennych, które sprzyjają występowaniu wielu gatunków, np. ślimaki, wirki; zbliżona do fauny górskiej.

4. kraina opolska - pod wpływem działania klimatu kontynentalnego (wyz. lubelska); występuja liczne gatunki stepowe, np. suseł perełkowaty; chrząszcze - kuskowate, ślimak żółty (gatunek chroniony, rzadki), wąż eskulapa, salamandra plamista, pawica gruszówka, modliszka.

5. kraina kielecka - interesująca flora i fauna kopalna; wymarłe zwierzęta to: koralowiec kambryjski; współczesna fauna przypomina faunę regla górnego; występuje wiele gatunków bezkręgowców i nieliczne kręgowce.

6. kraina karpacko-sudecka - górska, lesista; piętrowy układ gatunków drzew: regiel dolny (mieszany); regiel górny (iglaki); występuje tu masyw górski - Karpaty; gatunki borealno-górskie: drozd, traszka górska, kumak górski, perłoródka rzeczna (gatunek wymarły).

7. kraina podalpejska - zaczyna się ponad lasami, obejmuje hale; posiada ostry klimat (silny halny wiatr), np. świstak, kozica, nornik górski, pomórnik, jaszczurka żyworódka, liczne gatunki owadów.

Podział według Kostrowickiego - oparty na kręgowcach o dużych motylach, analiza objęto 870 gatunków (ok.2% fauny Polski)

- państwo: Palearktyka

- kraina: eurosyberyjska

- prowincja: nemorale

- obszar: europejski

- region: sudecko-karpacki i środkowoeuropejski.

Zwierzęta - gatunki powszechne i nieliczne

→ gatunki reliktowe - gatunek, który na danym terenie ma oderwane i niezwykle rzadkie stanowiska poza zasadniczym występowaniem; gatunek rośliny lub zwierzęcia będący pozostałością minionych epok geologicznych, np. brzoza karłowata; relikt północny - skrzelopływka bagienna (stawonóg; w Polsce występuje jedynie w Dwoistym Stawie Gąsienicowym w Tatrach); relikt południowy - przedstawiciel dwuskrzydłych - ślepak południowy.

→ gatunek endemiczny - gatunek, który występuje w miejscu swojego powstania (specjacji), nigdy nie miał szerokiego zasięgu; występuje tylko lokalnie, np. brzoza ojcowska. Posiada duży udział dla faun, których środowisko nie podlegało zmianom. Obecność dużej liczny endemitów wpływa na różnorodność fauny.

Palearktyczne gatunki endemiczne:

- jelonek błotny - występuje tylko na półwyspie koreańskim

- świdrzyk - występuje na Malcie

- biegacz, karabu odoniś - chrząszcz; występuje na Olimpie

- jeziora Bajkał i Ochrydzkie; wyspy oceaniczne - występują tu duże gatunki endemiczne.

→ gatunki szeroko rozpowszechnione - żyją w różnych środowiskach; kosmopolityczne; np. nietoperze, owady.

→ gatunek wikarujący - mają wspólnych przodków; wikariancja - zjawisko powszechne wśród dużej liczby zwierząt; np. żubr i bizon; łoś amerykański; jeleń szlachetny; bóbr europejski; norka europejska; renifer - karibu.

→ pseudowikarianty - nie maja wspólnego pochodzenia ale są ekologicznym odpowiednikiem; występują kiedy fauny obszarów były izolowane przez dłuższy okres; np.. fauna australijska i fauna Starego Świata: bombaty i duże gryzonie; wilk workowaty i wilk; kangury i trawożerne łożyskowce; kret workowaty i kret.

KONIEC WIĘCEJ NIE MAM ☺☺☺☺

---