I Gwarancje ubezpieczeniowe

Jedną z cech charakterystycznych ubezpieczeń finansowych jest fakt, że to samo ryzyko może zostać przyjęte przez zakład ubezpieczeń na drodze zastosowania różnych produktów ubezpieczeniowych. Najlepszym tego przykładem są gwarancje handlowe. Zabezpieczają one bowiem spłatę należności, podobnie jak ubezpieczenia kredytu kupieckiego. Inny jest oczywiście stosunek prawny łączący strony, inny charakter mają zobowiązania zakładu ubezpieczeń, jednakże rodzaj ryzyka przeniesiony na ubezpieczyciela pozostaje zbliżony.

Celem wystawienia gwarancji jest obok zabezpieczenia interesu wierzyciela potwierdzenie wiarygodności dłużnika, przez co zyskuje on w oczach wierzyciela. Ponadto do zalet gwarancji zaliczyć należy: pewność i efektywność, łatwość wyegzekwowania i szybkość uzyskania świadczenia przez beneficjenta od zakładu ubezpieczeń oraz praktycznie nieograniczona podaż usług gwarancyjnych przez jeden zakład ubezpieczeń. Ich pojawienie się było z jednej strony reakcją na silne zapotrzebowanie rynku na tego rodzaju zabezpieczenia, a z drugiej reakcją na ograniczoną reglamentację gwarancji bankowych.

Zauważalne jest podobieństwo funkcji ubezpieczenia i gwarancji ubezpieczeniowej, które odzwierciedlają się w ogólnej zasadzie odpowiedzialności gwarancyjnej zakładu ubezpieczeń. Przy ubezpieczeniu mamy do czynienia z zabezpieczeniem przed wystąpieniem szkody, natomiast przy gwarancji dochodzi do zabezpieczenia na wypadek nastąpienia określonego rezultatu w wyniku niewykonania lub niewłaściwego wykonania świadczenia przez dłużnika. Wykorzystanie gwarancji możliwe jest w sytuacjach, gdy pozycja kredytodawcy wobec dłużnika jest na tyle silna, że może on wymagać od niego przedstawienia stosownego zabezpieczenia. Jeżeli dłużnik nie jest skłonny udzielić go w formie pieniężnej, może to uczynić poprzez wprowadzenie osoby trzeciej zabezpieczającej w jego imieniu interes wierzyciela. Do takiej formy zabezpieczenia można zaliczyć gwarancję zapłaty wierzytelności handlowych. Jest ona zobowiązaniem abstrakcyjnym, tzn. niezależnym od umowy o dokonanie wzajemnych świadczeń między zleceniodawcą a beneficjentem gwarancji.

Praktyka gwarancji ubezpieczeniowych, rozpowszechniona w wielu krajach, pojawiła się także w Polsce. Początkowo pewne wątpliwości budziła dopuszczalność udzielania gwarancji ubezpieczeniowych na tle przepisów normujących działalność ubezpieczeniową. Gwarancja ubezpieczeniowa, stanowiąca gwarancję wykonania zobowiązania, jest pojęciem nienazwanym. Ani ustawa o działalności ubezpieczeniowej, ani kodeks cywilny, nie zawierają szczegółowych uregulowań dotyczących tego zagadnienia. Przyjmuje się jednak, że jest ona dopuszczalna na podstawie zasady swobody zawierania umów (art. 353¹ k.c. oraz art. 391 i 393 k.c.). Z drugiej strony udzielenie gwarancji, mimo wyrażenia podmiotowej zgody dla zakładu ubezpieczeń przez ustawodawcę na ich ustanawianie, stoi w sprzeczności
z ustawowym zakazem prowadzenia przez ubezpieczyciela działalności gospodarczej innej niż ubezpieczeniowa i z nią związanej. Pojawiające się wątpliwości rozwiał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1996 r. (Nr II CRN 38/96), w którym stwierdza się, iż „przedmiotem działalności ubezpieczeniowej prowadzonej przez zakłady ubezpieczeń i reasekuracji na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej może być także udzielanie przez te zakłady gwarancji samoistnych, nieodwołalnych, bezwarunkowych i płatnych na pierwsze żądanie”. Wyrok ten ma olbrzymie znaczenie dla praktyki polskich zakładów ubezpieczeń, gdyż wspomniana wyżej ustawa nie zawiera żadnych przepisów dotyczących stosowania tego instrumentu finansowego.

Wątpliwości pojawiają się jednak nadal w dwóch kwestiach: treści modelowej umowy gwarancji ubezpieczeniowej oraz jej powiązania z umową ubezpieczenia. Pierwszy problem łączy się z brakiem ustawowej regulacji umowy gwarancji ubezpieczeniowej,
a także ogólnego unormowania umów tego rodzaju w prawie cywilnym.

Ogólnie terminem gwarancja określa się rodzaj zobowiązania umownego zaciągniętego przez osobę, która występuje w roli gwaranta wobec beneficjenta gwarancji do określonego zachowania się na wypadek, gdyby oczekiwane przez tego beneficjenta zdarzenie nie nastąpiło. Daje to pewność wierzycielowi, że jego roszczenia zostaną zaspokojone. Tak więc wystawienie gwarancji stanowi potwierdzenie wiarygodności dłużnika.

Mechanizm funkcjonowania gwarancji ubezpieczeniowej

Wystawienie gwarancji nie zwalnia dłużnika z odpowiedzialności za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania. Jeżeli nawet dochodzi do wypłaty z tytułu gwarancji, gwarant może zażądać od dłużnika zwrotu wypłaconych kwot. Dodatkowo wierzyciel może mieć nadal roszczenie do dłużnika, chociażby z tego tytułu, że gwarant pokrył tylko część szkody. Można więc powiedzieć, że z punktu widzenia odpowiedzialności dłużnika wystawienie gwarancji nie daje mu żadnych korzyści, gdyż nie następuje transfer tej odpowiedzialności na gwaranta, tak jak na przykład w umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Odpowiedzialność gwaranta nie ma charakteru odszkodowawczego, lecz wyraża się obowiązkiem zapłaty uzgodnionej sumy gwarancyjnej. Świadczenie to nie polega więc na naprawieniu szkody i nie zależy od jej rozmiarów.

Gwarant, określając w tekście gwarancji zapłaty wierzytelności handlowych zakres swojej odpowiedzialności, odwołuje się do zaciągniętego przez kupującego w umowie sprzedaży zobowiązania do zapłaty za dostarczony towar lub usługę. Zobowiązanie dłużnika, a przez to gwaranta, ma charakter czysto pieniężny i odpowiada w zależności od szczegółowych zapisów gwarancji kwocie nieuiszczonych płatności za dostarczone dobro, ewentualnie wraz z należnościami ubocznymi. Najczęściej suma gwarancyjna pokrywa w 100% należności dostawcy wobec konkretnego odbiorcy, wynikające z wystawionych faktur, albo - patrząc na zagadnienie pod innym kątem - możliwości zadłużenia się kupującego ograniczone są wysokością złożonej gwarancji. Tekst gwarancji podlega negocjacjom pomiędzy beneficjentem a gwarantem, często za pośrednictwem zobowiązanego. Z tego też powodu na rynku polskim i międzynarodowym mamy do czynienia z różnymi tekstami gwarancji. Obowiązujące prawo nie wprowadza żadnych nakazów czy ograniczeń co do tekstu gwarancji zapłaty wierzytelności handlowych. Problemem, z jakim spotykają się zakłady ubezpieczeń, jest brak zrozumienia ze strony wnioskodawców, jak mocno ten element wpływa na ponoszone ryzyko. Traktują oni warunki i wymogi ubezpieczyciela dotyczące akceptowalnego tekstu gwarancji jako dowód ich nierynkowego podejścia do potrzeb klienta i braku innowacyjności. Jednakże doświadczenia rynkowe wskazują, iż możliwe są wezwania do zapłaty z tytułu wydanej gwarancji w sytuacji trwającego sporu lub nawet w sytuacji oczywistego nieistnienia niewykonanych zobowiązań. Można nawet powiedzieć, iż gwarancje tego typu są często nadużywane przez beneficjentów jako środek rozwiązywania sporów czy dyscyplinowania dłużników. Jednocześnie zakład ubezpieczeń nie może uzależnić ważności gwarancji od zapłacenia składki, ponieważ zachowuje ona swoją ważność nawet wówczas, gdy dłużnik nie zapłacił za nią umówionej ceny. Ubezpieczyciel nie może zatem w tej sytuacji odwołać gwarancji. Gwarant powinien więc zadbać o to, żeby dokument gwarancyjny został wydany po otrzymaniu zapłaty oraz dostarczeniu przez zobowiązanego odpowiednich zabezpieczeń gwarancji. Tak więc zaostrzona w gwarancji odpowiedzialność towarzystwa ubezpieczeniowego również za szkody spowodowane winą umyślną i rażącym niedbalstwem ubezpieczającego, odbiega od tradycyjnej, uzależnionej od powstania szkody, spowodowanej wypadkiem o cechach losowości i niepowtarzalności.

Zakłady ubezpieczeń negocjując zapisy wydanej gwarancji działają więc nie tylko w swoim interesie, ale również w interesie ich klientów. Zobowiązani są oni przecież na podstawie zawartych umów o gwarancje do zwrotu ubezpieczycielowi wypłaconych kwot, nawet w opisanych wcześniej sytuacjach. Dzięki tego typu działalności zakładów ubezpieczeń wnioskodawcy uzyskują dodatkową usługę, której istnienia często nawet nie zauważają. Jest nią profesjonalna analiza proponowanych zapisów nie tylko tekstu gwarancji, ale też kontraktu będącego źródłem zabezpieczonego zobowiązania.

Zadanie do wykonania:

Wymień o omów poszczególe rodzaje gwarancji ubezpieczeniowych.

II Ubezpieczenie kredytu kupieckiego

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego na rynku, który cechuje przewaga strony podażowej

Z tego typu transakcją mamy do czynienia, gdy z tytułu łączącego strony stosunku prawnego każda z nich ma spełnić świadczenie na rzecz drugiej, przy czym ustalone terminy spełnienia świadczenia są różne. W efekcie jedna strona stosunku musi wcześniej świadczyć na rzecz drugiej, a następnie oczekiwać na świadczenie wzajemne drugiej strony. Podmiot, który spełnia swe świadczenie wcześniej, nazywany jest kredytodawcą, natomiast podmiot, którego świadczenie ma być spełnione później - kredytobiorcą.

Ubezpieczenie kredytu kupieckiego może stanowić środek poprawy istniejących zasad kredytowania odbiorców, zabezpiecza przed zbyt dużymi stratami z nich wynikającymi, nie jest jednak w stanie zastąpić racjonalnych procedur kredytowych.
W praktyce rządzi się następującymi zasadami:

• zasadą współpracy między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczonym, która jest warunkiem fundamentalnym i pozwala na długofalową, korzystną dla obu stron działalność,

• zasadą partycypowania ubezpieczonego w ryzyku: ubezpieczony powinien zawsze ponosić część ryzyka, a odszkodowanie nigdy nie powinno równać się sumie faktury, zaś w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego powinno być zredukowane o procent pozostawiony na ryzyku własnym ubezpieczającego, którego nie może on ubezpieczyć. Udział własny powinien przekraczać wysokość przypuszczalnego zysku kredytodawcy, aby go zainteresować właściwym przebiegiem transakcji kredytowej,

• zasadą gwarantowania ostatecznego rezultatu: zakład ubezpieczeń nie powinien gwarantować zapłaty w terminie płatności określonym w umowie, lecz tylko ostateczny rezultat transakcji kredytowej, zaś ewentualna płatność ze strony ubezpieczyciela pojawia się wówczas gdy zostaną wykorzystane pozostałe możliwości nacisku na dłużnika,

• zasadą okresu karencji między zaistnieniem wypadku ubezpieczeniowego
  a powstaniem roszczenia o odszkodowanie − co ma na celu upewnienie się zakładu ubezpieczeń, że należność jest definitywnie stracona, jest ona w sposób ścisły powiązana z zasadą gwarantowania ostatecznego rezultatu,

• zasadą dobrej informacji - przed przyjęciem do ubezpieczenia zakład ubezpieczeń powinien zasięgnąć informacji o kredytobiorcach z kilku niezależnych źródeł, które powinny pozwolić na określenie górnej granicy pokrycia ich zdolności kredytowej. Dopiero po analizie ryzyka zakład ubezpieczeń może podjąć informacje czy dane ryzyko może zostać przyjęte
  i w jakiej wysokości,

• zasadą selekcji ryzyk - zakład ubezpieczeń zastrzega sobie prawo selekcji zarówno ubezpieczonych, ryzyka i jego wielkości, jednocześnie narzucając ubezpieczającemu warunek ubezpieczenia całego obrotu lub jego części według określonego kryterium. Oznacza to ograniczenie możliwości wyboru przez kredytodawcę transakcji zagrożonych większym ryzykiem. Działanie takie ma nie dopuścić do antyselekcji ryzyka,

• zasadą stałego monitoringu ryzyka - zakład po przyjęciu kredytu do ubezpieczenia powinien prowadzić stałą kontrolę nad ryzykiem. Aby to było możliwe już w umowie ubezpieczenia powinien zagwarantować sobie prawo do otrzymywania informacji istotnych z punktu widzenia zmian wielkości ryzyka w trakcie jej trwania. Konsekwencją tych zmian może być zmiana warunków zawartej umowy w trakcie jej trwania,

• zasadą braku powiązań dostawcy z kredytobiorcą - co ma na celu eliminowanie potencjalnych oszustw ze strony kredytodawcy i kredytobiorcy,

• zasadą ubezpieczania transakcji standardowych - nie odbiegających od powszechnie przyjętych na rynku.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele klasyfikacji ubezpieczeń kredytów uwzględniających różne kryteria ich podziału. Mogą być one rozumiane bardzo szeroko,
a do najczęściej spotykanych zalicza się geograficzne pochodzenie kredytobiorcy, rodzaj ryzyka, rodzaj ubezpieczanego kredytu oraz moment wysłania towarów w kredycie kupieckim.

Klasyfikacja według geograficznego pochodzenia kredytobiorcy dzieli ubezpieczenia kredytu na krajowe i zagraniczne zwane również eksportowymi. Pośrednio jest ona związana z podziałem na ryzyka handlowe i niehandlowe, a w nomenklaturze rynkowej używa się również pojęć ryzyka komercyjne i niekomercyjne. Kryterium tego podziału jest przyczyna powstania ryzyka. Jeżeli leży ona po stronie kupującego
i związana jest z zawartą transakcją, mamy do czynienia z ryzykiem handlowym (komercyjnym). W przeciwnym wypadku mówimy o ryzyku niehandlowym (niekomercyjnym). Podział ten nie zawsze jest w pełni trafny, gdyż granice pomiędzy tymi grupami wraz ze zmianami gospodarczymi i politycznymi zachodzącymi na świecie są dość płynne.

Zakłady ubezpieczeń oferujące ubezpieczenia kredytu formułują warunki umów zgodne
z własną polityką w tym zakresie. Jednak rozwiązania umowne stosowane przez różnych ubezpieczycieli są w zasadzie podobne, stąd treść umów nie stanowi pola, na którym rozgrywa się walka konkurencyjna. Produkt najczęściej obejmuje:

• ubezpieczenie należności,

• podstawowe informacje o sytuacji kontrahenta zagranicznego, co jest o tyle ważne, że zainteresowani bardzo często nie mają możliwości pozyskania takich informacji, a jeżeli takowe się pojawiają to koszty ich pozyskania mogą być nadmierne,

• prowadzenie przez zakład ubezpieczeń postępowania windykacyjnego
  i regresowego (w przypadku powstania szkody),

• dodatkowo jest pomocny w kształtowaniu własnej polityki kredytowej, często ułatwia również uzyskanie kredytu bankowego.

Ubezpieczenie z reguły nie obejmuje odsetek, kar umownych, opłat manipulacyjnych
i innych należności dodatkowych.

W zależności od ogólnych warunków ubezpieczenia umowa może być zawarta
w kilku wariantach:

• dostawca zawiera umowę na swoją rzecz i ubezpiecza należności przysługujące mu od wszystkich kontrahentów,

• dostawca zawiera umowę na swoją rzecz i ubezpiecza należności przysługujące mu od kilku wybranych kontrahentów, często wyselekcjonowanych według określonego kryterium,

• ubezpieczana jest pojedyncza transakcja kredytowa (przez wierzyciela lub dłużnika).

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego od ryzyka handlowego na rynku, który cechuje przewaga strony popytowej

Przedstawiony mechanizm zawierał cechy zarówno klasycznego ubezpieczenia kredytu kupieckiego, jak i gwarancji zapłaty wierzytelności, można więc go było nazwać ubezpieczeniem gwarancyjnym. Występuje w przypadku dóbr i usług charakteryzujących się przewagą strony popytowej, zatem w obecnych gospodarkach zapotrzebowanie na umowy ubezpieczenia o takiej konstrukcji raczej nie występuje. Nie zawsze zabezpieczają one interes kredytodawcy zgodnie z jego oczekiwaniami. Może być on dotknięty sankcjami za niewłaściwe wykonanie umowy ubezpieczenia przez kredytobiorcę, np. może nie otrzymać odszkodowania, ponieważ kredytobiorca podał niezgodne z prawdą informacje, o które ubezpieczyciel zapytywał we wniosku o ubezpieczenie. Na właściwe wykonanie obowiązków ubezpieczającego kredytodawca ma niewielki wpływ, dlatego też ta forma ubezpieczenia jest ryzykowna dla kredytodawcy, ponosi on bowiem negatywne skutki nie swoich uchybień.

Odszkodowanie ubezpieczeniowe w przypadku ubezpieczenia kredytu kupieckiego najczęściej jest wypłacane gdy:

• zostanie ogłoszona upadłość dłużnika,

• zostanie wszczęte postępowanie układowe z dłużnikiem,

• bezskutecznie zakończy się egzekucja należności kredytowych przeciwko majątkowi dłużnika;

• nastąpi przewlekła zwłoka dłużnika w zapłacie należności.

O trwałej niewypłacalności kredytobiorcy mogą świadczyć zdefiniowane
w umowie ubezpieczenia wypadki. W ubezpieczeniu kredytu krajowego wypadki takie dzielą się na dwa rodzaje. Pierwszy z nich to określone zdarzenie prawne potwierdzające niewypłacalność dłużnika, np. ogłoszenie upadłości dłużnika, wszczęcie postępowania układowego na wniosek dłużnika, brak majątku dłużnika powodujący bezskuteczność egzekucji roszczenia kredytodawcy, likwidacja przedsiębiorstwa dłużnika.Drugi natomiast stanowią zdarzenia faktycznie polegające na pozostawieniu dłużnika w długotrwałej zwłoce w regulowaniu płatności za dostarczone mu w kredycie towary bądź usługi.

Obok ubezpieczeń kredytów w obrocie krajowym funkcjonują ubezpieczenia kredytów w obrocie międzynarodowym tzw. ubezpieczenia eksportowe. Mechanizmy funkcjonowania w obu przypadkach są podobne. Płaszczyzna porównań z punktu widzenia przydatności obu rodzajów ubezpieczeń, zarówno krajowych jak i eksportowych jest mało miarodajna. Uzależniona jest od specyfiki działalności i docelowych rynków zbytu potencjalnych zainteresowanych. Ubezpieczenia związane z finansowaniem eksportu, podobnie jak i pozostałe rodzaje ubezpieczeń finansowych, odznaczają się licznymi specyficznymi cechami. Źródło ryzyka, które przyjmuje zakład ubezpieczeniowy, tkwi w procesach ekonomicznych lub politycznych, rzadziej losowych, dlatego ryzyko to nie daje się mierzyć metodami statystycznymi. Zakłady ubezpieczeń oferujące ten typ produktów ubezpieczeniowych muszą nieustannie śledzić i prognozować zmiany koniunktury gospodarczej dla poszczególnych rynków czy nawet pojedynczych branż, gdyż zjawiska gospodarcze nie przebiegają we wszystkich branżach jednakowo. Jednocześnie przy realizacji transakcji eksportowych przedsiębiorstwa napotykają na zagrożenia, z którymi nie mają do czynienia na rynku krajowym, a ponadto korespondencja i dokumentacja prowadzone są z reguły w języku obcym, często na podstawie obcego prawa. Dodatkowo mimo iż istnieje możliwość prowadzenia obrotu zagranicznego w polskich złotych, w rzeczywistości większość polskiego eksportu denominowana jest w głównych walutach światowych, a więc przedsiębiorstwo nastawione jest również na ryzyko walutowe.

Celem ubezpieczenia kredytu eksportowego jest udzielanie krajowym podmiotom gospodarczym ochrony na wypadek strat poniesionych w trakcie realizacji kontraktu, mogących powstać zarówno przed, jak i po wysyłce towarów lub realizacji usług poza granicami kraju. Ochrona ubezpieczeniowa obejmuje szkody poniesione przez ubezpieczającego w wyniku niemożności wykonania kontraktu eksportowego bądź
w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania kontraktu przez kontrahenta zagranicznego.

Ponieważ odraczanie płatności za wyeksportowany towar stało się normą na międzynarodowym rynku, państwa o największym potencjale eksportowym uznały potrzebę interwencji tam, gdzie rynek niewystarczająco zabezpiecza interesy eksporterów. W związku z powyższym obok ubezpieczycieli komercyjnych, którzy traktują często ubezpieczenia kredytów eksportowych jako jeden z wielu obszarów swojej działalności,
w większości krajów rozwiniętych gospodarczo funkcjonują ubezpieczyciele ze wsparciem aparatu państwowego. Polityka państwa w znacznej mierze, dzięki uregulowaniom ustawowym, ma za zadanie tworzyć dogodne warunki dla rozwoju systemu finansowego
i ubezpieczania kontraktów eksportowych. Doświadczenia większości wysoko rozwiniętych krajów europejskich wskazują, że zainwestowane w rozwój ubezpieczeń środki przynoszą gospodarce kraju wymierne efekty w postaci wzrostu wymiany międzynarodowej oraz w dużym stopniu przyczyniają się do ustabilizowanego wzrostu gospodarczego. Polska gospodarka nie ma raczej charakteru proeksportowego, a krajowi przedsiębiorcy często nie wierzą w skuteczność systemu wspierania eksportu ze środków publicznych, wskazując że działania instytucji promujących eksport nie są ze sobą powiązane.

W Polsce zadania związane z promocją eksportu przejęła na siebie powołana
z inicjatywy państwa Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. Głównym celem jej działania jest wspieranie ubezpieczeniami i gwarancjami eksporterów i instytucji finansujących eksport krajowych produktów i usług, poprzez tworzenie przyjaznego im klimatu oraz sprawną i elastyczną działalność dostosowaną do ich potrzeb.

Z punktu widzenia kapitału prywatnego istnieje granica, poza którą nie chce się on angażować, z powodu wysokiego ryzyka. Powstaje więc pewna luka, którą stara się wypełnić administracja rządowa, odpowiedzialna za wspomaganie eksportu. Jednakże działalność wspierana przez państwo jest ograniczana przez rządy ze względu na rosnące możliwości międzynarodowego rynku reasekuracyjnego. Tak więc rola państwa na polu ubezpieczeń finansowych w przyszłości stopniowo będzie maleć, zwłaszcza w zakresie ryzyk pokrywanych przez prywatnych ubezpieczycieli, a konkurencja na rynku będzie stawiała większe wymagania.

Wśród regulacji dotyczących wspierania przez państwo działalności eksportowej kluczowe znaczenie ma ustawa z 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych. Ponieważ stronami umowy ubezpieczenia są ubezpieczający oraz Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A., Skarb Państwa nie uczestniczy w tej umowie.

Schemat funkcjonowania ubezpieczenia kredytu kupieckiego w obrocie międzynarodowym

Ubezpieczający nie ma żadnego roszczenia do Skarbu Państwa z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia. Gwarancja Skarbu Państwa udzielana jest wyłącznie Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. na wypadek niedoboru środków na wyodrębnionym rachunku, z którego wypłacane są odszkodowania. W razie takiego niedoboru ustawa przewiduje wszczęcie mechanizmu gwarancji Skarbu Państwa, a gwarancje te mogą mieć dwojaki charakter:

• kredytu bankowego poręczonego przez Ministra Finansów,

• pożyczki ze środków budżetu państwa, która w uzasadnionych przypadkach może być umorzona.

Ponieważ ubezpieczenia gwarantowane mogą spowodować nadmierne obciążenie budżetu państwa, to zachodzi konieczność corocznego limitowania zobowiązań Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. w ustawie budżetowej. Z jednej strony jest to limit, którego nie mogą przekroczyć łączne zobowiązania Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. z tytułu ubezpieczeń gwarantowanych oraz gwarancji ubezpieczeniowych. Drugi limit dotyczy natomiast przewidywanych na dany rok wypłat ze środków budżetu państwa z tytułu pożyczek dla Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. oraz poręczeń kredytów zaciąganych przez Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. Przekroczenie tych limitów nie ma jednak wpływu na ważność zaciągniętych zobowiązań wobec ubezpieczających i beneficjentów gwarancji.

Warunkiem objęcia ochroną ubezpieczeniową danej transakcji eksportowej
w ramach ubezpieczeń gwarantowanych jest krajowy charakter towaru lub usługi. Uwzględnia się w nim udział procentowy składników zagranicznych w tzw. produkcie finalnym. Ustalono go na maksymalnym poziomie do 50%, przy jednoczesnym dopuszczeniu wyjątków od tej zasady (do 60% dla wyrobów farmaceutycznych, do 80% dla systemów komputerowych, elektroniki i teletechniki, do 90% dla usług budowlanych). Wartość składników pochodzenia zagranicznego nie obejmuje:

• surowców i półfabrykatów pochodzących z importu, użytych do produkcji produktu finalnego, które nie są wydobywane i wytwarzane w kraju,

• wynagrodzenia krajowego przewoźnika, gdy na przewożony ładunek wydano polski dokument przewozowy, zgodnie z obowiązującymi zasadami,

• składki ubezpieczeniowej z tytułu ubezpieczenia towaru stanowiącego przedmiot eksportu, jeżeli ubezpieczycielem jest podmiot posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

• kosztów transportu wykonywanego przez przewoźnika innego niż krajowy, jeżeli eksporter złoży zaświadczenie ministra właściwego do spraw transportu, stwierdzające niemożność skorzystania z usług przewoźnika krajowego.

Przedmiot i zakres ubezpieczenia

Przedmiotem ubezpieczenia kredytu kupieckiego są potencjalne straty majątkowe wywoływane u kredytodawców, z powodu nieotrzymania od kredytobiorców,
w sytuacjach określonych w umowie ubezpieczenia, należności za udzielony kredyt. Ubezpieczenie to dotyczy zatem wierzytelności przysługujących sprzedającemu od nabywcy towarów lub usług. Wierzytelność taka wynika z umowy kupna-sprzedaży łączącej sprzedawcę i kupującego albo z umowy o świadczenie usługi zawartej między wykonawcą usługi a jej nabywcą. Z rachunkowego punktu widzenia po stronie sprzedającego powstaje należność od nabywcy, dlatego też w przypadkach tych możliwe jest stosowanie określenia ubezpieczenie należności. Faktem jest, że obok ubezpieczenia kredytu przedsiębiorcy mają do wyboru szereg instrumentów umożliwiających zabezpieczenie płatności, jednak nie zawsze okazują się one skuteczne.

Na szkodę, jaką ponosi sprzedający w wyniku uchybienia kupującego w zapłacie ceny za wydaną rzecz lub wykonaną usługę składa się strata oraz utracone korzyści. Zgodnie bowiem z art. 361§2 k.c., naprawienie szkody obejmuje straty, jakie poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody nie wyrządzono. Nie odpowiada on natomiast za szkodę, jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jeżeli jednak, wskutek zwłoki dłużnika, świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. W przypadku świadczeń pieniężnych, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi; jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Powyższe przepisy prawne mają zastosowanie jedynie w takiej sytuacji, gdy strony umowy nie uregulowały inaczej odpowiedzialności z tytułu nienależytego wykonania umowy.

Umowa ubezpieczenia kredytu kupieckiego jest odrębną umową w stosunku do umowy łączącej kredytodawcę z kredytobiorcą, wobec czego zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę poniesioną przez kredytodawcę mogą odbiegać od zasad odpowiedzialności dłużnika (kredytobiorcy) za tę szkodę. Jeżeli szkoda w ogóle nie powstała nie ma przedmiotu ubezpieczenia, ale może zaistnieć również taka sytuacja,
w której szkoda po stronie kredytodawcy powstała, ale kredytobiorca nie ponosi za nią odpowiedzialności, np. udowodni, że dochował należytej staranności wykonując zobowiązanie (np. złożył polecenie przelewu w banku, natomiast kredytobiorca nie otrzymał zapłaty w wyniku bankructwa banku). Wtedy od treści umowy ubezpieczenia zależy, czy należne będzie odszkodowanie z tej umowy.

Zakres podmiotowy ubezpieczenia obejmuje wszystkich odbiorców w kraju i za granicą zaakceptowanych przez ubezpieczyciela, z którymi ubezpieczający realizuje sprzedaż
z odroczonym terminem płatności. Z zakresu ochrony najczęściej wyłączone są podmioty nie podlegające prawu upadłościowemu oraz podmioty z krajów, które wyłączone są
z odpowiedzialności Ubezpieczyciela.

Przedziały czasowe

Ubezpieczenie należności podobnie jak większość produktów z zakresu ubezpieczeń finansowych cechuje swoista specyfika, objawiająca się w praktyce przesunięciem w czasie okresu ubezpieczenia i okresu odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Okres ubezpieczenia rozumiany jest jako okres, w którym realizowana jest sprzedaż podlegająca ubezpieczeniu, najczęściej jest to okres 12 miesięcy. Tak więc należności z tytułu sprzedaży dokonanej w ostatnim dniu okresu ubezpieczenia obejmowane są ochroną, pomimo tego, że termin ich płatności przypada na czas, w którym zawarta wcześniej umowa ubezpieczenia może już nie obowiązywać, tak więc okres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń istotnie się wydłuża. Uzależniony jest on od maksymalnego dopuszczalnego okresu kredytowania.

Przedziały czasowe w ubezpieczeniu kredytu kupieckiego

Należy zwrócić szczególną uwagę na możliwe opóźnienie w płatności, nie skutkujące koniecznością informowania Towarzystwa o braku płatności. W większości wypadków wynosi ono do 60 dni, licząc od pierwotnego terminu płatności

W praktyce mogą wystąpić takie sytuacje, w których okres ochrony ubezpieczeniowej pokrywa się z okresem odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń. Nie jest wówczas ważne kiedy powstaje należność, ale kiedy powstaje szkoda z jej tytułu.

Zasady ustalania sum ubezpieczenia i wysokości składek

W umowie ubezpieczenia należności nie ma precyzyjnie określonej jednej sumy ubezpieczenia. Na ogół każdy kredytobiorca ma wyznaczany odrębny limit kredytowy podlegający ubezpieczeniu. Może to być limit wyznaczany po indywidualnej ocenie wiarygodności konkretnego kredytobiorcy albo limit ustalany z pominięciem tej oceny określany mianem limitu automatycznego w przypadku tzw. „klienta nienazwanego”. Limit kredytowy oznacza maksymalną kwotę kredytu kupieckiego udzielonego przez ubezpieczającego jego dłużnikowi, bez względu na liczbę wystawionych faktur
i pojedynczych dostaw. Kwota limitu kredytowego ustalana jest indywidualnie dla każdego dłużnika przez ubezpieczyciela na wniosek ubezpieczającego. Można zatem mówić o dwóch limitach kredytowych: wewnętrznym, ustalanym w oparciu o procedury kredytowe kredytodawcy oraz ubezpieczeniowym, który wyznacza wysokość należności obejmowanych ubezpieczeniem, przy czym sprzedaż po cofnięciu lub anulowaniu limitu, czy po jego przekroczeniu odbywa się wyłącznie na ryzyko ubezpieczającego.

Limit kredytowy, ustalony przez ubezpieczyciela ma przeważnie charakter odnawialny,
a należności obejmowane są nim w kolejności ich powstawania. Jego wysokość uzależniona jest od wyniku przeprowadzonej oceny kredytobiorcy. Ubezpieczyciel uwzględnia przede wszystkim ryzyko transakcji z danym podmiotem, i w mniejszym stopniu plany sprzedaży ubezpieczającego sprzedawcy, a właśnie założenia dotyczące wartości sprzedaży często są głównym wyznacznikiem dla wysokości limitów kredytowych proponowanych przez ubezpieczającego. W sytuacji gdy wcześniejsze należności zostają spłacone, wówczas kolejne według kolejności powstawania mogą wypełniać przyznany limit. Niższy od wnioskowanego poziom limitu kredytowego lub zupełny brak jego akceptacji, to dla kredytodawcy wyraźny sygnał, że współpraca z kontrahentem obarczona jest wyższym poziomem ryzyka. Wymaga ona zatem ponownej analizy pod kątem możliwości współpracy, a tym samym analizy procedury kredytowej, która w takim przypadku powinna zostać zaostrzona. Tak więc limit kredytowy w praktyce spełnia podwójną funkcję. Z jednej strony określa, na podstawie przeanalizowanych danych dotyczących sytuacji finansowej odbiorcy, bezpieczną wielkość zaangażowania finansowego dostawcy, a z drugiej strony określa maksymalną wysokość stanu należności dostawcy, której zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej.
W odniesieniu do pewnej grupy klientów, określanych mianem „klientów nienazwanych”, tj. takich, z którymi obroty nie przekroczyły założonego poziomu, zakład ubezpieczeń zwalnia kredytodawcę z obowiązku ich zgłaszania do ubezpieczenia, obejmując nim ich należności. W takich sytuacjach, ubezpieczający może samodzielnie ustalać limity kredytowe dla dłużników do poziomu samodzielnego podejmowania decyzji, ustalonego
w umowie ubezpieczenia przy spełnieniu określonych warunków:

• ubezpieczający nie dysponuje żadnymi informacjami, które uzasadniałyby nie udzielenie kredytu,

• ubezpieczający ustala wysokość całkowitego limitu kredytowego dla poszczególnego klienta z należytą starannością,

• ubezpieczający nie otrzymał odmowy ustalenia limitu kredytowego dla należności od danego kredytobiorcy w ciągu ostatnich 6-12 miesięcy, licząc wstecz od daty wystawienia faktury, z której należności mają być objęte ochroną ubezpieczeniową,

• ubezpieczający przyznał kredyt w oparciu o aktualną pisemną informację
  z wywiadowni gospodarczej;

• kredytobiorca prowadzi działalność gospodarczą od określonego czasu, minimum jednak 12 miesięcy,

• współpraca kontrahenta z ubezpieczającym trwa przez minimalny określony okres czasu (najczęściej 6 miesięcy), zrealizowano minimalną liczbę dostaw (najczęściej 3) w kredycie kupieckim na łączną kwotę nie mniejszą niż założony poziom (od 5 do10 tyś), z których płatność została uregulowana. Należy zwrócić uwagę na fakt, że potrącenia i kompensaty nie są uznawane jako pozytywne doświadczenia płatnicze, podobnie jak regulacje należności poniżej określonej wartości jednostkowej np. 200 zł;

• posiadanie przez ubezpieczającego, na dzień spełnienia pozostałych warunków, aktualnych dokumentów rejestrowych kontrahenta.

Po przekroczeniu wyznaczonego poziomu obrotów z określonym kredytobiorcą występuje po stronie ubezpieczającego kredytodawcy obowiązek wystąpienia do ubezpieczyciela
o przyznanie indywidualnego limitu kredytowego. Konsekwencją braku zgłoszenia jego przekroczenia może być zupełny lub częściowy (od należności powyżej progu
w przypadku składki od obrotu) brak ochrony ubezpieczeniowej, również w przypadku ubezpieczonych w ramach klauzuli klienta nienazwanego. Obowiązek zgłoszenia przekroczenia progu występuje niezwłocznie, najczęściej w ciągu 5, 7 lub 14 dni po jego przekroczeniu. Sprawdzenie czy saldo przekroczyło próg następuje na ostatni dzień każdego miesiąca. Dopuszcza się również możliwość występowania ubezpieczającego/kredytodawcy
o nadanie limitu indywidualnego również dla klientów z saldami poniżej określonego progu warunkującego taką konieczność.

W przypadku niepełnego przyjęcia wnioskowanego limitu na danego klienta, ubezpieczający ma obowiązek ponownego starania się o wyższy limit, w sytuacji gdy jego należności
w stosunku do danego klienta ponownie przekroczą limit już przyznany, najczęściej nie później niż po 6-12 miesiącach od otrzymania decyzji kredytowej.

W praktyce występują również zapisy mówiące o tym, że dopuszczalne jest to dopiero pierwszego dnia kolejnego okresu ubezpieczenia. Niekiedy w ofertach nie jest określony termin przewidziany na złożenie wniosku o podwyższenie limitu kredytowego.

W większości ogólnych warunków ubezpieczeń kredytu kupieckiego istnieje możliwość zmniejszenia lub anulowania przyznanego wcześniej limitu kredytowego dla danego kredytobiorcy. Sytuacja taka może mieć miejsce wówczas, gdy dany dłużnik popada
w coraz większe trudności finansowe, a dalsza sprzedaż do niego w kredycie kupieckim może pociągać za sobą ryzyko niewywiązania się przez niego z przyjętych zobowiązań płatniczych. W przypadku zmiany bądź anulowania wcześniej przyznanego limitu wszystkie transakcje zrealizowane od daty anulowania objęte są ochroną na nowych zasadach. W praktyce mogą wystąpić jednak sytuacje, w których ochrona ubezpieczeniowa obowiązująca wcześniej może zostać wyjątkowo utrzymana, przez pewien okres czasu np. 3 miesięcy w odniesieniu do transakcji, do których ubezpieczający jest zobowiązany na podstawie umów zawartych
z danym dłużnikiem, i o ile umowy te zostały zawarte z określonym wyprzedzeniem (najczęściej 6 miesięcy) przed datą zmniejszenia lub anulowania limitu, a warunkiem jest brak opóźnienia w regulowaniu płatności (max do 30 dni). Dopuszcza się również możliwość odstąpienia od ubezpieczenia najczęściej w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji kredytowej odbiorcy, któremu ubezpieczyciel przyzna limit kredytowy, na mniej korzystnych warunkach niż to wynika z umowy ubezpieczenia. Ponadto spotyka się zapisy mówiące
o tym, że należności przysługujące ubezpieczonemu od dłużników, dla których limity kredytowe ustalono w wysokości niższej niż 50% limitu wnioskowanego, mogą być na wniosek ubezpieczającego wyłączone z obowiązku zgłaszania do ubezpieczenia.
W większości wypadków, w przypadku odmowy przyznania limitu bądź jego zaniżenia ubezpieczyciele z własnej woli nie podają uzasadnienia na decyzjach limitowych.

W umowach ubezpieczenia zazwyczaj określona jest zasada automatycznego wygasania limitu kredytowego, o ile zaistnieją określone okoliczności. Najczęściej limit kredytowy wygasa, jeżeli:

• kredytobiorca opóźnia się z zapłatą należności przez określony czas,

• do wiadomości ubezpieczającego trafiają informacje o okolicznościach świadczących o prawdopodobnej niewypłacalności kredytobiorcy, np. o zgłoszeniu wniosku
  o upadłość dłużnika, złożeniu przez niego wniosku o otwarcie postępowania układowego.

W praktyce suma ubezpieczenia bywa limitowana maksymalnym poziomem odpowiedzialności ubezpieczyciela. Uzależniony jest on od wysokości składki ubezpieczeniowej zapłaconej w danym roku lub składki minimalnej, pod warunkiem jej zapłaty i najczęściej jest jej 30 lub 40 krotnością. Składka nie uwzględnia jednak w tym przypadku opłat za rozpatrzenie wniosków o nadanie limitów i monitoring odbiorców. Pośrednio odpowiedzialność ubezpieczyciela limitowana jest również udziałem własnym kredytodawcy oraz franszyzą redukcyjną i integralną. Wprowadzenie franszyzy może mieć znaczenie dwupłaszczyznowe, z jednej strony stanowiąc podział ryzyka pomiędzy ubezpieczyciela a kredytodawcę, z drugiej natomiast, przy niewysokim poziomie niwelując konieczność ponoszenia kosztów związanych z likwidacją drobnych szkód.
W przypadku podziału ryzyka, szczególnie w odniesieniu do udziału własnego, aby spełniał stojące przed nim zadanie, nie może być on odrębnie zabezpieczany przez kredytodawcę.

Składka ubezpieczeniowa stanowi dla ubezpieczającego cenę usługi ubezpieczeniowej, którą nabywa on na rynku, a tym samym jeden z parametrów decydujących o wyborze oferty ubezpieczeniowej. Z praktycznego punktu widzenia składka powinna odzwierciedlać ponoszone ryzyko oraz koszty funkcjonowania zakładu ubezpieczeń wraz z narzutami. Szacując ją poddaje się analizie ryzyko pojedynczej umowy ubezpieczenia, w znacznej mierze bazując na dotychczasowym doświadczeniu wierzyciela w kredytowaniu, uwzględniając następujące elementy w perspektywie 2-3 lat:

• wysokość należności przeterminowanych i ich rozkład czasowy;

• wysokość należności uznanych za stracone, dochodzonych na drodze sądowej,

• wysokość należności odzyskanych w drodze windykacji;

• liczbę kontrahentów, z którymi przerwano współpracę z tytułu stałego niewywiązywania się z zobowiązań, czy ogłoszonego bankructwa.

Niewielkie znaczenie ma tutaj wnioskowanie statystyczne odnoszące się do ogółu przypadków. W pewnym zakresie jest ono wykorzystywane w analizie trendów
w poszczególnych branżach, dla których można określić ogólne wytyczne, które je odzwierciedlają z różnym nasileniem i w różnym czasie. Każdą gałąź gospodarki charakteryzują bowiem inne wartości podstawowych wskaźników ekonomicznych,
a zróżnicowanie tych danych w skali całej gospodarki wynika głównie z różnego poziomu konkurencyjności w różnych branżach gospodarki, a przede wszystkim z wysokości tzw. barier wejścia i branżowej marży zysku. Zróżnicowanie to powoduje, że każda z nich posiada inną tzw. „podstawową” szkodowość, stąd dodatkowo istotne staje się określenie sytuacji makroekonomicznej w gospodarce oraz zależności pomiędzy fazą cyklu koniunkturalnego
a liczbą bankructw przedsiębiorstw, a w odniesieniu do konkretnego podmiotu określenie jakości ubezpieczonego portfela odbiorców i procedur kredytowych stosowanych przez ubezpieczającego oraz zakresu ubezpieczenia. Z drugiej strony zmiany pewnych wartości tj. wartość sprzedaży w kredycie kupieckim, ogólnie pojmowana sytuacja rynkowa, wpływają na wysokość ewentualnych szkód, dlatego też muszą mieć odzwierciedlenie w cenie. Szczególnie chodzi tutaj o:

• przedmiot i rodzaj kredytu,

• rodzaj branży, w której działa kredytobiorca i jego pozycję na tle branży,

• wysokość sumy ubezpieczenia lub obrotu kredytowego,

• typ polisy,

• podstawę naliczania składki ubezpieczeniowej,

• wysokość udziału własnego, franszyzy redukcyjnej i integralnej.

Nie bez znaczenia są również standardy wewnętrznych procedur kredytowych ubezpieczającego przekładające się bezpośrednio na koszt ubezpieczenia.

Wymienione wyżej elementy nie zawsze mogą być wyczerpującym źródłem wiarygodnych informacji. Uzyskiwane dane są w większości danymi historycznymi,
a sytuacja w przyszłości może ulegać zdecydowanym zmianom. Dlatego na tym etapie należy uwzględniać fakt częstej nieporównywalności danych przekazywanych przez zainteresowanych ubezpieczeniem kredytodawców, chociażby powodowany faktem, iż niektóre okoliczności mogły się jeszcze nie ujawnić. Ponadto w przekazywanych informacjach kredytodawcy mogą nie ujawnić wiarygodnych planów rozwojowych, ze względu na to, że na dzień ich przekazywania są im jeszcze nieznane.

Decydujący wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej w przypadku ubezpieczenia należności ma wielkość strat występujących w okresach poprzednich oraz ich prognoza na przyszłość. Z punktu widzenia ubezpieczyciela nie chodzi jednak o określenie potencjalnych strat, jakie w przyszłości może ponieść ubezpieczający, ale jaka może być wielkość potencjalnych odszkodowań wypłaconych w ciągu jednego roku obowiązywania umowy. Na jej wysokość wpływa wiele zapisów z ewentualnej umowy ubezpieczenia, jak i pośrednio dopuszczona nią polityka handlowa ubezpieczającego. W szczególności chodzi o okres ubezpieczenia, dopuszczalny ubezpieczeniem okres zwłoki, możliwości prolongowania zapłaty ubezpieczonych należności, jak również wysokość udziału własnego czy stosowanej franszyzy integralnej. W praktyce należy zatem skonforntować ze sobą dane historyczne istotne z punktu widzenia oceny ryzyka z potencjalnymi ich odpowiednikami, kreowanymi już pod wpływem potencjalnej umowy ubezpieczenia należności. Wiadomym jest, że zawarta umowa ubezpieczenia należności powinna mieć z założenia pozytywny wpływ na politykę kredytową. Efektem owej konfrontacji powinno być zestawienie potencjalnych odszkodowań wypłaconych w ciągu jednego roku obowiązywania umowy ubezpieczenia w dwóch wariantach, obrazujących sytuację przed i po pojawieniu się ubezpieczyciela. Dodatkowym efektem powinno być poza tym zdobycie informacji, czy i w jaki sposób zawarcie umowy ubezpieczenia może zmienić potencjalną szkodowość istniejącego portfela kredytobiorców i jaki to będzie miało wpływ na proponowaną cenę za ubezpieczenie. Udzielenie odpowiedzi na te pytania pozwala określić skuteczność istniejących procedur kredytowych w przedsiębiorstwie w dniu zawierania umowy ubezpieczenia. Szczególnego znaczenia nabierają takie jej elementy jak limitowanie stanu należności oraz procedury z tym związane, polegające na monitoringu kredytobiorców i ich należności przed i w trakcie współpracy oraz klarowne i szybkie procedury postępowania w sytuacji braku ich uregulowania. Przemyślane warunki zawierania umów i rozliczeń oraz skrupulatne ich przestrzeganie stwarza szanse zapobiegania wyrządzeniu szkód na przyszłość.

Dodatkowym elementem mającym istotny wpływ na wysokość stawki za ubezpieczenie są koszty akwizycji i administracyji, co wynika ze specyfiki ubezpieczenia, wymagającego znacznych nakładów czasu pracy na bieżącą obsługę umowy tj. nadawanie limitów kredytowych, jej monitorowanie poprzez kontrolę terminowości płatności oraz analizę rynku.

Najczęściej spotykane w praktyce zasady naliczania składki odnoszą się do obrotu oraz salda należności w określonych w umowie ubezpieczenia momentach. Składka od obrotu jest bezpośrednio zależna od całości zrealizowanego obrotu, a odpowiedzialność ubezpieczyciela ograniczona jest wysokością przyznanego limitu kredytowego. Ponadto
w praktyce często występuje sytuacja, w której stan należności wynikający z obrotu jest wyższy niż odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń wynikająca z wysokości limitu kredytowego. Powoduje to paradoksalną sytuację z punktu widzenia ubezpieczonych polegającą na tym, że mimo iż płacą oni składkę część ich należności ze względu na przekroczenie przyznanych limitów może nie być ubezpieczona. Rozwiązaniem tego problemu jest umożliwienie wstępowania do ubezpieczenia na miejsce już uregulowanych należności następnych, pomimo tego, że w momencie ich powstawania nie były ubezpieczone.

W przypadku składki naliczanej od salda istotny jest termin, w którym określa się stan należności. Składka w rzeczywistości odpowiada tutaj ponoszonemu ryzyku,
a ewentualne opóźnienia w regulowaniu należności mogą skutkować koniecznością opłacenia składki dodatkowej. Pojawiającą się wadą jest problemowy sposób jej wyliczania i trudności kontroli jej rozliczania, szczególnie w przypadku krótkiego terminu udzielanego kredytu. Uśrednia się wówczas stan należności z kilku przedziałów czasowych, a pomimo tego
w dalszym ciągu może to stanowić dla ubezpieczającego pokusę takiego zarządzania sprzedażą aby płacić jak najmniejszą składkę.

Zakłady ubezpieczeń praktycznie najczęściej stosują wyżej omówione metody, tj. od obrotu i od salda, aczkolwiek w literaturze przedmiotu występuje również formuła ustalania składki jako procentowej części sumy wspomnianych już limitów kredytowych, jednak jej znaczenie praktyczne jest niewielkie. Co prawda jej wysokość wynika wprost z ryzyka ponoszonego przez zakład ubezpieczeń, jednak uniezależnia się tutaj jej wielkość od poziomu rzeczywistej sprzedaży, usztywniając ją tym samym poprzez uzależnienie od wielkości przyznanych limitów kredytowych przez ubezpieczyciela, a niewykorzystanie ich nie zwalnia ubezpieczonego z obowiązku opłacenia składki.

W przypadku uzależnienia naliczania składki od wartości obrotu, który
w momencie zawierania ubezpieczenia jest szacunkiem, nierzadko bardzo dokładnym, wynikającym z zawartych kontraktów, a nieraz tylko przybliżonym, obliczanym na podstawie szacunków opartych na wielu czynnikach, takich jak np. koniunktura rynkowa, relatywna konkurencyjność sprzedawcy i oferowanego towaru, potencjalny rynek odbiorców, często stosowaną procedurą jest zawarcie tzw. umowy obrotowej. Zawiera ona wówczas trzy elementy:

• składkę minimalną, która nie zależy od wielkości sprzedaży w kredycie kupieckim,
  a jej wysokość ustalana jest z góry celem zabezpieczenia interesów ubezpieczyciela. Jej przesłanką jest wysoka kosztochłonność obsługi tego typu ubezpieczenia, przy niepewnych przychodach, szczególnie w sytuacji, gdy składka opłacana jest z dołu,

• składkę depozytowo-zaliczkową, która stanowi zaliczkę na poczet ewentualnej kary umownej należnej ubezpieczycielowi w przypadku naruszenia przez ubezpieczającego warunków umowy. Składka ta jest zwracana po zakończeniu umowy o ile nie zaistniały negatywne dla ubezpieczyciela okoliczności, a których zabezpieczeniem była owa składka,

• składkę wyrównawczą, będącą iloczynem stawki za ubezpieczenie i rzeczywiście zrealizowanego obrotu.

Zaznaczyć jednak należy, że istnieje pewna minimalna wartość obrotów, których ubezpieczenie nie jest ekonomicznie uzasadnione, chociażby z tego powodu, że wielkość składki mogłaby nie wystarczyć na pokrycie kosztów związanych z realizacją konkretnego projektu, stąd m.in. konieczność wprowadzenia składki minimalnej.

U wszystkich ubezpieczycieli występują podobne warunki rozliczania składek.
W przypadku składki od salda, jest ona rozliczana w oparciu o miesięczne raporty sald należności. W przypadku składki od obrotu, jej rozliczenie następuje najczęściej kwartalnie. W obu przypadkach na koniec roku następuje rozliczenie składki minimalnej oraz odniesienie jej do składki zapłaconej. Konsekwencją takiego rozliczenia może być ewentualna dopłata lub zwrot nadpłaconej składki.

Możemy wyodrębnić następujące sposoby opłacania składki:

• opłacanie składki z dołu w określonych interwałach czasowych,

• opłacanie składki zaliczkowej,

• opłacanie składki z góry jednorazowo lub ewentualnie w ratach.

Dodatkowym elementem składki ubezpieczeniowej są opłaty wnoszone za rozpatrzenie wniosku o nadanie limitu oraz odnowienie limitu z początkiem każdego roku ubezpieczeniowego. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na fakt, że w zależności od struktury kredytobiorców, w sposób znaczący mogą one wpływać na rzeczywisty koszt ubezpieczenia.

Ze względu na specyfikę ubezpieczenia istotnego znaczenia nabiera monitoring ryzyka
w trakcie trwania umowy ubezpieczenia. Pociąga on za sobą kolejne opłaty, najczęściej rozliczane w określonych z góry terminach. Odrębną grupę stanowią natomiast opłaty, które pojawiają się na etapie realizacji ryzyka objętego umową ubezpieczenia. Zaliczamy do nich:

• opłaty związane z czynnościami prewindykacyjnymi, podejmowanymi przez ubezpieczyciela lub inny wskazany przez niego podmiot w razie zwiększenia prawdopodobieństwa powstania szkody celem polubownego odzyskania należności na rzecz kredytodawcy jeszcze przed wypłatą odszkodowania,

• opłaty związane ze zleceniem windykacji należności ubezpieczającego już po otrzymaniu odszkodowania, jeżeli ubezpieczyciel oferuje dodatkową usługę polegającą na przejęciu ciężaru windykacji należności kredytodawcy od kontrahenta, za którego wypłacono odszkodowanie (chodzi o należności nie objęte ubezpieczeniem).
  

Zobowiązany (Dłużnik) - podmiot, który ma wykonać zobowiązanie na rzecz Wierzyciela i jest przez niego zobligowany do przedstawienia zabezpieczenia właściwego wykonania tego zobowiązania. Podmiot ten zwraca się do Gwaranta o wystawienie gwarancji na rzecz Wierzyciela.

Gwarant (Zakład ubezpieczeń)- podmiot, który na podstawie zlecenia Dłużnika wystawia gwarancję samoistną na rzecz Wierzyciela, a na jej podstawie zaciąga własne zobowiązanie zabezpieczające interes Wierzyciela.

Wierzyciel - podmiot, który oczekuje wykonania zobowiązania przez Dłużnika i żąda przedstawienia zabezpieczenia właściwego wykonania tego zobowiązania. Podmiot ten po przyjęciu gwarancji staje się Beneficjentem gwarancji.

wniosek

umowa

składka

gwarancja

kontrakt

DOSTAWCA

(Kredytodawca)

NABYWCA

(Kredytobiorca)

UBEZPIECZYCIEL

Podpisanie umowy ubezpieczenia

Przekazanie środków pieniężnych z polisy ubezpieczeniowej (odszkodowanie)

Podpisanie kontraktu

Dostarczenie towaru/ wykonanie usługi

Przekazanie należności (spłata kredytu)

Zakłócenia w płatnościach (brak zapłaty)

Składka

Regres ubezpieczeniowy

DOSTAWCA

(Kredytodawca)

NABYWCA

(kredytobiorca)

UBEZPIECZYCIEL

Podpisanie kontraktu

Dostarczenie towaru/wykonanie usługi

Przekazanie należności (spłata kredytu)

Zakłócenia w płatnościach (brak zapłaty)

Podpisanie umowy ubezpieczenia

Składka

Przekazanie środków pieniężnych z polisy ubezpieczeniowej (odszkodowanie)

EKSPORTER

(Kredytodawca)

IMPORTER

(Kredytobiorca)

KUKE

Podpisanie umowy ubezpieczenia

Przekazanie środków pieniężnych z polisy ubezpieczeniowej (odszkodowanie)

Podpisanie kontraktu eksportowego

Dostarczenie towaru/ wykonanie usługi

Przekazanie należności (spłata kredytu)

Zakłócenia w płatnościach (brak zapłaty)

SKARB PAŃSTWA

Gwarancje Skarbu Państwa

Składka

okres ochrony ubezpieczeniowej (najczęściej 1 rok) - t₁

zawarcie umowy ubezpieczenia

koniec umowy ubezpieczenia (rozliczenie składki)

t

okres odpowiedzialności ubezpieczyciela t_{n (max)}

max okres kredytu kupieckiego

brak płatności

Z₁

Z₂

Z₀

terminy płatności kolejnych faktur

sprzedaż objęta ubezpieczeniem

(opłacanie składki)

t_{n (max) =} t₁ + m _max - m _min

^gdzie :

t_{n (max)} - max okres odpowiedzialności. ubezpieczyciela,

t₁ - okres ubezpieczenia,

m _max - max termin płatności,

m _min - min termin płatności,

okresy:

z₀ - z₁ - windykacja we własnym zakresie przez kredytodawcę

z₁ - z₂ - windykacja przez ubezpieczyciela lub za jego pośrednictwem

z₂ - wypłata odszkodowania (w przypadku bezskutecznej windykacji)

windykacja należności

Pozostałe

Kaucja

Blokada środków pieniężnych

Hipoteka

Przewłaszczenie rzeczy ruchomych na zabezpieczenie

Zastaw na zasadach ogólnych i zastaw rejestrowy

Pozostałe

Ubezpieczenie kredytu

Przelew wierzytelności

Gwarancja bankowa

Poręczenie cywilne

Poręczenie wekslowe (awal)

Weksel in blanco

Zabezpieczenia rzeczowe

Zabezpieczenia osobiste

Prawne formy zabezpieczenia wierzytelności

---