P R A W A C Z Ł O W I E K A
Prawa Człowieka są to powszechne prawa moralne o charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem.
Ich istnienie opiera się na trzech zasadniczych przesłankach :
- każda władza jest ograniczona,
- każda jednostka posiada sferę autonomii, do której nie ma dostępu żadna władza
- każda jednostka może się domagać od państw ochrony jej praw.
Źródłem i podstawą praw i wolności człowieka jest PRZYRODZONA NIEZBYWALNA GODNOŚĆ OSOBOWA CZŁOWIEKA.
Podmiotowa -przysługuje każdemu człowiekowi niezależnie od jego indywidualnych cech/rasy , płci , inteligencji itp.
Przedmiotowa - chroni różne kategorie dóbr istotnych z perspektywy ludzkiej egzystencji, czyli:
- dobra osobiste /np. prawo do życia, wolność od tortur/
- dobra polityczne /prawo wyborcze/
- dobra gospodarcze /prawo do własności/
- dobra socjalne /prawo do zabezpieczenia społecznego/
- dobra kulturalne /prawo do nauki/
Terytorialna - służą człowiekowi pod każdą szerokością i długością geograficzną. Niezbywalność Praw Człowieka - człowiek nie może być skutecznie pozbawiony praw człowieka , ani sam nie może się skutecznie ich wyzbyć.
UNIWERSALNOŚĆ PRAW CZŁOWIEKA
Prawa człowieka mają charakter uniwersalny i należą do wszystkich ludzi żyjących w każdym społeczeństwie. Ponadto mają charakter podstawowy, tzn., że nie trzeba ich uzasadniać, powołując się na jakiekolwiek inne prawa. Nie oznacza to jednak , że prawa człowieka mają charakter absolutny; mogą one podlegać ograniczeniom, ale tylko w wyjątkowych, z góry przewidzianych wypadkach i zgodnie z uznanymi procedurami.
W odróżnieniu od wielu innych praw moralnych czy nadanych przepisami, praw człowieka dochodzi się od państwa. Prawa człowieka regulują stosunki między jednostką i państwem, jego organami i funkcjonariuszami sprawującymi władzę na różnych szczeblach.
Ważną cechą praw człowieka jest ich przyrodzony charakter. Oznacza to, iż prawa te przysługują człowiekowi tylko i wyłącznie z tej racji, że jest istotą ludzką. Ich źródłem jest przyrodzona człowiekowi godność osobowa. Godność osobową należy odróżnić od tzw. godności osobistej, która jest pojęciem bliskim honorowi - na tę godność należy zapracować
Dla praw człowieka ważna jest jednak ta pierwsza - godność osoby ludzkiej.
Prawa człowieka spełniają trzy zasadnicze funkcje:
Ochrona wolności jednostki przed jej naruszeniem przez państwo
Konieczność stworzenia przez państwo możliwości realizacji praw jednostki
Ochrona przez państwo praw i wolności jednostki przed naruszeniami przez inne osoby.
Prawa człowieka to prawa indywidualne, nie są prawami zbiorowymi - ich podmiotem jest pojedynczy człowiek.
Rozróżnia się dwie zasadnicze grupy tzw. praw człowieka:
1. Prawa materialne - to konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi /np. wolność sumienia, wyznania, prawo do nauki itp./
Prawa materialne dzielą się na :
- prawo - obowiązek rządzących zrobienia czegoś czynnie dla każdego z obywateli państwa
- wolność - to nałożone na rządzących zakazy ingerowania w określone obszary życia.
2. Prawa Proceduralne - procedury pozwalające każdemu skutecznie bronić swoich praw przed ich naruszeniem.
Prawa i Wolności człowieka:
Prawo do życia
Zakaz tortur
Zakaz niewolnictwa i przymusowej pracy
Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
Prawo do rzetelnego procesu sądowego
6. Zakaz karania bez podstawy prawnej
7. Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego , mieszkania i korespondencji
8. Wolność myśli , sumienia i wyznania
9. Wolność wyrażania opinii
10. Wolność zgromadzania się i stowarzyszania
11. Prawo do zawarcia małżeństwa
12. Prawo do skutecznego środka odwoławczego
13. Zakaz dyskryminacji
14. Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego.
Pierwszym międzynarodowym dokumentem odnoszącym się do ochrony praw człowieka jest uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 10.12.1948 r. POWSZECHNA DELKARACJA PRAW CZŁOWIEKA
Zamieszczone tam są podstawowe prawa i wolności :
- prawo polityczne i obywatelskie
- prawo ekonomiczne, kulturalne i społeczne
- prawa solidarności międzyludzkiej, czyli:
* prawo do życia w przyjaznym środowisku
* prawo do dziedzictwa kulturowego
W dniu 4.11.1950 r. zawarto w Rzymie w ramach Rady Europy EUROPEJSKĄ KONWENCJĘ PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI
Jest to akceptacja zasad Konwencji, która stała się istotnym kryterium stanu demokracji w państwach i kulturowej bliskości zachodnioeuropejskiego regionu, w konsekwencji również jednym z podstawowych warunków przyjęcia nowych państw do Rady Europy.
Do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka uchwalono dodatkowe protokoły uzupełniające. Najważniejsze z nich dotyczyły:
Protokół I - prawo do ochrony własności
- prawo do nauki
- prawo wolnych wyborów
Protokół IV:
- zakaz pozbawienia wolności za długi
- prawo do swobodnego poruszania się
- zakaz wydalania obywateli
- zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
Protokół VI:
- zniesienie kary śmierci z wyjątkiem czasu wojny
Protokół VII:
- zestaw gwarancji proceduralnych wydalania cudzoziemców
- prawo do środka odwoławczego w sprawach karnych
- odszkodowanie za niesłuszne skazanie
- zakaz ponownego sądzenia lub karania
- równość małżonków
Protokół XII:
- generalny zakaz dyskryminacji w korzystaniu z jakichkolwiek praw
Protokół XIII:
- całkowity zakaz stosowania kary śmierci
Ważnym instrumentem uzupełniającym Europejską Konwencję Praw Człowieka jest Europejska Konwencja w sprawie Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy 26.06.1987 r. /weszła w życie 01.02.1989 r./
Ponadto 28.01.1981 roku państwa członkowskie Rady Europy przyjęły Konwencję o Ochronie Osób w Związku z Elektronicznym Przetwarzaniem Danych o Charakterze Osobistym /weszła w życie 01.10.1985 roku/
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA - Na skutek debaty dotyczącej reformy mechanizmu kontrolnego Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w maju 1994 r. otwarto do podpisu Protokół nr 11 tworzący nowy etap funkcjonowania konwencji.
W wyniku tego rozpoczął działalność od 01.11.1998 r. Trybunał Praw Człowieka stając się stałym i jedynym organem powołanym do rozpatrywania wszystkich skarg, zaś Europejska Komisja Praw Człowieka zakończyła działalność z dniem 31.10.1999 r.
Trybunał składa się z sędziów, których liczba jest równa liczbie państw stron Konwencji. Sędziów Trybunału wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy Sędziowie są niezawiśli i działają w imieniu własnym a nie jako reprezentanci państw.
Aby skarga indywidualna była rozpatrzona przez Trybunał muszą być spełnione pewne kryteria dopuszczalności skargi:
wyczerpano wszystkie dostępne środki odwoławcze w kraju
zachowano limit 6 miesięcy od krajowej decyzji ostatecznej w sprawie
skarżący jest bezpośrednią bądź pośrednią ofiarą naruszenia prawa
nie jest anonimowa
nie jest , co do istoty identyczna ze sprawą już rozpoznaną przez Trybunał
nie jest rozpatrywana przez inną instytucję międzynarodową
nie stanowi tzw. nadużycia prawa do skargi /skarga jest wykorzystywana w celach politycznych/
nie jest w sposób oczywisty bezzasadna / jej podstawą nie są prawa wolności ustanowione w Konwencji/
skarga może być składana w języku narodowym skarżącego
.
Trybunał rozpatruje sprawy w oparciu o swój statut. Jest on organem jednoinstancyjnym. Na straży wykonywania wyroków stoi Komitet Ministrów Rady Europy.
DZIAŁALNOŚĆ PAŃSTWA A OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA
Działalność państwa w zakresie ochrony praw człowieka może przyjmować formę materialną lub formalną.
Większość praw materialnych to prawa ograniczone. Spośród praw ujętych w EKPCz. jedynie wolność od tortur i wolność od niewolnictwa nie może być ograniczona w żadnych okolicznościach.
Ograniczenia dopuszczalne są tylko ze względu na konkretne cele i można to robić jedynie USTAWĄ. Dopuszczalne jest jedynie najmniejsze ograniczenie występujące dla ochrony dobra, z którym realizacja prawa znalazła się w takiej kolizji, wreszcie forma ograniczenia musi być dopuszczalna w demokratycznym społeczeństwie wolnych ludzi.
SYSTEM MIĘDZYNARODOWY OCHRONY PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA:
- Karta Narodów Zjednoczonych (1945)
- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)
- Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966)
- Dokumenty wyspecjalizowane
System EUROPEJSKI ZWIĄZANY Z RADĄ EUROPY:
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (1950)
Europejska Karta Socjalna (1961-1966)
SYSTEMY REGIONALNE:
Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów (1981)
Amerykańska Konwencja Praw Człowieka (1969)
Arabska Karta Praw Człowieka (1994)
SYSTEMY UNIWERSALNE:
Karta Narodów Zjednoczonych - podpisana 26.06.1945r. weszła w życie 24.10.1945 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - ZO ONZ (10.12.1948 r.)
MIĘDZYNARODOWE PAKTY PRAW CZŁOWIEKA :
- Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Społecznych , Kulturalnych z 1966 r.
- Międzynarodowy PAKT Praw Obywatelskich i Politycznych z 16.12.1966 r.
które Polska ratyfikowała w dniu 03.03.1977 r.