Religiologia - nauki religiologiczne

Różnice pomiędzy religioznawstwem a religiologią

Religiologia - obejmuje trzy nauki:
Nauki humanistyczne (religioznawstwo) empiryczne nauki szczegółowe. Są to: historia religii etnologia religii geografia religii psychologia religii socjologia religii pedagogika religii empiryczna fenomenologia religii Badając zjawisko religii posługujemy się tu poznaniem szczegółowym odnoszącym się do racji empirycznych, opartych na doświadczeniu.	Nauki filozoficzne filozofia religii. Zalicza się tu: filozoficzną fenomenologię religii krytykę religii filozofię religii Badając zjawisko religii posługujemy się poznaniem filozoficznym odnoszącym się do racji rozumowych.	Nauki teologiczne teologia religii Zalicza się tu: apologetykę teologię religii Badając zjawisko religii wykorzystujemy poznanie teologiczne odwołujące się do racji opartych na Objawieniu.

Religiologia obejmuje więc szerszy zakres od religioznawstwa. Obok trójpodziału religiologii podaje się czwarty dział: „semiotykę / logikę religii” - powstałą pod wpływem anglosaskiej logiki nauk formalnych np. badanie hierarchii prawd w religii.

Religia stanowi bogaty, złożony i wielowarstwowy fakt ludzki, trudny do zbadania i poznania, ponieważ jest zarówno:

1.Faktem psychicznym - przeżycia psychicznie człowieka - doświadczenie sacrum, wiara, modlitwa itd.

2.Faktem społeczno - kulturowym - wspólnie przeżywana liturgia, organizowany kult, wspólnoty i instytucje religijne - kościoły.

3.Faktem ontycznym - związek człowieka z rzeczywistością transcendentną.

Religia jest także powiązana z poznaniem, moralnością czy sztuką, a wielość i różnorodność istniejących religii nie ułatwia ujęcia wiedzy o niej w jakimś jednym typie poznania czy nauce. Religia jest faktem ludzkim, dotyczącym sposobu istnienia człowieka, sensu i jego perspektyw życiowych, dlatego też zdobycie rzetelnej i obiektywnej wiedzy o religii jest dla sprawą ważną. Religia towarzyszy człowiekowi od początku jego życia na ziemi i od dawna była i jest przedmiotem refleksji poznawczej. W starożytności i średniowieczu badaniem religii zajmowała się filozofia i teologia, natomiast wraz z rozwojem nauk szczegółowych w XIX wieku ukształtowała się nauka o religiach, nazywana zamiennie:

• Etnologią religii

• Historią religii

• Porównawczą historia religii

• Religioznawstwem.

Nie ma nauki typowej dla religioznawstwa, ponieważ czerpie ono z wielu nauk: socjologii, psychologii, geografii, historii, etiologii, etnologii itp. jako nauk pomocniczych. Religioznawstwo (nazwa wprowadzona przez Müllera) jako wyodrębniona dyscyplina uniwersytecka pojawiło się dopiero w drugiej połowie XIX wieku i czerpało jedynie z nauk empirycznych - humanistycznych, gdyż to było zgodne z XIX - sto wiecznym przyrodoznawstwem, które uważało, że racjonalne badanie zjawisk religijnych możliwe jest jedynie w ramach szczegółowych nauk o religii, natomiast poznanie filozoficzne i teologiczne, zdaniem przyrodoznawców nie dostarczało żadnej nowej i obiektywnej wiedzy o religii. Zatem religioznawstwo ograniczało się do dyscyplin humanistycznych, takich jak: historia, socjologia, psychologia, etnologia, geografia, antropologia czy pedagogika religii. Dziś całość badań nad religią, czyli nauki empiryczne, filozoficzne i teologiczne o religii, nazywa się religiologią lub naukami religiologicznymi, a humanistyczne nauki o religii - religioznawstwem. W religioznawstwie badacze religii stosują różne zasady i metody do ujęcia, interpretacji i opisu zjawisk religijnych, min.:

1. Metoda Filologiczna - Max Müller - metoda językoznawstwa porównawczego stosowana do badań nad religią i analiza dynamiki zjawisk językowych.

2. Metoda ewolucjonistyczno - etnograficzna - J. Lubbock, E. B. Taylor - wyjaśnianie pochodzenia religii z innych, bardziej pierwotnych zjawisk, religia w tym ujęciu jest zjawiskiem historycznym i przejściowym, ewoluuje.

3. Metoda materializmu historycznego - K. Marks, F. Engels, W. Lenin - związana jest z teorią ewolucji, religia jest jedynie zjawiskiem społecznym, uwarunkowanym sytuacją ekonomiczno-społeczną, i przejściowym.

4. Metoda psychologiczna - E. D. Starburk, W. James - badanie przeżyć religijnych w doświadczeniu religijnym, i wpływu religii na psychikę człowieka, psychoanalityczne teorie religii stworzyli Z. Freud, C.G.Jung, E. Fromm.

5. Metoda socjologiczna - Max Weber, E. Durkheim - religia to zjawisko społeczne.

6. Metoda historyczno - kulturowa - W. Schmidt, W. Koppers, M. Gusinde, P.Schebesta - teoria pramonoteizmu, czyli wykazanie, że ludy pierwotne posiadały ideę Boga Jedynego.

7. Metoda fenomenologiczna - G. van der Leeuw, R.Otto, M. Eliade - antyewolucyjna i nie redukcjonistyczna, badanie zjawisk religijnych i opis religii w ogóle, porównywanie zjawisk religijnych, oraz wykazanie cech wspólnych wszystkich religii.

Religioznawstwo - nauki empiryczne

1. Historia religii

Tu przedstawia się fakty religijne. Jest ona najstarszą nauką religioznawczą, posługuje się metodą filologiczno - historyczną. Historia religii jest podstawą wszystkich innych badań religioznawczych, ponieważ wszystkie religie istnieją jako twory historyczne. Za pomocą historii badamy powstanie danej religii, jej dzieje, doktrynę, kulturę, zanik. Każdy religioznawca musi byś także językoznawcą, ponieważ historia kieruje nas ku źródłom pisanym w różnych językach (starożytnych czy nowożytnych). Często religioznawstwo wprost utożsamia się z historią, ponieważ nazwa ta powstała w Anglii (Müller), w którym określa się je jako „history of religion” - historia religii, lub „science of religion” - nauka religii.

Metoda historyczno-filologiczna znana był już w starożytności i u Ojców Kościoła, jednak dopiero w poł. XIX wieku sprecyzowali ją W. Schmitt i J. Frazer. Ta metoda bada zjawiska religijne w określonym czasie i przestrzeni, zbierany materiał jest faktograficzny, wykazujący specyfikę zjawisk religijnych jako pewnych faktów historycznych. Źródłami są materiały pisane, dlatego każdy historyk religii powinien być też filologiem, znać języki starożytne (grekę, łacinę, hebrajski, sanskryt, arabski, koptyjski i inne), ponieważ korzystanie z przekładów zawsze przynosi pewnie zafałszowanie, przeredagowanie, subiektywizm tłumacza i często odbiega od oryginałów, a historyk religii powinien czerpać swoją wiedzę prosto z tekstów oryginalnych. Ta metoda gromadzi jedynie materiał religijny, nie wnikając w istnienie sacrum, nie mówi się co jest źródłem tych zjawisk (to robi fenomenologia; natomiast M. Eliade twierdzi, że każdy historyk religii powinien badać religie po to właśnie, aby odkrywać istnienie w nich sacrum). Jest to dyscyplina opisowa: metoda historyczno-filologiczna, badanie źródeł pisanych, obiektywny opis tych zjawisk. Rozwijała się między XIX / XX wiekiem. Historia religii może być ogólna lub szczegółowa. Ogólna gromadzi fakty religijne, porządkuje je i analizując szuka ich cech istotnych. W ramach porównawczej historii religii, można wyróżnić nurty:

• Ewolucjonistyczny - E.B. Taylor, J.G. Frazer, J. Lubbock

• Kulturowo - historyczny - W. Schmidt, P.W. Koppers, O. Menghin

• Funkcjonalistyczny - B. Malinowski, A.R.Radclife - Brown

• Psychologiczno - socjologiczny - N. Søderblom, R.Otto, G. van der Leeuw, M.Eliade

Dla historyka religii ważne są badania terenowe, wykopaliskowe, archeologiczne, potrzeba zapoznania się z geografią terenu występowania danej religii, obcymi formami kultu, ludnością itd. Obfitość materiału świadczy za autonomicznością zjawiska religijnego - Adolf von Harnak (1901) - i nie przeszkadza badaniom. Historyczne podejście pozwala uniknąć relatywizmu i subiektywizmu w badaniu zjawisk, nie dokonuje wartościowania czy porównań, tzw. „ époche”, czyli powstrzymanie się od apriorycznych sądów.

2. Etnologia religii.

Jest to nauka o materialnych i duchowych dziedzictwach kultury religii niepiśmiennych. Przedmiotem etnologii religii są Religie Pierwotne, plemienne, nie posiadające żądnych źródeł pisanych. Jest to badanie prehistorii religii. Posługuje się też metodą historyczno-filologiczną badając źródła misjonarzy, przekazy urzędników, sprawozdana itp.. Ważne są tu badania archeologiczne lub bezpośredni kontakt z plemieniem (np. kilkuletni wyjazd i badania terenowe). Etnologia religii napotyka się na nie małe trudności badawcze, gdyż w religiach niepiśmiennych często mało się mówi o wierzeniach religijnych, o tabu, natomiast dużo o małżeństwie, rodzinie i życiu codziennym.

3. Geografia religii

Tu posługujemy się metodą analizy geograficznej. Pozostaje ona w związku z historią religii i związana z geografią kulturową. Jest ona dość młodą dyscypliną naukową badającą zależności miedzy religią a: zamieszkaniem, zaludnieniem, migracją ludności, stylem życia, rozwojem przemysłu, handlu itp. Problemy poruszane przez geografię religii są zróżnicowane, zaczynając od topograficznego i przestrzennego usytuowania religii w świecie (kartografia religijna, mapy rozkładu i rozprzestrzeniania się danych religii i ich występowania), poprzez wpływ środowiska ekologicznego na powstanie, rozwój i obecną postać danej religii, socjograficzny rozkład praktyk religijnych na pewnym obszarze, aż po procesy adaptacyjne do środowiska geograficznego przez religię, której wyrazem są święte budowle i miejsca kultu, miasta, szlaki komunikacyjne, nazwy miejscowości, święte pory roku, święte rośliny i zwierzęta, posty, zakazy pokarmowe, styl życia, mieszkania, architektury itd. Wykorzystując geografię religii można zastosować podział:

1. Religie Wschodu - subiektywny mistycyzm

2. Religie Zachodu - profetyzm, doktryna

3. Religie Północy - surowy patriarchat

4. Religie Południa - spontaniczność, emocjonalność

4. Psychologia religii

Powstała w USA na przełomie XIX / XX w., posługuje się metodą psychologiczną w analizie przeżyć religijnych ludzi. Bada znaczenie religii w życiu psychicznym człowieka, podejmuje tematy związane z wiarą, jej odczuwaniem, bada doświadczenia religijne: objawienia, powołania, cuda, widzenia, nawrócenia, świętość, stany ekstatyczne itp. oraz ich związek z ludzką psychiką. Zdaniem M. Eliadego i R. Otto zadaniem psychologii religii jest badanie wpływu doświadczenia Absolutu (z góry przyjęte jest istnienie świętości, numenu, sacrum, bóstwa) na psychikę człowieka. Pionierem psychologii religii był William James, który na podstawie relacji z doświadczeń religijnych dążył do ustalenia faktów, obiektywnie, bez ich wartościowania. W tej dziedzinie trzeba uważać na daleko idący redukcjonizm, czyli nie wolno redukować doświadczenia religijnego wyłącznie do zjawiska psychologicznego jak to czynili niejednokrotnie: Z. Freud czy C. J. Jung, E. Fromm (twierdząc, że religia jest jedynie wytworem świadomości człowieka, a doświadczane bóstwo - projekcją świadomości). Współcześnie można wyróżnić aspekty badań:

• Fenomenologiczno - introspekcyjno - redukcjonistyczny - K. Girgensohn, W. Gruhn, R. Otto.

• Redukcjonistyczno - introspekcyjny - W. James

• Obiektywistyczny - behawioryści

• Psychoanalityczny - Freud, Jung, Fromm

• Socjologiczny - H. Carrier

5. Socjologia religii

Posługuje się metodą socjologiczną, badając społeczny aspekt religii, ponieważ każda forma religii wyraża się w strukturach społecznych. Bada wpływ środowiska i życia społecznego na intensywność przeżyć religijnych, jak i wpływ religii na społeczeństwo. W ramach socjologii religii prowadzone są badania grup społecznych, związków miedzy zjawiskami religijnymi a daną grupą społeczną i inne. Tę dziedzinę rozpowszechnił Joachim Wah. Socjolog religii bada religijność w różnych komórkach społecznych, tj.: małżeństwo, rodzina, klan, społeczność, naród itd. Dzięki socjologii religii można zbadać np. zależność wierzeń danej jednostki z wykonywanym zawodem:

1. Chłopi - bóstwa związane z ziemią i rolnictwem

2. Kupcy - Parsizm, Dżinizm

3. Wojownicy -kult boga Mitry itd.

Socjolog religii winien uważać by nie dopuścić do redukcjonizmu zjawiska religijnego, gdyż proces społeczny sam z siebie nie tworzy religii, żadna grupa społeczna nie wytwarza procesów religijnych, sama idea nie może przenikać danej grupy religijnej, trzeba z góry przyjąć istnienie sacrum. (redukcjoniści to min.: M. Weber, E. Durkhaim).

6. Pedagogika religii

Jest ona młodą nauką, bada przysposobienie człowieka do życia religijnego. Można powiedzieć, że jest ona nauką o religijnym wychowaniu. Posługując się pedagogiką religii można na przykład zbadać wychowanie w religiach świata.

7. Fenomenologia religii.

Jest to bardzo specyficzna nauka, gdyż powstała jako nauka filozoficzna, a dopiero później stała się nauką odrębną od filozofii. Jej źródła tkwią w metodzie fenomenologicznej Edmunda Husserla. Po grecku - fajnomeno - oznacza zjawisko. Chodzi o to, co się jawi, to, co jest dostępne poznaniu. Metoda fenomenologiczna polega na wieloaspektowym oglądzie fenomenu. Tą metodę stosowano do religii, ponieważ filozofia religii stawia pytania o istnienie Boga, religijność człowieka itd. tak powstała fenomenologia religii jako nauka szczegółowa. Fenomen religijny można badać pod różnymi kątami: np. wieloaspektowe badanie jednego zjawiska, np. monoteizm chrześcijański; Badanie jednego, wybranego zjawiska występującego w różnych religiach, np. pielgrzymka, kult, modlitwa, otrzymując jeden, uniwersalny obraz tego zjawiska. Przedstawicielami empirycznej fenomenologii religii są: M.Eliade - badał on występowanie sacrum; G. Van der Leeuw - badał on fenomen mocy - jako sacrum, świętości.

Filozofia religii

Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpił rozwój nauk empirycznych, jednak teorie historyczne, socjologiczne czy psychologiczne domagały się ujęcia filozoficznego, dlatego też do badań religioznawczych zaczęto stosować filozofię, która wyjaśnia i tłumaczy owe badania religioznawcze. Tak powstała filozofia religii. W starożytności filozofia religii była filozofią Boga, czyli metafizyką, jednak zaczęto odróżniać filozofię religii od teologii. Filozofia religii jest dyscypliną, która opierając się na zewnętrznym i wewnętrznym doświadczeniu faktów religijnych interpretuje je w kategoriach filozoficznych, dążąc do ujęcia istoty religii, subiektywnych i obiektywnych jej źródeł, to jaką pełni funkcje w życiu osoby ludzkiej i w ludzkiej kulturze, bada aktywność religijną (świętość), stosunek człowieka do moralności (dobra), sztuki, czyli piękna. Filozofii religii jest wiele, ponieważ wiele jest systemów filozoficznych. W ramach filozofii religii pojawia się fenomenologia religii, w dwóch podejściach do faktu religijnego:

• Filozoficzna fenomenologia religii

• Empiryczna fenomenologia religii (czyli humanistyczna nauka).

Fenomenologia filozoficzna religii

Ta nauka narodziła się w XIX wieku, jako odpowiedź na psychologiczne i socjologiczne teorie religii, które redukowały zjawisko religijne do jednego czynnika, redukując tym samym przeżycia religijne do czynnika psychologicznego lub socjologicznego. Filozoficzna fenomenologia religii broni autonomii zjawiska religijnego, ukazując jego treść w całym jego bogactwie. Szuka ona odpowiedzi na pytanie: Czy Absolut realnie istnieje? Przedstawicielami filozoficznej fenomenologii religii są:

• Max Scheller - boskość jako najwyższa wartość samoistna, czyli świętość, miłość miedzy człowiekiem i osobowym Bogiem.

• Rudolf Otto - numen - to świętość, boskość, do której człowiek dochodzi dzięki sensus numinis, poczucie bóstwa.

1. Krytyka religii

Zajmuje się krytyczna analizą głównych pojęć związanych z religią, opiera się na systemach opracowanych przez filozofów min.: Freuerbacha, Marksa, Freuda.

2. Filozofia religii

Stosuje metafizykę i antropologie filozoficzną do zjawiska religii.

S. Kierkegard, S. Bard, P. Tillich, R. Guardini. Tworzy definicję religii.

Teologia religii

Posługuje się metodą teologiczną, odwołując się do Objawienia jako przesłanki większej i do danych racjonalnych jako przesłanki mniejszej. Analizuje refleksje nad miejscem różnych religii w dziejach zbawienia (dialog międzyreligijny).

Teorie pochodzenia religii

Od XIX wieku, gdy pojawiło się religioznawstwo empiryczne, zaczęto wyjaśniać genezę religii, badać jej historię, źródła, ale bez odwoływania się do prawd zawartych w Objawieniu, lecz źródeł religii szukano w strukturze człowieka. Tak powstały teorie ewolucjonistyczne, szukające źródła religii, prapoczątku, prareligii, z której wyewoluował politeizm, a z niego monoteizm.

Ewolucyjne teorie religii

W 2 poł. XIX wieku pojawiły się hipotezy ewolucjonistyczne, będące wynikiem zastosowania ewolucjonizmu przyrodniczego i kulturowego w wyjaśnianiu religii. Hipotezy te zakładały, że na początku dziejów ludzkości istniał okres niereligijny, ale nie ateistyczny, następnie powstawały formy pośrednie, które z czasem doprowadziły do powstania politeizmu, a ten poprzez henoteizm (oddawanie czci jednemu bóstwu, uważanego za jedyne i najwyższe, przy czym nie przecząc istnieniu innych bóstw) ewoluował w monoteizm. Proces ewolucji religii może prowadzić do monizmu, w którym człowiek będzie autozbawcą, sam stanie się bogiem.

1. Teoria animizmu

Od „anima” - dusza. Do religioznawstwa termin ten wprowadził E. B. Tylor (1832-1917) na określenie swojej teorii o pochodzeniu religii, termin ten przejął z książki pruskiego lekarza G. E. Stahla, wydanej w 1737 roku. Zdaniem Tylora religia od czasów epoki kamiennej do czasów współczesnych rozwijała się liniowo. Początkiem, prareligią była wiara w istoty duchowe, kultu duszy, ducha, czyli animizm. Pierwotna forma religii sprowadzała się do powszechnej wiary w istnienie niematerialnych, zdolnych do samodzielnej egzystencji dusz, które ożywiają wszystkie elementy kosmosu, przyrody i człowieka. Zdaniem Tylora animizm narodził się z doświadczenia i refleksji nad snem, marzeniami sennymi, śmiercią, chorobą, odmiennymi stanami świadomości: wizji, omdleń, transów, halucynacji. To wszystko doprowadziło człowieka do doświadczenia przez niego duszy, jako substancji mogącej oddzielić się od ciała, jako pierwiastka tożsamego z oddechem, autonomicznego, którego brak powoduje śmierć człowieka. Utożsamiano duszę (anima) z życiem, to ona ożywiała ciało, po śmierci opuszcza ludzkie ciało i żyje w innym świecie. Idee tę rozpowszechniono na pozostałe części przyrody: zwierzęta, rośliny, przedmioty. W ten sposób cały kosmos został wypełniony tworami duchowymi, które wędrują i wcielają się w różne materialne postacie. Od wiary w dusze zmarłych, narodziła się wiara w istoty duchowe (kult przodków) - dusza animizuje, ożywia wszystko, z kultu duchów ożywiających przyrodę, ubóstwionych, zrodził się politeizm, następnie hierarchizowano te bóstwa, z czego narodziła się wiara w nadrzędną istotę duchową, Boga Najwyższego, czyli monoteizm. Krytycy Tylora podawali jeszcze bardziej pierwotne stadium religijne niż animizm - preanimizm (wiara w bezosobową moc, mana, ożywiającą wszystko - animatyzm), inni podawali pramonoteizm (wiara w Jedynego Boga Ojca).

2. Teoria manizmu

Twórcą tej teorii był Herbert Spencer, który uważał, że nie animizm, ale manizm - kult przodków, jest pierwotną formą religii, ewoluował on w bałwochwalstwo, fetyszyzm, naturyzm, aż zrodził się politeizm i powstał monoteizm. Jego teoria opiera się na wierze w dusze nieśmiertelne i na autorytecie przodków. Wg niego na początku wielkim kultem otaczano dusze protoplastów rodów lub wielkich wodzów, z tego narodził się kult przodków, rozciągając kult na wszystkie dusze zmarłych. Źródłem tego kultu było przeżycie śmierci i pustki po zmarłym, człowiek nie umiał pogodzić się z tą pustką po śmierci bliskiej mu osoby, nie mógł pogodzić się z faktem, że ktoś odchodzi bezpowrotnie, dlatego ludzie kultury pierwotnej, wierzyli, że umiera tylko ciało, natomiast dusza żyje po śmierci. Z tego narodziła się pamięć o zmarłych, jednak, gdy ta pamięć zaczęła stopniowo zanikać i zmarli odchodzili w niepamięć, pozostała pamięć o wielkich wodzach, ważnych postaciach. W końcu zaczynali być oni idealizowani, stawali się legendą, a z czasem zostali ubóstwieni, tak z kultu przodków narodził się politeizm, potem nastąpił proces hierarchizacji bóstw, który doprowadził do wiary w Jednego, Nadrzędnego Boga - Przodka, czyli monoteizm.

3. Teoria magizmu

Sir James George Frazer, pod wpływem animizmu Tylora, zainteresował się religiami pierwotnymii, rozpatrując animizm, kwestię śmierci i wiarę w moc duchów. Odrzuciwszy animizm jako źródło pierwotnego odniesienia człowieka do świata, stwierdził, że źródłem wszelkiej religijności jest magia (zob. Złota Gałąź). Zdaniem Frazera magia zrodziła się z wiary w moc, którą można zawładnąć, poskromić, aby w ten sposób uzyskać panowanie nad światem natury i bogów. Jego zdaniem prareligią była więc magia, z której później miał powstać politeizm i monoteizm. Wg Frazera ludzie od dawna wierzyli w moce tajemne przyrody, które chcieli sobie podporządkować. Wierzono, że człowiek może być obdarzony wielką, wyższą siłą, tak powstało pojęcie magii, czyli wiary w tajemną, siłę wyższą. Magia to wykonywanie określonych czynności rytualnych z równoczesnym wypowiadaniem magicznych formuł, tajemnych słów, zaklęć przez maga. Mag był uważany za człowieka obdarzonego uzdolnieniami, przez tę wyższą siłę, którą posiadł. Jego zabiegi magiczne były w stanie wywołać skutki, które chciał on osiągnąć. Frazer twierdził, że z magii wyłonił się animizm i totemizm, jeszcze nie jako religia, ale jako zbiór wierzeń i praktyk magicznych; później była wiara w świętego króla, który nie może się jednak zestarzeć, gdyż spowodowałoby to magicznie zanik kultu płodności i rozwoju, dlatego został on zbity przez młodszego następcę i w ten sposób narodził się mit o umierającym i zmartwychwstającym bóstwie. Dziś jest on krytykowany, a teoria magii jako źródła religii jest całkowicie odrzucona, ponieważ religii nie można utożsamiać z magią.

4. Teoria fetyszyzmu

Fetyszyzm (od portugalskiego „feitico”) jest wiarą w zjawiska, rzeczy naturalne lub wytworzone przez człowieka, które są obdarzone tajemniczymi, nadludzkimi siłami. To doprowadziło do istnienia u niektórych ludów przedmiotów, głównie figurek drewnianych lub kamiennych, rzadziej metalowych, którym oddawano cześć religijną, to wg niektórych badaczy - John Lubbock - miało stanowić pierwotną formę religii. Fetysze mogły być jako :

1. Talizmany - przynoszące szczęście

2. Amulety - chroniące przed złem i nieszczęściem,

Często sadzono, że w figurkach, posążkach zamieszkują duchy, bóstwa chroniące lub szkodzące człowiekowi. Były one używane do zaklęć, zażegnywania niebezpieczeństw itp. J. Lubbock stwierdził, że pierwszym stadium religijnym był fetyszyzm, potem totemizm, szamanizm, bałwochwalstwo, politeizm, monoteizm. Dziś jednak odrzuca się tę teorię, ponieważ wykazano, że fetysze nie miały charakteru religijnego, lecz pełniły funkcje społeczne.

5. Teoria preanimistyczna

Preanimizm to teoria we wczesnej etnologii i religioznawstwie, wg, której preanimizm to stadium rozwoju religii poprzedzające animizm, stanowiące pierwszy etap kształtowania się wierzeń religijnych. Po raz pierwszy ten termin pojawił się u J.H. Kinga. Zwolennicy teorii preanimizmu (pod wpływem badań R.H. Codringtona nad pojęciem mana u Melanezyjczyków) wykazywali, że ożywienie zjawisk przyrody w umysłach ludzi pierwotnych nie musiało wiązać się z ich uduchowieniem jako intelektualnym uzasadnieniem zjawiska snu, choroby czy śmierci. Preanimizm to koncepcja głosząca, że źródłem religii jest magia oparta o mana, czyli, ze stadium animistyczne poprzedził proces doświadczenia tajemnej, bezosobowej mocy lub siły przejawiającej się w zjawiskach, przedmiotach, zwierzętach itd. R.R. Marett na określenie opartej na uczuciach i emocjach wiary moc witalną przepełniającą świat zaproponował nazwę „animatyzm” - to wiara w taką moc leży u początków zachowań i wierzeń religijnych.

6.Teoria socjologiczna.

Emil Durkheim (1858 - 1917) - pierwszą formą religii jest społeczność, ponieważ podstawowym pojęciem religii jest świętość, a o tym, co święte decyduje społeczność. Ludzie mówiąc o Bogu mówią prawdę o rzeczywistości społecznej.

7.Teoria prelogizmu

Twórcą teorii myślenia prelogicznego był socjolog, etnolog, filozof - L. Levy -Bruhl - polemizował z Durkheimem, krytykował Tylora (animizm) i Frazera (magizm). Na podstawie badań instytucji, praktyk, wierzeń i wyobrażeń zbiorowych w społecznościach tradycyjnych, wyodrębnił umysłowość pierwotną, w odróżnieniu od myślenia racjonalnego umysłowości cywilizowanej. Myślenie człowieka pierwotnego było sprzeczne z prawami logiki formalnej, a miał własną logikę magiczno - religijną , podporządkowaną zasadzie partycypacji a nie związkom przyczynowym - mistyczny ogląd rzeczywistości a nie ilościowe doświadczenie rzeczywistości. Prelogizm głosi, że podstawą religii była intuicja, gdyż człowiek pierwotny nie operował w tym stopniu myśleniem abstrakcyjnym, co człowiek dziś, zaś świat poznawał intuicyjnie, nie koniecznie tworząc abstrakcyjne uogólnienia i dlatego intuicja jest podstawą religii.

8. Teoria pramonoteistyczna

Teoria ogłoszona przez wiedeńskich antropologów, a w szczególności Wilhelma Schmidta, głosząca, że ludy pierwotne wierzyły w istnienie „Najwyższego Boga”, dobroczynnego Boga - Ojca - Stwórcy, który nie jest przedmiotem czci, ponieważ budzi lęk. Kwestią ważniejszą od składania mu ofiar jest udobruchanie w dżungli złych duchów. Groźby szamanów znaczyły więcej od cichego, ledwie słyszalnego Boga. Wg tej teorii monoteizm jest bardziej pierwotny niż animizm czy politeizm. Tę teorię zapoczątkowali w XVIII wieku J.F. Lafitau, Andrew Lang. Pramonoteizm jest więc prareligią wg Schmidta wszystkich kręgów kulturowych, poczynając od ludów zbieracko - łowieckich, jest to teza przeciwna nurtom ewolucyjnym w religii. Natomiast politeizm i inne formy religijności były spowodowane regresem moralno - religijnym ludzkości (grzech).

Podział religii ze względu na przedmiot kultu

1. Religie politeistyczne - [politeizm - od gr. polys - liczny, wiele, i gr. Theos - Bóg] czyli wielobóstwo. Jest to forma religii uznająca istnienie wielu bogów. Każdemu bytowi, a zwłaszcza wszelkim potęgom świata przypisuje się role bóstwa. Tworzy się panteon bóstw, które mają określone kompetencje, religiami politeistycznymi można określić religie starożytnej Grecji i Rzymu, Egiptu, Mezopotamii, Indii, Germanów, Słowian, starożytnej Persji (okres przed Zaratustrą), Meksyku, Peru, Czarnej Afryki, oraz w starożytnych Chinach i Japonii.

2. Religie henoteistyczne - [henoteizm - od gr. Heis - jeden, i gr. Theos -Bóg] Jest to zjawisko występujące w ramach politeizmu. Jest to oddawanie czci jednemu bogu, nie negując istnienia wielu bóstw, jednak swe modlitwy i kult kieruje tylko do jednego wybranego boga i traktuje swe modlitwy w sposób wyłączny, bo jego bóg jest jedynym, najwyższym i wszystko ogarniającym bogiem. Szczególnie często wyróżnienie to dotyczy boga głównego, który zostaje wyposażony w atrybuty innych bogów i jest czczony jako jedyny bóg lub bóstwo opiekuńcze, które w szczególny sposób zajmuje się sprawami danego człowieka. Jednak ta wyłączność tyczy się jedynie adoracji (konkretna sytuacja kultowa - modlitwa człowieka), bo inaczej była by to monolatria (kultowe oddawanie przez wspólnotę czci jednemu Bogu, co też nie wyklucza oddawania czci innym bóstwom przez inne wspólnoty), nie wyklucza się także istnienia innych bóstw bo był by to monoteizm.

3. Religie monoteistyczne - [monoteizm - od gr. Mono - jeden] Jest to uznawanie tylko jednego Boga, transcendentnego, oraz wykluczenie istnienia innych bogów. Pojecie monoteizmu zakłada istnienie politeizmu. Religiami monoteistycznymi są:

Judaizm, Chrześcijaństwo, Islam, Zaratusztrianizm. Monoteistyczne tendencje pojawiały się w starożytnej Grecji (Ksenofanes), Egipcie (Amenhotep IV Epifanes i kult Atona).

Podział religii ze względu na strukturę społeczną

1. Religie lokalne - religie o zasięgu regionalnym, religie jednego plemienia czy klanu, rodu. Występują w Afryce, Australii i Oceanii, Ameryce Południowej. Bóg jest Bogiem miejsca, społeczności. Są często oparte o więzy krwi.

2. Religie uniwersalne - są one skierowane do wszystkich ludzi, w każdym czasie, nie ograniczają się do więzów krwi. Są to: Chrześcijaństwo, Islam, Buddyzm, Szintoizm, Uniwersalizm Chiński itd.

Podział religii ze względu na realne ujmowanie istotnej treści religijnej

1. Definicje strukturalne religii

Zjawisko religii określa się na podstawie badań jego struktury. Definicje strukturalne uzyskuje się poprzez analizę struktury, określa się religię wskazując na jej strukturę.

• „Religia stanowi konkretną relację człowieka do konkretnego, żywego Boga” - Romano Giardini.

• „Religia jest stosunkiem miedzy człowiekiem, a poza światową siłą, w którą człowiek wierzy i od której czuje się zależny, jest stosunkiem wyrażającym się w modlitwie, zaufaniu, bojaźni, ofiarach, etycznym postępowaniu.” - Natan Sorderblom.

• „Religia jest bezpośrednim, osobowym i egzystencjalnym stosunkiem jednostki do Boga” - S. Kierkegaard.

2. Definicje genetyczne religii

Otrzymywane są poprzez analizę genezy i określają religię poprzez wskazanie jej źródeł i procesu jej powstawania. Często sprowadzają religię do innych zjawisk kulturowych, czy czynników psychologicznych, socjologicznych - L.Freuerbach, A.Comte, K.Marks, F.Engels, S.Freud - co jest redukcjonizmem zjawiska religijnego. F. Engels - „Religia jest fanatycznym odzwierciedleniem w ludzkich głowach tych sił zewnętrznych, które rządzą codziennym bytem ludzi, odzwierciedleniem, w którym siły ziemskie przybierają postać sił nadziemskich.”

3. Definicje funkcjonalne religii

Uzyskuje się je na drodze analizy funkcji religii i wskazują na to, do czego religia służy, jaką rolę pełni w życiu ludzkim albo opisuj areligijne doświadczenie człowieka. Te definicje są dwojakie, jedne opisują aktywność religijną, inne wskazują rolę i cel aktów religijnych. Emil Durkheim - „Religia stanowi jednolity system wierzeń i praktyk, które zespalają w jedną wspólnotę moralną, zwaną Kościołem, tych wszystkich, którzy do niej należą”. Ojcem funkcjonalizmu jest Bronisław Malinowski.

O religii można mówić na dwa sposoby:

1. Od wewnątrz - jest to uprawianie teologii, jest to refleksja nad własną wiarą, z pozycji swojej wiary, ocena innych religii jest tu subiektywna i z pozycji Objawienia.

2. Od zewnątrz - jest to obiektywne spojrzenie na religie, jako na fakt kulturowy, fenomen, jest to religioznawstwo, człowiek abstrahuje od własnych przekonań religijnych. Tu interesuje nas jedynie empiryczny fakt istniejących religii.

Podział religii ze względu na umiejscowienie sacrum w świecie

1.Kosmocentryczne - dawne i współczesne religie plemienne; religie starożytnej Grecji i Rzymu, buddyzm, hinduizm, Uniwersalizm Chiński, Sintoizm i inne.

2.Teocentryczne - Judaizm i Islam.

1. Punkt wyjścia:

a. W religiach kosmocentrycznych - człowiek poszukujący oświecenia. Robi to w bardzo indywidualny sposób, wewnętrznie. Dochodzi do stanu oświecenia sam, nie potrzebuje pomocy z zewnątrz. Tu człowiek wchodzi na ścieżkę w poszukiwaniu Boga.

b. W religiach teocentrycznych - punktem wyjścia jest Absolut - Bóg wychodzący naprzeciw człowieka. Cała prawda o Bogu zawarta jest świętych księgach: w Torze oraz w Koranie. Bóg objawia się człowiekowi, działa poprzez swoich proroków, to sam Bóg szuka człowieka.

2. Idea Absolutu:

a. W kosmocentrycznych religiach mamy do czynienia z Ideą Boga Immanentnego - manifestującego swoja obecność za pośrednictwem: Słońca, Gwiazd, zjawisk przyrody itp. Liczy się czas cykliczny.

b. W religiach teocentrycznych - Idea Boga Transcendentnego (Islam, judaizm), który przewyższa ten świat. Bóg Jahwe prowadzący Naród Wybrany do Ziemi Obiecanej.

3. Kosmologia:

Takie wyobrażenie Boga przekłada się na kosmologię.

a. W religiach kosmocentrycznych świat wyłania się z Absolutu na zasadzie emanacji, wszystko emanuje z bóstwa, dlatego świat jest tej samej natury, co bóstwo. Wszystko ma udział w boskiej naturze. Stan świata ulega pogorszeniu, gdy oddala się od bóstwa. W religiach wschodu spotykamy negację świata, ucieczkę od świata, ponieważ świat jest mają, iluzją.

b. W religiach teocentrycznych kosmogonia oznacza stworzenie świata ex nihilo. Bóg osobowy, posiadający wiedzę, wolę, dobrowolnie stwarza świat. Mamy do czynienia z aktem stwórczym. Bóg i świat to zupełnie różne rzeczywistości. Między Bogiem a światem istnieje przepaść. W religiach teocentrycznych spotykamy waloryzację świata. Świat jako dzieło Boga jest dobry. Mimo grzechu człowiek jest powołany do ulepszania świata i tworzenia historii, nie ucieka od świata.

4. Antropologia:

a. W religiach kosmocentrycznych -człowiek składa się z duszy i ciała, jednak istnieje tu pewny dualizm, twierdzący, że dusza (pierwiastek duchowy) jest najważniejszy, natomiast ciało (pierwiastek materialny) jest zły i jest więzieniem duszy, niepotrzebnym ubraniem.

b. W religiach teocentrycznych - dualizm duszy i ciała - integralna całość. Zmartwychwstanie duszy i ciała.

5.Podejście do prawdy:

a. W religiach kosmocentrycznych element praktyczny - bardziej liczy się doświadczenie wewnętrzne, niż doktrynalne. Przywiązanie do, a nie. Pełne poznanie prawdy o Bogu jest niemożliwe, bo przekracza możliwości intelektualne człowieka. Prawda o Bogu może fragmentarycznie znajdować się w różnych systemach religijnych (Jest to podobne do badania słonia w ciemności; każdy dotykający zwierzęcia czuje, co innego)

b. W religiach teocentrycznych - prawda o Bogu znajduje się w świętych księgach - Torze, Koranie.

Chrześcijaństwo łączy immanencję i transcendencję Boga, przekracza religie teocentryczne i kosmocentryczne.

Definicje religii

Starożytne ujęcia religii:

Eurypides „Nic nie dzieje się wśród ludzi bez bóstw”.

Arystoteles za Talesem z Miletu mówi, że „Wszystko jest pełne bóstw”.

Na początku szukano pierwszej przyczyny wszystkiego, arche, tego szukali filozofowie jońscy. Później Platon, Arystoteles mieli już ukształtowane pojecie pierwszej przyczyny. To przyczyniło się do rozwoju filozofii, a potem teologii zajmującej się badaniem religii. Brak jest jednej definicji religii przyjmowanej przez wielu badaczy. Religia istnieje tylko w religiach. Nie ma religii jako takiej, istnieją tylko religie. Jednak, mimo, że w religiach istnieją sprzeczności, można stworzyć pojęcie uniwersalne, klasyfikujące te zjawiska jako religia. To umożliwia prowadzenie systematycznych badań religioznawczych. Typologiczna różnorodność religii nie wyklucza pytania i szukania konstytutywnych elementów ogólnego pojęcia religii.

Łacińskie słowo „religio” pierwotnie miało dość szeroką skalę znaczeniową. Oznaczało:

1. Sumienność, dbałość, dokładność - w moralności

2. Bogobojność, wiarę, pobożną bojaźń - w odniesieniu do tego, co Boskie.

A realizację tych postaw określano jako „ritus” w postaci czci i kultu.

1. Cyceron - religio od czasownika religere - sumiennie przestrzegać, i dlatego zdefiniował religię jako „sumienne przestrzeganie tego wszystkiego, co należy do kultu bogów.

2. Laktancjusz - religio od religare - wiązać, przywiązywać na nowo. Dlatego później św. Augustyn napisał: prawdziwa religia to ta, „dzięki której dusza godzi się na nowo z Bogiem, od którego się poprzednio poniekąd oderwała”.

Pierwsi chrześcijanie na oznaczenie swojej wiary też posłużyli się słowem religio (od Rzymian), ale dodali przymiotnik „vera” - prawdziwa. I tak powstała nazwa „vera religio” - prawdziwa wiara, w odróżnieniu od religio pogańskiej.

W definicjach religii Cycerona i Laktancjusza widać oddzielenie dwóch porządków rzeczywistości na sacrum i profanum. Dziś trudno zdefiniować, czym jest religia, ponieważ występuje wieloznaczność desygnatów religii, czyli wieloznaczność rzeczy opisywane przez pojecie religii. Występują różne typy religii - kosmo, heno, teocentryczne, a niektóre religie są raczej filozofią. Trudno stworzyć jedno pojecie opisujące zjawiska religijne. Istnieje zależność, bo im bardziej ogólne pojęcie, tym większy zakres, ale tym samym mniejsza precyzyjność. Gdy jest większa precyzja, to pojecie jest węższe. Dlatego każdy badacz przyjmuje jakąś własną definicję religii. Wg Andrzeja Bronka należy rozróżnić definicję religii w punkcie wyjścia i w punkcie dojścia. Takie rozróżnienie jest w stanie wykazać, że człowiek w życiu potocznym posługuje się pojęciami, które nie zawsze potrafi zdefiniować, bowiem wielu pojęć można nauczyć się poprzez ich używanie w kontekście różnych sytuacji. Można mówić o pewnej definicji zalążkowej, którą człowiek przyjmuje, nie koniecznie świadomie, w punkcie wyjścia. W punkcie dojścia wytwarza już definicje pełniej i precyzyjniej opisującą zjawiska religijne. Cechą wspólną dla różnych definicji religii może być przeświadczenie, że los człowieka nie zależy tylko od ślepego przypadku, lecz ma swoje źródło sile, którą można czcić i zjednywać sobie.

Na przestrzeni wieków dokonały się wielkie przemiany w patrzeniu na świat i zjawiska religijne. Przyczyniały się do tego odkrycia geograficzne i rozwój badań religioznawczych. W Europie, gdzie panowało chrześcijaństwo, szokiem było zetkniecie się z odmiennymi typami religijności, które nawet nazywano wymysłem szatana. W XVIII wieku ludzie mieli już świadomość, że poza chrześcijaństwem istnieją inne religie, a w XIX wieku podejmowano różne próby ich definicji.

J. Tylor - „Religia to wiara w istoty duchowe” - jest to rozumienie religii na gruncie ewolucjonistycznym.

C. Geertz - religia jako system kulturowy, „Religia to system symboli kształtujący mocne, wszechobejmujące, trwałe nastroje i motywacje za pośrednictwem najogólniejszego ładu istnienia, którym nadano status takiej faktyczności, że nastroje te i motywacje wydają się osobiście rzeczywiste” - redukuje to religię do emocji

Nauki religioznawcze narodziły się w kulturze, w której dominowało chrześcijaństwo. To wywarło duży wpływ na rozumienie i stosowanie pojęć. Dla wielu chrześcijan to stało się wzorcem, paradygmatem, przez które widziano inne religie.

Klasyczna definicja religii dąży do określenia religii jako realnej, osobowej więzi między człowiekiem a Absolutem. Św. Tomasz z Akwinu twierdził, że religia polega na skierowaniu się człowieka do Boga. Zastosowanie takiej definicji religii rodzi jednak pewnie nieporozumienia i problemy przy badaniach empirycznych. Ponieważ taka definicja pasuje raczej do religii chrześcijańskiej, nie przystaje do innych typów religijności, które nie odnoszą się do rzeczywistości transcendentnej np. szintoizm, buddyzm, konfucjanizm, bądź nie znają wizji Boga Osobowego.

Doktrynalna definicja religii utożsamia religię z doktryną religijną, np. marksistowska definicja religii, w której „Religia jest formą ... społecznej o zabarwieniu światopoglądowym, która polega na zniekształconym...” Zjawiska przyrodnicze i społeczne są przedstawiane jako procesy i siły, od których ludzie są uzależnieni i potrzebują je zaskarbić przez modlitwę itd. Religia pojmowana jest jako forma świadomości społecznej.

Definicje przeciwstawiające sobie sferę sacrum i profanum tu wychodzi się z założenia, że da się odróżnić praktyki, czynności odnoszące się do rzeczywistości nadprzyrodzonej, sacrum, oraz odnoszące się do rzeczywistości świeckiej, profanum. Przeciwstawienie sacrum i profanum znane jest wielu religiom. Takie rozróżnienie było podstawą do stworzenia definicji przeciwstawnej. Jednak słabość takich definicji polega na tym, że nie wszystkie religie przeprowadzają ostre granice między sacrum a profanum, np. w religiach kosmocentrycznych w ogóle nie ma takiej granicy.

Pratt - „Religia to pełna powagi społeczna postawa jednostek lub grup wobec siły lub sił, które jak się sądzi sprawują ostateczny nadzór nad ich interesami i losem”

J. Wah - „Religia to wyrażający się w formach społecznych egzystencjalny stosunek do bóstwa”

Definicje religii jako wyróżnionego typu społecznego, możemy wyróżnić w niej dwa typy społeczności:

1. Społeczność religijna - święta - wydzielona od reszty społeczeństwa, zwłaszcza od ludzi niewierzących albo od wyznawców innych religii. Tu budowane są więzy religijne oraz prowadzona jest działalność misyjna. Przy założeniach, że religia jest taką wydzieloną społecznością, próbuje się stworzyć definicję religii, jednak często zawęża się ją do kleru, np. Kościół definiuje się jako duchowieństwo, a nie jako wszyscy wierni.

2. Społeczność laicka

Różne sposoby definicji religii

Istnieje wiele nauk badających religie. Religię można badać od strony zarówno socjologicznej, psychologicznej, historycznej, jak i filozoficznej, filologicznej, geograficznej czy etiologicznej itd. Zatem każdy badacz religii będzie ją definiował w zależności od tego co uzna za najważniejsze : czy element społeczny, moralny, doktrynalny. Jednak żadna definicja religii nie jest obecnie w stanie ująć wszystkich konstytutywnych elementów religijnych. Zawsze przeważają jakieś elementy : czy to doktrynalne, egzystencjalne, czy te kładące nacisk na świadomość religijną. Można zatem stwierdzić dwojakie podejście, jakie stosuje się w tworzeniu definicji religii

1. Autoidentyfikację -definicja religii z pozycji jej wyznawcy.

2. Heteroidentyfikację - definicja religii sporządzona z zewnątrz tej religii, nie z pozycji jej wyznawcy.

Emil Durkheim - redukuje on religię do sfery społecznej, twierdząc, że: „Religia jest to system powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk, odnoszących się do rzeczy świętych, tzn. rzeczy wyodrębnionych i zakazanych, wierzeń i praktyk łączących wszystkich wyznawców w jedną wspólnotę moralną zwaną Kościołem”.

William James - redukuje z kolei religię do sfery psychicznej: „Religia to takie uczucia, czyny i doświadczenia osobowej jednostki o których ta jednostka mniema, że odnoszą się one do czegoś co ona sama uznaje za boskie”.

Mircea Eliade: „Religia nie oznacza bynajmniej wiary w Boga, bogów czy duchy, ale odnosi się do doświadczenia sacrum, wiąże się przeto z pojęciami bytu, znaczenia i prawdy”

W XX wieku wyzwaniem dla chrześcijaństwa stał się marksizm, który miał związek z charakterem religii. Z metafizyki Hegla czerpał pojecie świata pojmowanego w kategoriach absolutnego duch, i wykazywał totalne zaangażowanie swoich zwolenników, co jest charakterystyczne tylko w religii. Podobnie jak religia próbował on stworzyć punkt odniesienia dla wartości życia, społeczeństwa i kultury. Przy dzisiejszym stanie badań, nie da się stworzyć doskonałej definicji religii, ponieważ istnieje brak powszechnej zgody, co do przedmiotu i metody w badaniach religijnych. Staje się to przyczyną nieostrości w kształtowaniu się pojęć w definicji religii.

Na przestrzeni wieków dążono do wyabstrahowania pojęcia religii czystej, tzn. takiej, od której pochodziłyby wszystkie inne religie. Lanczkowski mówi, że czym innym jest pojecie a czym innym jest rzeczywistość. Można tworzyć pojęcia, ale religia istnieje jedynie w religiach. Pojęcie religii jest abstrakcyjne, a to, co ono określa istnieje tylko w religiach. Oświecenie chciało stworzyć rzeczywistość na wzór pojęcia, chciało stworzyć pojecie jednej religii doskonałej. Współcześnie religie można definiować na zasadzie kontrastowania pojęcia relacji ze sprawami tego świata, tak jak kontrastuje się ze sobą sacrum i profanum.

Podsumowanie:

Całość badań nad religią nazywa się Naukami Religiologicznymi, w których skład wchodzą:

1. Nauki szczegółowe - empiryczne - oparte na doświadczeniu - historia, socjologia, psychologia, etnologia, geografia, ekologia religii i inne. Nauki Humanistyczne badają zewnętrzną stronę religii. Opisują, analizują, wyjaśniają i interpretują zjawiska religijne. Występuje tu obiektywizm badawczy, gdyż dla nauk przyrodniczych - empiria to ideał poznania.

2. Nauki filozoficzne - filozofia religii - oparta na rozumie.

3. Nauki teologiczne - teologia religii - oparta o objawienie.

4. Logika, semiotyka religii - filozofia analityczna Anglosasów - lingwistyczna filozofia religii, bada strukturę i funkcję języka religijnego, argumentację czerpie z filozofii i teologii.

Zjawisko religijne jest bardzo złożone, dlatego też występuje wielość metod i podejść (pluralizm religijny) ich poznania. Nie można redukować zjawiska religijnego tylko do jednego rodzaju podejścia, czy to socjologicznego czy psychologicznego. Religioznawstwo jako dyscyplina naukowa powstało pod koniec XIX wieku, wcześniej było uprawiane w ramach filozofii - starożytność, teologii - średniowiecze. Dziś wzrasta zainteresowanie religiami, szczególnie od ich zewnętrznej strony. Wydawane są książki o tematyce religijnej, czasopisma, powstają szkoły, katedry religioznawcze, organizowane są konferencje i kongresy o tematyce religiologicznej. Powstają nowe ruchy religijne oraz nowe zjawiska, pretendujące do rangi bycia religią, np. humanizm, nacjonalizm, maoizm, jak kiedyś marksizm czy faszyzm.

Religię tworzy relacja między człowiekiem a rzeczywistością nadprzyrodzoną (Absolut, Bóg, boskość, ostateczna rzeczywistość, sacrum). O prawdziwości religii nie mogą decydować nauki szczegółowe, gdyż naukowo nie da się udowodnić istnienia rzeczywistości transcendentnej, sacrum, Absolutu. To bada się jedynie w ramach filozofii i teologii religii. Prawdziwość religii odnosi się jedynie do religii objawionej, gdzie uznaje się treści pochodzące z objawienia. W religiach naturalnych zakłada się istnienie transcendentnego wobec świata Absolutu, ku któremu człowiek zwraca się w aktach religijnych i od którego oczekuje on odpowiedzi. Poprzez zbytni obiektywizm i racjonalizm badania naukowe dokonują desakralizacji zjawiska religijnego, uznając religię jako jedną z dziedzin kultury. Istnieje ogromny pluralizm religijny, dlatego powinno się badać i poznawać religie. Powstają nowe religie i ruchy religijne, np. młodzieżowe, synkretyczne, kulty cargo, fundametalistyczne, - w których ukazuje się polityczne znaczenie religii. W dobie ekumenizmu i dialogu rodzi się konieczność wzajemnego poznawania się religii.

Opracowanie mar lic. Anna Magdalena Przerwa

20

---