1. Historia finansowanie nauki w Polsce. Główne organizacje.

W Polsce już dawno podejmowano bardziej lub mniej udane próby prowadzenia polityki stypendialnej, której celem było przygotowanie kadr do nauki. Przykładem z okresu zaborów może być działalność:

• Kasy im. Mianowskiego.

Powstała ona w Warszawie w 18881 roku. Obejmowała m.in. finansowanie wyjazdów w celu kontynuowania studiów w zagranicznych ośrodkach badawczych lub prowadzenia tamże działań samodzielnych., kontynuację badań podjętych w kraju oraz różnego rodzaju badania terenowe, tzw. Ówcześnie wycieczki naukowe - botaniczne, geologiczne, etnograficzne itp. Brak polskich szkół wyższych i zorganizowanych placówek badawczych powodował ciągły exodus z kraju nie tylko uznanych uczonych ale także młodych ludzi kończących studia, którzy chcieli poświecić się pracy naukowej. Kasa wspomagała jednych i drugich. Przyznawała np. stypendium(na badania we Francji i Niemczech) zarówno znanemu już psychologowi Julianowi Ochorowiczowi, jak i zdolnemu absolwentowi Uniwersytetu Warszawskiego Henrykowi Merczyngowi - na dalsze studia i uzyskanie wyższego stopnia naukowego.

W późniejszym czasie Kasa uwzględniała także aplikacje o dotacje na zakładanie i prowadzenie małych, najczęściej jednoosobowych pracowni badawczych. Od tego czasu finansowa opieka Kasy zaspokajała potrzeby wszystkich etapów drogi pracownika nauki - od studiów przygotowawczych, przez pogłębione studia i praktykę w laboratoriach uznanych uczonych, aż do badań samodzielnych we własnej pracowni i publikacji ich wyników. Kasa dotowała najpierw studia w zagranicznych ośrodkach badawczych, a następnie pomagała w zorganizowaniu i prowadzeniu własnego laboratorium..

Po odzyskaniu niepodległości działalność stypendialna Kasy uległa znacznemu ograniczeniu. Większość funkcji wypełnianych przez kasę w okresie zaborów przejęło państwo i jego instytucje, przede wszystkich Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, ale środki jakie mogły one przeznaczyć na przygotowanie nowych kadr były mizerne.

Dopiero w 1928 roku korzystając z dobrej koniunktury gospodarczej i istniejących nadwyżek budżetowych, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego utworzono instytucję o charakterze rządowym, której głównych celem było przygotowanie kadr do nauki w Polsce. Instytucja ta to:

• Fundusz Kultury Narodowej

Działający do wybuchu wojny w 1939 roku (a następnie do emigracji w Wielkiej Brytanii). Punktem wyjścia do prac FKN były materiały dotyczące potrzeb nauki w Polsce, drukowane uprzednio w roczniku Kasy im. Mianowskiego „Nauka Polska”, a także ustalenia wielu konferencji z udziałem specjalistów z różnych dziedzin wiedzy. Uznano za niezmiernie istotne utworzenie wielu stypendiów, które miano przyznawać na wniosek szkół akademickich lub poszczególnych profesorów kierujących studiami kandydatów. Stypendia te podzielono na zagraniczne(dla tych, którzy po studiach w kraju zamierzali specjalizować się w dziedzinach niedostatecznie rozwiniętych w Polsce) oraz krajowe, przyznawane jako pomoc w pisaniu pracy naukowej, która mogła być podstawą do uzyskania doktoratu lub habilitacji.

Jedynie w okresie 1928-1930 Fundusz przyznał 570 stypendiów w tym 235 zagranicznych i 335 krajowych. Działalność FKN przyczyniła się do szybkiego wzrostu liczby pracowników nauki w pierwszej połowie lat trzydziestych.

Po II wojnie światowej, od lat pięćdziesiątych, przygotowanie kadry naukowej miało wymiar nie tylko merytoryczny, ale ideologiczny. Można tu przypomnieć działalność Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych, eliminowanie z procesu kształcenia młodszych pracowników profesorów z „niewłaściwą postawą naukowo- ideologiczną”, wprowadzenie sowieckiego modelu kariery naukowej. Kwestią przygotowania kadr naukowych zajmowały się najwyższe gremia partyjne, których decyzje wcielały w życie Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i powstała w 1951 roku Polska Akademia Nauk.

• Polska Akademia Nauk (PAN)

Została utworzona w 1951 roku. Czas narodzin Akademii był trudny, nadany jej kształt instytucjonalny stanowił wynik splotu bardzo zróżnicowanych czynników, także pozanaukowych. Decyzja ówczesnych władz państwa o utworzeniu PAN miała konkretne cele. Chodziło, bowiem o stworzenie instytucji, dzięki której świat polityczny uzyska wsparcie środowiska naukowego, a zarazem - kontrolę ułatwiającą sterowanie tym środowiskiem. Z drugiej strony miało to ułatwić finansowanie badań naukowych i koncentrowanie ich wokół problemów uznanych za najważniejsze dla państwa. Nie bez wpływu na jej kształt ostateczny były zmiany zachodzące w organizacji nauki w krajach zachodnich w związku z burzliwą rewolucją naukowo-techniczną.

W połowie XX wieku zwołany został w Warszawie I Kongres Nauki Polskiej (29.VI - 2.VII.1951). Postanowienia Kongresu legły u podstaw powołania Polskiej Akademii Nauk. Kongres skupił blisko dwa tysiące uczonych - przedstawicieli środowiska naukowego, w tym PAU i TNW, które przyjęło nowy trójczłonowy model organizacji nauki w Polsce, mający stworzyć szansę na poważne, stabilne finansowanie i szybszy postęp badań prowadzonych i rozwijanych w nowoczesnym naukowym centrum badawczym. W myśl postulowanego modelu Akademia miała prowadzić badania, szkoły wyższe - kształcić adeptów wiedzy, a towarzystwa naukowe - tę wiedzę upowszechniać.

Przy Prezydium PAN i w wydziałach powstały liczne komitety naukowe i problemowe skupiające uczonych ze wszystkich pionów nauki i środowisk akademickich. Komitety miały dbać o rozwój poszczególnych dyscyplin, o podejmowanie ważnej tematyki badawczej, ułatwiać współpracę z organizacjami międzynarodowymi. Wydziały PAN początkowo zakresem działania obejmowały nauki społeczne, biologiczne, matematyczno-fizyczne, chemiczne i geologiczno-geograficzne, techniczne. Z czasem wyodrębniono, jako samodzielne takie dziedziny nauk, jak nauki rolnicze i leśne, medyczne oraz nauki o Ziemi i geologiczne. Przy wydziałach rozwijała się sieć placówek naukowych i pomocniczych: instytuty, zakłady, pracownie, w Warszawie i w całym kraju. Działalność naukowo-badawcza, naukowo-organizacyjna, edukacyjna, wydawnicza, ekspercka, współpraca z innymi instytucjami naukowymi, inicjowanie i koordynowanie przedsięwzięć naukowych odbywała się już w wydziałach, komitetach, komisjach, a przede wszystkim w placówkach naukowo-badawczych.

• Komitet Badań Naukowych

Zgodnie z zapisem Ustawy z 12 stycznia 1991 był to naczelny organ administracji rządowej do spraw polityki naukowej i naukowo-technicznej Polski. Ustawa z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki przekazała jego zadania w zakresie finansowania ministrowi właściwemu dla spraw nauki. KBN został ostatecznie włączony w struktury Ministerstwa, 5 lutego 2005 r. stając się jej Radą Nauki. Jego ostatnim przewodniczącym był prof. Michał Kleiber, który równocześnie był Ministrem Nauki. Struktury KBN przeszły do Ministerstwa w formie nieco zmienionej, choć w zasadniczych zrębach Rada Nauki jest w dużym stopniu kopią struktur KBN. Najważniejszą częścią działania KBN było rozdzielanie niemal całości środków finansowych przeznaczanych przez budżet państwa na rozwój i utrzymanie nauki w Polsce. KBN rozdzielał pieniądze na tzw. cele statutowe uczelni i państwowych instytutów naukowych, na rozwój infrastruktury naukowej (biblioteki, sieci komputerowe itp.), organizował wymianę międzynarodową oraz uczestniczył w pracach związanych z integracją Polski z Unią Europejską. W oczach szeregowych pracowników nauki najważniejszymi zadaniami KBN było bezpośrednie finansowanie badań naukowych w postaci grantów. Granty te stanowiły w latach 1991-2005 znaczną część środków budżetowych na naukę (ok. 30%), a polityka ich przyznawania określała w dużym stopniu kierunki rozwoju nauki w Polsce.

2. Finansowanie nauki w Polsce współcześnie. Główne organizacje.

Środkami finansowymi na naukę dysponuje Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego według zasad określonych w ustawie z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U Nr 96, poz. 615).

W zakresie kompetencji Ministra pozostają przede wszystkim sprawy dotyczące:

• planu finansowego dotyczącego budżetu nauki, w tym poziomu finansowania Narodowego Centrum Nauki i Narodowego Centrum Badań i Rozwoju,
• finansowania działalności statutowej jednostek naukowych,
• finansowania inwestycji w zakresie dużej infrastruktury badawczej,
• finansowania inwestycji budowlanych,
• finansowania współpracy międzynarodowej,
• finansowanie działalności upowszechniającej naukę,
• ustanawiania i finansowania specjalnych programów i przedsięwzięć na rzecz rozwoju nauki.

Środki finansowe na naukę przeznacza się na:

• strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych oraz inne zadania finansowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju;
• badania naukowe lub prace rozwojowe na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa prowadzone w ramach strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych;
• badania podstawowe i inne zadania finansowane przez Narodowe Centrum Nauki;
• działalność statutową jednostek naukowych, w tym służącą rozwojowi młodych naukowców oraz uczestników studiów doktoranckich, finansowanych w wewnętrznym trybie konkursowym;
• inwestycje w zakresie dużej infrastruktury badawczej oraz inwestycje budowlane służące badaniom naukowym lub pracom rozwojowym;
• współpracę naukową z zagranicą;
• zadania współfinansowane ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz z niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
• działalność upowszechniającą naukę;
• programy i przedsięwzięcia ustanawiane przez Ministra;
• nagrody za wybitne osiągnięcia naukowe lub naukowo-techniczne;
• stypendia naukowe dla wybitnych młodych naukowców;
• finansowanie bibliotek naukowych niewchodzących w skład jednostek naukowych.

• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

Jest agencją wykonawczą w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 oraz z 2010 r. Nr 28, poz. 146), powołaną do realizacji zadań z zakresu polityki naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa.

Do jej zadań należy m.in.:

• zarządzanie realizacją badań naukowych lub prac rozwojowych na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa oraz je finansuje lub współfinansuje

• pobudzanie inwestowania przez przedsiębiorców w działalność badawczo-rozwojową

• wspieranie komercjalizacji wyników badań naukowych

• inicjowanie i realizacja programów obejmujących finansowanie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz działań przygotowujących do wdrożenia wyników badań naukowych lub prac rozwojowych

• udział w realizacji międzynarodowych programów badań naukowych lub prac rozwojowych, w tym programów współfinansowanych ze środków zagranicznych

• Centrum wspiera rozwój kadry naukowej, w szczególności przez finansowanie programów adresowanych do osób rozpoczynających karierę naukową

Uogólniając: głównym zadaniem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju jest zarządzanie i realizacja strategicznych programów badań naukowych i prac rozwojowych, które bezpośrednio przekładają się na rozwój innowacyjności. Do zadań NCBiR należy wspieranie komercjalizacji i innych form transferu wyników badań naukowych do gospodarki, zapewnienie dobrych warunków dla rozwoju kadry naukowej, w szczególności udziału młodych naukowców w programach badawczych, realizacja międzynarodowych programów mobilności naukowców oraz inne zadania zlecone przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Centrum jest finansowane ze środków skarbu państwa oraz funduszy Unii Europejskiej. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju realizuje także zadania zlecone przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W 2007 roku przekazano Centrum projekty ERANET(dotyczy badań naukowych nad możliwościami wykorzystania wiedzy z zakresu, między innymi: fizyki, chemii, biochemii, inżynierii materiałowej, elektroniki oraz elektroniki molekularnej, w dziedzinie procesów przebiegających w skali Nano, czyli w skali atomowej), EUREKA(Europejskie Centrum Kształcenia „Eureka” jest placówką szkoleniową działającą od 2000 roku. Podstawowym celem działalności firmy jest pomoc managerom i pracownikom sektora publicznego oraz biznesu w zdobyciu lub podwyższeniu kwalifikacji i umiejętności zawodowych) i nadzór nad projektami badawczymi zamawianymi. Strategiczne programy badań naukowych i prac rozwojowych to wysokobudżetowe programy wynikające z polityki naukowej i innowacyjnej państwa, służące rozwojowi polskiej gospodarki i sektora publicznego. Programy strategiczne ustanawia minister właściwy do spraw nauki w ramach Krajowego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych, a następnie przekazuje ich realizację Narodowemu Centrum Badań i Rozwoju.
Cele programów strategicznych będą urzeczywistniane poprzez realizację zadań badawczych, czyli projektów obejmujących badania naukowe i prace rozwojowe, służących rozwiązywaniu konkretnych problemów technicznych, naukowych lub społecznych. Realizacja programów strategicznych powinna przyczyniać się do konsolidacji najlepszych zespołów badawczych i integracji środowisk naukowych i gospodarczych wokół zagadnień kluczowych dla rozwoju kraju. Należy podkreślić, że wykonawcami poszczególnych zadań badawczych lub ich części będą mogły być również przedsiębiorstwa (Centrum będzie mogło udzielać pomocy publicznej).
Zgodnie z ustawą o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, realizacja strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych przez Centrum obejmuje w szczególności: określanie zadań badawczych i warunków ich wykonania, ogłaszanie konkursów, ocenę i wybór ofert, zawieranie umów oraz nadzór nad wykonaniem, odbiór, ocenę i rozliczanie realizacji zadań badawczych.

• Narodowe Centrum Nauki

Organizacja, która powstała wraz z wprowadzeniem w dn. 1 października 2010 roku ustawy reformującej system nauki w Polsce. Wraz z rokiem akademickim 2010/11 ruszyło Narodowe Centrum Nauki - w pełni niezależna agencja, zarządzająca funduszami publicznymi na badania naukowe. Zgodnie z duchem reformy, finansowanie badań zostanie wyłączone z kompetencji ministra ds. nauki, dając ogromną autonomię finansową środowisku polskich uczonych. Najważniejszym ciałem NCN będzie 24-osobowa Rada złożona z wybitnych uczonych oraz wielkich naukowych autorytetów. To naukowcy, a nie politycy wiedzą bowiem najlepiej, jakie projekty badawcze dają Polsce największe szanse w globalnym wyścigu o naukowy sukces.

Narodowe Centrum Nauki opracowuje strategię badawczą dla kraju w obszarze badań podstawowych i wyznaczy priorytetowe dyscypliny naukowe, warunkujące cywilizacyjny rozwój Polski.

Będzie też rozdzielać w drodze otwartych, przejrzystych konkursów publiczne środki na realizację najambitniejszych, pionierskich projektów badawczych. O granty NCN będą mogły się ubiegać zarówno instytuty naukowe i zespoły badawcze, jak i osoby fizyczne, prowadzące na własną rękę badania, które mogą stanowić w przyszłości przełom dla dotychczasowego stanu wiedzy.

NCN wesprze też wybitne młode talenty - minimum 20 proc. rocznego budżetu zgodnie z ustawowym zapisem przeznaczy na sfinansowanie badań prowadzonych przez młodych naukowców. Polska, jako pierwszy kraj w Unii Europejskiej zdecydowała się na tak szerokie i skuteczne systemowe wsparcie młodego pokolenia uczonych.

Wzorowane na European Research Council (Europejskiej Radzie Badań) Narodowe Centrum Nauki pozwoli na wprowadzenie w Polsce najnowocześniejszych standardów zarządzania finansami na naukę, ale też ułatwi polskim badaczom włączanie się do prestiżowych, międzynarodowych zespołów badawczych.

Do zadań Centrum należy:

1) finansowanie badań podstawowych w formie projektów badawczych, w tym ogłaszanie konkursów;

2) finansowanie aparatury naukowo-badawczej;

3) monitorowanie realizacji projektów badawczych;

4) współpraca międzynarodowa w ramach finansowania działalności dotyczącej badań podstawowych, w tym finansowanie projektów badawczych realizowanych w ramach programów lub inicjatyw międzynarodowych, ogłaszanych we współpracy dwu- lub wielostronnej lub projektów realizowanych przy wykorzystaniu przez polskie zespoły badawcze wielkich międzynarodowych urządzeń badawczych, niepodlegających współfinansowaniu z zagranicznych środków finansowych;

5) wspieranie rozwoju osób rozpoczynających karierę naukową w formie przygotowywania i przeprowadzenia specjalnych konkursów na finansowanie projektów badawczych, mających za zadanie stworzenie unikatowego warsztatu naukowego wraz z aparaturą lub nowego zespołu naukowego,

6) finansowanie stypendiów doktorskich i staży podoktorskich.

• Fundacja na rzecz Nauki Polskiej

Fundacja istnieje od 1991 r. i jest niezależną, samofinansującą się instytucją pozarządową typu non profit, która realizuje misję wspierania nauki. Jest największym w Polsce pozabudżetowym źródłem finansowania nauki.

Statutowe cele FNP to:

• wspieranie wybitnych naukowców i zespołów badawczych,

• działanie na rzecz transferu osiągnięć naukowych do praktyki gospodarczej,

• wspomaganie różnych inicjatyw inwestycyjnych służących nauce w Polsce.

Fundacja realizuje je poprzez:

• przyznawanie indywidualnych nagród i stypendiów dla naukowców,

• przyznawanie subwencji na modernizację warsztatów naukowych i ochronę zbiorów naukowych,

• przyznawanie subwencji na wdrażanie osiągnięć naukowych do praktyki gospodarczej,

• inne formy wspierania ważnych przedsięwzięć służących nauce (jak np.: programy wydawnicze, konferencje).

Fundacja coraz aktywniej angażuje się także we wspieranie międzynarodowej współpracy naukowej, w działania ułatwiające wymianę myśli naukowej oraz zwiększanie samodzielności naukowej młodego pokolenia uczonych.

Zasady przyznawania wsparcia przez Fundację:

• główna dewiza: „wspierać najlepszych, aby mogli stać się jeszcze lepsi”,

• tryb konkursu - wszystkie subwencje(nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo podmiotom dla poparcia ich działalności), nagrody i stypendia przyznawane są na zasadach konkursu,

• metoda peer-review - ocena osiągnięć uczestników konkursów Fundacji przez naukowców,

• doskonałość naukowa - najważniejsze kryterium decydujące o przyznaniu wsparcia

• zasada "trudnego pieniądza" - wysoka selektywność w udzielaniu wsparcia we wszystkich programach, ścisłe procedury rozliczania przyznanych środków.

Fundacja w szczególny sposób dba także o przejrzystość i jawność swoich działań, uważając to za podstawę budowania zaufania społecznego zarówno do niej, jak i do całego sektora organizacji pozarządowych. Sprawozdania finansowe Fundacji badane są, co roku przez renomowane firmy audytorskie. Obszerne sprawozdanie ze swej działalności publikuje ona co roku w Raporcie Rocznym dostępnym w biurze FNP oraz na stronie internetowej. Sprawozdania finansowane przez FNP przesyłane są do Krajowego Rejestru Sądowego oraz właściwych ministerstw.

Fundacja nie przyznaje subwencji na:

• realizację zadań statutowych i uzupełnianie budżetu placówek naukowych;

• dofinansowanie studiów wyższych, studiów doktoranckich i studiów podyplomowych;

• organizowanie seminariów, konferencji, szkół letnich i studenckich wypraw naukowych;

• dofinansowanie udziału w kursach i wyjazdach szkoleniowych;

• publikowanie wyników badań, materiałów konferencyjnych i dofinansowanie czasopism (z wyjątkiem publikacji w systemie Open Access, których finansowanie dostępne jest w ramach niektórych programów);

• uzupełnianie zasobów bibliotecznych i muzealnych;

• działalność o charakterze popularyzatorskim i popularnonaukowym;

• zakupy wyposażenia o charakterze typowo dydaktycznym.

Od początku swego istnienia Fundacja była w polskim systemie nauki instytucją unikatową. Jako pozarządowa organizacja nonprofit powołana dla misji wspierania nauki w Polsce realizowała i realizuje inne niż instytucje budżetowe cele. Pozostaje jednocześnie największym pozabudżetowym źródłem finansowania nauki w naszym kraju.

Fundacja nie finansuje zatem działalności statutowej instytucji naukowych, ale wspiera bezpośrednio ludzi nauki. Nie przyznaje środków na projekty badawcze, ale nagradza i wyróżnia najlepszych badaczy, zgodnie ze swoją dewizą, sformułowaną przez Radę FNP w pierwszych latach istnienia Fundacji: „wspierać tylko najlepszych, aby mogli stać się jeszcze lepsi”. W przyszłości Fundacja zamierza kontynuować ten kierunek działań.

Wydaje się, że obecnie, kiedy nie istnieje realne zagrożenie dla samodzielności i bytu Fundacji, powinna się ona skoncentrować na działaniach, które zapewnią utrzymanie jej prestiżu i wyjątkowego charakteru na tle innych instytucji i organizacji działających w obszarze nauki. Tak sformułowana wizja odzwierciedla dążenie Fundacji do pozostania wyjątkową, niezależną organizacją pozarządową działającą w oparciu o sprawdzone wzorce stosowane w podobnych organizacjach za granicą.

Zasięg działania Fundacji pozostaje ograniczony ze względu na jej możliwości finansowe. Pozostając największą organizacją pozarządową wspierającą naukę w Polsce, FNP jest jednak wciąż zbyt małą organizacją, aby móc finansować duże projekty badawcze. Swoją rolę widzi, więc raczej we wspieraniu badaczy w kwestiach najbardziej newralgicznych dla powodzenia ich badań (budowanie zespołu, wydawanie publikacji, start młodych uczonych, wyposażanie laboratoriów w nowoczesny sprzęt, wyjazdy zagraniczne). W ten sposób, mimo relatywnie niewielkich środków, Fundacja może osiągać rezultaty na skalę znacznie większą niż jej procentowy udział w finansowaniu nauki.

Niezależnie od wysokości wsparcia, jakiego Fundacja będzie mogła udzielać naukowcom w kolejnych latach, istotne jest, aby pozostała ona wierna zasadom, którymi kierowała się do tej pory: konkurencyjności, elitarności wyboru opartego na doskonałości naukowej, przy jednoczesnym zachowaniu równych szans na udział w konkursach Fundacji, równego traktowania wszystkich dyscyplin naukowych, transparentności, zachowania stałego i żywego kontaktu ze środowiskiem naukowym, promowania szybkich dróg awansu naukowego, wspierania uczonych na różnych etapach ich kariery zawodowej, otwarcia na współpracę międzynarodową oraz szerokiego traktowania definicji „nauki polskiej” nie jedynie jako nauki prowadzonej w Polsce lub przez Polaków, lecz jako nauki służącej rozwojowi cywilizacyjnemu Polski.

• Fundacja Kościuszkowska

Fundacja Kościuszkowska to amerykańsko-polska instytucja kulturalno-oświatowa, założona w 1925 roku w Nowym Jorku. Jest najstarszą fundacją Polonii Amerykańskiej. Udziela stypendiów młodzieży i naukowcom z Polski i USA, kieruje wymianą naukową, a także prowadzi działalność informacyjną i popularyzatorską w zakresie dziejów kultury i nauki polskiej (wystawy, odczyty, konkursy). Fundacja Kościuszkowska zainicjowała edycję słownika The Kościuszko Foundation Dictionary English-Polish, Polish-English.

Fundacja Kościuszkowska oferuje następujące rodzaje stypendiów (aplikujący Polacy muszą posiadać prawo stałego pobytu w USA):

• Dr. Marie E. Zakrzewski Medical Scholarship. Jedno stypendium w wysokości $3500 dla młodych Polek finansujące 1, 2 lub 3 rok studiów medycznych

• Polish American Club of North Jersey. Stypendia w wys. $1000 dla wybitnych studentów na cały okres studiów na akredytowanych uczelniach w USA.

• Polish National Alliance of Brooklyn, USA, Inc. Stypendia w wys. $2000 dla wybitnych studentów na cały okres studiów na akredytowanych uczelniach w USA

Zadaniem Fundacji Kościuszkowskiej jest wspieranie i umacnianie porozumienia między narodem polskim a Stanami Zjednoczonymi przez realizowanie edukacyjnych, naukowych programów i działań. Fundacja oferuje stypendia i granty doktorantom, nauczycielom akademickim, naukowcom i artystom. Przyczynia się do zwiększenia prestiżu polskiej kultury w społeczeństwie amerykańskim przez wydawanie publikacji naukowych, organizację festiwali filmowych, sztuk teatralnych, koncertów. Wspiera także organizacje o podobnych celach.

Fundacja Kościuszkowska ma swoje początki w Polsko-Amerykańskiej Komisji Stypendialnej założonej przez dr Stephena Mizwa`e w 1923 roku. Dr Mizwa utrzymywał kontakt z dr Henrym Noble McCracken, który wrócił właśnie z podróży z Polski i Europy Środkowej. Ostatecznie obydwoje podjęli decyzję o rozszerzeniu działalności Polsko -Amerykańskiej Komisji Stypendialnej o promocję wymiany kulturalnej i edukacyjnej między Polską a Stanami Zjednoczonymi. W grudniu 1925 roku Komitet został przekształcony w nowo powstałą Fundację Kościuszkowską, która miała być żywym pomnikiem polskiego bohatera, który brał udział w wojnie o niepodległość USA.

W 2000 roku Fundacja Kościuszkowska obchodziła 75 rocznicę pełnienia swojej misji. Do tego czasu jej działalność poszerzyła się o programy stypendialne i wymiany, nauki języka w Polsce oraz programy kulturalne w Nowym Jorku (głównej siedzibie Fundacji) jak i reszcie kraju. Fundacja ma oddziały w 7 miastach: w Chicago, Denver (Rocky Mountain), Houston (Texas), Filadelfia, Pittsburgh, Springfield (New England), Buffalo (Western New York), Ohio (Cleveland). W Polsce fundacja ma siedzibę w Warszawie.

• Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji jest fundacją Skarbu Państwa. Głównym celem Fundacji jest szeroko pojmowane wspieranie działań na rzecz rozwoju edukacji w Polsce. FRSE realizuje swój cel poprzez koordynację programów edukacyjnych Unii Europejskiej i nie tylko.

Program „Uczenie się przez całe życie”(wcześniej Socrates i Leonardo da Vinci) przyczynia się do podnoszenia jakości, zwiększenia atrakcyjności i dostępności ofert w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego w Europie.

W skład programu „Uczenie się przez całe życie” wchodzą cztery programy

sektorowe:

Comenius - jest adresowany do osób i instytucji zaangażowanych w edukację od przedszkoli po szkoły średnie. Uczniowie, nauczyciele i całe społeczności szkolne mają możliwość ściśle współpracować z partnerami z innych krajów uczestniczących w programie; Skierowany jest także do pracowników stowarzyszeń, organizacji non profit,

instytucji pozarządowych oraz lokalnych i regionalnych władz oświatowych.

Erasmus - skierowany jest przede wszystkim do szkół wyższych, ich studentów

i pracowników. Niektóre działania są jednak otwarte także dla instytucji nieakademickich, na przykład przedsiębiorstw, organizacji czy placówek badawczych współpracujących

z uczelniami; Program wspiera międzynarodowe działania szkół wyższych, umożliwia studentom wyjazdy za granicę, by mogli tam studiować i odbywać

praktyki, promuje mobilność pracowników uczelni, stwarza szkołom liczne możliwości udziału w projektach wraz z partnerami zagranicznymi. Celem Erasmusa jest podnoszenie jakości kształcenia w krajach uczestniczących w tym programie, który jest częścią większego programu „Uczenie się przez całe życie”. Studenci i nauczyciele akademiccy mogą korzystać z oferty programu tylko wtedy, kiedy uczestniczy w nim ich

macierzysta uczelnia.

Leonardo da Vinci - to program finansujący projekty promujące mobilność pracowników na europejskim rynku pracy oraz wdrażanie innowacyjnych rozwiązań edukacyjnych służących podnoszeniu kwalifikacji zawodowych; Program ten adresowany jest zarówno do osób będących w trakcie kształcenia i szkolenia zawodowego poza studiami wyższymi, jak również do młodych pracowników i osób poszukujących pracy oraz do nauczycieli zawodu, instruktorów i szkoleniowców. Dzięki wspieranym przez Leonardo da Vinci międzynarodowym projektom uczestnicy programu mają możliwość nawiązania współpracy z rożnymi instytucjami w krajach Unii Europejskiej, odbycia stażu zagranicznego lub praktyki zawodowej, wymiany doświadczeń i doskonalenia warsztatu metodycznego czy wprowadzania innowacyjnych

rozwiązań do szkoleń dla pracowników. Istotne jest przy tym promowanie nauki branżowych języków obcych, kształtowanie wrażliwości międzykulturowej oraz umiejętności adaptowania się do warunków życia i pracy w rożnych krajach europejskich.

Grundtvig - służy on ogólnej niezawodowej edukacji osób dorosłych, przede wszystkim z grup defaworyzowanych i o utrudnionym dostępie do oferty edukacyjnej. Grundtvig skierowany jest do rożnego typu organizacji działających w obszarze edukacji dorosłych, ich słuchaczy i pracowników (Uniwersytet Trzeciego Wieku, Centrum Kształcenia Ustawicznego, fundacje, organizacje non profit, biblioteki, muzea i inne). Grundtvig wspiera przede wszystkim działania dotyczące edukacji dorosłych

z grup wymagających szczególnego wsparcia.

Ponadto w ramach programu „Uczenie się przez całe życie” funkcjonuje Jean Monet - program, który wspiera badania i analizy oraz działalność instytucji prowadzących prace badawcze i opracowujących nowe metody nauczania w dziedzinie integracji europejskiej.

---