Postawa człowieka kształtuje się najintensywniej w okresie jego rozwoju fizycznego.

W poszczególnych cyklach rozrostu organizmu zachodzą istotne zmiany w budowie i funkcjach postawy . Postawa ciała jest pojęciem nie tylko anatomicznym, odnoszącym się do budowy i rozmieszczenia poszczególnych części ciała, ale przede wszystkim pojęciem funkcjonalnym. Stanowi ona określony nawyk ruchowy, który kształtuje się na przestrzeni całego życia.

Postawa stojąca ustala się około 2 roku życia. Jest to postawa zasadnicza, a chód staje się podstawowym sposobem przemieszczania. Jednak w tym okresie występuje brak automatyzacji i koordynacji ruchowej. Dziecko wykonuje wiele ruchów dodatkowych, nie potrafi jeszcze pomagać sobie ruchami tułowia i kończyn, dlatego łatwo traci równowagę.

Dalszy rozrost organizmu w wieku przedszkolnym zwiększa wymiary i masę ciała. W tym etapie należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowość postawy, gdyż nierównomierny rozkład ruchu i spoczynku prowadzą do różnych deformacji.

W młodszym wieku szkolnym można zauważyć różnice w typach budowy ciała, które utrzymują się w ciągu życia. Istniejące różnice międzyosobnicze uwarunkowane są czynnikami biologicznymi, wewnętrznymi i zewnętrznymi, wśród których warunki życia, wpływy środowiska i zamierzone oddziaływanie nauki i wychowania odgrywają bardzo dużą rolę.

W poszczególnych fazach rozwoju osobniczego kształtują się krzywizny kręgosłupa. W okresie niemowlęcym można wyodrębnić lordozę szyjną i lędźwiową.

Następuje pionizacja postawy, co wywołuje dalsze konsekwencje w funkcji organizmu i statyce ciała. W wieku 7 lat ukształtowane jest przedniotylne wygięcie kręgosłupa

i typ postawy dziecka. Właściwy jednak dla człowieka sposób trzymania się ustala się ostatecznie w okresie młodzieńczym, tj. około 18 roku życia.

Przyczyny zmienności postawy tkwią głównie w warunkach anatomicznych i fizjologicznych oraz w działaniu centralnych refleksów postawy, w filogenetycznym i ontogenetycznym jej rozwoju.

Fazy rozwoju fizycznego i formułowanie się układu kostnego.

Proces formowania się postawy ciała człowieka jest określany zjawiskiem posturogenezy.

W poszczególnych fazach rozwoju osobniczego, kształtują się istotne elementy układu posturalnego. W tym rozdziale przedstawię istotne fazy rozwoju kośćca w kolejnych okresach życia człowieka.

W okresie niemowlęcym powiększenie masy ciała niemowlęcia odbywa się przede wszystkim przez wzrost tkanki tłuszczowej, a w dalszej kolejności przez wzrost mu­skulatury i kośćca. W kośćcu niemowlęcia pojawia się coraz więcej ośrod­ków kostnienia, a Jego włókna mięśniowe grubieją i rozrastają się.

Innym przejawem rozwoju fizycznego niemowlęcia jest proces róż­nicowania, prowadzący do zmian proporcji ciała. Zmiany te widoczne są już w pierwszym r.ż., kiedy to zwiększa się obwód klatki piersiowej w sto­sunku do obwodu głowy, powiększa się powierzchnia twarzy, wydłużają kończyny. Jeszcze wyraźniejsze zmiany proporcji ciała zachodzą w toku dalszego rozwoju fizycznego. Ilustrują je rysunki .

b)

Rys. 1.Różnice w proporcjach ciała ludzkiego—człowiek doro­sły i niemowlę; b) Różnice w proporcjach czaszki (wg; J. Bogdanowicz Rozwój fizyczny dziecka. Warszawa 1948.

W porównaniu z człowiekiem dorosłym niemowlę ma dużą głowę, krótką, szyję, duży tułów, krótkie kończyny. Różnice w pro­porcjach występują też w obrębie poszczególnych części ciała. Najwyraź­niej widać to w proporcjach głowy czaszka niemowlęcia jest stosunkowo duża, natomiast część twarzowa mała; uderza wysokie czoło, duże oczy, mały, zadarty nosek, duże, lekko odstające uszy, małe usta.

Jakkolwiek rozwój strukturalny ośrodkowego układu nerwowego i mózgu, polegający m.in. na różnicowaniu budowy komórek i mielinizacji włókien nerwowych, nie kończy się w okresie niemowlęcym, już w korze mózgowej dziecka 2- i 3-miesięcznego tworzą się liczne związki czasowe, a jego zachowanie staje się coraz bardziej złożone. U dzieci w tym wieku daje się zauważyć zależność wytwarzania się odruchów warun­kowych, z jednej strony, od funkcjonalnej gotowości czy też dojrzałości korowej partii analizatora, na który działa bodziec warunkowy, z drugiej zaś—od fizjologicznej siły bodźca warunkowego i jego sto­sunku do bodźca bezwarunkowego.

W świetle badań eksperymentalnych kolejność tworzenia się odruchów warunkowych u dziecka w pierwszych miesiącach jego życia w zależności od receptora, na który działa bodziec warunkowy, przedstawia się na­stępująco:

— najpierw wytwarzają się odruchy warunkowe, przy których two­rzeniu działano bodźcami warunkowymi na receptory przedsionkowe;

— w dalszej kolejności wytwarzają się te odruchy, do których wytworzenia użyto bodźców działających na receptory: słuchowy, później wzrokowy, wreszcie skórno-dotykowy.

Rozwój ruchowy niemowlęcia polega na wzrastającej wraz z wiekiem umiejętności dziecka do przyjmowania i zmiany określonych pozycji cia­ła, zwanych postawami, oraz do przemieszczania się w przestrzeni (ruchy lokomocyjne),jak również przemieszczania jednych części ciała w stosunku do innych ( zwroty głowy, tułowia i kończyn). .Rozwój ruchów pod­lega dwom prawom, a mianowicie prawu następstwa cefalokaudalnego i prawu następstwa proksymodystalnego. Zgodnie z pierwszym prawem ruchy rozwijają się, a napięcie mięśni przekształca się w kierunku od części głowowej, przez ramiona, górną i dolną część tułowia, aż do nóg. W myśl drugiego prawa rozwój ruchów rozpoczyna się od głównej, podłużnej osi ciała (kręgosłup) do części coraz bardziej od niej oddalo­nych.

Między 1 a 2 mies.ż. niemowlę potrafi już zasadniczo utrzymać głowę wzdłuż długiej osi tułowia, jakkolwiek chwieje się ona jeszcze przy każdej zmianie pozycji ciała. Niemowlę. 3-miesięczne trzyma już głowę sztywno nawet wtedy, gdy je ktoś podniesie do pozycji pionowej.

Dziecko 3-miesięczne położone na brzuszku potrafi unieść swobodnie głowę i trzymać ją przez czas dłuższy w tej pozycji. W kilka tygodni póź­niej (ok. 5 mies.ż.) niemowlę położone na brzuszku unosi już głowę z gór­ną częścią tułowia, podpierając się przy tym rączkami. Dopiero jednak w wieku 5-6 mieś. dziecko leżące na plecach zdolne jest zgiąć głowę w kierunku tułowia i odchylić ją samodzielnie od posłania. Począwszy też od tego momentu można uznać, że Zmiany w sposobie trzymania głowy przez dziecko w pierwszych mie­siącach życia zaobserwujemy łatwo, doprowadzając jego tułów z pozycji leżącej do pionowej: u noworodka i niemowlęcia w pierwszych dwóch miesiącach życia główka zwisa wtedy do tyłu; począwszy od trzech mie­sięcy główka „podąża" za tułowiem dzięki zwiększonemu (w porównaniu z poprzednim okresem) napięciu mięśniowemu.

Dopiero w wieku 5 mieś. dziecko zdolne jest do brania czynnego udzia­łu w unoszeniu swego tułowia do pozycji siedzącej za pomocą ruchów mięśni szyi i karku, a częściowo grzbietu. Różnice napięcia mięśniowego wyrażają się m.in. w zmianach linii pleców i szyi u niemowlęcia przy­ciąganego za rączki ku pozycji siedzącej. Niemowlę w wieku 6 mieś. dla utrzymania równowagi w pozycji siedzącej podpiera się rękami wysunię­tymi do przodu, wyprostowując przy tym tułów. Dziecko 8-miesięczne siedzi już całkiem pewnie i zachowuje równowagę w pozycji siedzącej: może np. nachylić się ku przodowi, sięgnąć po przedmiot i manipulować nim, zachowując stale pozycję siedzącą.

Doprowadzone do pozycji stojącej, dziecko w pierwszych miesiącach życia nie potrafi zupełnie utrzymać ciężaru swojego ciała, mimo że stopy jego dotykają podstawy. Począwszy od 6 miesiąca niemowlę zaczyna pod­pierać się nóżkami; są one. jednak nieco przygięte. Około 8-9 mies.ż. podtrzymywane za rączki staje na nóżkach; nie potrafi jednak przy tym wyprostować tułowia i przechyla się ku przodowi. Natomiast 10-miesięczne niemowlę stoi już samodzielnie.

Rozwój umiejętności przenoszenia ciała w przestrzeni, czyli rozwój lokomocji, jest bardzo ściśle związany z omówionymi poprzednio zmianami postawy ciała , niemowlęcia. W okresie, Kiedy dla dziecka jedyną pozycją jest pozycja leżąca—przesunięcie się w przestrzeni polega na obracaniu się ź boku na bok. Stopniowo dziecko zaczyna odrywać swoje ciało od podstawy, na której leży. Pierwszym wysiłkiem zmierzającym w tym kierunku jest samodzielne unoszenie głowy. W dalszych etapach rozwoju ruchowego za głową zaczyna podążać tułów, wznoszą się od linii poziomej ku pionowej. Dziecko uczy się siadać samodzielnie; ten ważny postęp w rozwoju ruchowym dokonuje się w ciągu kilku miesięcy, a jego ostateczny rezultat—samodzielne siadanie, pojawia się ok. 8 mie­siąca życia.

Sposób siadania niemowlęcia różni się jednak zasadniczo od sposobu, w jaki siadają dzieci starsze i ludzie dorośli. Gdy dziecko chce usiąść, a nie ma się czego przytrzymać, przewraca się najpierw na brzuszek, a dopiero później, przy wydatnej pomocy kończyn górnych, opiera się na kolanach i dźwiga swój tułów do góry. Utrzymać się przez 10-15 minut w pozycji siedzącej przy wyprostowanym tułowiu może dziecko dopiero ok. 9-10 mies.ż. Mniej więcej w tym samym okresie dziecko unosi swoje ciało do pozycji stojącej, a trzymane za obydwie ręce zaczyna stawiać pierwsze kroki.

Możliwość chodzenia związana jest bardzo ściśle z utrzymaniem przez dłuższy czas postawy pionowej, co z kolei uzależnione jest od tonusu mięśni grzbietu i kończyn; dolnych. Z tego względu lokomocję trudno całkowicie oddzielić od zmian zachodzących w postawie ciała dziecka. Od­powiednie napięcie mięśniowe poszczególnych grup mięśni pojawia się jednak później niż aktywność motoryczna. Dlatego też niemowlę szybciej uczy się raczkować niż chodzić, przy raczkowaniu bowiem tułów dziecka ułożony jest poziomo, co nie wymaga tak silnego tonusu mięśni grzbietu i kończyn dolnych, jak pozycja pionowa. Istnieje jeszcze druga przyczyna, dla której raczkowanie wyprzedza na wiele tygodni chód u dziecka i jest nią niejednoczesny rozwój sprawności kończyn górnych i dolnych; kończyny górne wyprzedzają bowiem w procesie rozwojowym kończyny dolne .zgodnie z prawem następstwa cefalokaudalnego. Dlatego to w okresie pełzania, które pojawia się już ok. 6 mies.ż, —a więc poprzedza raczkowanie — dziecko posuwa się naprzód głównie dzięki czyn­nościom górnych kończyn, których siła mięśniowa jest względnie duża. W czasie pełzania nogi odgrywają jedynie rolę pomocniczą. Rozwojowe zmiany w postawie ciała i lokomocji wykazują u poszcze­gólnych niemowląt duże różnice indywidualne. Różne jest nie tylko ogólne tempo rozwoju ruchowego dzieci, zestrojone w mniejszym lub większym stopniu z całokształtem ich rozwoju psychicznego, lecz różne bywają także poszczególne etapy tego rozwoju oraz ich wzajemny do siebie stosunek.

Dziecko, które ukończyło 12 mieś., potrafi szybko i sprawnie czołgać się, łatwo wstaje, siada z postawy stojącej, chodzi przytrzymując się przed­miotów lub też ręki dorosłego, a także stawia samodzielnie kroki. Ma­jąc 13- 14 mieś. dziecko zazwyczaj chodzi już bez oparcia i bez pomocy dorosłego, jakkolwiek nie jest to jeszcze w pełni sprawny i wyćwiczony sposób lokomocji. Do końca okresu 'niemowlęcego obwód klatki piersiowej jest ciągle mniejszy od obwodu czaszki. W wieku poniemowlęcym natomiast, w szcze­gólności zaś w 3 r. życia, stosunek ten ulega dość poważnej zmianie: obwód klatki piersiowej staje się wyraźnie większy od obwodu głowy. W miarę wzrostu dziecka postępuje proces kostnienia. Ciemiączko duże, mające u noworodka kształt romboidu o wymiarach 1,5 - 2,5 cm

w kierunku strzałkowym, a l -.2 cm w kierunku poprzecznym, zmniejsza się w okresie niemowlęcym, zarasta zaś w ok. 18 miesiącu życia.

Bardzo poważny wpływ na rozwój, fizyczny dziecka wywiera zmiana , zasadniczej pozycji jego ciała z leżącej na stojącą oraz opanowanie umie­jętności chodzenia. Zmiany te wpływają zarówno na układ, kostny i mięś­niowy, jak i na układ oddechowy.

W wieku poniemowlęcym ustalają się fizjologiczne krzywizny kręgo­słupa, a obręcz biodrowa poważnie się wzmacnia. W oddychaniu coraz większy udział zaczyna brać klatka piersiowa, obok tzw. toru brzusznego i przeponowego, których rola ciągle jeszcze jest dominująca. Już w okresie niemowlęcym wyrastają dziecku pierwsze zęby. Są to siekacze mleczne, a pojawiają się one na ogół w stałej kolejności. Przedsta­wiamy to na rysunku 28. Najpierw, bo ok. 6 miesiącu życia, wyrzynają się 2 dolne siekacze wewnętrzne, następnie, ok. 8 miesiąca, wyrastają siekacze wewnętrz­ne, następnie, ok. 8 mieś., wyrastają siekacze wewnętrzne górne, później zaś dopiero siekacze zewnętrzne górne i dolne. Pod koniec pierwszego roku życia uzębienie prawidłowo rozwijającego się dziecka składa się więc z 8 sie­kaczy, które umożliwiają wprawdzie dziecku odgryzanie kęsów pożywienia, nie pozwalają jednak na dokładne jego przeżucie. Reszta zębów mlecznych pojawia się w ciągu okresu poniemowlęcego. Pod koniec 3 roku życia mleczne uzębienie dziecka jest już w pełni skompletowane, umożliwiając mu pra­widłowe żucie pokarmów.

Rys.2. Rozwój uzębieni u dziecka. Liczby oznaczają miesiące życia, w któ­rych wyrzynają się dane zęby (wg: W. Bujak Za­rys pediatrii. Warszawa 1947, Lekarski Instytut Naukowy, s. 17)

W 2 roku życia ustala się ostatecznie u dziecka postawa stojąca, jako postawa zasadnicza jego ciała, a chód staje się podstawowym sposo­bem przemieszczania ciała w przestrzeni.

W ciągu 2 roku życia zachodzą liczne zmiany, w chodzie dziecka. Można je zaobserwować nie tylko w zakresie motoryki kończyn dolnych, lecz również w postawie całego ciała w czasie chodzenia oraz w ruchach to­warzyszących ruchom nóg (część tych ruchów bywa określana mianem współruchów, inaczej—synkinezji).

Kroki dziecka 13- i 14-miesięcznego są jeszcze krótkie i nieregularne. Odnosi się wrażenie, że ruch każdą nogą wykonywany jest jak gdyby oddzielnie; dziecko najpierw stawia jedną nogę, a dopiero potem porusza drugą. Uderza brak automatyzacji i koordynacji ruchowej. Jakkolwiek dziecko w czasie chodzenia wykonuje wiele ruchów do­datkowych, nie potrafi jednak pomagać sobie ruchami tułowia i kończyn górnych — tułowi jego jest ustawiony prosto, głowa pochylona, a ręce roz­stawione. Ponieważ jednocześnie małe dziecko unosi stopy stosunkowo wy­soko — łatwo traci równowagę i często upada.

Krok dziecka, które zaczyna chodzić, jest bardzo krótki w zestawieniu 3. długością jego kończyn. W ciągu pierwszych miesięcy 2 roku życia kroki dziecka wydatnie się wydłużają. Maleje też liczba ruchów zbędnych, zwiększa się natomiast liczba tych ruchów kończyn górnych i tułowia, które sprzyjają utrzymaniu równowagi ciała w czasie chodzenia na mniejszą również wysokość dziecko, unosi stopy i w związku z tym upada o wiele rzadziej, a chód jego nabiera cech płynności, rytmiczności i swobody. Wzrastająca „oszczędność" i celowość ruchów lokomocyjnych sprawia, iż dziecko cho­dzi coraz szybciej i przemierza coraz dłuższe dystanse, przy tym o wiele mniej się męczy w czasie chodzenia. Wiąże się to zarówno z rozwojem kośćca, jak i układu mięśniowego.

Pod koniec 2 i na początku 3 roku życia dziecko umie już dobrze chodzić, a na­wet nieźle biega.

Równocześnie z nabywaniem umiejętności swobodnego chodzenia i bie­gania po gładkiej powierzchni, dziecko w 2 i 3 roku życia uczy, się pokonywać różne przeszkody: wchodzi i schodzi po niewielkich pochy­łościach, omija przedmioty, które stoją na drodze, uczy się chodzić po wąskich ścieżkach, nie wykraczając poza ich granice.

Szczególną uwagę warto zwrócić na sposób, w jaki małe dziecko chodzi po schodach. Już dziecko półtoraroczne potrafi wejść na schody, jeśli osoba dorosła trzyma je za rękę, a mniej więcej w wieku 21 mieś. większość dzieci potrafi również zejść ze schodów w ten sam sposób. W wieku 2 lat prawidłowo rozwijające .się dziecko powinno już wejść i zejść samodzielnie ze schodów, bez żadnej pomocy ze strony do­rosłego. W tym samym okresie dziecko z wielką radością wbiega i zbiega z nieco większych pagórków.

Jeśli jednak przyjrzymy się ruchom nóg 2-letniego dziecka chodzącego po schodach, zauważymy, że stawia najpierw jedną nogę na stopień, potem dosuwa do niej nogę drugą i dopiero z tej pozycji potrafi wznieść jedną 2 nóg na stopień następny. Dopiero w ciągu 3 roku życia dziecko uczy się stawiać nogi na stopniach naprzemiennie, podobnie jak to czyni człowiek dorosły.

W wieku mniej więcej 2 lat i 6 mieś. dziecko osiąga już ten stopień automatyzacji chodu i koordynacji ruchowej, który pozwala mu nieść trzymane oburącz naczynie napełnione wodą.

Pod koniec 3 roku życia dziecko jeździ z łatwością na trzykołowym rowerku, przechodzi przez rowek, zręcznie omija przeszkody, potrafi przejść po desce, której szerokość nie przekracza 15 cm, skręca pod kątem prostym itp.

Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki. Stawy cechuje duża ruchomość, wiązadła stawowe są słabe i rozciągliwe. Bardzo słaba jest też muskulatura: włókna mięśniowe zawierają dużo wody, są wiotkie

i cienkie, niezdolne do silnych i długotrwałych skurczów, wskutek czego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna po­zycja oraz monotonny i dłużej trwający ruch, np. daleki spacer. W tej fazie łatwo możewytworzyć się wadliwa postawa ciała przy nie­równomiernym rozkładzie ruchu i spoczynku czy też mało higienicznej odzieży, obuwiu itp.

W drugiej fazie wieku przedszkolnego proces kostnienia zaznacza się najwyraźniej w kościach nadgarstka. Przyczynia się to do usprawnienie dłoni pięciolatków, które coraz lepiej rysują i manipulują drobnymi przedmiotami i narzędziami. W fazie III wzmacnia się wydatnie cały kościec i muskulatura oraz ustalają się naturalna krzywizny kręgosłupa szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Ruchy mięśni dziecka 6-7-letniego se już całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie układu kostne­go i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony. Zaczynają się wyrzynać zę­by stałe.

W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę a płuca sześciolatka—ok. 23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w-spoczynku wykonuje 90-1K uderzeń na minutę (u dorosłego 60-80), tętno jest jednak u dzieci nie regularne i dopiero ok. 7-8 r.ż. staje się bardziej rytmiczne.

Około 5-r.ż. wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej.

Dziecko 7-Ietnie, kończąc okres przedszkolny i stojąc u progu szkoły, jest pod względem rozwoju fizycznego znacznie silniejsze i dojrzalsze od dziecka, które w swoim czasie rozpoczynało okres przedszkolny. Jego mięśnie, kości i układ nerwowy wzmocniły się i okrzepły. Kościec zawiera mniej tkanek chrzęstnych, proces kostnienia kości znacznie postał naprzód. W samorzutnych i kierowanych zabawach ruchowych wydoskonaliły się zarówno mimowolne, jak i dowolne ruchy, wykonywał rozmaitymi zespołami dużych grup mięśniowych. Wzmocniły one działalność układu krwionośnego i oddechowego, ulepszyły trawienie i przemianę. materii, przyczyniły się w znacznej mierze do rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. Rozwinęła się także sprawność pracy w zakresie dolnych mięśni, dzięki czemu dziecko może dobrze trzymać w ręku ołówek pracować igłą, młoteczkiem itp. Organizm dziecka ogólnie się wzmocnił i wyraźnie uodpornił. Procent ciężkich zachorowań jest teraz trzykrotnie mniejszy, niż był w okrasie poniemowlęcym.

W okresie młodszego wieku szkolnego zostaje prawie zakończony rozrost mózgu w sensie zwiększenia się jego ciężaru..

Mięśnie dzieci 7-letnich są jeszcze słabo rozwinięte. Ogólna ich masa stanowi 27,2% ciężaru ciała, podczas gdy u dorosłego człowieka (mężczyzny) — 44,2°. W młodszym wieku szkolnym (tak samo, jak w wie­ku przedszkolnym) mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż drobne. W związku z tym i w związku z dużą jeszcze pobudliwością, dzieci w młodszych klasach szkolnych wykonują dużo ruchów zbytecznych i Szybkich, nie dostosowanych do tempa pracy. Prawie w każdej sytua­cji dzieci w tym wieku zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszy­stych, niż do drobnych i wymagających dokładności. Prędzej też męczą się właśnie przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji. W dal­szym ciągu więc — podobnie jak to było w wieku przedszkolnym — należy ćwiczyć mięśnie, ,ze szczególnym uwzględnieniem zespołów mięśni drob­nych, rola bowiem treningu w rozwoju włókien mięśniowych jest olbrzy­mia. W mięśniu trenowanym zwiększa się ilość hemoglobiny, za pomocą której zachodzi jego utlenienie, ulepsza się koordynacja ruchów, zręcz­ność i precyzja oraz znacznie' zmniejsza się podatność na zmęczenie. Właściwemu rozwojowi ruchów i zwiększeniu zdolności dziecka do wysił­ku sprzyjają głównie ćwiczenia i zabawy ruchowe na świeżym powietrzu.

Potrzeba ruchu i jego ćwiczenia (doskonalenia) jest w tym okresie tak duża, że niektórzy autorzy wysuwają „zręczność ruchową" jako jedną z naczelnych i charakterystycznych cech wieku między 8 a 12 rokiem życia. Układ kostny dziecka w młodszym wieku szkolnym zawiera jeszcze znaczną ilość tkanek chrzęstnych, co umożliwia dalsze wzrastanie organizmu, ale jednocześnie sprawia, że kościec jako całość jest miękki i plastyczny. Dlatego np. wskutek nieprawidłowej postawy przy siedze­niu kościec i stawy łatwo ulegają deformacjom. Rozwój dziecka -w tym okresie charakteryzuje też m.in. to, że różne części kośćca krzepną, ro­sną i zmieniają się w różnej kolejności. Na przykład między 9 a 11 r.ż. kostnieje znacznie kościec przegubu", co zwiększa zdolność dziecka do pracy i pozwala już, zwłaszcza między 10 a 12 r.ż., na większe obciążanie dzieci zarówno pracami piśmiennymi w szkole, jak i pewnymi pracami fizycznymi. Nie wolno jednak tego czynić jeszcze w klasie I i II.

W omawianym okresie trwa proces wyrastania dalszych sta­łych zębów. Uzębienie w końcu tego okresu staje się prawie pełne-(z wyjątkiem tzw. zębów mądrości). Konieczna jest opieka nad stanem zębów i jeśli zajdzie potrzeba—ich prostowanie (choć należy to czynić-raczej we wcześniejszych okresach życia).

Znaczne fizyczne wzmocnienie się dziecka pozwala na rozpoczęcie nauki szkolnej ok. 7 r.ż. Należy jednak pamiętać, że to wzmocnienie sie­nie jest jeszcze zupełne. Dziecko 6-7-letnie jest stosunkowo mocne w porównaniu z dziećmi rozpoczynającymi przedszkole, ale jeszcze słabe w porównaniu z dziećmi starszymi od siebie. Ponadto uwzględnienia wymaga fakt dużej indywidualnej zmienności procesów wzrastania i dojrzewania, która powoduje, że dzieci tego samego wieku różnią się wielkością, dojrzałością biologiczną i sprawnością fizyczną. Rozwój i rozrost miewa u różnych jednostek różne tempo, rytm i roz­mach. Źródłem tej zmienności są z jednej strony czynniki dziedziczne, a z drugiej środowiskowe. Poziom somatyczny w każdej fazie rozwoju dziecka jest wynikiem oddziaływania i przenikania się tych grup czynników.

Wprawdzie zmienność indywidualna powiększa się w sposób jaskra­wy w fazie dojrzewania płciowego (tzw. skok pokwitaniowy),ale i w młodszym wieku szkolnym istnieje duże zróżnico­wanie międzyosobnicze w sferze rozwoju fizycznego i sprawności fizycz­nej. Ilustrują to indywidualne krzywe szybkości wzrastania dzieci do­tyczące dwóch okresów rozwojowych: młodszego wieku szkolnego i okre­su dorastania Najbardziej rozpowszechnioną metodą przy charakterystyce dojrza­łości biologicznej dziecka jest tzw. wiek morfologiczny, oparty głównie na dwu cechach: wysokości (wzroście) i ciężarze ciała. Brane są jednak pod uwagę także inne cechy, np. szerokość barkowa lub siła mięśni grzbietu.

Na użytek praktyki opracowywane bywają skala umożliwiające charak­terystykę poziomu indywidualnego rozwoju dzieci i młodzieży oraz zmien­ności rozwojowej. Za przykład może służyć poniżej przytoczona w tabeli 45 skala, opracowana dla chłopców na podstawie pomiarów ciężaru i wy­sokości ciała oraz obwodu klatki piersiowej i podudzia i oparta na po­dziale standardowego odchylenia cechy.

Wartości średnie tej skali mogą być uważane za zbliżone do normy.

Rozwój fizyczny dziecka przedszkolnego charakteryzowało głównie. wzrastanie wysokości ciała. Szybkie tempo wzrastania będzie też cechowa­ło okres dorastania; młodszy wiek szkolny odznacza się natomiast raczej przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewa­nia organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała. Coroczny przyrost wzrostu jest mniejszy od 7 do 12 r.ż. niż w wieku przedszkolnym.

Normalny rozwój fizyczny, a także i psychiczny dziecka, zależy od bardzo wielu złożonych czynników. Główne z nich to: l) wrodzone możli­wości rozrostu i typ reakcji na wpływy .środowiskowe; 2) stan morfolo­giczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemia­nie materii; 3) wpływy środowiska zewnętrznego, które decyduje osta­tecznie o tym, czy młody ustrój wykorzysta w sposób optymalny swoje wrodzone możliwości

Jednym z zasadniczych czynników zewnętrznych jest odżywianie.

Zapotrzebowanie organizmu na kalorie jest w tym okresie podobnie jak w okresie przedszkolnym — duże: prawie dwa razy większe na l kg wagi niż u człowieka dorosłego, ponieważ znaczną część pożywienia or­ganizm zużywa w dalszym ciągu na rozrost ciała.

Ważnymi czynnikami środowiska zewnętrznego są także: racjonalne wychowanie fizyczne, świeże powietrze, właściwa higiena.

Wielkie znaczenie dla prawidłowego rozwoju fizycznego ma też psy­chiczne samopoczucie dziecka — stan dobrego społeczno-uczuciowego dosto­sowania się do środowiska. W tym wieku zdarzają się dzieci o złej postawie ciała. Przyczyny tego mogą tkwić np. w złym sprzęcie szkolnym, ale mogą leżeć także w słabości kośćca lub mięśni, złym ogólnym stanie zdrowia, zbytniej podatności na zmęczenie, a nawet w złym samopoczuciu uczuciowym. Wykrycie przyczyny takiego stanu jest niezbędne dla jego wyprostowa­nia.

Wskazania w zakresie wychowania fizycznego w omawianym okresie byłyby następujące: należy w dalszym ciągu wykorzystywać zabawę, wprowadzając do niej stopniowo zróżnicowane ćwiczenia gimnastyczne, Trzeba uważać, aby nie przeciążać, dziecka zbyt trudnymi ćwiczeniami i nie przetrenować go, lecz zarazem nie hamować jego rozwoju ćwicze­niami zbyt łatwymi w stosunku do wieku. Przy organizacji opieki nad rozwojem fizycznym dziecka—jak o tym była mowa—należy uwzględ­niać jego indywidualne możliwości. Wiek anatomiczno-fizjologiczny i rucho­wy każdego dziecka, w sensie odpowiadania określonym normom rozwo­jowym, może nie pokrywać się z wiekiem jego życia.

Zmienność postawy w rozwoju osobniczym.

Przyczyn zmienności postawy trzeba upatrywać między innymi w warunkach anatomicznych i fizjologicznych, w działaniu centralnych refleksów postawy, w filogenetycznym i ontogenetycznym jej rozwoju .

Postawę dziecka możemy ocenić dopiero przy pierwszych samodzielnych pró­bach stania. Kręgosłup posiada już wtedy wykształcone przodowygięcie w od­cinku szyjnym i lekkie tyło wygięcie w odcinku piersiowo-lędźwiowym. Przodo­wygięcie bywa czasem nieznacznie powiększone. Plecy małego dziecka są lekko zaokrąglone lub - rzadziej - zupełnie płaskie, kończyny dolne ustawione w lekkim zgięciu w stawach biodrowych i kolanowych. Brzuch w związku z bardzo słabymi mięśniami wchodzącymi w skład jego ściany jest mocno uwypuklony.

Rys. 3. Postawa ciała typowa dla danego okresu rozwoju:

a) postawa dziecka w wieku 18 miesięcy

b) postawa dziewczynki 6-lctniej, c) postawa chłopca 8-letniego

d) postawa chłopca w okresie dojrzewania płciowego

e) postawa dorosłego mężczyzny (wg D.Tylmana)

Zmiany w postawie u dziecka postępują powoli i polegają na coraz wyraźniejszym kształtowaniu się przodowy gięcia kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz stopniowym zmniejszaniu nadmiernego uwypuklenia brzucha. W okresie 7-8 lat, a więc w wieku szkolnym, przodowygięcie lędźwiowe ulega już wyraźnemu ukształtowaniu. Brzuch, mimo wyraźnego spłaszczenia, nadal jest lekko uwypuk­lony. W latach szkolnych - aż do pierwszych objawów dojrzewania - u dzieci występuje wyraźne stonizowanie postawy, która jest dość prężna i mocna.

W okresie dojrzewania płciowego ma miejsce ponowne pogorszenie postawy. Pojawiają się objawy psychicznego i fizycznego zmęczenia dziecka, postawę ce­chuje wtedy niedbałość i wiotkość. Brzuch znów się uwypukla, plecy są często nadmiernie okrągłe. Głowa pochylona ku przodowi stwarza wrażenie zbyt ciężkiej w stosunku do utrzymującej ją szyi. W obrębie kończyn dolnych u dziewcząt występuje niekiedy tyło wygięcie w stawach kolanowych. Dziewczęta w tym ok­resie często wysuwają ku przodowi barki chcąc ukryć róż ustające się sutki. W związku ze zmianą ustawienia barków kończyny górne zwisają nie wzdłuż bocznej powierzchni tułowia, ale przesunięte są ku przodowi, co pogłębia jeszcze bardziej okrągłość pleców i stwarza obraz zapadniętej klatki piersiowej.

Koniec okresu dojrzewania, to równocześnie ponowne kształtowanie się do­brej postawy. Następuje ostateczne uformowanie przodowygięcie w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, brzuch znowu staje się płaski, silnie rozwija się tkanka mięś­niowa. Okres ten trwa przez kilkanaście lat.

Powyżej 35 roku życia może wystąpić ponowne pogorszenie postawy. Brzuch zaczyna wystawać i lekko zwisać. Pogłębiają się wszystkie fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, a równocześnie w związku ze zmianami zachodzącymi głównie w krążkach międzykręgowych, zmniejsza się jego długość. Kształtowanie postawy starzejącego się człowieka w dużej mierze zależy od ogólnego stanu jego zdrowia, warunków bytowych oraz rodzaju wykonywanej pracy. Zmiany postawy przebiegają nieco odmiennie w róż­nych typach konstytucjonalnych. Związane z wiekiem nasilenie krzywizn kręgosłupa obserwuje się znacznie wyraźniej u osób posiadających budowę asteniczną.

W osobniczym rozwoju postawy dała wyróżnia się okresy stabilizacji i chwiejności, okresy kiedy zmiany są wyraźniejsze, a wady postawy częstsze. Ponieważ wzrost poszczególnych części ciała jest nierówny, daje się zaobserwować chara­kterystyczne dla pewnych okresów rozwojowych zmiany proporcji. Zmiany te odnoszą się zarówno do długości kończyn dolnych, tułowia, jak i szerokości, zmienia się kąt pochylenia miednicy, mostka itp. Takie okresy, w których nasila się występowanie wad postawy nazywamy krytycznymi okresami dla posturo genezy.

Pierwszy z nich przypada na 7 rok życia i nosi nazwę " szkolnego", drugi - na etap skoku pokwitaniowego. Do nich należy dodać szczególnie burzliwy okres pierwszych dwóch lat życia, kiedy dziecko opanowuje pionową pozycję ciała, chociaż trudno w tym wieku mówić o postawie jako sposobie trzymania się. Nawyk postawy kształtuje się bowiem właściwie dopiero pod koniec wieku przed­szkolnego i wtedy utrwala się typ postawy ciała.

Przyczyny zwiększonej liczby wad w tych okresach są różne. Okres " szkolny" charakteryzuje się z biologicznego punktu widzenia względną harmonią rozwo­jową. Źródła tych niekorzystnych zmian upatrujemy w nowych dla dziecka warun­kach szkolnych. Do najczęstszych czynników zaburzających przebieg posturo-genezy w tym okresie zalicza się: niekorzystne pozycje statyczne - spowodowane długotrwałym siedzeniem w ławce szkolnej, noszeniem dodatkowych ciężarów -czynniki psychiczne (trema, lęk), czynniki higieniczno-zdrowotne, mające zwią­zek z odległością dziecka od tablicy, oświetleniem, noszoną odzieżą i obuwiem.

Okres drugi, tzw. skoku pokwitaniowego jest okresem dużej dysharmonii roz­wojowej. Następuje szybki rozwój kośćca, za którym nie nadąża rozwój mięśni, towarzyszy temu przesunięcie środka ciężkości ciała ku górze (spowodowane to jest intensywnym wzrostem kończyn dolnych), wszystko to może prowadzić do zaburzeń statyki i postawy ciała. Tak zwana kifoza młodzieńcza powstaje pod wpływem wyżej opisanych zjawisk .

Postawa zmienia się także w ciągu dnia pod wpływem najróżnorodniejszych bodźców. Dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezencji, słowem wszystko co tonizuje człowieka, pobudza do przyjęcia lepszej postawy i odwrotnie - zmę­czenie, przygnębienie, złe samopoczucie - sprzyjają wadom postawy.

Kształtowanie się krzywizn kręgosłupa w rozwoju człowieka.

Z jednej ogólnej kifozy przebiegającej przez całą długość kręgosłupa, po urodzeniu zaczynają się wyodrębniać : Lordoza szyjna około 3-4 miesiąca życia ( w związku z próbami dźwigania głowy) oraz lordoza lędżwiowa około 9-12 miesiąca życia ( w efekcie pionizacji). U dziecka 12-14 miesięcznego kręgosłup ma już charakterystyczny esowaty kształt, lordoza szyjna jest wykształcona, kifoza ogranicza się do piersiowego odcinka kręgosłupa, a lordoza lędźwiowa wyraźna- na skutek przesunięcia miednicy do przodu i cofnięcia klatki piersiowej- w celu zachowania równowagi przy staniu na ograniczonej powierzchni stóp.

Poszczególne etapy pionizacji postawy ciała wyznaczają:

• w 3-4 miesiącu niemowlę unosi głowę i tułów z oparciem na rękach,

• około 5 miesiąca dziecko może siedzieć podtrzymywane, samodzielne siedzenie występuje między 7-9 miesiącem życia,

• około 9 miesiąca dziecko wykazuje umiejętność stania z oparciem, a w 10-12 miesiącu - samodzielnego stania.

Przybranie pionowej postawy przez dziecko wywołuje dalsze konsekwencje w funkcji organizmu i statyce ciała. Dziecko musi siłą mięśni przeciwdziałać sile grawitacji, co przy jego ciężarze i niedoskonałości aparatu podporowego wymaga znacznego wysiłku. Równocześnie na słabe powłoki brzuszne zaczyna działać ciężar narządów jamy brzusznej, a to powoduje pogłębienie lordozy lędźwiowej oraz uwypuklenie brzucha i odchylenie miednicy ku przodowi. Związki te, jak również krzywizny kręgosłupa nie są stałe. Ich względna stabilizacja następuje od 3 roku życia, ale znaczny wzrost tułowia przy słabych mięśniach utrzymujących kręgosłup powoduje ciągłe modyfikacje krzywizn. O kształtowaniu się przodotylnego wygięcia kręgosłupa, a w tym także postawy dziecka można mówić dopiero w wieku około 7 lat. Właściwy jednak dla człowieka sposób trzymania się ustala się ostatecznie później w okresie młodzieńczym ok. 18 roku życia. W skoku pokwitaniowym obserwujemy pogłębienie się kifozy piersiowej i zaburzenia w postawie ciała. Powstaje tzw. Kifoza młodzieńcza, która jest spowodowana dysfonią mięśni grzbietu, charakterystyczną dla tego okresu rozwojowego.

Osią tułowia warunkującą jego budowę i czynności jest kręgosłup, który w postaci 24 - segmentowej kolumny opiera się na miednicy. Punktem wyjścia badań tułowia powinien być wzajemny stosunek kręgosłupa i miednicy. Prawidłowe nachylenie miednicy ku przodowi waha się w zależności od wieku i płci. U dzieci rozpoczynających chodzenie miednica jest ustawiona pionowo i w miarę wytwarzania się krzywizn fizjologicznych kręgosłupa zwiększa swe nachylenie ku przodowi. W okresie pokwitania u dziewcząt fizjologiczne nachylenie miednicy ku przodowi jest większe niż u chłopców. Kąt nachylenia miednicy mierzony inklinometrem wynosi (wg Ph. Wilesa) w 4 roku życia ok. 22*, w 7 roku życia - 25* u obojga płci, a u osób dorosłych płci męskiej- ok. 31*, płci żeńskiej- 28*.

Podział i przyczyny wad postawy

Najczęściej spotykamy podział wad budowy i postawy ciała na dwie zasad­nicze grupy:

1. wady wrodzone

a) kości

b) mięśni

2. wady nabyte

a) rozwojowe

b) nawykowe

Do grupy wad wrodzonych należą przypadki z odchyleniami prawidłowej budowy ciała v następstwie czynników, które działały w okresie płodowym. Przyczyny powsta­wania wad są różne. Niektóre z nich przekazywane są dziedzicznie, do rozwoju innych doszło na skutek zaburzonego wydzielania wewnątrzmacicznego. Bez­pośredniej przyczyny innych wad należy upatrywać w czynnikach toksycznych (zatrucia, choroby infekcyjne matki) lub mechanicznych, które działały w różnych okresach życia płodowego.

Wady wrodzone kości:

- zaburzenia kostnienia (chondrodysplcfzje i chondrodystrofie}.

Następstwem tej wady jest wzrost karli z różnym zakresem deformacyjnych zmian kości. Wybitnemu skróceniu ulega długość kończyn. Inną postacią tych wad jest nadmierna kruchość kości (osteopsathyrosis - oste-ogenesis imperfecta). Częste złamania kości długich w tych przypadkach znacznie zaburzają statykę;

- dodatkowe kręgi lub niedorozwój pojedynczego kręgu, kręgi klinowe;

- dodatkowe żebra;

- zrosty kręgów;

- kręgozmyk (spofidylolisthesis);

- rozszczepy kręgów (rochischisis);

- wrodzony kręcz szyi (torticollis).

To ostatnie zniekształcenie jest wywołane skróceniem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego (m. sternocleidomastoideus). Niewyleczenie tych zmian prowadzi do bocznego skrzywienia w obrębie kończyn dolnych i stóp spotykamy najczęściej:

- wrodzone zwichnięcia stawu biodrowego (hixatio coxae conqenita);

- asymetrię długości kończyn dolnych;

- wady stóp: stopa wydrążona (pes excavatiis), końsko-szpotawa (pes equino-varus), piętowa (pes calcaneiis), szpotawa (pes vanis), końska (pes equinns), płaska (pes planus) i płasko-koślawa (pes plano-valgus).

Wady wrodzone mięśni:

- wrodzona atonia mięśniowa (amytonia congenitu). Choroba polega na osłabieniu siły mięśniowej i zaniku tej tkanki;

postępujący zanik mięśni (dystropliia musculomm progresiva).

Wady nabyte mogą być wywołane przebytymi chorobami - i określamy je terminem rozwo­jowe - lub powstają na skutek zaburzenia nawyku prawidłowej postawy ciała -wady nawykowe.

Wady rozwojowe powstają najczęściej w wyniku następujących chorób: krzywicy, gruźlicy i cho­roby Scheuermanna.

Krzywica (rachitis) jest chorobą, która polega na zaburzeniu gospodarki mine­ralnej (wapniowo-fosforanowej) na skutek niedoboru w organizmie witaminy D. Występuje ona najczęściej u dzieci w pierwszych miesiącach życia (od 6-24 mie­siąca), rzadko po 3 roku życia. Niedobór wspomnianych soli mineralnych w kościach opóźnia i zaburza proces ich kostnienia. Kości takie są mniej odporne i przy obciążeniu ulegają deformacjom. Kości długie kończyny dolnej - zwłaszcza po­dudzia, nie wytrzymują ciężaru ciała przy staniu lub chodzeniu i ulegają wygięciu (tworzy się kolano szpotawe - genu varum lub koślawe - genu valgum). Powstaje także garb siedzeniowo-grzbietowy (kyphosis rachitic).

Następstwem przebytej krzywicy są również wady klatki piersiowej - klatka piersiowa szewsko-lejkowata (pectus infundibuliformis) lub klatka piersiowa kurza (pecliis carinatum), z bruzdą Harissona i różańcem pokrzywiczym.

Choroba Scheuermanna (osleochondrosis deformans javenilis dorsi) etiologia tego schorzenia nie jest jasna. Jako jedną z przyczyn podaje się zaburzenia kostnienia nasadowego trzonów kręgowych (Bąk 1965) - zazwyczaj piersiowych - nasilających się w okresie pokwitania. Chrząstka nasadowa ulega zwyrodnieniu i pęka. Przez tę szczelinę wpukla się do trzonu kręgu jądro galareto­wate tworząc guzki Schmorla. Zmianom zazwyczaj towarzyszy hipotonia mięśni grzbietu, na skutek czego dochodzi do nadmiernej kifoza piersiowej. Jeśli wzrost trzonów kręgowych nie jest ukończony, nierównomierne ich obciążenie prowadzi do uformowania się kręgów klinowych (zgodnie z prawem Delpecha-Wollfa). W dalszym przebiegu zmianom ulegają również chrząstki międzykręgowe, które włóknieją i usztywniają kręgosłup. Po latach może dojść do całkowitego usztyw­nienia kręgosłupa.

Zapalenie gruźlicze stawów i kości (osteoarthritis tuberculosa) jest to ogólnoustrojowa choroba wywołana zakażeniem przez prątek gruźlicy. Z uwagi na zaburzenia statyki najgroźniejsza jest gruźlica kręgosłupa (spondylitistbc), stawu biodrowego (coxitis tbc) i kolanowego. W gruźlicy kręgosłupa zmiany zazwyczaj zaczynają się od trzonu kręgowego, którego struktura ulega niszczeniu, tworzą się ropnie opadowe. Trzon kręgu nie wytrzymuje ob­ciążenia w postawie pionowej, ulega spłaszczeniu, na skutek czego powstaje garb (gibbus).

Rozległe zmiany destrukcyjne w stawie biodrowym i kolanowym prowadzą do zwichnięć, naruszają proces wzrostu kości, i w efekcie staw często jest usztyw­niony w zgięciu .

Wady nabyte nawykowe. Ich przyczyn upatrujemy w trzech sferach czynników, do których należą:

1. czynniki środowiskowe,

2. czynniki morfologiczne,

3. czynniki fizjologiczne.

Współczesne tempo życia i zmieniające się środowisko w jakim żyje człowiek stają się przyczyną powstawania niekorzystnych zmian w postawie ciała. Głów­nym mankamentem naszego życia, zarówno przy pracy, jak i podczas odpoczynku jest jego sedenteryjność (siedzący tryb życia). Na 12-15-godzinny dzień dziecka przeciętnie 4-7 godzin siedzi ono w szkole. 2-4 godzin odrabia lekcje, ok. 3 godzin odpoczywa, często też w pozycji siedzącej (czyta, ogląda program telewizyjny), l godzinę przeznacza na spożywanie posiłków. Stwierdzone ogólnie ograniczanie aktywności ruchowej na rzecz siedzącego trybu życia przyczynia się do określo­nych zmian adaptacyjnych. Zmianom tym - traktowanym jako przejaw procesu ewolucji - można by nie przeciwdziałać, gdyby nie upośledzały one wydolności fizjologicznej osobnika, przyjmowanej za główny probierz wartości ustrojowej. W tych warunkach człowiek współczesny pozbawił się wielu czynności stanowią­cych czynnik korekcji postawy.

Także takie czynniki, jak: niewłaściwe obuwie i ubiór, nieodpowiednie no­szenie teczki z książkami, niedostosowanie ławki szkolnej do warunków fizycz­nych dziecka, złe oświetlenie i odległość od tablicy w szkole są powodem powsta­wania nawykowych wad postawy ciała.

Bardzo często przyczyna wad postawy leży w grupie czynników morfologicznych tj. w

zaburzeniu napięcia mięśni, tzw. dystonii mięśniowej, powstałej na skutek różnych ( choroba, zmęczenie). Jedne grupy mięśni ulegają nadmiernemu napięciu i skróceniu, a inne rozciągnięciu i osłabieniu. Zjawisko to dobrze ilustruje przykład powstania pleców okrągłych. Jeżeli z powodu długotrwałej choroby, przeciążenia pracą statyczną lub innych przyczyn dochodzi do osłabienia mięśni grzbietu i człowiek zaczyna się garbić, powstaje przykurcz mięśni przeciwstawnych - w tym przypadku mięśni klatki piersiowej i częściowo mięśni brzucha. Trwanie tego procesu doprowadza do rozciągnięcia więzadeł kręgosłupa i wywołuje nieprawidłowe warunki kształtowania się poszczególnych kręgów. Powstają kręgi klinowe, dające w efekcie plecy okrągłe.

Istotą zaburzeń w sferze czynników fizjologicznych jest nawyk nieprawidłowej postawy. Dla człowieka z wadą postawy, nawykowa postawa nieprawidłowa jest czymś naturalnym, zwykłym, przyjmowanym podświadomie, a tym samym nie wymagającym wysiłku w jej utrzymaniu, natomiast postawa skorygowana jest czymś sztucznym, związanym często ze znacznym wysiłkiem nie tylko mięśniowym, ale i psychicznym. U podstaw takiego rodzaju wady postawy często leżą zaburzenia czucia głębokiego, krótkowzroczność, osłabienie słuchu. Nie pozostaje bez wpływu na postawę ciała stan psychiczny człowieka.

Wnioski

Formowanie się postawy ciała człowieka jest procesem skomplikowanym i

długotrwałym. Intensywny jej rozwój kończy się w wieku młodzieńczym. Jednak w

okresie późniejszym, w wyniku zaniedbań bądź nieprawidłowości postawa może ulec różnym dewiacją. Dlatego ważna jest dbałość o prawidłową postawę oraz jej korekcja.

W wyniku różnych odchyleń od wzorca, zakłóceniu ulegają niektóre funkcje narządów wewnętrznych.

Przyczyny powstawania wad postawy są dwojakiego rodzaju. Pierwsza grupa obejmuje wady wrodzone kości i mięśni nabyte w trakcie życia płodowego. Druga grupa obejmuje wady nabyte rozwojowe i nawykowe powstałe w wyniku przebytych chorób bądź zaburzenia nawyku prawidłowej postawy.

Na zmiany postawy ciała duży wpływ ma współczesne tempo i styl życia. Głównym mankamentem zarówno przy pracy jak i podczas wypoczynku jest siedzący tryb życia. Stwierdzono, że ograniczenie aktywności ruchowej na rzecz sedenteryjności przyczynia się do określonych zmian adaptacyjnych i upośledzenia wydajności fizjologicznej człowieka. Dlatego szczególnie ważną kwestią jest postępowanie profilaktyczne i korekcja istniejących zaburzeń, w celu niedopuszczenia do pogłębienia się dysfunkcji. Odpowiedni, higieniczny tryb życia z odpowiednią ilością ruchu ułatwia niewątpliwie pracę nad zachowaniem prawidłowej postawy. Przy istniejących już zaburzeniach istotnym elementem w gimnastyce korekcyjnej jest jej systematyczność oraz adekwatność i dokładność stosowanych ćwiczeń.

1

16

1

9

1

25

---