„Kto nie dąży do rzeczy niemożliwych, nigdy ich nie osiągnie.”

Heraklit z Efezu

ISTOTA POZNANIA NAUKOWEGO

Poznanie naukowe - proces zdobywania i zgłębiania wiedzy o świecie we wszystkich jego przejawach. To świadome, celowe, ciągłe, długotrwałe, zróżnicowane i wieloetapowe działanie zmierzające do wyjaśnienia zjawisk analizowanych w otaczającej nas rzeczywistości.

Epistemologia (gr. episteme - "wiedza; umiejętność, zrozumienie", logos - "nauka; myśl") albo teoria poznania. Dział filozofii zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością.

Termin epistemology pojawił się po raz pierwszy w książce Jamesa Perriera Theory of knowing (1856)

Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.

TEORIA PRAWDY

Podstawowym problemem dla epistemologii jest poznanie definicji i kryterium, kiedy mamy do czynienia z prawdą. Czy prawda istnieje i czy jest poznawalna? Problemem sceptycyzmu. Wiedza wspiera się na pojęciu prawdy, stąd pojęcie to jest podstawowe dla całej filozofii.

TEORIA WIEDZY

Problem definicji wiedzy - Co to jest wiedza?

Problem kryterium wiedzy - Co jest wiedzą?

Problem sposobu poznania - Jak dotrzeć do wiedzy? Jaka jest właściwa droga poznawania?

Rozróżnia się:

• Racjonalizm genetyczny - źródłem poznania jest rozum.

• Empiryzm genetyczny - źródłem poznania jest doświadczenie

Czy istnieje wiedza wrodzona, czy nabywamy ją wraz z doświadczeniem?

• Racjonalizm genetyczny - aprioryzm (natywizm)

• Empiryzm genetyczny - aposterioryzm

Zasady poznania naukowego - nakazują wykazywać we wszystkich działaniach naukowych:

• Intelektualną dociekliwość, cierpliwość i sztukę wyszukiwania interesujących z punktu poznania naukowego, problemów. Sławę w nauce zyskuje się nie dzięki zręczności w rozwiązywaniu problemów, lecz umiejętności ich wybierania.

• Śmiałość i inwencję myślenia, które są kluczem do rozwoju nauki. „Nie dokonuje wielkich odkryć, kto nie bada niemożliwości” A. Einstein

• Krytycyzm i ostrożność. „Nie należy przyjmować żadnych sądów prócz tych, których prawdziwość jest tak oczywista i wyraźna, że nie można w nią wątpić” Kartezjusz. „Nauka czyni ze sceptycyzmu cnotę” R. Morton.

• Systematyczność, ścisłość i precyzję. „Bytów nie mnożyć, fikcji nie tworzyć, tłumaczyć fakty jak najprościej.” tzw. brzytwa Williama Ockhama (1285-1349)

• Wszechstronność i bezstronność odnosząca się do wyjaśniania (badania) przedmiotu badania oraz rzetelne ocenianie wyzyskanych wyników.

• Rozległą wiedzę o przedmiocie badań. Dobrą znajomość istniejącego dorobku badawczego (literatury dot. badanego problemu). Nie wyważanie „otwartych drzwi”.

„Cogito ergo sum
<<myślę, więc jestem>>

Kartezjusz

RENÉ DESCARTES

Kartezjusz (1596 - 1650),

• Wiedza powinna być systemem prawd pewnych, koniecznych, powiązanych logicznie i niezależ-nych od doświadczenia.

• Nie może istnieć akt myślenia bez podmiotu myślenia. Uznał to za przezwyciężenie sceptycyzmu, który wątpi we wszystko i stworze-nie aksjomatycznej podstawy dla absolutnego systemu.

• Wychodząc od tej podstawy, w umyśle odnalazł Kartezjusz idee wrodzone Boga, duszy (res cogitans) i ciała (res extentia) i rozłożył akcenty tak, że położył nacisk na problem psychofizyczny.

W „Rozprawie o metodzie” zawarł podstawowe zasady metodologiczne:

• 
  Nie uznawaj niczego za prawdę bez oczywistych powodów.

• Dziel większe problemy na maksymalnie dużą liczbę mniejszych.

• Zaczynaj od rzeczy prostych a potem przechodź do złożonych.

• Bądź pewien, że znasz wszystkie problemy związane z zagadnieniem.

• Działaj krok po kroku. Sprawdzaj sądy zaczynając od najprostszych.

Etapy poznania naukowego:

1. Poznanie zmysłowe

2. Poznanie myślowe

3. Rozumowe rozwiązanie problemu (zadania)

4. Empiryczne weryfikacje uzyskanych wyników (danych)

Poznanie myślowe (1)

ANALIZA

ANALIZA - [gr. análysis `rozłożenie', `rozbiór'], rozłożenie pewnego obiektu na elementy składowe (części, cechy, relacje); może być zabiegiem fizycznym lub czynnością myślową.

ANALIZA CZYNNIKOWA - metoda statystyczna umożliwiająca przekształcenie dużej liczby wskaźników operacyjnych (zmiennych) w mniejszą liczbę zmiennych koncepcyjnych (czynników), której celem jest ustalenie zależności (korelacji) każdego wskaźnika z ukrytym czynnikiem bądź czynnikami; stosowana w psychologii, socjologii i pedagogice do wyjaśniania zjawisk oraz konstruowania testów.

ANALIZA EKONOMICZNA, metoda badania procesów ekonomicznych za pomocą rozpatrywania związków między poszczególnymi elementami tych procesów; przykładem jej praktycznego zastosowania jest analiza kosztów i analiza nakładów i wyników produkcji.

STOSUJĄC ANALIZĘ w rozwiązywaniu problemu naukowego należy dążyć do rozłożenia go na tyle części (tez, struktur, zjawisk, faktów), na ile jest to możliwe i niezbędne, by można było ustalić istotę, związki przyczynowo-skutkowe i właściwości.

ANALIZA SYSTEMOWA, dział teorii systemów traktujący złożone obiekty jako systemy i zajmujący się formułowaniem
oraz praktycznym rozwiązywaniem problemów decyzyjnych dotyczących systemów: ekonomicznych, wojskowych, technicznych i społecznych.

Poznanie myślowe (2)

SYNTEZA

SYNTEZA - gr. synthesis log. formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie uznanych twierdzeń cząstkowych, szczegółowych. Inaczej „łączenie” - to ogólnie akt budowy czegoś bardziej skomplikowanego z prostszych elementów - synteza może mieć charakter materialny (np. reakcje chemiczne) jak i abstrakcyjny (synteza stylów literackich).

SYNTEZA MYŚLOWA - metodol. jedna z podstawowych operacji myślowych, polegająca na łączeniu w nową całość wyodrębnionych przez analizę myślową elementów (części, cech, relacji) danego obiektu czy problemu. Wykorzystuje się
w tym celu: porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie.

SYNTEZA [gr.], termin z zakresu filozofii. U Hegla: ostatni etap dialektyki (teza-antyteza-synteza), wprowadzający jedność między tezą a antytezą i jednocześnie zachowujący ich odrębność.

dialektyka

1) w starożytności sztuka dyskutowania, zwłaszcza umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie
i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika;

2) w średniowieczu inna nazwa logiki;

3) u Georga Wilhelma Friedricha Hegla teoria, wg której, rzeczywistość stanowi proces samoobjawiania się
i samopoznawania ducha poprzez przeciwieństwa:
tezę, antytezę, syntezę;

4) teoria rozwoju przyrody i społeczeństwa (marksizm).

Poznanie myślowe (3)

DEDUKCJA I INDUKCJA

DEDUKCJA - (łac. deductio) (pot. wyprowadzenie, wnioskowanie) to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.

Rozumowanie dedukcyjne to takie, które przebiega wedle schematu: Jeśli A to B; A; więc B.

INDUKCJA - (łac. inductio) (pot. wprowadzenie) to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu wyprowadzenie wniosków z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami. Metoda tworzenia uogólnień (teorii) na podstawie doświadczeń i obserwacji zdarzeń. „Od szczegółu do ogółu.”

POSTĘPOWANIE INDUKCYJNE - wyprowadzanie uogólnień na podstawie eksperymentów lub obserwacji faktów. Indukcję zupełna nie zawsze uda się osiągnąć - nie zawsze wszystko można zbadać - stąd formułuje się twierdzenia (uogólnienia) przybliżone, z pewnym prawdopodobieństwem.

Wniosek indukcyjny jest tym bardziej słuszny (prawdziwy), im większa liczba faktów, zdarzeń lub procesów zostanie zbadana i im większe wystąpią pomiędzy nimi różnice indywidualne.

...nauka prowadzi nas do zrozumienia tego, jaki jest świat, a nie tego, jaki chcielibyśmy, by był...
Carl Sagan

Poznanie myślowe (4)

PORÓWNYWANIE I PRZECIWSTAWIANIE

PORÓWNYWANIE I PRZECIW-STAWIANIE określonych cech, wartości, parametrów (wyników, danych) stanowi proces myślowy wielu wyjaśnień naukowych. Polega na zestawieniu ze sobą cech, parametrów lub danych, celem znalezienia cech wspólnych lub różniących właściwości. Przeciw-stawianie to także konfrontacja myśli, pojęć, faktów lub procesów

PORÓWNYWANIE lub PRZECIWSTAWIANIE wyników, danych odbywa się w oparciu o pewne skale odniesienia. Mogą nią być:

• normatywy i standardy obowiązujące w danej dziedzinie, dyscyplinie i specjalności naukowej;

• modele teoretyczne i fizyczne określonych cech i wartości;

• normy określające pożądany stan i natężenie danego zjawiska lub właściwości;

• metody, a także zasady (także moralne) postępowania kierowniczego oraz wiele innych elementów
  i parametrów wyrażanych w badaniach ilościowo i jakościowo.

Można być mądrym nie przeczytawszy ani jednej książki; wierząc zaś we wszystko,
co jest napisane w książkach, nie można
nie być głupcem.
Lew Tołstoj

Poznanie myślowe (5)

UZASADNIANIE I DOWODZENIA NAUKOWE

UZASADNIANIE NAUKOWE - polega na wykazaniu, że istnieją uzasadnione racje (argumenty) przemawiające za prawdziwością lub wiarygodnością stawianej tezy, hipotezy, wniosku lub poglądu.

„Stopień przekonania, z jakim głosimy dany pogląd, powinien odpowiadać stopniowi jego uzasadnienia” K. Ajdukiewicz

Osiągnięcie pełnej prawdziwości jest niemożliwe ze względu na nieznajomość wszystkich czynników wywołujących dane zjawiska.

„Prawa i teorie są nieweryfikowalne, lecz tylko konfirmowane, to znaczy mogą być potwierdzone jedynie w pewnym zakresie swej domniemanej stosowalności” K. Ajdukiewicz.

DOWODZENIE NAUKOWE opiera się na uzasadnieniu lub poznaniu empirycznym. Jest to w zasadzie rozumowanie dedukcyjne, polegające na wykazywaniu prawdziwości danego zdania (stwierdzenia) na podstawie innych zdań (stwierdzeń) wcześniej uznanych za prawdziwe.

Dowodzenie naukowe występuje głównie w naukach formalnych (matematyce, logice itp.).

Poznanie myślowe (6)

UOGÓLNIANIE I WNIOSKOWANIE NAUKOWE

Często przyjmuje się, że:

UOGÓLNIANIE NAUKOWE ↔ SYNTEZA

UOGÓLNIANIE NAUKOWE to teoretyczne lub praktyczne połączenie części, właściwości, cech i stosunków badanych faktów lub zjawisk, które poddane analizie w kompleksowym ujęciu pozwalają stawiać całkiem nowe, oryginalne i zasadne wnioski.

WNIOSKOWANIE NAUKOWE to proces myślowy przyjmujący w swoim rozumowaniu za podstawę prawdziwość określonego zdania i dochodzenie na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego lub innych (kolejnych) zdań.

WNIOSKOWAĆ - to: domniemywać, lub wnosić ze znanych faktów, sytuacji lub innych objawów stanowiących zdania prawdziwe, nowe (inne) zdania stanowiące rozwiązanie.

Najczęściej występujące rodzaje wnioskowania, to wnioskowanie:

• bezpośrednie - na podstawie jednej przesłanki;

• pośrednie - na podstawie dwóch przesłanek;

• przez analogię - każdy z kolejno rozpatrywanych przedmiotów wyjaśnianego rodzaju ma podobną cechę (właściwość) do poprzedniego;

• redukcyjne - wniosek nie wynika logicznie z przesłanek lecz przesłanki wynikają z wniosku;

• statystyczne - oparcie się na analizie statystycznej (weryfikowaniu hipotez).

Nauka nie buduje mostów nad przepaściami myśli, lecz po prostu stoi jako tablica ostrzegawcza.

Karl Kraus

Człowiek postępujący zgodnie
z prawami nauki (jej tworzeniem
i analizowaniem), winien posiadać przede wszystkim szeroką wiedzę na temat przedmiotu badań.

Powszechnie uważa się, że osoba ta charakteryzuje się także takimi cechami, jak:

• niekonwencjonalność myślenia;

• śmiałość;

• precyzja i dokładność;

• ostrożność;

• krytycyzm;

• obiektywność;

• wszechstronność;

Poznanie naukowe ma na celu zdobycie wiedzy. Powinna ją cechować maksymalna ścisłość i prostota, powinna być pewna oraz zawierać maksymalną ilość informacji.

Poznanie naukowe służy zatem osiągnięciu wyższych form wiedzy, jako prawa nauki i teorii.

Metodologia badań naukowych Poznanie naukowe

11

@m

---