gornik odkrywkowej eksploatacji zloz 711[03] z3 01 n

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zbigniew Ociepka

Udostępnianie złóż mineralnych
711[03].Z3.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Grażyna Ślusarczyk
dr inż. Joanna Specylak-Skrzypecka

Opracowanie redakcyjne:
mgr Janusz Górny

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Myszor

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[03].Z3.01
„Udostępnianie złóż mineralnych”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Przykładowe scenariusze

5 Ćwiczenia

5.1. Rola gospodarcza i występowanie surowców w Polsce

5.1.1. Ćwiczenia

5.2. Powstawanie skał i ich podział

5.2.1. Ćwiczenia

5.3. Cele i sposoby poszukiwania złóż

5.3.1. Ćwiczenia

5.4. Poszukiwania geofizyczne i wiercenia poszukiwawcze

5.4.1. Ćwiczenia

5.5. Grupy złóż

5.5.1. Ćwiczenia

5.6. Podział zasobów

5.6.1. Ćwiczenia

5.7. Udostępnianie złoża w zależności od warunków jego zalegania

5.7.1. Ćwiczenia

5.8. Podstawy stateczności skarp eksploatacyjnych

5.8.1. Ćwiczenia

5.9. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, zabezpieczenia

przeciwpożarowego oraz ochrony środowiska podczas udostępniania
złóż

5.9.1. Ćwiczenia

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik dla nauczyciela będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole

kształcącej w zawodzie: górnik odkrywkowej eksploatacji złóż.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ćwiczenia, przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami
nauczania – uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami

ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy

organizacyjne

pracy

uczniów

mogą

być

zróżnicowane,

począwszy

od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

711 [03].Z3

Technologia

eksploatacji złóż

711[03].Z3.05

Przetwarzanie

kopalin

711[03].Z3.01

Udostępnianie złóż

mineralnych

711[03].Z3.02

Wykonywanie robót

przygotowawczych

i eksploatacyjnych

711[03].Z3.04

Wykonywanie zwałowania

i rekultywacji terenów

pogórniczych

711[03].Z3.03

Transportowanie urobku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien:

−

stosować ogólne zasady BHP w górnictwie, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska i zasady udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej,

−

stosować podstawowy sprzęt ochrony indywidualnej,

−

znać podstawowe zasady rysunku technicznego,

−

posługiwać się podstawowymi narzędziami i sprzętem pomocniczym,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić warunki powstawania oraz wskazać miejsca występowania złóż surowców
mineralnych,

−

wyznaczyć elementy zalegania złoża,

−

scharakteryzować

sposoby

udostępniania

zależności

zalegania

złoża

i zaprojektowanej technologii eksploatacji,

−

uzasadnić stosowanie sposobów udostępnienia wyrobisk metodami odkrywkowymi,

−

objaśnić udostępnienie bezpośrednie złóż,

−

przedstawić sposoby udostępnienia złóż wykopami,

−

wykonać wykopy koparkami,

−

objaśnić wykonywanie wykopów spycharkami i zgarniarkami,

−

określić działanie i zastosowanie różnych osprzętów roboczych,

−

uzasadnić wybór miejsca pod udostępnienie złoża,

−

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, zabezpieczenia
przeciwpożarowego oraz ochrony środowiska podczas udostępniania złóż.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………………..…….

Modułowy program nauczania:

Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż 711[03]

Moduł: Technologia eksploatacji złóż 711[03].Z3
Jednostka modułowa: Udostępnianie złóż mineralnych 711[03].Z3.01

Temat: Zwalczanie zagrożeń dla zdrowia i życia przy pracach związanych

z udostępnieniem złóż.

Cel ogólny: Ukształtowanie umiejętności przewidywania zagrożeń czyhających podczas

zajęć z udostępniania złoża.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

przewidzieć zagrożenia zdrowia i życia podczas pracy,

−

określić czynniki niebezpieczne i uciążliwe,

−

nie dopuścić do powstania zagrożenia,

−

stosować przepisy BHP.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowania i planowania pracy,

−

pracy w zespole,

−

prezentowania wyników swojej pracy,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pogadanka,

−

dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 2–3 osobowych.

Czas: 3 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania.

Przebieg zajęć:

Zadanie dla ucznia

Określ zagrożenia, z jakimi może się spotkać pracownik podczas prac związanych

z udostępnianiem złoża.

Faza wstępna

Czynności organizacyjno-porządkowe, wyjaśnienie tematu zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Faza właściwa
Informacje
1. Przy jakiego rodzaju pracach może wystąpić zagrożenie dla życia i zdrowia

pracowników?

2. Jakie należy podjąć działania profilaktyczne, aby nie doszło do wystąpienia zagrożeń.?
3. O jakich przepisach należy pamiętać podczas prac?
4. Jakie urządzenia ochronne i jaki ubiór ochronny należy stosować podczas wykonywania

prac związanych z udostępnieniem złoża?

5. Jak zabezpieczyć wyrobiska wybierkowe przed dojściem do nich osób nie

zatrudnionych?

Planowanie
1. Ustal z jakimi zagrożeniami możesz mieć do czynienia.
2. Ustal, jakie zabezpieczenia będziesz stosował.

Uzgodnienie
1. Omów wszystkie punkty z fazy planowania z nauczycielem.
2. Odnieś się do uwag i propozycji nauczyciela.

Wykonanie
1. Wypisz wszelkie możliwe zagrożenia na kartce.
2. Zastanów się, w jaki sposób możesz przeciwdziałać zagrożeniom.
3. Wypisz sposoby przeciwdziałania odpowiednim zagrożeniom.
4. Zwróć uwagę na poprawność wykonania Twojej pracy.
5. Przygotuj się do zaprezentowania swojej pracy. Zespoły uczniów wyznaczają lidera

grupy, który dokonuje prezentacji ćwiczenia.

Sprawdzanie
1. Czy poprawnie zostały dobrane zagrożenia?
2. Czy prawidłowo dobrane zostały środki zaradcze?

Analiza

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy ćwiczenia sprawiły im najwięcej

trudności. Nauczyciel podsumowuje całe ćwiczenie, wskazuje jakie nowe, ważne
umiejętności zostały wykształcone, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak ich unikać
w przyszłości.

FAZA KOŃCOWA

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odszukaj w dostępnych Ci źródłach (literatura, Internet) wiadomości na temat środków

ochrony indywidualnej.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności,

−

analiza pracy uczniów w czasie zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

………………………………………………..…….

Modułowy program nauczania:

Górnik odkrywkowej eksploatacji złóż 711[03]

Moduł: Technologia eksploatacji złóż 711[03].Z3
Jednostka modułowa: Udostępnianie złóż mineralnych 711[03].Z3.01

Temat: Występowanie najważniejszych surowców w Polsce.

Cel ogólny: Określanie na podstawie mapy rozmieszczeniem złóż kopalin w Polsce.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wymienić złoża podstawowych surowców,

−

wskazać miejsca występowania najważniejszych złóż na mapie naszego kraju,

Metody nauczania–uczenia się :

−

dyskusja dydaktyczna,

−

tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 2–3 osobowych.

Czas:

2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kartki formatu A4 z mapą konturową Polski,

−

przybory do pisania.

Przebieg zajęć:
Zadanie dla ucznia

Scharakteryzuj występowanie i zaznaczenie złóż kopalin w Polsce.

Faza wstępna

Czynności organizacyjno-porządkowe, podanie tematu zajęć zaznajomienie uczniów

z pracą metodą praktyczną.

Faza właściwa

Informacje
1. Co to jest kopalina?
2. Co to jest złoże?
3. Jakie złoża występują w Polsce?

Planowanie
1. Zastanów się, jakie są najważniejsze złoża kopalin w Polsce.
2. Ustal, gdzie one się znajdują.

Uzgodnienie
1. Omów wszystkie punkty z fazy planowania z nauczycielem.
2. Odnieś się do uwag i propozycji nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykonanie
1. Zaznacz najważniejsze złoża kopalin symbolami w odpowiednich miejscach na mapie.
2. Opisz symbole użyte przez Ciebie.
3. Zastanów się i odpowiedz na pytanie, w jakich gałęziach przemysłu są stosowane

wybrane przez Ciebie złoża kopalin?

4. Zwróć uwagę na poprawność wykonania Twojej pracy.
5. Przygotuj się do zaprezentowania swojej pracy.

Sprawdzanie
1. Czy poprawnie zostały zaznaczone miejsca występowania złóż i odpowiednimi

symbolami?

2. Czy prawidłowo uzasadniono wybór najważniejszych złóż kopalin?

Analiza

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, które etapy ćwiczenia sprawiły im najwięcej

Odszukaj w dostępnych Ci źródłach (literatura, internet) wiadomości na temat złóż, które

posiadają państwa sąsiadujące z Polską, a których nasz kraj nie posiada lub ma ich niewielkie
zasoby.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności
podczas realizowania zadania i zdobytych umiejętności,

−

analiza pracy uczniów w czasie zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Rola gospodarcza i występowanie surowców w Polsce

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj mapę Polski i zaznacz na niej miejsca występowania surowców, które wg Ciebie

są niezbędne i najważniejsze dla gospodarki kraju. Uzasadnij wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować jakie surowce są dla Polski strategiczne,
2) odnaleźć w atlasie miejsca występowania tych surowców,
3) zaznaczyć na mapie konturowej Polski miejsca występowania złóż,
4) uzasadnić swój wybór,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

mapa konturowa Polski,

−

atlas złóż mineralnych Polski,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Powstawanie skał i ich podział

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W kolumnie 1 podane są skały wyjściowe. W kolumnie 2 wpisz powstałe skały

metamorficzne z podanych skał wyjściowych.

Skały wyjściowe

Skały przeobrażone

łupki ilaste

wapienie

piaskowce

mułowce ilaste

granity

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania i wpisać nazwy skał,
2) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
4) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

kartka formatu A4 z tabelką,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj skał.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia zgodnie z instrukcją BHP,
2) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) opisać makroskopowo skałę oraz przy pomocy roztworu kwasu solnego i pipety ocenić

zawartość wapnia,

4) określić nazwę skały na podstawie uzyskanych wyników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne:

Środki dydaktyczne:

−

kartka A4,

−

pipeta,

−

roztwór kwasu solnego,

−

zestaw skał,

−

naczynie na użyty roztwór kwasu,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Cele i sposoby poszukiwania złóż

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posłuż się mapą.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wykonać pomiary odległości na mapie i posłużyć się podziałką mapy,
2) obliczyć wymiary liniowe na mapie i w rzeczywistości za pomocą skali,
3) obliczyć skalę mapy znając wymiary na mapie i w rzeczywistości,
4) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne:

Środki dydaktyczne:

−

mapa wycinka terenu,

−

przyrządy pomiarowe,

−

kalkulator,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Na podstawie mapy terenu rozpoznaj powierzchnię złoża i jego lokalizację.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ustalić miejsca i obszary występowania kopaliny użytecznej,
2) ustalić sposoby i formy zalegania kopaliny w danym rejonie,
3) zaznaczyć na mapie występowanie powierzchni złoża, które zostanie przeznaczone do

eksploatacji,

4) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) uporządkować miejsce pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

mapa terenu w, którym zalegają złoża żwiru,

−

przyrządy kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Z terenu określonego na mapie, pobierz próbki geologiczne minerałów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) poszukać na danym terenie minerałów z zaznaczeniem na mapie miejsca ich

występowania,

4) pobierać próbki z terenu określonego na mapie,
5) pobierać próbki minerałów ze zboczy nierówności terenu,
6) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

mapa wycinka terenu,

−

narzędzia do ręcznego wycinania bruzd – wcinaki, dłuta, młotki,

−

pojemniki na zebrane minerały (blaszane puszki, woreczki, skrzynki).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Poszukiwania geofizyczne i wiercenia poszukiwawcze

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zdjęć i rysunków różnego rodzaju świdrów i koronek wiertniczych, określ,

do jakiego rodzaju wiercenia stosowane są poszczególne z nich. Omów technikę
poszczególnych wierceń.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wybrać spośród zdjęć te, które potrzebujesz,
3) napisać notatkę na temat wybranego świdra lub koronki wiertniczej opisując w niej

zastosowanie,

4) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

zdjęcia różnego rodzaju koronek i świdrów,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przekroju uzyskanego z rdzeni wiertniczych, sporządź przekrój

geologiczny danego wycinka terenu, na którym dokonano poszukiwań za pomocą wierceń
obrotowych rdzeniowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) odczytać schemat przekrojów geologicznych,
3) zaznaczyć na przekroju geologicznym występowanie poszczególnych warstw minerałów,
4) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) uporządkować miejsce pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

przekrój poszczególnych trzech otworów wiertniczych,

−

notatnik,

−

przyrządy kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Grupy złóż

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dokumentacji geologicznej, zakwalifikuj poszczególne złoża do

odpowiednich grup. Uzasadnij wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację,
3) zakwalifikować dane złoże do odpowiedniej grupy,
4) opisać przyczyny swojego wyboru,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne::

−

przybory do pisania,

−

dane geologiczne złóż,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Podział zasobów

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie poniższych danych (tabela) z kopalni węgla brunatnego, oblicz wskaźnik

efektywności, a następnie oceń, czy wydobycie jest opłacalne.

Rok

2005

2004

Wydobycie węgla
[tys. t]

30.344

30.542

Przychód
z działalności ogółem
[tys. zł]

1.613.773

1.543.352

Koszt uzyskania
przychodu [tys. zł]

1.373.636

1.426.656

Stopa dyskontowa

Stawka
amortyzacyjna

10%

10 %

Nakłady inwestycyjne
[mln. zł]

4,54

Nakłady na
utworzenie zapasów

10% przychodu

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) napisać wzór na wskaźnik efektywności,
3) podstawić dane do wzoru i wyliczyć wskaźnik,
4) odpowiedzieć na pytanie, czy wydobycie jest opłacalne,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania,

−

dane kopalni,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.7. Udostępnianie złoża w zależności od warunków jego

zalegania

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na określonym przez Ciebie obszarze i warunkach terenowych, zaznacz sposób

udostępnienia złoża, dobierz odpowiedni sprzęt. Uzasadnij wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) narysować teren i opisać warunki techniczne obszaru,
2) dobrać najlepszy sposób udostępnienia złoża,
3) dobrać odpowiedni sprzęt,
4) zaznaczyć sposób zbierania kopaliny,
5) uzasadnić wybór,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
8) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

projekt.

Środki dydaktyczne:

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Narysuj w proporcjach przekrój przez teren odkrywkowy (głębokość zalegania złoża

50 m), a następnie dobierz sposób udostępnienia złoża, dobierz sprzęt i podziel złoże na
przekroju geologicznym na piętra. Opisz poszczególne części i uzasadnij wybór.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) narysować w proporcji przekrój przez złoże,
2) określić sposób udostępnienia złoża,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zastanów się i dobierz odpowiedni sprzęt,
4) podzielić złoże na piętra – narysować i opisać elementy,
5) sprawdzić poprawność wykonania zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.8. Podstawy stateczności skarp eksploatacyjnych

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie danych, wykonaj własny projekt obszaru górniczego, a następnie narysuj

nachylenie skarp, zgodnie z przyjętymi założeniami.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) narysować fragment złoża i opisać je,
3) zastanowić się jakie nachylenie powinno być przy danym typie złoża,
4) narysować nachylenie skarp i opisać rysunek,
5) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

projekt.

Środki dydaktyczne:

−

kartka formatu A4,

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.9.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, zabezpieczenia
przeciwpożarowego oraz ochrony środowiska podczas
udostępniania złóż

5.9.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie uzyskanej wiedzy, wymień i krótko scharakteryzuj znane Ci środki

ochrony indywidualnej, stosowane podczas prac związanych z udostępnianiem złoża.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wpisać do notatnika ucznia środki ochrony osobistej stosowane podczas prac związanych

z gospodarowaniem złożem,

3) dokonać ich krótkiej charakterystyki,
4) sprawdzić poprawność wykonanego zadania,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) uporządkować miejsce pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

dyskusja dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Udostępnianie złóż
mineralnych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 2, 3, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 16, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 1, 4, 9, 14, 15, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej

brak uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 13 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. b, 4. d, 5.c, 6. a, 7. b, 8. d, 9. c, 10. c, 11. a,
12. d, 13. d, 14. b, 15. d, 16. c, 17. b, 18. c, 19. c, 20. a.

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Scharakteryzować proces wietrzenia

Wskazać minerały występujące w Polsce

Określić miejsca wydobywania węgla
kamiennego w Polsce

Scharakteryzować skały magmowe

Określić sposób posługiwania się
elektronarzędziami

Rozpoznać kategorie złóż

Sklasyfikować zasoby złóż

Rozróżnić grunty spoiste

Scharakteryzować czynniki wpływające na
nachylenie skarp

Zdefiniować pojęcie budowa złoża

Rozpoznać grupy złóż

Określić sposoby wzmacniania skarp

Określić głębokość poszukiwania kopalin przy
pomocy rowów poszukiwawczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić zadania sztolni

Scharakteryzować zjawiska wykorzystywane
w poszukiwaniach geofizycznych

Określić, w jakich skałach stosuje się wiercenia
udarowe

Podzielić wkop udostępniający zewnętrzny

Określić warunki lokalizacji wyrobiska

Przypisać skałę do kategorii

Określić środki ochrony indywidualnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielenie odpowiedzi.

8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu, przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania typu testu (możliwa jest

tylko jedna odpowiedź).

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wietrzeniem nazywamy

a) zespół procesów fizycznych i chemicznych zachodzących w niewysokiej

temperaturze, które prowadzą do konsolidacji pierwotnie luźnego materiału
osadowego.

b) proces wtórnego przeobrażenia skał magmowych i osadowych w skorupie ziemskiej.
c) proces twardnienia skały okruchowej (luźnej w zwięzłą).
d) proces niszczenia postaci fizycznej lub zmiany składu chemicznego skał w taki sposób,

że powstała zwietrzelina (produkt wietrzenia).

2. W naszym kraju nie występują złoża takich minerałów jak

a) pluton.
b) siarka.
c) ropa naftowa.
d) miedź.

3. Węgiel kamienny wydobywany jest w rejonie

a) Okręg Bełchatowski.
b) Zagłębia Górnośląskiego.
c) Żuław Wiślanych.
d) Kujaw i Pomorza.

4. Sjenit jest skałą

a) żyłową.
b) osadową.
c) metamorficzną.
d) magmową.

5. Przed przystąpieniem do pracy z jakimkolwiek elektronarzędziem nie trzeba

a) sprawdzać stanu technicznego.
b) zapoznać się z instrukcją obsługi.
c) odkręcać obudowy.
d) wykonywać próbnego rozruchu urządzenia.

6. Wśród kategorii rozpoznawania złóż nie występuje kategoria

a) E.
b) C

c) C

d) A.

7. Złoża dzielą się na kilka rodzajów zasobów. Wśród nich nie występują zasoby

a) przemysłowe.
b) górnicze.
c) bilansowe.
d) pozabilansowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Do gruntów spoistych zaliczamy

a) pospółki.
b) piasku drobnoziarnistego.
c) żwiru.
d) gliny piaszczystej.

9. Nachylenie skarp w gruntach niespoistych uzależnione jest od

a) wielkości ziaren.
b) spoistości.
c) kąta naturalnego stoku.
d) kohezji.

10. Budową złoża nazywamy

a) przestrzenny sposób jego ukształtowania.
b) geometryczny sposób jego wykształtowania.
c) sposób jego ułożenia w skorupie ziemskiej.
d) formy jego ułożenia w skorupie ziemskiej.

11. Złoże dzieli się na grupy, wśród których nie występuje grupa

a) IV.
b) II.
c) I.
d) III.

12. Do wzmacniania skarp nie stosuje się

a) geowłókniny.
b) gwoździ.
c) mikrofali.
d) mikropali.

13. Zalegające kopaliny na niewielkich głębokościach możemy odnaleźć za pomocą rowów

poszukiwawczych niezabudowanych na głębokości do
a) 5 m.
b) 20 m.
c) 10 m.
d) 0,5 m.

14. Jakie wyrobiska poszukiwawcze stosujemy najczęściej w terenie górzystym

a) szyby pionowe.
b) sztolnie.
c) przekopy poszukiwawcze.
d) głębokie otwory wiertnicze.

15. W poszukiwaniach geofizycznych metodą grawimetryczną są wykorzystywane zjawiska

a) magnetyczne.
b) elektryczne.
c) zdolność przenoszenia wstrząsów.
d) siły przyciągania ziemskiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Wiercenia udarowe stosuje się w skałach

a) sypkich.
b) ilastych.
c) twardych.
d) zawodnionych.

17. Udostępnianie złoża można wykonać przez wkop udostępniający zewnętrzny. Możemy je

wykonywać na kilka sposobów. Nie stosuje się wkopu
a) centralnego.
b) skrajnego.
c) skrzydłowego.
d) schodkowego.

18. Usytuowanie wyrobisk udostępniających powinno być tak zlokalizowane, aby

a) znajdowały się w terenie zabudowanym budynkami przemysłowymi.
b) znajdowały się w terenie zabudowanym budynkami mieszkalnymi.
c) udostępniały złoże w najdogodniejszym miejscu.
d) grubość nadkładu była jak największa.

19. Zlepieniec jest skałą

a) żyłową.
b) osadową.
c) okruchowa.
d) magmową.

20. Przy pracach związanych z udostępnianiem złoża należy

a) używać okularów ochronnych.
b) robić co jakiś czas przerwy.
c) siedzieć, jak najbliżej monitora.
d) wyłączać elektronarzędzia przez ciągnięcie za kabel.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Udostępnianie złóż mineralnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

TEST 2

Zadanie praktyczne

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Zapoznaj się z treścią zadania, instrukcją do jego wykonania, stanowiskiem pracy i jego

wyposażeniem. Masz na to czas 20 minut. Czas ten nie jest wliczany do czasu trwania
wykonywania zadania.

2. Po upływie tego czasu zgłoś gotowość przystąpienia do wykonania zadania.
3. Pamiętaj, że podczas wykonywania zadania jesteś oceniany przez nauczyciela, który

obserwuje wykonywane przez Ciebie czynności i nie będzie udzielać Ci żadnych
wskazówek. Interweniuje tylko w przypadku naruszenia przez Ciebie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i może w takim przypadku
przerwać wykonywanie zadania.

Temat zadania:

Na podstawie mapy terenu, na którym przebiega droga dla pojazdów kołowych

transportujących urobek z pola odkrywki zaprojektuj nachylenie skarp przy założeniach, że:

−

droga ma długość 500m,

−

nawierzchnia drogi znajduje się w terenie zagłębionym,

−

w skarpach występują częściowo piasek i pospółka, częściowo grunty gliniasto –
piaszczyste.

Rodzaj gruntu

Pochylenie skarpy do poziomu

Piasek i pospółki

1:1 – 1:1,5

Piasek gruboziarnisty

1 :1,3 – 1 : 1,6

Piasek drobnoziarnisty

1 :1,5 – 1 : 1,7

Grunty gliniastopiaszczyste i piaszczystogliniaste
w stanie suchym

1 :1,1 – 1 : 1,7

Czas wykonania zadania: 3 x 45 minut.

Instrukcja do wykonania zadania

Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie :

1. Zaplanuj kolejność wykonania zadnia i zapisz w notatniku:

a) kolejne czynności niezbędne do wykonania zadania,
b) wykaz przyborów niezbędnych do wykonania ćwiczenia,

2. Przystąp do organizowania stanowiska pracy.
3. Wykonaj zaplanowane czynności.
4. Po zakończeniu projektu uporządkuj stanowisko pracy.
5. Zgłoś gotowość przystąpienia do prezentacji.
6. W czasie prezentacji:

a) uzasadnij celowość wykonywanego ćwiczenia,
b) oceń poprawność wykonania zadania odnosząc się do następujących kryteriów:

−

proporcje rysunku,

−

prawidłowe dobranie stopnia nachylenia zbocza,

−

prawidłowe wykonanie rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska:

−

zeszyt uczniowski,

−

notatnik,

−

przybory do pisania i rysowania,

−

mapki terenu,

−

tabela z dopuszczalnymi kątami nachylenia zbocza.

Instrukcja dla nauczyciela

Czynności i kryteria wykonania

Proponowane normy wymagań na oceny szkolne :

−

poniżej 4 pkt. – ocena niedostateczna,

−

4 pkt. – ocena dopuszczająca,

−

5 pkt. – ocena dostateczna,

−

6 pkt. – ocena dobra,

−

8 pkt. – ocena bardzo dobra.

Czynność

Liczba punktów

Napisanie planu działania

Zapoznanie się z mapkami terenu

Zlokalizowanie przebiegu drogi

Przerysowanie trasy przebiegu drogi do notatnika

Zaznaczenie rodzaju skał zalegających w zboczach

Określenie kąta nachylenia zboczy przy pomocy załączonej
tabeli

Przeanalizowanie wykonanego zadania

Prezentacja zadania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bielewicz T., Prus B.: Górnictwo. Wydawnictwo Śląsk, 1984
2. Bolewski A., Gruszczyk H.: Geologia gospodarcza. Wydawnictwa geologiczne,

Warszawa 1989

3. Burnat B., Korzeniowski J. I.: Kopaliny pospolite. Prowadzenie ruchu zakładu

górniczego. Wydawnictwa i Szkolenia Górnicze Burnat &Korzeniowski, 2003

4. Kozłowski Z.: Technika prowadzenia robót w kopalniach odkrywkowych. Śląsk, 1974
5. Mordawski J., Wiecki W.: Geografia Polski. Geografia 3. OPERON, Gdynia 2004
6. Rajnich R., Siembab J., Sosna A.: Mapy górnicze. Część 1. Wydawnictwo Śląsk,

Katowice 1986

7. Rubinowski Z.: Geologia złóż. Wydawnictwa geologiczne, Warszawa 1973
8. http://geomuseum.tu-clausthal.de
9. http://opis_maszyn.htm
10. www.agro.ar.szczecin.pl
11. www.a-m.de
12. www.ar.wroc.pl
13. www.atlas.copco
14. www.definem.com
15. www.fizyka.net.pl
16. www.geo.uw.edu.pl
17. www.geo.uw.edu.pl
18. www.geofizyka.agh.edu.pl
19. www.geografia.lo4.poznan.pl
20. www.if.pw.edu.pl
21. www.maximus.pl
22. www.mount.cad.pl
23. www.pgi.gov.pl
24. www.ppwb.org.pl
25. www.redbor.pl
26. www.sciaga.pl
27. www.sejm.gov.pl
28. www.wikipedia.pl
29. www.visiontec43.info
30. www.warszawiak.org
31. www.wiw.pl
32. www.wsp.krakow.pl
33. www2.geod.agh.edu.pl