Zagrożenia pożarowe

Przez pożar podziemny rozumieć należy pojawienie się w kopalni otwartego ognia, żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji oraz utrzymywanie się w powietrzu kopalnianym dymów lub utrzymywanie się w przepływowym prądzie powietrza stężenia tlenku węgla powyżej 0,0026 %.

W podziemnych wyrobiskach pożar może powstać w przypadku jednoczesnego występowania następujących czynników:

- materiału palnego,

- tlenu,

- wysokiej temperatury działającej przez dłuższy czas.

W zależności od przyczyn powstawania pożary dzieli się na:

- egzogeniczne, - powstałe z przyczyn zewnętrznych,

- endogeniczne, - powstałe z przyczyn wewnętrznych, tj. wskutek samozapalenia się węgla. Pożary egzogeniczne mogą powstać w każdym miejscu kopalni. Pojawiają się one nagle, bez dłużej trwających oznak ostrzegawczych i rozwijają się gwałtownie z wydzielaniem się dużych ilości gazów i dymów utrudniających akcję ratowniczą. Niespodziewane powstanie pożaru i gwałtowny jego rozwój może zaskoczyć załogę, a duża ilość dymu utrudnić, a nawet uniemożliwić ucieczkę z miejsca zagrożenia...

Pożary egzogeniczne mogą być wywołane otwartym płomieniem, wadliwym działaniem urządzeń elektrycznych lub mechanicznych, wybuchami gazów lub pyłu i robotami strzałowymi oraz podpaleniem.

W kopalniach węgla kamiennego częstą przyczyną powstawania pożarów jest samozapalenie się węgla - pożary endogeniczne. Zjawisko samozapalenia się węgla spowodowane jest utlenianiem się węgla w temperaturze otoczenia. Utlenianie to przebiega zarówno w niskich jak w wysokich temperaturach, przy czym towarzyszy mu ubytek tlenu w powietrzu i pojawienie się takich gazów, jak dwutlenek węgla, tlenek węgla, węglowodorów alifatycznych (aromatycznych) i to zarówno nasyconych (etan, propan, butan), jak i nienasyconych (etylen, propylen, acetylen). Procesowi temu towarzyszy efekt cieplny.

Jednym z elementów zapobiegania pożarom endogenicznym jest rozpoznanie skłonności węgla do samozapalenia. O sklasyfikowaniu pokładu do odpowiedniej grupy samozapalności decydują wartości wyznaczanych w czasie badań: wskaźnika samozapalności węgla oraz energii aktywacji utleniania węgla. Klasyfikacja ta informuje, jakie jest prawdopodobieństwo uaktywnienie procesu samozagrzewania danego węgla w sprzyjających temu uwarunkowaniach. Istotą procesu jest powolne utleniania zdeponowanego w zrobach węgla dzięki dostępowi powietrza penetrującego przestrzeń zrobów.

W zależności od prędkości wzrostu temperatury przy jego utlenianiu powietrzem, norma klasyfikuje węgiel kamienny na 5 grup samozapalności. ( w Bogdance IV grupa samozapalności)

Grupa samozapalności	Ocena skłonności węgla do samozapalenia
I	bardzo mała skłonność do samozapalenia
II	mała skłonność do samozapalenia
III	średnia skłonność do samozapalenia
IV	duża skłonność do samozapalenia
V	bardzo duża skłonność do samozapalenia

Zagrożenia pożarowe

1. Zakład górniczy powinien posiadać:

1) odpowiednio zorganizowaną i wyposażoną służbę przeciwpożarową,

2) sprzęt przeciwpożarowy i ratowniczy oraz środki gaśnicze,

3) plan akcji przeciwpożarowej dla podziemnej części zakładu górniczego,

4) regulamin organizacji i wyposażenia służby przeciwpożarowej na powierzchni - zakładowej straży pożarnej lub innej jednostki ratowniczej, uzgodniony z właściwą terenowo komendą Państwowej Straży Pożarnej.

W skład służby przeciwpożarowej zakładu górniczego wchodzą, wyznaczone przez kierownika ruchu zakładu górniczego, osoby kierownictwa i dozoru ruchu, w tym kierownik służby przeciwpożarowej, a w przypadku podziemnej części zakładu górniczego - służba wentylacyjna oraz służby ratownictwa górniczego.

W zakładzie górniczym wyznacza się drogi ucieczkowe, które powinny być odpowiednio oznakowane.

2. Aktualne schematy dróg ucieczkowych z oddziałów górniczych umieszcza się w miejscach, w których dokonywany jest podział pracy.

3. Pracowników zatrudnionych w oddziałach górniczych zapoznaje się, co najmniej raz na pół roku, z drogami ucieczkowymi.

Właściwy organ nadzoru górniczego, co najmniej raz w roku, sprawdza stan przygotowania zakładu górniczego do prowadzenia akcji przeciwpożarowej.

W wyrobiskach niedozwolone jest posiadanie lub palenie tytoniu oraz posiadanie środków do wzniecania ognia.

Kierownik ruchu zakładu górniczego zapewnia przeprowadzenie, co najmniej raz w miesiącu, szczegółowych kontroli w zakresie przestrzegania tego zakazu.

Zakład górniczy wyposaża się w:

1) urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy rozmieszczone w wyrobiskach oraz obiektach i pomieszczeniach na powierzchni,

2) przeciwpożarowe rurociągi i zbiorniki wodne dla ich zasilania.

W zakładzie górniczym znajdują się:

1) przeciwpożarowe komory na poziomach wydobywczych,

2) przeciwpożarowe komory oddziałowe, w przypadku zakładów wydobywających kopaliny palne,

3) magazyn awaryjny w razie eksploatacji pokładów zaliczonych do IV kategorii zagrożenia metanowego.

Wieże szybowe, budynki przyszybowe oraz inne budynki w promieniu 20 m od wlotu do szybu, sztolni lub upadowej wykonuje się z materiałów niepalnych.

Wloty do szybów, sztolni i upadowych z powierzchni wyposaża się w urządzenia niepalne pozwalające na szybkie i szczelne zamknięcie wyrobisk w razie pożaru na powierzchni.

W zakładach górniczych wydobywających kopalinę palną w drążonych i przebudowywanych wyrobiskach korytarzowych stosuje się obudowę, opinkę i rozpory z materiałów niepalnych.

Komory podziemne wykonuje się w kamieniu lub w złożu kopaliny niepalnej.

Na wszystkich poziomach w pobliżu szybów wdechowych zabudowuje się przeciwpożarowe tamy bezpieczeństwa z drzwiami.

W zakładach górniczych eksploatujących złoże kopaliny palnej wykonuje się:

• przeciwpożarowe tamy bezpieczeństwa z drzwiami - w prądach grupowych wlotowych oraz we wlotowych i wylotowych prądach rejonowych oraz prądach niezależnych, przewietrzających komory,

• przeciwpożarowe tamy bezpieczeństwa bez drzwi - na wszystkich poziomach przy szybach wydechowych oraz w miejscach ustalonych przez kierownika działu wentylacji, wewnątrz rejonów wentylacyjnych.

• Przeciwpożarowe tamy bezpieczeństwa utrzymuje się w takim stanie, aby

niezwłocznie mogły być zamykane, a przy tamach bezpieczeństwa bez drzwi

gromadzi się materiał niezbędny do ich szybkiego zamknięcia.

Rozdzielnie elektroenergetyczne średniego napięcia zasilające urządzenia głównego odwadniania, ładownie akumulatorów, stałe składy paliw i środków smarnych oraz miejsca napełniania zbiorników maszyn umieszcza się w komorach przewietrzanych niezależnym prądem powietrza, zlokalizowanych w polach niemetanowych lub wyrobiskach zaliczonych do pomieszczeń ze stopniem „a" niebezpieczeństwa wybuchu.

2. Rozdzielnie elektroenergetyczne średniego napięcia nie wymienione przewietrza się opływowym prądem powietrza.

Przez komory powinna przepływać ilość powietrza uniemożliwiająca powstanie wybuchowej mieszaniny wydzielających się gazów lub par z powietrzem.

Komory wyposaża się w:

• odpowiednie urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy,

• tamę z drzwiami - z materiałów niepalnych, od strony każdego wlotu powietrza.

W wyrobiskach górniczych stosuje się materiały chemiczne i wyroby z tworzyw sztucznych spełniające wymagania trudnopalności, antyelektrostatyczności i nietoksyczności, a przenośniki taśmowe wyposaża się w taśmę trudno palną, urządzenia kontroli ruchu oraz samoczynnie uruchamiane urządzenia gaśnicze.

Niedopuszczalne jest przechowywanie smarów, olejów i innych materiałów

łatwo zapalnych:

• w odległości mniejszej niż 50 m od wlotów wyrobisk wdechowych na powierzchni,

• w drążonych wyrobiskach korytarzowych przewietrzanych za pomocą

lutniociągów.

Smary, oleje i inne materiały łatwo zapalne transportuje się w wyrobiskach oraz przechowuje w komorach wyłącznie w zamkniętych naczyniach metalowych a zużyte smary, oleje i inne materiały łatwo zapalne niezwłocznie usuwa się na powierzchnię.

Przy równoczesnym prowadzeniu kilku ścian z zawałem stropu ze wspólnymi chodnikami międzyścianowymi w warunkach zagrożenia pożarami endogenicznymi w zrobach, gdy odległość między ścianami jest większa niż 40 m, izoluje się chodnik międzyścianowy od zrobów.

Wyrobiska ścianowe po zakończeniu eksploatacji likwiduje się w okresie nie przekraczającym czasu inkubacji pożaru, ale w terminie nie dłuższym niż 3 miesiące.

W wyrobiskach zakładów górniczych wydobywających kopalinę palną stosuje się wczesne wykrywanie pożarów endogenicznych.

Niedopuszczalne jest wykonywanie cięcia, spawania, zgrzewania lub lutowania metali w podziemnych wyrobiskach, z niektórymi wyjątkami (§ 366)

Osoba przebywająca w wyrobiskach powinna:

• mieć przydzielony sprzęt oczyszczający ucieczkowy (pochłaniacz ochronny górniczy) albo sprzęt izolujący układ oddechowy (aparat regeneracyjny ucieczkowy lub powietrzny butlowy),

• być przeszkolona w zakresie posługiwania się tym sprzętem,

• potwierdzić odbycie przeszkolenia własnoręcznym podpisem.

Osoba, której przydzielono w/w sprzęt powinna:

• posiadać go przy sobie, od chwili zjazdu do wyrobisk do chwili wyjazdu na powierzchnię,

• posługiwać się nim zgodnie z instrukcją użytkowania oraz chronić przed

uszkodzeniem,

• odbywać okresowe szkolenia teoretyczne i praktyczne w zakresie posługiwania się takim sprzętem.

Osoby przebywające w wyrobiskach korytarzowych drążonych w węglu,

przewietrzanych wentylacją odrębną na długości powyżej 300 m, posiadają

przy sobie aparaty regeneracyjne ucieczkowe.

- Kontrolę przestrzegania tych wymagań wykonują osoby dozoru ruchu zakładu górniczego.

Przed wejściem do wyrobiska lub rejonu zakładu górniczego, w którym obowiązuje posiadanie aparatu regeneracyjnego lub powietrznego butlowego, umieszcza się w widocznym miejscu tablice o następującej treści:

„Osobom nie posiadającym aparatu regeneracyjnego ucieczkowego lub powietrznego

butlowego wstęp wzbroniony".

Przez pożar podziemny rozumie się wystąpienie w wyrobisku podziemnym otwartego ognia - żarzącej lub palącej się płomieniem otwartym substancji oraz utrzymywanie się w powietrzu kopalnianym dymów lub utrzymywanie

się w przepływowym prądzie powietrza stężenia tlenku węgla powyżej 0,0026%.

Pojawienie się w powietrzu kopalnianym dymów lub tlenku węgla w ilości powyżej 0,0026%, w wyniku stosowania dopuszczalnych procesów technologicznych, w szczególności robót strzałowych, prac spawalniczych, pracy maszyn z napędem spalinowym lub wydzielania się tlenku węgla wskutek urabiania, nie podlega zgłoszeniu i rejestrowaniu jako pożar podziemny.

Granice pola pożarowego wraz z tamami pożarowymi oznacza się na ma-

pach wentylacyjnych i pokładowych.

Akcją ratowniczo-gaśniczą na powierzchni zakładu górniczego kieruje kierownik ruchu zakładu górniczego, a komendant straży pożarnej (kierownik innej jednostki ratowniczej) lub osoba przez niego wyznaczona prowadzi tę akcję.

Każda osoba, która zauważyła pożar, natychmiast:

1) alarmuje:

a) pracowników zatrudnionych w rejonie pożaru,

b) dyspozytora ruchu zakładu górniczego,

2) przystępuje do akcji ratowniczo-gaśniczej, polegającej na:

a) ratowaniu życia zagrożonych osób,

b) gaszeniu pożaru za pomocą urządzeń i sprzętu gaśniczego,

c) wykonywaniu poleceń kierującego akcją ratowniczą.

Zwalczanie zagrożeń pożarowych.

Sprzęt przeciwpożarowy powinien być rozmieszczony w widoczny, łatwo dostępny sposób, tak aby nie był narażony na uszkodzenia i nie przeszkadzał w normalnym ruchu zakładu.

W zależności od potrzeb, kierownik służby przeciwpożarowej, w uzgodnieniu z kierownikiem działu wentylacji, może zwiększyć ilość sprzętu przeciwpożarowego w poszczególnych miejscach.

Rodzaj sprzętu przeciwpożarowego powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

Za właściwe rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego oraz jego kontrolę i konserwację odpowiada kierownik służby przeciwpożarowej.

Zakład górniczy powinien mieć plan rozmieszczenia podręcznego sprzętu przeciwpożarowego, który powinien na bieżąco aktualizować kierownik służby przeciwpożarowej.

Tabela nr 2

Rozmieszczenie sprzętu przeciwpożarowego w wyrobiskach,

pomieszczeniach i obiektach

lp.	Lokalizacja	Rodzaj sprzętu i jego ilość	UWAGI
l	Budynek nadszybia	2 gaśnice pianowe 2 gaśnice proszkowe 6 kg	na każdym poziomie w przypadku stosowania olejowych urządzeń hydraulicznych ilość sprzętu należy podwoić
2	Podszybia poziomów czynnych	4 gaśnice pianowe 2 gaśnice proszkowe 6 kg	jeżeli w szybie są olejowe urządzenia hydrauliczne, należy dodać skrzynię z piaskiem o poj. 0,5 m^3
3	Podszybia poziomów nieczynnych	2 gaśnice pianowe

4	Pomieszczenia urządzeń skipowych	2 gaśnice pianowe l gaśnica proszkowa 6 kg
5	Pomieszczenia urządzeń sterujących zbiorniki rewersyjne	l gaśnica proszkowa 6 kg
6	Przyszybia i nadszybia szybików	2 gaśnice pianowe l gaśnica proszkowa 12 kg
7	Pomieszczenia szybikowej maszyny wyciągowej	2 gaśnice proszkowe 6 kg
8	Komora i hala pomp głównego odwadniania	3 gaśnice proszkowe 6 kg g	sprzęt stanowi również zabezpieczenie rozdzielni pomp głównego odwadniania
9	Komora rozdzielni głównej	4 gaśnice proszkowe 6 kg
10	Komora transformatorowa	2 gaśnice proszkowe 6 kg
11	Komora przetwornic i prostowników	3 gaśnice proszkowe 6 kg
12	Pojazdowa stacja transformatorowa i prostownikowa	l gaśnica proszkowa 6 kg
13	Komora ładowania akumulatorów	l gaśnica proszkowa 6 kg
14	Warsztat elektryczny	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg
15	Remiza lokomotyw	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg
16	Komora warsztatów mechanicznych	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg
17	Komora z urządzeniami zasilającymi napędy hydrauliczno-olejowe	2 gaśnice pianowe 2 gaśnice proszkowe 6 kg l agregat proszkowy 50 kg
18	Hydrauliczne napędy o pój. oleju palnego lub emulsji palnej: - do 50 dm^3 włącznie - powyżej 50 dm^3	l gaśnica proszkowa 12 kg 2 gaśnice pianowe l gaśnica proszkowa 12 kg	przy każdym napędzie

19	Komora linociągów	l gaśnica pianowa
20	Komora narzędziowa	l gaśnica pianowa
21	Komora paliw lub skład olejowy	stała instalacja gaśnicza	dodać skrzynię z piaskiem o pój. 0,5 m^3
•22	Stanowisko tankowania maszyn i pojazdów z napędem spalinowym	l gaśnica proszkowa 6 kg
23	Komora spawalnicza (naprawa wozów innych urządzeń)	2 hydronetki 2 gaśnice pianowe l gaśnica proszkowa 6 kg 2 koce gaśnicze
24	Komora regeneracji i napraw taśm	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg	dodać skrzynię z piaskiem o pój. 0,5 m^3
25	Komora regeneracji obudowy	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg	dodać skrzynię z piaskiem o pój. 0,5 m^3
26	Komora i stanowisko kołowrotów	l gaśnica proszkowa 6 kg
27	Komora sprężarek	2 gaśnice pianowe l gaśnica proszkowa 6 kg	na l komorę (stanowisko sprężarek) dodać skrzynię z piaskiem o poj. 0,5 m^3
28	Komora napełniania lokomotyw sprężonym powietrzem	l gaśnica pianowa
29	Główne składy metariałów wybuchowych	3 gaśnice pianowe l agregat proszkowy 50 kg	l gaśnicę pianową umieścić w komorze wydawczej, pozostały sprzęt przed przedsionkiem komory wydawania materiałów wybuchowych
30	Chodniki taśmowe	2 gaśnice pianowe	po 2 gaśnice pianowe wzdłuż trasy co 200 m
31	Podręczne składy materiałów wybuchowych	l gaśnica pianowa l gaśnica proszkowa 6 kg
32	Wyrobiska korytarzowe z prądem powietrza prowadzonym na upad	2 gaśnice pianowe	po 2 gaśnice pianowe wzdłuż wyrobiska co 50 m

33	Zsyp i przesyp	l gaśnica proszkowa 6 kg 2 gaśnice pianowe	w przypadku kilku przesypów i zsypów usytuowanych w odległości do 25 m od sie- bie, należy dla wszystkich urządzeń przewidzieć łącznie 4 gaśnice pianowe i 2 gaśnice proszkowe; sprzęt umieścić w jednym punkcie od strony dopływu powietrza
34	Główny wysyp	4 gaśnice pianowe 2 gaśnice proszkowe 6 kg
35	Podziemne składy drewna ,	4 gaśnice pianowe	sprzęt umieścić od strony dopływu powietrza
36	Lokomotywa	l gaśnica proszkowa 2 kg
37	Ściany z obudową zmechanizowaną	4 gaśnice pianowe 2 gaśnice proszkowe 12 kg	sprzęt umieścić przed urządzeniami zasilającymi obudowę od strony dopływu powietrza
38	Ściany oraz przodki wyrobisk korytarzo- wych w pokładach pierwszej i drugiej kategorii zagrożenia metanowego	2 gaśnice proszkowe 12 kg	gaśnice należy umieścić 10-15 m od wlotu do ściany lub od czoła przodka korytarzowego niezależnie od wyposa- żenia wymienionego w pkt37
39	Ściany oraz przodki wyrobisk korytarzo- wych w pokładach trzeciej i czwartej kategorii zagrożenia metanowego	2 gaśnice proszkowe 6 kg 2 gaśnice proszkowe 12 kg	gaśnice należy umieścić 10-15 m od wlotu do ściany lub od czoła przodka korytarzowego niezależnie od wyposażenia wymienionego w pkt37
40	Kombajny i ładowarki o hydraulicznym napędzie	l gaśnica proszkowa 6 kg	gaśnice należy umieścić na kombajnie (ładowarce) i zabezpieczyć przed uszkodzeniami specjalnymi osłonami

Rurociągi przeciwpożarowe powinny być:

• doprowadzone do wszystkich podszybi i nadszybi szybów, podszybi i nadszybi szybików oraz do wszystkich czynnych przodków, a w kopalniach eksploatujących kopaliny niepalne do miejsc niebezpiecznych pod względem pożarowym, ustalonych przez kierownika ruchu zakładu górniczego,

• zainstalowane w wyrobiskach z grupowymi i rejonowymi prądami świeżego powietrza, w wyrobiskach z przenośnikami taśmowymi oraz w wyrobiskach korytarzowych z prądem powietrza prowadzonym na upad.

Rurociągi przeciwpożarowe powinny być pomalowane na kolor czerwony lub oznakowane przez wykonanie na rurociągu pierścieni w kolorze czerwonym, szerokości co najmniej 150 mm, w odstępach nie większych niż 6 m.

a) "ULMAT" - preparowany chlorek wapnia

Znajduje zastosowanie jako środek do neutralizacji osiadłych pyłów węglowych niebezpiecznych pod względem wybuchu. Neutralizuje osiadły pył węglowy stwarzający zagrożenie wybuchem wiążąc go w z wilgocią z powietrza w masę nie stwarzając zagrożeń wybuchowych.

b) "MLEMAT" - środek do zwalczania zagrożenia pożarowego

Posiada Certyfikat Zgodności nr 588/2003 Głównego Instytutu Górnictwa

Do zwalczania zagrożenia pożarowego poprzez obniżenie skłonności węgla do samozapalenia w podziemnych wyrobiskach zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny, oraz w miejscach występowania ryzyka zagrożenia samozapalenia węgla: zwały węglowe, hałdy odpadów pogórniczych. Ilość rozprowadzonego środka powinna być zgodna z obowiązującymi zasadami profilaktyki w danym zakładzie górniczym.

Mlemat posiada właściwości substancji obniżającej aktywność chemiczną węgla wobec tlenu, a tym samym obniżającej skłonność węgla do samozagrzewania i wydłużającej okres inkubacji pożaru endogenicznego.

Stwierdzono podwójne działanie środka Mlemat na węgiel:

• Chemiczne - ogranicza aktywność chemiczną węgla - zmniejsza szybkość utleniania.

• Mechanicznie - poprzez blokowanie porów przez cząstki mineralne, a tym samym ograniczeniu dostępu tlenu do powierzchni wewnętrznej węgla.

Właściwości te potwierdzono na różnych typach węgla.

c) "CABENT" - środek do zabezpieczeń przeciwpyłowych

Posiada Certyfikat nr: B/962/2004 Głównego Instytutu Górnictwa

Do neutralizacji osiadłego pyłu węglowego, mogącego stwarzać zagrożenie wybuchem w podziemnych wyrobiskach zakładów górniczych wydobywających węgiel kamienny. Ilość rozprowadzonego środka powinna być zgodna z obowiązującymi zasadami profilaktyki w danym zakładzie górniczym.

d) „OGMAT” - środek do zwalczania zagrożenie przeciwpożarowego poprzez obniżenie skłonności węgla do samozapłonu.

Produkt posiada silne własności inhibitora procesu samozagrzewania węgla.

Certyfikat nr: B/1565/2006 Głównego Instytutu Górnictwa

e) „PIROKS” - środek do neutralizacji osiadłego pyłu węglowego

Dzięki odpowiednio dobranej mieszaninie soli higroskopijnych oraz inhibitora korozji środek jest wielokrotnie mniej agresywny wobec części metalowych w porównaniu do środków stosowanych dotychczas.

Certyfikat nr: B/1566/2006 Głównego Instytutu Górnictwa

f) „ANTIPIROGENOWA PIANA AA” - środek do wypełniania pustek, zer podsadzkowych, uszczelniania stropów, ociosów wyrobisk, zrobów i tam izolacyjnych w połączeniu z silnymi zdolnościami ograniczania skłonności węgla do samozapłonu.

Certyfikat nr: B/1542/2006 Głównego Instytutu Górnictwa

f) „USZCZELNIAJĄCA PIANA AA” - środek do wypełniania pustek, zer podsadzkowych, uszczelniania stropów, ociosów wyrobisk, zrobów i tam izolacyjnych.

---