Każdy człowiek z chwilą urodzenia nabywa nieograniczoną (bezwarunkową) zdolność prawną.

Ze względu na niedojrzałość fizyczną i psychiczną dziecko potrzebuje szczególnej ochrony i troski ze strony ludzi dorosłych. Potrzeba ta dotyczy zarówno ochrony interesów dziecka w obrocie prawnym, jak również dbałości o jego rozwój fizyczny i duchowy.

W rezultacie naturalnej więzi dziecka z rodziną funkcje te spełniają rodzice,
a państwo w swym ustawodawstwie ten stan rzeczy tylko potwierdza.

W celu wykonania tych funkcji ustawodawca przyznaje rodzicom określone uprawnienia, nakłada obowiązki, wyznacza cele i tym samym normuje stosunek prawny między rodzicami i dzieckiem, który od dawna nazywany jest WŁADZĄ RODZICIELSKĄ

WZAJEMNE PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW I DZIECI

Przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego realizują zasadę równych praw
i obowiązków obojga rodziców i starają się sprzyjać wytworzeniu ścisłej więzi między rodzicami a dziećmi.

Dobro dziecka, bez względu na jego urodzenie w małżeństwie czy poza małżeństwem, stanowi podstawowe kryterium rozstrzygnięć.

Zarówno na rodzicach, jak i dzieciach spoczywa obowiązek wzajemnego wspierania się.

Istnienie tego obowiązku jest niezależne od sprawowania lub niesprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Obowiązek ten wypływa z samego pozostawania w stosunku prawnym rodzica i dziecka i trwa przez całe życie.

Obowiązek ten wypływa z założeń więzi psychicznej i materialnej, która powinna zespalać rodziców i dzieci. Jej wyrazem powinno być poczucie bliskości duchowej, pewność ostoi oraz pomocy materialnej i pozamaterialnej w chwilach , gdy wystąpi potrzeba wsparcia u osób, które z samej natury są osobami najbliższymi. O potrzebie takiego wsparcia można mówić zwłaszcza w chwilach życiowych niepowodzeń, w razie choroby, kalectwa lub śmierci w rodzinie.

Dziecko zamieszkujące u rodziców, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest zobowiązane pomagać rodzicom w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa.

Pomoc dziecka we wspólnym gospodarstwie nie może kolidować ze zdobywaniem przez nie odpowiednich kwalifikacji i przygotowaniem do wykonywania obranego kierunku działalności zawodowej.

Dobro dziecka jest przesłanką determinującą zakres, w jakim obowiązek ten powinien być realizowany.

Wyżej wymienione obowiązki istnieją niezależnie od tego, czy rodzice pozostają lub nie pozostają w związku małżeńskim.

Stanowią one wyraz nakazów wypływających z norm moralnych, korzystają zatem
z właściwych dla tych norm sankcji przymusu pozapaństwowego.

WŁADZA RODZICIELSKA

WŁADZA RODZICIELSKA w nauce prawa określa się ją jako całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem

Inne próby definiowania władzy rodzicielskiej:

Władza rodzicielska jest prawem podmiotowym, przyznawanym rodzicom dla dobra dziecka i w interesie społeczeństwa, polegającym na możliwości, zarazem powinności roztaczania nad dzieckiem pieczy, w szczególności kierowania nim, wychowywania
i reprezentowania go oraz zarządzenia majątkiem.

Bardziej jednak przekonywujące wydaje się być stanowisko tych autorów, którzy określają władzę rodzicielską jako kompleks wzajemnie ze sobą sprzężonych praw
i obowiązków rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka.

Władza rodzicielska jest prawem podmiotowym przyznanym rodzicom dla dobra dziecka i w interesie społeczeństwa. Przysługuje rodzicom nie dla ich korzyści, lecz
w interesie dzieci.

Koncepcja władzy rodzicielskiej, według której wyznacza ją trójstronny stosunek prawny:

1. prawnorodzinny - między rodzicami a dzieckiem,

2. cywilnoprawny przyznający prawo podmiotowe - między rodzicami a osobami trzecimi (rodzicom przysługuje prawo podmiotowe pozwalające m. in. na żądanie wydanie dziecka zatrzymanego przez osoby nieuprawnione),

3. administracyjnoprawny - między rodzicami a państwem (np. obowiązek doprowadzenia dziecka na szczepienia, posyłania do szkoły, możliwość ingerencji państwa w sferę władzy rodzicielskiej w formie ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia).

Przepisy normujące zagadnienie władzy rodzicielskiej - art. 92 - 113 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Nie można modyfikować treść uprawnień i obowiązków rodzicielskich. Wynikające z nich prawa podmiotowe są niezbywalne.

W epokach minionych termin „władza rodzicielska” odpowiadał treści tej instytucji prawnej, ponieważ rodzicom, zwłaszcza ojcu, przysługiwały nieograniczone uprawnienia względem dziecka. Dopiero od drugiej polowy XIX wieku zaczęto dostrzegać w dziecku nie tylko obiekt kompetencji rodziców, ale i jego podmiotowości godność ludzką.

Obecnie kompetencje rodzicielskie względem dziecka wyznaczają nie interes rodziców, lecz dobro dziecka.

W związku z powyższym poddaje się krytyce termin „władza rodzicielska” i proponuje się inny, „łagodniejszy” termin, np. piecza rodzicielska. Jednakże ze względu na długą tradycje oraz zakorzenienie w świadomości społecznej oraz ustalone znaczenie nadal
w obiegu funkcjonuje pojęcie „władza rodzicielska”. Należy pamiętać, iż nie jest ono utożsamiane z tradycyjnym sensem pojęcia władzy.

Międzynarodowe akty prawne wyznaczające standardy w tym zakresie władzy rodzicielskiej:

1. Konwencja o prawach dziecka z 20.11.1989 r.

2. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci z 25.1.1996 r.

3. Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz przywracaniu pieczy nad dzieckiem z 20.5.1980 r.

4. Rekomendacja Rady Europy Nr R(84)4 z 1984 r. w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej.
   

Na podstawie międzynarodowych aktów prawnych opracowano podstawowe standardy relacji rodzic - dziecko w zakresie władzy rodzicielskiej:

1. oboje rodzice sprawują pieczę nad dzieckiem, wychowują je i są za dziecko odpowiedzialni. Ich uprawnienia i obowiązki względem dziecka wyprzedzają kompetencje wszelkich innych osób, instytucji lub organów publicznych,

2. uprawnienia i obowiązki obojga rodziców względem dziecka są równe bez jakiejkolwiek dyskryminacji,

3. rodzice przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej powinni kierować się dobrem dziecka i wspólnie podejmować stosowne decyzje,

4. kompetentna władza powinna rozstrzygać o władzy rodzicielskiej w razie rozwiązania małżeństwa lub prawnej separacji rodziców,

5. w razie śmierci jednego rodziców prawa i obowiązki związane z władzą rodzicielską wykonuje w całości drugi z rodziców,

6. rodzice powinni wzajemnie informować się o wykonywaniu praw i obowiązków rodzicielskich, zwłaszcza co do istotnych spraw dziecka.

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Podmiotami władzy rodzicielskiej są zarówno rodzice związani węzłem małżeńskim, jak i rodzice dziecka pozamałżeńskiego. Od tej reguły przewiduje się pewne odstępstwa wynikające z sytuacji faktycznej, w jakiej znajdują się zarówno rodzice, jak i dziecko:

1. brak ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa - władza rodzicielska przysługuje tylko temu z rodziców, którego stosunek rodzicielski jest pewny,

2. jedno z rodziców lub oboje nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, zostali jej pozbawieni albo władza rodzicielska została zawieszona.

Jeżeli żądnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska ustanawia się dla dziecka opiekę.

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia wieku pełnoletniości, tj. do ukończenia 18 lat.

Pełnoletnim staje się również małoletni, który zawrze małżeństwo. W ten sposób pełnoletniość uzyskuje tylko kobieta, ponieważ tylko ona może zawrzeć małżeństwo w wieku poniżej 18 lat.

Treść władzy rodzicielskiej

Analiza przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego traktujących o władzy rodzicielskiej (art. 95 1, art. 96, 98 1 KRO) pozwala na wysunięcie wniosku, że na treść władzy rodzicielskiej składają się następujące atrybuty/elementy:

1. piecza nad osobą dziecka, obowiązek i prawo wychowywania dziecka (art. 95 1 KRO),

2. zarząd majątkiem, (art. 101 KRO), czyli dokonywanie z należytą starannością czynności faktycznych, prawnych i procesowych zarówno w zakresie zwykłego zarządu, jak i przekraczających zwykły zarząd,

3. reprezentowanie dziecka, czyli przedstawicielstwo ustawowe (art. 98 KRO), oznaczające, że każde z rodziców może samodzielnie występować w imieniu dziecka przed wszystkimi organami, instytucjami państwowymi, społecznymi
   z wyjątkiem wykonywania czynności pomiędzy:

a) dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską (art. 98 2 pkt. 1,
b) dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba, że chodzi
o bezpłatne przysporzenie na rzecz dziecka lub o środki utrzymania i wychowania należne dziecku (art. 98 2 pkt. 2).

Każdy z wymienionych atrybutów każde z rodziców uprawione jest wykonywać samodzielnie.

Władza rodzicielska ojca i matki powstaje z chwilą urodzenia się dziecka, za którym przemawia domniemanie pochodzenia z małżeństwa, lub które zostało uznane przez ojca
i trwa aż do uzyskania przez dziecko pełnoletniości.

Matce władza rodzicielska przysługuje od chwili urodzenia dziecka. Jeżeli ojcostwo dziecka nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania władzy rodzicielskiej ojcu, władza rodzicielska skupia się w osobie matki.

Władza rodzicielska nad dzieckiem pozamałżeńskim przysługuje ojcu, który je uznał. Nieprzyznanie ojcu, w razie sądowego ustalania ojcostwa, władzy rodzicielskiej nie wyłącza prawa ojca do osobistej styczności z dzieckiem.

W przypadku braku pewności co do macierzyństwa określonej kobiety,
tj. nieujawnienia jej w akcie urodzenia albo w razie zaprzeczenia macierzyństwa, władza rodzicielska przysługuje matce dziecka z chwila ustalenia macierzyństwa.

Rodzicom przysługują względem dzieci także prawa i obowiązki nie objęte władza rodzicielską i nie stanowiącej jej elementu, należy zaliczyć do nich m.in. prawo do osobistej styczności z dzieckiem. Prawo to przysługuje nawet rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej, chyba że:

1. sąd opiekuńczy zakaże pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności,

2. albo gdy w razie ograniczenia władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy ograniczy osobistą styczność rodziców z dzieckiem.

Przesłanką warunkującą przysługiwanie władzy rodzicielskiej jest pełna zdolność rodzica do czynności prawnych.

Władza rodzicielska nad dzieckiem nie powstaje, jeżeli żadne z rodziców nie może jej sprawować albo jeżeli rodzice są nieznani. W takich wypadkach ustanawia się dla dziecka opiekuna.

Władza rodzicielska (jednego lub odpowiednio obojga rodziców) może ustać przed uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości w razie:

1. śmierci lub uznania za zmarłego,

2. utraty pełnej zdolności do czynności prawnych,

3. pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej,

4. przysposobienia dziecka.

W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązany i uprawniony do jej wykonywania.

W sprawach małoistotnych każdy z rodziców może działać bez potrzeby porozumiewania się z drugim rodzicem.

W sprawach istotnych rodzice są zobowiązani rozstrzygać wspólnie zarówno wówczas, gdy są oni małżeństwem i pozostają we wspólnym życiu, jak i wówczas, gdy ich wspólne pożycie nie istnieje, a także gdy nie zawarli małżeństwa.

Na zewnątrz, zatem każdy z rodziców sprawuje władzę rodzicielską samodzielnie, jednak w stosunkach wewnętrznych między sobą powinni oni w istotnych sprawach dziecka uprzednio się porozumiewać. W przypadku braku porozumienia między mini rozstrzyga sprawę sąd opiekuńczy.

Krąg „istotnych spraw dziecka” jest bardzo szeroki, dotyczyć może:

1. miejsca pobytu dziecka,

2. wyboru kierunku wykształcenia lub zawodu,

3. sposobu leczenia dziecka,

4. spędzania przez nie wakacji,

5. kierunku wychowania dziecka,

6. przynależności do organizacji młodzieżowych, itp.

Potrzeba ingerencji sądu opiekuńczego jest stosunkowo częsta w wypadkach braku wspólnego pożycia małżonków, przy czyn mediacja nie zawsze może okazać się skuteczna. W celu zapobiegnięcia narażeniu interesu dziecka wskutek sporu wynikłego między rodzicami co do rozstrzygnięcia istotnej sprawy , K.R.O stanowi, że w przypadku, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, sąd opiekuńczy może ją powierzyć jednemu z rodziców, ograniczając ja tym samym drugiemu. Ograniczenie to może dotyczyć określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Zasada ta znajduje odpowiednie zastosowanie w przypadku, gdy rodzice pozostają ze sobą w związku małżeńskim lecz żyją w rozłączeniu.

Władza rodzicielska przysługuje jednemu z rodziców w przypadku, gdy:

1. drugi rodzic nie żyje, nie jest znany lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

2. drugi rodzic został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo uległa ona w stosunku do niego zawieszeniu,

3. ojcu sądownie ustalonemu sąd ustalający ojcostwo nie przyznał władzy rodzicielskiej.

Rodzic sprawujący władzę rodzicielską samodzielnie nie ma potrzeby, w istotnych sprawach dziecka, porozumiewania się z rodzicem, któremu nie przysługuje wykonywanie władzy rodzicielskiej.

W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje jednemu z rodziców sąd opiekuńczy może nakazać, aby ten sporządził inwentarz majątku dziecka i przedstawiła go sądowi oraz żeby zawiadamiał sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka, które pozostaje pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde
z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

PIECZA NAD OSOBĄ DZIECKA

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie precyzuje bliżej pojęcia „piecza nad osobą dziecka”. Jest ono ściśle związane z pojęciami wychowanie dziecka i kierowanie nim.

Obowiązek i prawo sprawowania przez rodziców pieczy nad osoba dziecka oznacza roztaczanie stałej troski i starań o dziecko. Obejmuje, zatem troskę o zapewnienie dziecku odpowiednich warunków egzystencji (wyżywienie, ubrania, właściwej atmosfery współżycia, itp.), ochronę przed niebezpieczeństwami mogącymi zagrażać dziecku oraz zapewnienie prawidłowego rozwoju.

Rodzice zobowiązani są troszczyć o zdrowie dziecka, zapewniać mu pielęgnacje
i leczenie, zapewnić mieszkanie oraz stosowanie do swoich możliwości, odpowiednie do wieki rozrywki.

Powyższe obowiązki wchodzące w skład władzy rodzicielskiej należy odróżnić od obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka. Roszczenie alimentacyjne to roszczenie dziecka przeciwko rodzicom o dostarczenie środków utrzymania i wychowania. Istnieje niezależnie od tego, czy rodzicom przysługuje władz rodzicielska.

Pieczę nad osobą dziecka określa się jako stałą troskę o dziecko obejmującą zapewnienie mu odpowiednich warunków do życia oraz ochronę przed niekorzystnymi wpływami innych osób. Troska o dziecko to także jego wychowanie i kierowanie nim.

Elementem pieczy nad osobą dziecka jest obowiązek i prawo jego wychowania,
a więc oddziaływania na rozwój dziecka w kierunku wyznaczonym przez zasady współżycia społecznego, zgonie z utrwalonymi w społeczeństwie poglądami i ideami.

„Wychowanie ma na względzie kształtowanie osobowości dziecka, a szczególnie jego postaw emocjonalnych, światopoglądu i systemu wartości, obowiązkowości, umiejętności współżycia z ludźmi. Natomiast kierowanie dotyczy w większym stopniu troski o środowisko dziecka, oznacza regulowanie i nadzorowanie trybu życia dziecka, decydowanie o kierunku edukacji, o uczestnictwie w życiu pozarodzinnym”.

Wychowanie powinno zmierzać do osiągnięcia przez dziecko możliwie wszechstronnego rozwoju jego osobowości, odpowiednich uzdolnień, zainteresowań
i możliwości, a także potrzeb społeczeństwa.

Na treść pojęcia wychowania składają się:

1. wychowanie fizyczne - troska o sprawność fizyczną dziecka, troska o jego zdrowie i życie,

2. wychowanie duchowe - utrwalanie reguł moralności, wyrabianie poczucie dyscypliny i obowiązku w stosunku do społeczeństwa, wyrabianie w dziecku poczucia osobistej godności, poszanowaniu innych i samego siebie, kształtowanie ducha koleżeńskości, współpracy i wzajemnej pomocy, odwagi, prawdomówności, itp.

Strona duchowa wychowania obejmuje obowiązek prawidłowego rozwijania
w dziecku jego umysłowych i praktycznych umiejętności oraz zapewnienie prawidłowego wykształcenia w celu należytego przygotowania dziecko do pracy, odpowiednio do jego uzdolnień.

Z wychowaniem ściśle wiąże się „kierowanie dzieckiem”.

Kierowanie oznacza prowadzenie dziecka w jego rozwoju, odpowiednie ukierunkowanie postępowania, decydowanie o dziecku i za nie, dopóki samo nie będzie zdolne do podejmowania decyzji.

Elementy kierowania:

1. określenie miejsca stałego pobytu dziecka oraz miejsca czasowego pobytu, np. wakacje,

2. regulowanie trybu życia dziecka - wyznaczanie czasu nauki, pracy, zabawy, jej rodzaju, itp.,

3. nadzorowanie trybu życia dziecka,

4. kontrolowanie wpływu osób trzecich,

5. wybór organizacji młodzieżowych, itd.

Z funkcji rodziców związanych z kierowaniem dziecka wypływa prawo rodziców sprawujących władze rodzicielska domagania się w trybie postępowania nieprocesowego, wydania dziecka przez osoby nie upoważnione do jego zatrzymania

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. Rodzice powinni tak wykonywać pieczę nad dzieckiem, aby dobrowolnie podporządkowywało się ich woli. Sprawowanie przez rodziców pieczy nad dzieckiem wiąże się z zamieszkiwaniem z nim.

Miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania jego rodziców albo tego
z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi,
a rodzice mieszkają osobno, miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania tego
z rodziców, u którego dziecko przebywa.

Zamieszkując razem z dzieckiem rodzice mogą wywierać osobisty wpływ na wychowanie dziecka i kierować nim.

Obowiązek posłuszeństwa wobec rodziców jest konieczny dla umożliwienia rodzicom skutecznego sprawowania władzy rodzicielskiej.

Posłuszeństwo obowiązuje dzieci w stosunku do każdego z rodziców, chyba że jedno z nich lub oboje są pozbawieni władzy rodzicielskiej albo ograniczony został zakres jej sprawowania.

Nie wskazuje się sposobu egzekwowania posłuszeństwa. Nie powinno się tego ocenia negatywnie. Autorytet rodziców i stopień uległości dziecka zależą od stosunków
i zwyczajów panujących w konkretnej rodzinie i nie należy nadmiernie ingerować za pomocą regulacji prawnej w życie rodziny.

Kwestia karania dziecka również nie podlega jednoznacznej ocenie, ani pozytywnej, ani negatywnej.

Karanie nie polega tylko na karze fizycznej, ale mówi się o różnego rodzaju poleceniach i zakazach rodziców, które dla dziecka stanowią dolegliwość, np. wykonywanie nielubionej pracy domowej, zakaz udziału e imprezie rozrywkowej, itp.

Należy postulować, aby rodzice posługiwali się perswazją, a dopiero
w ostateczności stosowali sankcje odpowiednie do okoliczności, unikając jednak kar cielesnych. Niedopuszczalne jest, by kara przynosiła szkodę dziecku, a nadużycie władzy rodzicielskiej w tym względnie powinno być odpowiednio potępione.

Obowiązek posłuszeństwa nie dotyczy kwestii:

1. zmiany nazwiska,

2. zmiany imienia,

3. zgody na pobrani krwi w celach dowodowych,

4. zgody na przysposobienie.

PIECZA NAD MAJĄTKIEM DZIECKA i sprawowanie zarządu

Istotny element władzy rodzicielskiej powiązany jest z prawem reprezentacji, stanowią uprawnienia i obowiązki rodziców stosunku do majątku dziecka.

Zarząd nad majątkiem dziecka jest elementem władzy rodzicielskiej tym samym rodzice nie mogą się go zrzec ani przenieś ć na inne osoby.

W ramach zarządu nad majątkiem dziecka rodzice:

1. czynności faktyczne - dotyczące rzeczywistego zarządu (na przykład prowadzenie gospodarstwa, naprawy, remonty budynku),

2. czynności prawne - zmierzające między innymi do utrzymania majątku lub powiększania go poprzez zaciągnięcie kredytu lub sprzedaż,

3. czynności związane z reprezentowaniem dziecka przed sądami, urzędami
   i innymi organami.

W zależności od rodzaju czynności inaczej kształtują się sankcje wobec rodziców za nienależyte zarządzanie majątkiem:

1. nieprawidłowości w czynnościach faktycznych rodzą po stronie rodziców odpowiedzialność odszkodowawczą,

2. wadliwość czynności prawnych powoduje, iż czynności te będą nieważne,

3. nieprawidłowa reprezentacja dziecka wywołuje skutki w zasadzie określone tylko prawem procesowym.

Zarządzanie majątkiem dziecka wymaga podejmowania różnych decyzji.

W tej mierze rozróżnia się czynności dokonywane w ramach z zwykłego zarządu oraz czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu.

Mając na uwadze dobro dziecka oraz zabezpieczenie jego interesów przed rozrzutnością i nieprzemyślanymi decyzjami rodziców, ustawodawca przyznał im swobodę decyzyjną co do jego majątku tylko w ramach czynności zwykłego zarządu.

Zwykły zarząd majątkiem dziecka rodzice sprawują samodzielnie. Stosowne czynności w tym zakresie nie podlegają kontroli sądu. Na zwykły zarząd składają się działania służące prowadzeniu bieżących spraw związanych ze zwykłym korzystaniem
z przedmiotów należących do majątku dziecka (np. naprawy, remont budynku, wynajem lokalu itd.).

Czynności przekraczające zwykły zarząd nie są sprecyzowane, jednakże w celu ich skutecznego dokonania potrzebna jest zgoda sądu opiekuńczego. Czynność prawna dokonana bez zezwolenia sądu jest nieważna.

Działaniem przekraczającym zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka:

1. odpłatne nabycie przez dziecko składnika majątkowego o znacznej wartości,

2. rozporządzanie nieruchomością,

3. zrzeczenie się własności bardziej wartościowej rzeczy,

4. zaciągnięcie pożyczki w kwocie przekraczającej bieżące potrzeby,

5. zawarcie ugody w sprawie o dział spadku, czy zniesienie współwłasności.

Władza rodzicielska obejmuje m.in. obowiązki i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad majątkiem dziecka:

1. rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd nad majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską,

2. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonanie takich czynności przez dziecko,

3. w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub zarządzeń testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W przypadku, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, zarząd sprawuje kurator wyznaczony przez sąd opiekuńczy,

4. czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, a nadwyżkę zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny,

5. po ustaniu zarządu rodzice zobowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka.

W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje jednemu z rodziców sąd opiekuńczy może nakazać, aby ten sporządził inwentarz majątku dziecka i przedstawiła go sądowi oraz żeby zawiadamiał sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku.

Zarządowi sparowanemu przez rodziców nie podlegają:

1. zarobki dziecka (dziecko posiada swobodę rozporządzania własnymi zarobkami, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej),

2. przedmioty majątkowe oddane dziecku do swobodnego użytku,

3. przedmioty majątkowe uzyskane przez dziecko na podstawie umowy darowizny lub rozporządzenia testamentowego, jeżeli darczyńca lub spadkodawca zastrzegł, że nie będą one zarządzane przez rodziców.

REPREZENTOWANIE DZIECKA

Każde z rodziców jest przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod jego władzą rodzicielską.

Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy. W przypadku, gdy czynność prawna dotyczy sprawy istotnej, rodzice powinni wcześniej uzgodnić swoje stanowisko. Jeżeli jednak rodzice nie przestrzegają obowiązku wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach dziecka, wskutek czego dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy zobowiązany jest wydać odpowiednie zarządzenie.

W sytuacji, gdy obojgu rodzicom nie przysługuje władza rodzicielska, żadne
z nich nie może reprezentować dziecka wówczas sąd opiekuńczy ustanawia z urzędu kuratora do reprezentowania dziecka.

Zwykle jest to kurator ustanowiony do załatwienia określonej sprawy. Kuratela ustaje z chwila jej ukończenia.

W imieniu małoletniego nie mającego zdolności do czynności prawnych mogą występować tylko rodzice.

Czynność prawna dokonana przez takiego małoletniego jest bezwzględnie nieważna.

Reprezentowanie dziecka jest przyznane rodzicom jako instrument należytego wykonywania zadań rodzicielskich należących do zakresu obu rodzajów pieczy.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy ustanawia rodziców przedstawicielami ustawowymi dziecka, aby mogli skutecznie występować za dziecko w jego interesie i dla jego dobra.

Nie mogąc reprezentować dziecka, nie mogliby w ogóle wykonywać swoich obowiązków, a zwłaszcza przygotowywać je do samodzielnego życia w społeczeństwie.

Czynności dokonane przez rodziców w imieniu dziecka pociągają za sobą skutki bezpośrednio dla dziecka . Przedstawicielstwo obejmuje czynności prawne w postępowaniu przed sądami oraz przed innymi organami administracyjnymi. Czynności te dotyczą majątku dziecka oraz czynności dotyczące pieczy nad osobą dziecka.

Należy uznać za bezwzględnie nieważne czynności prawne dokonane na szkodę małoletniego ze świadomym nadużyciem władzy rodzicielskiej oraz stanowiące jeden z jej istotnych atrybutów przedstawicielstwa ustawowego dziecka, gdy kontrahent czynności
o tym wiedział lub w danych okolicznościach powinien wiedzieć.

Zakres uprawnień rodziców jako przedstawicieli ustawowych dziecka zależy od jego wieku:

1. przed ukończeniem przez dziecko 13 lat zakres reprezentacji rodziców jest najszerszy.

2. dziecko, które ukończy 13 lat ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych
   i może samo zaciągać zobowiązania i rozporządzać swoim prawem. Jednak dla skuteczności tych zobowiązań potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego.

Prawa rodziców związane z reprezentacją dziecka podlegają pewnym ograniczeniom. W związku z możliwością wystąpienia różnicy interesów zabrania reprezentowania dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej:

1. przy czynnościach prawnych między dziećmi (np. odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności jednego dziecka na rzecz drugiego, obciążenie hipoteką nieruchomości małoletniego brata dla uzyskania kredytu na zakup mieszkania dla małoletniej siostry),

2. przy czynnościach między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem (ojczymem lub macochą):

1. wyjątkiem jest tu dochodzenie należnych dziecku środków utrzymania
   i wychowania ( umowa, ugoda, roszczenia alimentacyjne) ,

2. dopuszczalna jest reprezentacja dziecka przez jednego z rodziców, jeżeli czynność polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka
   (, np. darowizna bez obciążeń).

INGERENCJA SĄDU OPIEKUŃCZEGO W SPRAWOWANIE WŁADZY RODZICIELSKIEJ

Głównym zadaniem władzy rodzicielskiej jest należyte wychowywanie dzieci. Troska o dobro dziecka stanowi motyw podstawowy przepisów o władzy rodzicielskiej. Trud sprawowania władzy rodzicielskiej powinien zmierzać do wychowania dzieci na dobrych patriotów i wartościowych członków społeczeństwa.

Rodzice nie podlegają kontroli ze strony sądu opiekuńczego.

Kontrola taka może zostać wprowadzona na skutek orzeczenia sądu. Prawo nie może w pełni rezygnować z możliwości ingerowania w sprawowanie władzy rodzicielskiej ze względu na dobro dziecka oraz dobro społeczeństwa.

Obie te przesłanki zdecydowały o konieczności przyznania sądowi opiekuńczemu określonych uprawnień w odniesieniu do sprawowanej przez rodziców władzy rodzicielskiej i wyposażenie tego sądu w stosowne środki działania:

1. zarządzenie ograniczające władzę rodzicielską,

2. zawieszenie władzy rodzicielskiej,

3. pozbawienie władzy rodzicielskiej.

ad. 1 Ograniczenie władzy rodzicielskiej

Sąd rodzinny ma możliwość ingerencji w sprawowania władzy rodzicielskiej poprzez wydawanie odpowiednich zarządzeń w celu zapobieżenia zagrożeniu dobru dziecka.

Sąd opiekuńczy wydaje z urzędu odpowiednie zarządzenia, jeżeli dobro dziecka pozostające pod władzą rodzicielską jest zagrożone.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić również w sytuacji braku bezpośredniego zagrożenia, jednak przy braku wspólności domowej dziecka z obojgiem rodziców, zwłaszcza w sytuacji konflikt między nimi uzasadnia interwencję ustawodawcy.

W wypadku, gdy dobro dziecka jest zagrożone sąd opiekuńczy wydaje następujące zarządzenia:

1. zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania
   z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania zarządzeń,

2. określenie, jakie czynności nie mogę być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądy, albo poddanie rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

3. poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,

4. skierowanie małoletniego do placówki lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dzieckiem,

5. zarządzenie umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.

Ograniczenie władzy ma zastosowanie wówczas, gdy ze strony rodziców (lub jednego z nich) dochodzi do zaniedbań w zakresie wykonywania władzy rodzicielskiej zagrażających dobru dziecka . Stosowany jest również w sytuacji, kiedy nie ma żadnego zaniedbania ze strony rodziców, ale nie mogą oni sobie poradzić z trudnościami wychowawczymi.

Brak możliwości przezwyciężenia takich trudności nie można określić jako nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej, a orzeczenie sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej nie jest środkiem represji w stosunku do rodziców, lecz środkiem ochrony dobra dziecka.

Najsurowszy spośród wszystkich zarządzeń sądu jest umieszczenie dziecka
w rodzinie zastępczej lub placówce wychowawczej. Z ograniczeniem tym wiąże się przekonanie sądu, że w danej rodzinie sytuacja wymaga interwencji o charakterze tymczasowym, że istnieją szanse na odbudowanie poprawnych stosunków w rodzinie. Zarządzenie wydane przez sąd nie stanowią represji w odniesieniu do rodziców. Jedynym ich celem jest ochrona zagrożonego dobra dziecka.

Z chwilą umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej albo placówce wychowawczej obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad nim, wychowania, oraz reprezentowania w dochodzeniu do świadczeń przeznaczonych na bieżące potrzeby należą do rodziny zastępczej albo do placówki. Inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców dziecka, którzy nie zostali jej pozbawieni.
Sąd opiekuńczy w uzasadnionych przypadkach może ograniczyć osobistą styczność
z dzieckiem.

Sąd opiekuńczy zawiadamia powiatowe centrum pomocy rodzinie, które udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w terminach określonych przez sąd, a także współpracuje z kuratorem sądowym. Sąd opiekuńczy, ze względu na okoliczności uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej, rozważy także ustanowienie nadzoru kuratora sądowego nad sposobem wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim.

Postępowanie w sprawie ograniczenia władzy rodzicielskiej jest postępowaniem nieprocesowym.

ad. 2 Zawieszenie władzy rodzicielskiej

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.

Zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.

Przeszkodą przemijająca jest „taka przeszkoda, co do której można przewidywać, że przestanie istnieć, oczywiście w czasie niezbyt odległym (...), po upływie której jeden
z rodziców, który nie mógł z tej przyczyny sprawować władzy rodzicielskiej, wraca jakby do niezmienionych stosunków w rodzinie.”

Przemijająca przeszkodą może być, np. wyjazd rodziców sprawujących władzę rodzicielską za granicę, pobyt w zakładzie leczniczym.

Przeszkoda, która ma przestać istnieć po wielu latach, stanowi przeszkodę trwałą. Różnica między tymi dwoma rodzajami przeszkód jest nieostra. W razie wątpliwości należy przeszkodę uznać za przemijającą.

Z założeń instytucji władzy rodzicielskiej wynika, że przeszkoda uzasadniająca zawieszenie władzy rodzicielskiej musi występować „po stronie rodziców”, której to rodzice przeciwstawić się nie mogą.

Przeszkoda przemijająca następuje zazwyczaj z przyczyn niezawinionych przez rodziców, np. na czas choroby, której ustąpienie można przewidzieć, wyjazd w koniecznych sprawach . Jeżeli nawet wina jednego z rodziców występuje, np. w wypadku odbywania kary pozbawienia wolności, to z reguły jest to wina pośrednia, w tym sensie, że czyn nie ma związku z zaniedbaniem władzy rodzicielskiej, chociaż stwarza potrzebę zapewnienia dziecku odpowiedniej pieczy.

Ustanie okoliczności będących przyczyną zawieszenia władzy rodzicielskiej nie powoduje samo przez się jej przywrócenia. Do przywrócenia władzy rodzicielskiej konieczne jest uchylenie przez sąd postanowienia o jej zawieszeniu, które następuje obligatoryjnie, po ustaniu przyczyny powodującej jego wydanie.

ad. 3 Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Najsurowszy sposób ingerencji sądu opiekuńczego w sferę sprawowania władzy rodzicielskiej, polega on bowiem na tym, że rodzice tracą całkowicie tę władzę rodzicielską.

Powinno być stosowane dopiero wówczas, gdy ingerencja w łagodniejszej formie nie przyniosła oczekiwanego skutku lub, gdy ze względu na okoliczności rozpatrywanej sprawy, byłaby bezcelowa.

Pozbawienie władzy nie ma charakteru generalnego, lecz odnosi się do określonego dziecka. Może więc być określone co do niektórych dzieci, jeżeli co do pozostałych , stan faktyczny takiego rozstrzygnięcia nie wymaga, np. gdy mąż sprawuje
z wilka starannością władzę rodzicielską względem wspólnego dziecka małżonków, zaniedbuje zaś swe obowiązki co do dziecka żony, które przysposobił.

Przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej:

1. wystąpiła trwała przeszkoda uniemożliwiająca należyte sprawowanie władzy rodzicielskiej (np. nieuleczalna choroba psychiczna),

2. rodzice nadużywają swojej władzy (np. karcąc dziecko w sposób zagrażający fizycznemu i duchowemu zdrowiu dziecka, zmuszając dziecko do pracy nie odpowiadającej jego uzdolnieniom lub zdrowiu, skłaniając dziecko do popełnienia przestępstwa, prowadzenia niemoralnego trybu życia, wywierają szczególnie ujemny wpływ na dziecko, itp.),

3. rażące zaniedbywanie obowiązków przez rodziców, przez co naruszają dobro dziecka (np. głodzenie dziecka, tolerują złe prowadzenie się dziecka, oddawanie się pijaństwu, prostytucji lub działalności przestępczej, porzucają dziecko,
   w sposób zawiniony nie wywiązują się z obowiązku alimentacyjnego względem dziecka),

4. w sytuacji, gdy mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny uzasadniające umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Przeszkoda trwała to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas, nie dający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długi okres, z reguły wieloletni, np.: zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy, jego wyjazd na stałe albo na czas nie określony za granicę, połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie w więzieniu na wiele lat, umieszczenie w zakładzie leczniczym z powodu nieuleczalnej choroby.

Trwała przeszkoda może także wystąpić, gdy rodzice przebywają razem z dzieckiem, ale np. z powodu bardzo ciężkiej choroby przewlekłej w ogóle nie są w stanie wykonywać władzy rodzicielskiej.

Następstwem pozbawienia władzy rodzicielskiej jest wygaśniecie wszelkich praw
i obowiązków rodziców, należących do treści władzy rodzicielskiej.

Wygasają atrybuty władzy w zakresie pieczy nad osobą dziecka, w tym wychowania i kierowania nim, zarządu majątkiem dziecka oraz jego reprezentowania. Oznacza to zarazem ustanie możliwości realizowania przez rodziców uprawnień (lub obowiązków) we wszystkich wypadkach, w których owa realizacja jest ściśle związana
z przysługiwaniem władzy rodzicielskiej lub kompetencją przedstawicielstwa ustawowego.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie powoduje:

1. ustania innych obowiązków i uprawnień rodziców wobec dziecka, które im z tytułu stosunku rodzicielskiego przysługują (nadal zachowują potencjalne prawo do alimentów od dziecka, w razie wcześniejszej śmierci dziecka dziedziczą po nim - chyba, że uznani zostali za niegodnych dziedziczenia),

2. dziecko również zachowuje względem rodziców pozbawionych władzy rodzicielskiej pełne prawo do alimentacji, dziedziczenia,

3. obie strony zachowują prawo do osobistej styczności (jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. Zakaz osobistej styczności obejmuje zakaz widywania się oraz pośrednie formy komunikowania się z dzieckiem, np. za pomocą korespondencji, telefonicznie itp.).

Władza rodzicielska może zostać przywrócona, kiedy ustaną przyczyny jej pozbawienia i jeżeli sąd uzna za celowe takie rozstrzygnięcie.

Niemożliwe jest przywrócenie władzy rodzicielskiej w przypadku, gdy dziecko zostanie przysposobione (do przysposobienia nie potrzeba zgody rodziców, którym władza rodzicielska nie przysługuje). Warto dodać, że po przysposobieniu dziecka rodzice tracą prawo do dochodzenia w przyszłości świadczeń alimentacyjnych od niego w przypadku powstania takiej potrzeby na skutek niezdolności do pracy lub starości.

Przywrócenie władzy rodzicielskiej zależy od uznania sądu. Sąd kierując się dobrem dziecka może w konkretnym przypadku uznać, że rodzice nie zasługują na to, by przysługiwała im władza rodzicielska.

W sprawach o zawieszenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej właściwy jest sąd opiekuńczy. Jednak o zawieszeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej może orzec również sąd w wyroku rozwodowym lub unieważniającym małżeństwo a także
w orzeczeniu separacji.

2

---