Architektura

Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak Celli , czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa.

Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornementyką1 i proporcjami kolumn, głowic (kapiteli) i belkowania, czyli konstrukcji opierającej się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.

Style podstawowe

Porządek dorycki
Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną.
Charakteryzuje się on ciężkimi proporcjami, surowością i monumentalizmem. Walory artystyczne ustępowały w nim miejsca funkcjonalizmowi.

Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych szczegółów w budownictwie kamiennym imituje elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła belki stropowej

Styl dorycki nie był stosowany wyłącznie na terenach zamieszkanych przez Dorów, ale w zasadzie wszędzie gdzie dotarła grecka cywilizacja. Najciekawsze przykłady budowli doryckich zachowały się w Italii i na Sycylii. Stworzoną w Italii odmianą porządku doryckiego był porządek toskański.

Tak zwana zasada tryglifu, rządząca porządkiem doryckim, stawiała budowniczym następujące wymogi:

- tryglif musi znaleźć się nad każdą kolumną i nad każdym interkolumnium,

- na krawędziach fryzu należy umieścić dwa, stykające się ze sobą pod kątem prostym tryglify, nigdy metopy

- każdy tryglif należy umieścić dokładnie nad środkiem kolumny i nad środkiem interkolumnium

Porządek- joński
Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria2. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.
Cechy charakterystyczne:

lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia

baza oparta na plincie: w wariancie attyckim trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi, albo w wariancie małoazjatyckim - wieloczłonowa, dowolnie zestawiona z torusów i trochilusów

trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), żłobkowanie jest węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczony entasis, zwężenie trzonu poniżej głowicy jest też mniejsze

głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl joński ukształtował się w VI w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako przypominającej baranie rogi, woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus o profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony

Porządek- koryncki
Porządek- koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu (rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego)

Według legendy przytoczonej przez Witruwiusza kapitel koryncki został wynaleziony przez architekta Kallimacha, gdy zauważył on że kosz ofiarny ustawiony na grobie młodej dziewczyny porósł akantem. Porządek ten był stosunkowo rzadko stosowany w starożytnej Grecji. Najstarsza znana kolumna koryncka znajdowała się w tylnej części celli świątyni Apollina Epikurosa w Bassaj z ok. 430-400 r. p.n.e.

Cechy charakterystyczne:

smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku jońskim

baza - jako w porządku jońskim, czyli trójczłonowa złożona z dwóch torusów i trochilusu między nimi,

trzon kolumny, jak w stylu jońskim, ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), kolumna o smuklejszych proporcjach

głowica - najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl koryncki, ma kształt koszyka (kalatosu) uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz, powyżej liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus. Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest palmeta lub inny motyw roślinny

belkowanie podobne jak w stylu jońskim, czyli złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się zdobiony fryz ciągły. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania - gzyms wieńczący, często podparty wspornikami, jest to dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z porządkiem jońskim.

PORZĄDEK KORYNCKI

PORZĄDEK JOŃSKI

PORZĄDEK DORYCKI

Pojęcia nieznane :

Architraw (epistyl, nadsłupie) - główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu.

Abakus (gr.ábaks) - czworoboczna płyta będąca najwyższą częścią głowicy kolumny. W porządku doryckim i toskańskim

Belkowanie (entablatura) - w architekturze klasycznej był to najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach lub ścianach, trójdzielny człon budowli, składający się z architrawu,fryzu i gzymsu.

Proporcje belkowania oraz jego zdobienie były różne w różnych porządkach architektonicznych.

Echinus (łac.; gr. echínos) - lekko wygięty element architektoniczny pod abakusem kapitelu kolumny w porządku doryckim lub toskańskim. Ma kształt podobny do płaskiej poduszki. Można spotkać się z użyciem tego określenia w odniesieniu do dolnej części głowicy w porządku jońskim.

Woluta - element dekoracyjny lub motyw ornamentalny w formie ślimacznicy, spirali, zwoju. Występuje w głowicach kolumn w porządku jońskim, korynckim i kompozytowym

Kalatos -Określenie stosowane w stosunku do głowicy kolumn w porządku korynckim i głowic spoczywających na głowach kanefor.

Guttae (łac. łezki, krople). Są to ozdoby w kształcie stylizowanych kropli charakterystyczne dla porządku doryckiego, umieszczane pod regulą, mutulusem lub na spodzie gzymsu na osi tryglifów i metop.

Fryz - środkowy, poziomy człon belkowania z reguły leżący między architrawem i gzymsem. Bardzo często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń.

Metopa - w architekturze - kwadratowa lub prostokątna płyta na fryzie w budowlach w starożytnej Grecji. Była ona zazwyczaj zdobiona płaskorzeźbą, ale zdarzały się też metopy gładkie.

Mutulus (mutulae, mutuły) to prostokątna płytka, którą w architekturze starożytnej Grecji i Rzymu mocowano do spodniej powierzchni gzymsu. Była ona ułożona ukośnie na wysokości osi tryglifów i metop

Regula - to małe listewki umieszczane na belkowaniu pod tryglifami. Zdobiono je od spodu guttami.

Stylobat - to górna powierzchnia kamiennej podstawy antycznych budowli (głównie świątyń). Dźwigał on całą konstrukcję budowli. W porządku doryckim bezpośrednio na nim stały kolumny.

Tryglif - to prostokątna płyta stosowana w starożytności w porządku doryckim. Była ona umieszczana między metopami we fryzie oraz na narożnikach budowli.

Akroterion (naszczytnik) - terakotowa lub marmurowa dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne narożniki dachu (frontonu) w klasycznych budowlach greckich i rzymskich. Mógł mieć formę palmety, woluty, liści akantu, figury lub grup figur.

Plinta (lub plintus) - mała, kwadratowa lub prostokątna płytka umieszczona pod bazą kolumny, bywa także stosowana w cokołach, postumentach

---