11. System zarządzania środowiskowego - etapy wdrażania, korzyści z wdrożenia i bariery.

Rys. 2.1 Klasyfikacja systemów zarządzania

Spełnienie przez organizację wymagań opisanych w jednym z wybra­nych dokumentów powinno być potwierdzone przez niezależną, specjalnie w tym celu powołaną instytucję (np. jednostkę certyfikującą). Typowy pro­ces wdrażania systemu zarządzania obejmuje 2 etapy:

1. zastosowanie rozwiązań wymaganych w systemie oraz zebranie do­wodów, że wszystkie te wymagania są spełnione.

2. poddanie się ocenie niezależnej jednostki, która po przeprowadzeniu odpowiedniego badania potwierdzi spełnienie określonych wyma­gań.

Norma ISO 14001 definiuje systemem zarządzania środowiskowego (SZŚ) jako: część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturą organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania, reali­zowania, przeglądu i utrzymywania polityki środowiskowej.

Jest to więc zestaw narzędzi wspomagających zarządzanie, umożliwia­jący realizację polityki środowiskowej i w konsekwencji stałe minimalizo­wanie negatywnego oddziaływania na środowisko w sposób optymalny za­równo z punktu widzenia organizacji jak i środowiska.

Zgodnie z normami ISO 14000 system zarządzania środowiskiem jest integralną częścią zarządzania przedsiębiorstwem. Głównym celem norm środowiskowych ISO 14000 jest dostarczenie przedsiębiorstwom wytycznych i wskazówek w dziedzinie zarządzania z uwzględnieniem wpływu ich wyrobów (usług) i procesów technologicznych na środowisko przyrodnicze [13].

Elementy składowe normy zarządzania środowiskowego. Normy ISO serii 14000 zmieniają w wielu przedsiębiorstwach sposób podejścia do zarządzania środowiskowego, wprowadzając szereg zmian i określeń, które należy brać pod uwagę [6,7]. W tym aspekcie wykaz najważniejszych zagadnień środowiskowych przedstawia się następująco:

• emisje do atmosfery,

• zrzuty do zbiorników wodnych,

• zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków,

• odpady, nieczystości i ich uciążliwość, hałas a środowisko,

• przykre zapachy,

• promieniowanie,

• zadrzewienie, dzika przyroda, rekreacja, renowacja obszarów miejskich,

• planowanie przestrzenne,

oceny wpływu na środowisko przyrodnicze, opakowanie i ich rola

Wymagania normy ISO 14001. Norma ISO 14001, stanowiąc specyfikację systemu zarządzania środowiskowego, została opracowana w sposób uniwersalny, tj. umożliwiający jej zastosowanie w różnych krajach, bez względu na ich poziom społeczno-gospodarczy [7,8]. Nie zostały ustalone w niej wymagania bezwzględne. Norma ISO 14001 zakłada, że ustanowienie i funkcjonowanie systemu zarządzania środowiskiem może, ale nie musi doprowadzić do natychmiastowej redukcji niekorzystnego wpływu na środowisko [13]. Norma ta wymaga jedynie podjęcia zobowiązań wyrażonych w polityce środowiskowej, odnośnie działań zgodnie z odpowiednim ustawodawstwem i przepisami prawnymi oraz zobowiązań do systematycznej poprawy wobec środowiska przyrodniczego. W normie ISO 14001 można wydzielić sześć działów tematycznych: 1. Dział ogólny. 2. Polityka środowiskowa. 3. Planowanie. 4. Wdrażanie i funkcjonowanie. 5. Działania kontrolne i

Rys. 2.3. Etapy wdrażania SZŚ

Ważność certyfikatu trwa zazwyczaj przez 3 lata i przez cały ten okres jednostka certyfikująca sprawuje nadzór nad certyfikowanym systemem zarządzania środowiskowego.

Bariery wdrażania SZS. Już samo zaprojektowa­nie i wdrożenie systemu jest przedsięwzięciem złożo­nym, czaso i pracochłonnym, wymagającym profe­sjonalnego podejścia do tego problemu. Przy wdraża­niu systemów zarządzania pojawiają się trudności natury ekonomicznej i pozaekonomicznej. Największe trudności mogą sprawiać przedsiębiorcom:

• opracowanie całej dokumentacji,

• zła procedura identyfikacji i oceny aspektów środo­wiskowych,

• ograniczone zasoby finansowe i czas oraz koszty wewnętrzne,

• brak faktycznej zaangażowania kierownictwa i pracowników na rzecz ochrony środowiska,

• instrumentalne traktowanie SZS nakierowane głów­nie na uzyskanie certyfikatu.

Wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego w polskich przedsiębiorstwach po­twierdzone uzyskaniem certyfikatu znacznie poprawi wizerunek naszych firm w odniesieniu do krajów UE, które przecież sprawy ochrony środowiska traktują w sposób absolutnie priorytetowy. W krajach Unii Europejskiej wydano już ponad 150 tys. certyfikatów ISO. W Polsce we wrześniu 2000 r. 1399 firm posiada­ło łącznie 1532 certyfikaty ISO 9000 oraz 60 cer­tyfikatów ISO 14000. Perspektywy przystąpienia Polski do Unii Europejskiej sprawiają, że zaintereso­wanie uzyskaniem certyfikatu ISO będzie rosło, szcze­gólnie wśród przedsiębiorstw eksportujących, uwzglę­dniając konkurencję na rynkach zagranicznych.

Opracowanie i wdrożenie zarządzania środowis­kowego stanowi istotny element w budowaniu kom­pleksowego zarządzania jakością (TQM -Total Quality Management) w przedsiębiorstwie.

Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego. Procedurę wdrażania można podzielić na dwa etapy: kroki inicjujące i zasadniczy program wdrażania. Kroki inicjujące:

• zaznajomienie się z normą ISO 14001,

• ocena sytuacji,

• propozycja,

• uzyskanie poparcia i pozytywnej decyzji,

• nakreślenie planu działania.

Zasadniczy program wdrażania:

• polityka i zaangażowanie,

• szczegółowe plany, organizacja

• przegląd początkowy,

• faza wdrażania.

Przygotowując niezbędną dokumentację dotyczącą wdrażania systemu zarządzania środowiskowego należy przeanalizować istniejące dokumenty, odpowiadając na następujące pytania:

• Czy obowiązująca i aktualnie prowadzona dokumentacja jest wiarygodna?

• Czy wszystkie dokumenty są spójne?

• Które dokumenty można wyeliminować, jako powtarzające się, częściowo lub nawet całkowicie bezużyteczne?

• Czy pracownicy przedsiębiorstwa znają najważniejsze dokumenty?

• Które dokumenty można zaadoptować bez zmian do dokumentacji systemowej, a które wymagają jedynie modyfikacji?

• Które dokumenty powinny być opracowane od nowa, tak by wszystkie formalne wymogi normy ISO 14001 były spełnione?

Biorąc pod uwagę fakt, że dokumentacja jest podstawowym i najważniejszym elementem funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego, należy dążyć do tego, by wszystkie dokumenty posiadały jednoznaczny układ identyfikacyjny oraz sposób ewidencji, aby były zwięzłe, napisane jasno i przejrzyście. Z uwagi jednak na znaczną ilość niezbędnej dokumentacji prowadzonych w poszczególnych przedsiębiorstwach należy tam, gdzie to jest tylko możliwe opracować gotowe wzory formularzy, z wariantowymi opcjami wyboru np. do zaznaczania, podkreślania itp. Podstawowe dokumenty systemowe stanowią księga środowiskowa, procedury ogólne, schematy technologiczne oraz szczegółowe instrukcje i zapisy. Dopuszcza się również możliwość prowadzenia komputerowej dokumentacji systemu, która umożliwia łatwy dostęp do potrzebnych informacji oraz szybką aktualizację, a także nadzorowanie i kontrolę dokumentów. Wiąże się to jednak z dodatkowymi kosztami na zakup odpowiednich komputerów wraz ze standaryzacją ich oprogramowania. Konieczne jest również przeszkolenie personelu w zakresie korzystania z tak skonstruowanego systemu.

---