OPOZYCJA LAT 70.

SYTUACJA W PAŃSTWIE PRZED OBJĘCIEM WŁADZY PRZEZ GIERKA

12 XII 1970 r. - rząd podjął decyzję o podwyżce cen; propaganda przedstawiła podwyżki jako niewinną regulację, próbując ukryć jej wpływ na obniżenie stopy życiowej społeczeństwa.

14 XII - w Stoczni Gdańskiej rozpoczął się masowy ruch protestu, wyłoniono rzeczników załogi i sformułowano pierwsze, głównie ekonomiczne postulaty. Mówiono o konieczności rekompensaty za podwyżkę i o fasadowości związków zawodowych. Wobec braku reakcji demonstranci ruszyli pod gmach KW w Gdańsku, po południu tłum rozpoczął szturm gmachu KW, do akcji wkroczyły oddziały MO, starcia trwały do wieczora, było wielu rannych i aresztowanych.

15 XII - do strajku przystąpiła gdyńska stocznia im. Komuny Paryskiej. Komitet strajkowy zażądał cofnięcia podwyżki, sprawiedliwego podziału premii i wyrównania dla najmniej zarabiających, a także wolności prasy i religii. W nocy komitet aresztowano. W Gdańsku strajki rozpoczęły załogi Stoczni im. Lenina, Stoczni Północnej, Gdańskiej Stoczni Remontowej. Spalono gmach KW.

15 XII - rano na posiedzeniu ścisłego kierownictwa PZPR zapadła decyzja zezwalająca na użycie broni aby stłumić demonstracje na Wybrzeżu

16 XII - rano wojsko obsadziło główne drogi i gmachy w Trójmieście, Stocznia Gdańska uchwaliła rozpoczęcie strajku okupacyjnego, postulaty obejmowały ukaranie winnych złego stanu gospodarki, podwyżkę płac i usunięcie wojska z Trójmiasta.

17 XII - masakra w Gdyni, wojsko bez ostrzeżenia użyło ognia

18 XII - większość członków Biura Politycznego opowiedziała się za politycznym rozwiązaniem konfliktu, którego cenę musiał zapłacić Gomułka. 20 XII Gomułka złożył pisemną rezygnację, odsunięto też Strzeleckiego, Spychalskiego, Jaszczuka i Kliszkę, jako ludzi najbardziej związanych z Gomułką.

VII Plenum KC - wina za kryzys spada na Gomułkę i jego czterech współpracowników, zostali odsunięci a ich miejsce zajęli: Jaroszewicz, Moczar, Szydlak, Babiuch. Edward Gierek został I Sekretarzem.

Gierek wygłosił mowę telewizyjną, w której zapowiedział rozpatrzenie możliwości poprawy położenia materialnego najniżej uposażonych, pochwalił robotników, którzy nie strajkowali i wybaczył tym, którzy „dali się ponieść emocjom”. Przemówienie to zostało przyjęte raczej pozytywnie.

CHARAKTERYSTYKA DEKADY GIERKA

• zmiana sposobu propagandy - mówiono o rozwoju „demokracji socjalistycznej”, o wzmożeniu roli organów przedstawicielskich, rozszerzaniu praworządności i tworzeniu gwarancji uczestnictwa mas w rządzeniu państwem

• złagodzenie cenzury

• 20 I 1971 r. Gierek zakomunikował decyzję Biura Politycznego o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie. Realizacja podjętej przez Sejm uchwały jeszcze w 1949 roku miała dowodzić, że nowe władze troszczą się o kulturę narodową

• władze nie cofnęły podwyżek, przemilczały masakrę - 22 I 1971 r. - strajk w stoczni szczecińskiej, 11 II - strajk w Łodzi

• 15 II Biuro Polityczne zdecydowało o cofnięciu grudniowej podwyżki

• pozorny liberalizm ekipy gierkowskiej - głosząc ustępstwa ekonomiczne jednocześnie rozbudowywano siły przemocy i utrzymywano represje - Sejm PRL uchwalił ustawę o kodeksie wykorzeń rozszerzając możliwość skazywania bez wyroków sądowych

• nowa polityka gospodarcza - VIII Plenum KC odrzuciło przygotowany plan 5-letni na lata 1971 - 1975

• pożyczki zagraniczne

• wielki skok inwestycyjny, poprawa położenia materialnego ludności, rozbudowywano zakłady przetwórstwa rolnego, państwowe fermy hodowlane, zwiększano świadczenia społecne, przeznaczano duże sumy nabadania naukowe, zwłaszcza techniczne

• zaczęły narastać dysproporcje w rozwoju przmysłu, w 1975 r. załamała się produkcja rolnicza

• kontrola MSW i KGB

• kryzys społeczny - korupcja, lekceważenie obowiązków zawodowych, zniechęcenie, pijaństwo

• nowy podział terytorialny kraju na 49 województw, zlikwidowano powiaty

• stabilizacja w kierownictwie PZPR popchnęła władze do ofensywy politycznej. Nasilały się konfiskaty cenzury, represje wobec niepokornych pisarzy i indoktrynacja społeczeństwa

• mimo objawów kryzysu gospodarki władze nasilały propagandę dynamicznego rozwoju i budowy drugiej Polski.

Zmiana konstytucji - 10 II 1976 - na czele komisji do przygotowania projektu ustawy o zmianie konstytucji stał Jabłoński; - konsytucyjne potwierdzenie socjalistycznego charakteru państwa, nierozerwalnych więzi z ZSRR, przywódczej roli partii oraz faktyczne ograniczenie praw obywatelskich

STOSUNKI PAŃSTWO - KOŚCIÓŁ

Władza zaczęła odmawiać zgody na budowę obiektów sakralnych. Prymas Wyszyński wspomniał podczas procesji Bożego Ciała w Warszawie o ponownym pogorszeniu się sytuacji Kościoła w PRL.

W listopadzie 1973 roku minister spraw zagranicznych Olszowski był w Rzymie. Władze próbowały nawiązać bezpośrednie kontakty z Rzymem, zmieniły więc ton propagandy w stosunku do Stolicy Apostolskiej, pojawiły się pogłoski o wizycie Pawła VI w PRL.

W styczniu 1974 roku kardynał Wyszyński wygłosił serię kazań w warszawskim kościele Św. Krzyża, w których wymieniał prawa człowieka do godnej stopy życiowej, zrzeszania się, do obrony swych praw.

W lutym 1974 roku do Warszawy przybył sekreterz Rady do Spraw Publicznych Kościoła arcybiskup Casaroli. Zamiast pełnego konkordatu rząd PRL uzyskał stałe przedstawicielstwo przy Stolicy Apostolskiej, a reprezentant Watykanu miał co pewien czas przyjeżdżać do Polski na konsultacje. W tydzień po Stefanie Olszowskim Paweł VI przyjął sekretarza Episkopatu biskupa Bronisława Dąbrowskiego. Wbrew oczekiwaniom władz zmuszono je do załatwiania spraw wyznanionowych z hierarchią Kościoła polskiego.

W styczniu 1976 roku Episkopat skrytykował poprawki w konstytucji w specjalnym memoriale przesłanym Jabłońskiemu, który stał na czele komisji do przygotowania projektu ustawy o zmianie konstytucji. Biskupi krytykowali zasadę przewodniej roli partii i konstytucyjnego sojuszu z ZSRR. Podkreślali konieczność wzięcia pod uwagę Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Żądali usunięcia z projektu zapowiedzi, że „nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów sprzecznych z interesem PRL będzie karane”, wiązania praw obywatelskich ze spełnieniem obowiązków wobec ojczyzny.

Po wydarzeniach 1976r. i powstaniu KOR-u władze chciały zneutralizować Kościół wykonując wobec niego pojednawcze gesty. W sierpniu Jaroszewicz przesłał prymasowi list gratulacyjny z okazji ukończenia 75 lat. Władze zwróciły się nawet do Pawła VI z prośbą o zgodę na kontynuowanie przez kardyanła Wyszyńskiego funkcji arcybiskupa warszawsko-gnieźnieńskiego, osiągnął on bowiem wiek emerytalny. Mimo tych zabiegów oraz niechęci do angażowania się w bieżące sprawy polityczne, Episkopat stanął w obronie poszkodowanych robotników. We wrześniu biskupi zaapelowali o rzetelną pracę, a nawet wyrzeczenia w ciężkiej sytuacji gospodarczej, ale jednocześni zwrócili się do władz o zaniechanie represji, przywrócenie praw osobom skazanym i pozbawionym pracy oraz o amnestię.W podanej przez PAP informacji znalazła się tylko pierwsza część apelu, co zniekształciło intencje biakupów, przeciw takiej manipulacji zaprotestował prymas. Kardynał Wyszyński zwrócił się do Gierka z osobistym listem w obronie represjonowanych robotników. Na przłomie października i listopada 1976 roku prymas pojechał do Rzymu, gdzie oddał swą osobę do dyspozycji paieża, a następnie otrzymał od Pawła VI polecenie dalszego sprawowania pełnionych funkcji. Konferencja Episkopatu w listopadzie 1976 r. zaapelowała do władz PRL o amnestię i respektowanie praw ludzkich jako warunków przezwyciężenia trudności w kraju.

Ekipa rządząca starała się wykorzystać autorytet Kościoła dla łagodzenia nastrojów społecznych czyniąc wobec niego pojednawcze gesty. Hierarchia kościelna zdawała sobie z tego sprawę i kierowała uwagę społeczeństwa przede wszystkim na odbudowę trwałych wartości. Coraz częściej jednak Episkopat zabierał głos w sprawach bieżącej sytuacji społecznej i gospodarczej.

16 X 1978 - papieżem zostaje Polak - Karol Wojtyła.

Stosunki państwo-kościół układały się pozornie dobrze, władze jednak nadal nie zgadzały się na zwiększenie nakładu pism katolickich i dostęp Kościoła do środków przekazu, nie chciały przyznać mu osobowości prawnej, nie chciały zgodzić się na wizytę papieża w maju, podczas uroczystości ku czci św. Stanisława - w ten dzień kardynał Wyszyński często wytykał władzom niesprawiedliwość.

1979 - pierwsza pielgrzymka do Polski; oficjalne przyjęcie było bardzo serdeczne, papieża witał na lotnisku Jabłoński, a w Belwederze Gierek. Przedstawiciele władz wyrażali się z uznaniem o papieżu, z drugiej strony manipulowano obrazem transmisji telewizyjnych.

KOMITET OBRONY ROBOTNIKÓW

24 VI 1976 - premier Jaroszewicz przedstawił projekt podwyżki cen, co wywołało strajki i zamieszki (Ursus, Radom, Płock). Uczestników zajść dotknęły represje. Represje wywołały reakcje opozycji demokratycznej, pojawiły się publiczne apele w obronie represjonowanych:

• Jacek Kuroń wystosował list otwarty do sekretarza generalnego Włoskiej Partii Komunistycznej prosząc go, by wpłynął na władze PRL. Berlinguer wystosował apel w tym duchu

• Andrzejewski ogłosił „List do prześladowanych uczestników robotniczego protestu”

• Protestacyjny „List 14” do władz PRL wystosowali m.in. Jakub Karpiński, Stefan Kisielewski, Edward Lipiński, Józef Rybicki, Jan Olszewski i Władysław Siła-Nowicki

• Gdy zaczęły się procesy w Radomiu i Ursusie działacze opozycji nawiązali kontakty z rodzinami represjonowanych. Pomoc prowadzono półoficjalnie.

23 IX 1976 r. 14 osób ogłosiło „Apel do społeczeństwa i władz PRL” informując o powstaniu Komitetu Obrony Robotników, którzy padli ofiarami poczerwcowych represji. Apel podpisali: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, ksiądz Jan Zieja i Wojciech Ziembiński. Potem do KOR przystąpili Halina Mikołajska, Mirosław Chojecki, Adam Michnik. Komitet domagał się amnestii dla skazanych za zajścia czerwcowe, przywrócenia do pracy wszystkich zwolnionych oraz ujawnienia i ukarania winnych bestialskiego traktowania robotników. 15 XI 1976 r. KOR zwrócił się do Sejmu o powołanie komisji do zbadania wypadków łamania prawa przez milicję. KOR organizował coraz szerszą pomoc finansową, prawną i lekarską dla osób poszkodowanych. Prowadzono zbiórki pieniędzy. Równolegle KOR prowadził działalność informacyjną. Co miesiąc ukazywały się komunikaty informujące o przebiegu wydarzeń czerwcowych, represjach i akcjach pomocy. Wymieniano nazwiska milicjantów znęcających się nad robotnikami. We wrześniu 1976 r. ukazał się pierwszy numer niezależnego od cenzury „Biuletynu Informacyjnego”.

Maj 1977 - powstało Biuro Interwencyjne KOR udzielające pomocy prawnej i finansowej osobom poszkodowanym przez władze.

Frakcje KOR:

• liberalna - Macierewicz, Naimski, Onyszkiewicz

• socjaldemokratyczna - Kuroń, Michnik

niezależni od tych frakcji - Mikołajska, Zieja

Gazety KOR-u - Głos, Spotkania, Robotnik

KOMITET SAMOOBRONY SPOŁECZNEJ „KOR”

19 VII 1977 r. Rada Państwa wydała dekret o amnestii, na jego podstawie zwolniono z aresztu działaczy KOR, wobec których umorzono śledztwo. We wrześniu KOR zwrócił się do Władysława Bieńkowskiego, Andrzeja Kijowskiego i Stefana Kisielewskiego, by spełnili rolę społecznej kontroli działalności Komitetu. Stwierdzili oni, że KOR postępował zgodnie z wyznaczonymi sobie celami nie naruszając praw PRL. Pozostające w dyspozycji KOR fundusze zalecono przeznaczyć na cele Biura Interwencyjnego.

KOR zaczął zastanawiać się nad sensem dalszej działalności. Np. Adam Michnik przekonywał, że KOR należy przekształcić w komitet złożony z ludzi o wybitnym autorytecie moralnym, ale nie działających politycznie i nie kierujących bezpośrednio inicjatywami opozycyjnymi. 29 września 1977 r. odbyło się zebranie KOR-u, na którym przyjęto tekst "Deklaracji Ruchu Demokratycznego" - postulat współodpowiedzialności za przyszłość kraju; oraz podjęto uchwałę o przekształceniu Komitetu Obrony Robotników w Komitet Samoobrony Społecznej KOR. Uchwały nie poparli trzej członkowie KOR, którzy działali już w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

W uchwale napisano, że KSS KOR w dalszym ciągu będzie udzielać pomocy osobom represjonowanym w związku z wydarzeniami czerwca 1976roku.

Zadaniami KSS KOR było także:

• Walka z represjami stosowanymi z powodów politycznych, światopoglądowych, wyznaniowych, rasowych i udzielanie pomocy ludziom z tych powodów prześladowanym.

• Walka z łamaniem praworządności i pomoc pokrzywdzonym w jej wyniku.

• Walka o instytucjonalne zabezpieczenie praw i wolności obywatelskich.

• Popieranie i obrona wszelkich inicjatyw społecznych zmierzających do realizacji praw człowieka i obywatela.

W nazwie wyraz "robotniczy" zastąpiono "społeczny", gdyż nowy cel Komitetu nie miał ograniczać się tylko do robotników. Odtąd wszystkie warstwy społeczne mogły liczyć na pomoc. W trakcie spotkania postanowiono także zachować w nazwie "KOR", jednak już nie jako skrót, tylko raczej "znak rozpoznawczy". KSS KOR był już typową opozycją polityczną. Wydawano oświadczenia, pisano petycje itp. Członkowie KSS KOR brali udział w strajkach w Sierpniu 1980 r. W styczniu 1980 KSS KOR założył komisję helsińską, która stworzyła „raport madrycki” z opisem represji i prześladowań.

Oficjalne rozwiązanie KSS KOR nastąpiło na zjeździe NSZZ Solidarność (Niezależny Samorządowy Związek Zawodowy Solidarność) 23 września 1981 r. Lipski powiedział, że „Solidarność” jest ruchem demokratycznym, o który KSS KOR walczył, więc KSS KOR wypełnił swoją misję.

TRADYCJA IDEOWA ROPCiO

Polskie Porozumienie Niepodległościowe - konspiracyjna grupa intelektualistów kierowana nieformalnie przez Zdzisława Najdera. Program PPN opublikowano w maju 1976 roku. PPN stawiał ostateczne cele opozycji: odzyskanie przez Polskę prawdziwej suwerenności, przywrócenie demokracji, przestrzeganie swobód obywatelskich, swobodny rozwój kultury narodowej i gospodarki. Program opierał się na założeniu, że suwerenem we własnym państwie jest naród, a narzucony Polsce „system totalitarnej autokracji jest obcy tradycjom narodowym, anachroniczny i upokarzający”, program PPN był pierwszą od końca lat czterdziestych próbą sformułowania jasnych celów politycznych. Za granicą PPN był reprezentowany przez „mężów zaufania” - Najdera, Herlinga-Grudzińskiego, Leszka Kołakowskiego, Marię Winowską. PPN pisał o wszystkim, co uważał za ważne np. „Polska a Niemcy”, „Pijaństwo w Polsce”.

Nurt Niepodległościowy - ROPCiO miało być jego działalnością oficjalną (wg Moczulskiego)

Ruch - grupa powstała ok. 1966 r., była to opozycja konspiracyjna. Deklaracja „Mijają lata”. Społeczeństwo dowiedziało się o istnieniu tej grupy w 1972 r., gdy odbywały się procesy jej czonków. Postulat niepodległości, trzeciej siły między Niemcami a Związkiem Radzieckim, postulat godności. 20 VI 1970 chcieli zakłócić obchody urodzin Lenina ale ich aresztowano. Zatrzymano 150 osób, w 1971 roku był pierwszy proces - Marek Niesiołowski skazany na 2,5 roku więzienia. Proces przywódców był w paxdzierniku - Czumów skazano na 7 lat za działalność terrorystyczną.

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (opozycja niepodległościowo - narodowa) 25 marca 1977 - był drugą, obok KOR-u jawnie działającą organizacją opozycyjną w PRL. Głównym postulatem ruchu powstałego w 1977 roku było obalenie komunizmu i uniezależnienie Polski od ZSRR.

Wybór nazwy był też nieprzypadkowy z innego powodu: na początku 1977 r. Polska oficjalnie ratyfikowała uchwalony w 1966 r. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - i z tego względu twórcy ROPCiO zakładali, że władza która dopiero co zobowiązała się do respektowania praw człowieka, nie mogłaby w sposób otwarty zwalczać organizacji, której głównym celem jest działalność na rzecz przestrzegania tych praw.

Jednak, w gruncie rzeczy, przyjęta nazwa była swoistego rodzaju mistyfikacją. Jak wyjaśniał później Leszek Moczulski "Nie był to pomysł charakterystyczny ani dla prawicy ani dla piłsudczyków. My przywiązujemy wielką wagę przede wszystkim do silnego państwa. Zarówno jednak w porozumieniach helsińskich, jak i w deklaracji praw człowieka ONZ, na pierwszym miejscu wśród tych praw znajduje się prawo do własnego niepodległego państwa. Było dla nas jasne, że wydobędziemy przede wszystkim ten punkt. Wybraliśmy nazwę "Ruch Obrony", bo stanowił parafrazę "Ruchu Oporu".

Założycielami "ROPCiO" byli emerytowany generał Mieczysław Ludwik Boruta - Spiechowicz, Andrzej Czuma, Karol Głogowski, Kazimierz Janusz, Stefan Kaczorowski, Leszek Moczulski, Marek Myszkiewicz - Niesiołowski, Antoni Pajdak, Zbigniew Sekulski, Zbigniew Siemiński, Bogumił Studziński, ks. Bohdan Papiernik, ks. Ludwik Wiśniewski, Adam Wojciechowski, Andrzej Woźnicki, ks. Jan Zieja i Wojciech Ziembiński.

Informację o utworzeniu nowej organizacji przekazał Leszek Moczulski na zorganizowanej w mieszkaniu Antoniego Pajdaka nielegalnej konferencji prasowej. Wiadomość o powołaniu ROPCiO przekazana została jednocześnie do Sejmu PRL i Episkopatu Polski w postaci odezwy "Apel do społeczeństwa".

Jakkolwiek wyjściowym punktem programu politycznego ROPCiO była problematyka obrony praw człowieka i obywatela w Polsce, to wątek ów stanowił jednak głównie pretekst do wysunięcia zasadniczych postulatów ustrojowych i politycznych. Głównymi bowiem celami, jakie przyświecały ROPCiO była zmiana politycznego ustroju Polski, oraz radykalne uniezależnienie Polski od Związku Radzieckiego. Podczas gdy dla dążącego przede wszystkim do rozszerzenia sfery indywidualnych swobód obywatelskich KOR - u kwestia odzyskania pełnej niepodległości znajdowała się poza horyzontem, to ROPCiO w sposób zdecydowany sprzeciwiał się nawet modnej wówczas koncepcji tzw. "finlandyzacji", choćby tylko jako okresu przejściowego. Silnie akcentowane przez ROPCiO były antykomunizm i antyradzieckość.

Charakterystyczną cechą ROPCiO było silne rozdrobnienie struktur, wynikające po części z założeń programowych (miała być to organizacja otwarta dla wszystkich obywateli), po części zaś funkcjonowania w jej ramach odrębnych, i mających często zupełnie odmienne założenia programowe grup. Organizacja ta od samego początku była podatna na wewnętrzne konflikty i tarcia, które wynikały jednak nie tyle z różnic ideowo - politycznych wśród jej uczestników, co raczej z osobistych ambicji czołowych działaczy - Leszka Moczulskiego i Andrzeja Czumy. Owe spory doprowadziły najpierw (czerwiec 1978) do powstania w jej obrębie dwóch frakcji pod przywództwem wspomnianych działaczy, a następnie do stopniowego jej rozpadu. W 1979 r. Leszek Moczulski utworzył Konfederację Polski Niepodległej, zaś ROPCiO z Andrzejem Czumą na czele trwał nadal, lecz po sierpniu 1980 r. roztopił się w głównym nurcie "Solidarności".

Konfederacja Polski Niepodległej (KPN) - 1 IX 1979

STAN WOJENNY

OKOLICZNOŚCI I KONSEKWENCJE OGŁOSZENIA STANU WOJENNEGO

Niedziela 13 XII 1981 r. - radiowo - telewizyjne przemówienie gen. Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego. Wojskowy przewrót rozpoczął się tuż przed północą, gdy zablokowano połączenia telefoniczne. Internowano ok. 6,6 tys działaczy związkowych i politycznych, zawieszono działalność organizacji społecznych, wprowadzono godzinę milicyjną

Pod względem prawnym stan wojenny był zamachem stanu. Konstytucja zawierała przepis o możliwości wprowadzenia stanu wojennego ale tylko między sesjami Sejmu. Sesja Sejmu akurat trwała, więc Rada Państwa zatwierdziła wbrew prawu dekrety przygotowane przez wojskowych.

Jaruzelski mówił, że „ojczyzna znalazła się nad przepaścią”, akcentował zagrożenie państwa przez rzekome wezwania do rozprawy z komunistami, chaos, demoralizację i przestępczość. Zapowiedział kontynuację reform i przejściowość rządów wojskowych, puszczenie w niepamięć czynów popełnionych przed 13 XII oraz stwierdził, że nie ma powrotu do sytuacji sprzed 1980 roku. Wzywał do spokoju i podporządkowania się rygorom stanu wojennego.

Prymas Glemp wystapiła z apelem o powstrzymanie się od rozlewu krwi. W 1982 roku Polską rządziła formalnie nadal partia komunistyczna, w praktycę przejęła jednak władzę jawna WRON i niejawny Komitet Obrony Kraju. Na szczycie władzy w praktyce stała trójka generałów: Jaruzelski, Kiszczak i Siwicki oraz wyżsi funkcjonariusze partyjni: Barcikowski, Milewski, Olszowski i Rakowski.

UGRUPOWANIA OPOZYCYJNE

Po masowych aresztowaniach struktury związkowe „Solidarności” znalazły się w kryzysie. Ich odbudowę zapoczątkowali 13 I 1982 r. dwaj działacze Komisji Krajowej Eugeniusz Szumiejko i Andrzej Konarski, którzy utworzyli Ogólnopolski Komitet Oporu. Powstawały też liczne lokalne grupy lansujace hasła typu „WRONa orła nie pokona”. 22 IV 1982 powstała Tymczasowa Komisja Koordynacyjna: Bujak, Władysław Frasyniuk, Bogdan Lis i Władysław Hardek. W podziemnej „Solidarności” były różne programy działania. Jedni dowodzili, że decentralizacja struktur podziemnych będzie bardziej skuteczna i zapobiegnie powstaniu władz związku konkurencyjnych wobec wybranych legalnie na zjeździe.

8 X 1982 Sejm PRL uchwalił ustawę o związkach zawodowych oznaczającą w praktyce delegalizację „Solidarności”.

Ogłoszono zwolnienie Wałęsy z internowania oraz podano treść jego krótkiego listu do Jaruzelskiego z propozycją spotkania i omówienia podstawowych problemów kraju. 14 XI Wałęsa znalazł się na wolności bez żadnych warunków wstępnych.

Jesienią władze zwolniły kolejne grupy internowanych. Zainicjowały też utworzenie nowej organizacji ogólnopolskiej, pozorującej dialog społeczny - Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego pod przewodnictwem Dobraczyńskiego.

1.01.1983 - Rada Państwa zawiesiła stan wojenny

14 VII 1983 Sejm przyjął ustawę o urzędzie ministra spraw wewnętrznych, poddając jego kompetencji ogromny zakres kontroli nad społeczeństwem

20-21 VII na posiedzeniach Sejmu zmieniono konstytucję PRL wprowadzając zapis o PRON

22 VIII - zniesienie stanu wojennego (m.in. ze względnu nastraty ekonomiczne związane z utrzymywaniem wojska).

PZPR WOBEC OPOZYCJI I STANU WOJENNEGO

PZPR przeżywała kryzys. Oprócz 700 tys członków, którzy z niej wystapili przed grudniem 1981, wiele osób zrezygnowało z członkostwa w stanie wojennym bądź zachowało w partii całkowitą bierność. Organizacje partyjne różnych szczebli i ich sekretarze znaleźli się w drugim szeregu władzy.

Zmiany nastąiły we władzach PZPR. Z komitetów wojewódzkich odeszli niemal wszyscy zwolennicy odnowy z 1981 roku, jak Tadeusz Fiszbach czy Edward Skrzypczak. Na IX Plenum KC w lipcu 1982 z Biura Politycznego odeszli Kubiak i łabęcki, a także Olszowski, którego mianowano ministrem spraw zagranicznych.

KONTEKST MIĘDZYNARODOWY

Przywódcy wielu państw demokratycznych wystapili z potępieniem akcji wojskowej przeciw społeczeństwu polskiemu. 11 I 1982 r. Rada Atlantycka zaleciła państwom NATO sankcje gospodarcze wobec PRL. 30 I 1982 prezydent Reagan proklamował „dzień solidarności z narodem polskim”, a telewizja amerykańska nadała program o światowym zasięgu „Żeby Polska była Polską”. Uruchomiono radiową akcję informacyjną, rozpoczęto szeroką akcję pomocy charytatywnej, zwłaszcza w RFN, Francji, we Włoszech, Szwecji i Belgii. Stany Zjednoczone nałożyły sankcje gospodarcze na reżim wojskowy PRL i zniosły klauzulę największego uprzywilejowania w handlu z Polską

KONIEC PRL

1980 - powołano komisję do spraw reformy gospodarczej z Władysławem Bąką na czele

1981 - komisja przedstawiła dokument „Kierunki reformy gospodarczej” zalecając wprowadzenie rachunku ekonomicznego w przedsiębiorstwach państwowych

1981 - sejm uchwalił ustawę o przedsiębiorstwie państwowym i o samorządzie - każde przedsiębiorstwo państwowe stanowi samordzielną, samorządną i samofinansującą się jednostkę gospodarczą, załogi tych przedsiębiorstw uzyskały prawo współdziałania z dyrekcją w kształtowaniu planu produkcyjnego. Reforma miała być przeprowadzona od 1.01.1982 ale przez stan wojenny nie przeprowadzono jej.

Pierestrojka - przebudowa, głasnost - jawność.

Władze nie były skłonne do zmiany swej polityki, gdyż obawiały się, że może to doprowadzic do demontażu systemu. W efekcie władze próbowały drobnych posunięć. Przejawem tej polityki stało się powołanie 6 XII 1986 r. Rady Konsultacyjnej przy przewodniczącym Rady Państwa. Jej cele i kompetencje okazały się niejasne, dlatego udziału odmówiła większość znanych działaczy opozycji demokratycznej. Wyjątkiem był adwokat Władysław Siła-Nowicki oraz prezez warszawskiego KIK Andrzej Święcicki, który na skutek tej decyzji musiał ustąpić z funkcji. Poza nimi: Krzysztof Skubiszewski, Maciej Giertych.

Prawdziwą radą konsultacyjną byli: Wł. Pożoga, Ciosek, Jerzy Urban - doradcy Jaruzelskiego. Ich pomysły: amnestia, rozbijanie monopoli, referendum, na czele państwa ma stać prezydent (Jaruzelski), trzeba wciągnąć Wałęsę do Rady Konsultacyjnej.

W połowie 1987 r. władze zaczęły reklamować „drugi etap reformy gospodarczej”. W oficjalnych tezach pojawiły się deklaracje na rzecz gospodarki rynkowej. Wyrazem pewnej liberalizacji było tu zalegalizowanie Towarzystwa Gospodarczego, stawiającego sobie za cel rozwój prywatnej inicjatywy.

Wladze zaproponowały przeprowadzenie referendum na temat reformy. Zawierało ono dwa pytania. Pierwsze dotyczyło zgody na reformę gospodarczą, nawet gdyby oznaczała ona 2-3 - letni „trudny okres”, drugie dotyczyło „polskiej drogi demokratyzacji”. Oba pytania sformułowano niejasno, narzucając odpowiedź pozytywną. W myśl ustawy o referendum akceptacja programu rządowego wymagała większości spośród uprawnionych do głosowania, a nie tylko spośród głosujących. Był to błąd władz, „Solidarność' wezwała do bojkotu referendum. Według oficjalnych wyników w referendum z dn. 29 XI 1987 r. wzięło udział 67% uprawnionych. Na pierwsze pytanie pozytywnie odpowiedziało 44%, na drugie 46%. Wg współczesnego przelicznika 66% i 69%. Władze przegrały, mimo to uznały, że referendum nie przyniosło rozstrzygnięcia.

1987 - pielgrzymka papieża do Polski

1 II 1988 - najwyższa od 1982 r. podwyżka cen

Strajki - 25 IV stanęła komunikacja miejska w Bydgoszczy, następnego dnia Huta im. Lenina, 29 IV - strajk w Hucie Stalowa Wola, 1 V - niezależne demonstracje w różnych miastach, 2 V stanęła Stocznia Gdańska, gdzie strajk nabrał charakteru politycznego, gdy Komitet Strajkowy z Alojzym Szablewskim na czele zażądał przywrócenia „Solidarności”. Strajki były szybko wygaszane.

15 VIII 1988 - kolejna fala strajków. Stanęła kopalnia „Manifest Lipcowy”, w Jastrzębiu powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. 17 VIII zastrajkował port w Szczecinie, 2z VIII stanął Port Północny, dwa dni potem Stocznia Gdańska. Głównym postulatem strajkujących stało się żądanie legalizacji . „Solidarności”.

22 VIII gen. Kiszczak zagroził wprowadzeniem godziny milicyjnej i „zaproszeniem do współpracy” wojska.

26 VIII Kiszczak znów wystąpił w telewizji, tym razem oferując spotkanie „okrągłego stołu” z przedstawicielami różnych środowisk społecznych, bez żadnych warunków wstępnych.

Luty 1988 - wywiad Geremka w prasie oficjalnej „Konfrontacje” - zaproponował zawarcie paktu antykryzysowego - legalizacja Solidarności, pluralizm, należy stworzyć drugą izbę parlamentu z udziałem opozycji.

25 VIII Wałesa złożył oświadzenie, w którym znikł projekt wspólnej platformy wyborczej.

26 - 28 VIII - VIII Plenum KC PZPR zatwierdziło decyzję wstępnego otwarcia, dzięki czemu Kiszczak mógł spotkać się z Wałęsą.

Pierwsze spotkanie Kiszczak Wałęsa - 31 VIII - w obecności biskupa Jerzego Dąbrowskiego. Strona rządowa żądała od Wałęsy wygaszenia strajków jako warunku rozmów „okrągłego stołu”, przy którym oferowała miejsce dla „ludzi Solidarności”, ale nie dla związku jako takiego. Wałęsa stwierdził, że może podjąć próbę wygaszenia strajków, jesli władze zagwarantują legalizację „Solidarności”. Wałęsa ostatecznie podjął ryzyko zakończenia strajków. 31 VIII Wałęsa przeprowadził spotkanie z MKZ i komitetami strajowymi na Wybrzeżu i przekonał je do zakończenia strajku, potem zakończono strajk w Stalowej Woli, Szczecinie i w Jastrzębiu. Opór robotników budził jednak brak gwarancji ze strony rzadowej. Wałęsie poparcia udzieliŁ Episkopat.

15 IX odbyło się kolejne spotkanie Kiszczak-Wałęsa, a nazajutrz rozmowy kontynuowano w willi rządowej w Magdalence, w gronie rozszerzonym do 20 osób. Jako pośrednik w rozmowach uczestniczył ksiądz Orszulik. Zapowiedziano, że w polowie października rozpoczną się rozmowy „okrągłego stołu”.

27 IX nowym premierem został Rakowski, w rządzie jest Sekuła, Wilczek, Kwaśniewski, Jastrzębski. Ustawa o podejmowaniu dziełalności gospodarczej, można było zakładać spółki z kapitałem zagranicznym. Nowe prawo bankowe, powstaje 8 banków - Śląski, Zachodni, PBK.

W listopadzie sytuacja uległa zaostrzeniu. Odmawiano rejestracji zakładowych organizacji „Solidarności” i nasilano represje wobec ich organizatorów. Na krótko aresztowano kilka osób, w tym Bujaka i Kuronia. 11 XI oddziały ZOMO zaatakowały nizależne demonstracje w rocznicę odzyskania niepodległości w Gdańsku, Katowicach i Poznaniu.

18-19 XI w Wilanowie spotkali się ponownie Wałęsa i Kiszczak z doradcami, wladze nadal odmawiały określenia swoich intencji co do „Solidarności”.

Ustępstwem władz miała być zgoda na telewizyjną debatę Wałęsa-Miodowicz. 15 XII Miodowicz „zaprosił” Wałęsę do debaty, nie konsultując tego z partią. Debata odbyła się 30 XI, prowadził ją Miodowicz, Wałęsa był za pluralizmem, w powszechnym odczuciu wygrał Wałęsa.

18 XII grono 119 osób zaproszonych przez Wałęsę utworzyło Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”, sekretarzem Komitetu został Wujec. Komitet podzielił się na 15 sekcji tematycznych, które miały przygotować stanoiwsko strony społecznej w rokowaniach.

X PLENUM

X Plenun KC - rozpoczęło się 20 XII 1988 r. W trakcie obrad Rakowski przedstawił kilka zasadniczych kwestii, które miały być przedmiotem konsultacji partyjnych. Debatę zamierzano zakończyć na drugiej części plenum 16-18 I 1989 r. Dla wielu członków KC myśł o porozumieniu z „Solidarnością” była nie do przyjęcia. Dopiero w obliczu groźby dymisji części Biura Politycznego z Jaruzelskim, Kiszczakiem, Rakowiskim i Siwickim na czele, 18 I przyjęto uchwałę stwierdzającą, że KC opowiada się za obradami „okrągłego stołu” i zniesieniem ograniczeń w tworzeniu „nowych związków zawodowych”. Podczas kolejnej tury rozmów w Magdalence 27 I ustalono zakres tematyki i termin rozpoczęcia obrad „okrągłego stołu”.

OKRĄGŁY STÓŁ

Rozmowy okrągłego stołu rozpoczęły się 6 II 1989 r. w pałacu Urzędu Rady Ministrów przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie od spotkania plenarnego. Obrady otworzył Kiszczak, zaproponował ich tryb, wymienił wśród celów rokowań „niekonfrontacyjne wybory”. Wałęsa zgodził się z proponowanym porządkiem i trybem rozmów. Powołano zespoły do spraw reform politycznych, gospodarki, polityki społecznej i pluralizmu związkowego oraz odpowiednie podzespoły.

Rząd domagał się planu urynkowienia gospodarki żywnościowej, co oznaczało podniesienie cen artykułów spożywczych. „Solidarność” żądała indeksacji płac (niepełnej, aby nie przyspieszyć inflacji), OPZZ chciało pełnej indeksacji płac.

Obie grupy spotkały się następnie w Magdalence 2 i 7 III. Drugie spotkanie przyniosło kompromis polityczny. W następnych rozmowach „Solidarność” walczyła o kompetencje Senatu, a rząd - prezydenta.

5 IV podpisano dokumenty „okrągłego stołu”. Na scenę polityczną powraca „Solidarność”. Porozumienie okągłego stołu zbudowali: po stronie społecznej - Wałęsa, Bujak, Frasyniuk, Geremek, Lech Kaczyński, Mazowiecki, Michnik, Stelmachowski a po stronie rządowej - gen. Jaruzelski, Władysław Baka, Kiszczak, Aleksander Kwaśniewski, Janusz Reykowski.

W „Stanowisku w sprawie reform politycznych” uzgodniono, że władzę ustawodawczą będą sprawowały Sejm i dodatkowo Senat jako nowa instytucja polityczna. Wybory 100-osobowego Senatu, którego kompetencje odpowiadały drugiej izbie parlamentu w demokracjach zachodnich miały być wolne. Wybory do Sejmu - kontrakt przedwyborczy: 60% mandatów dla koalicji PZPR, ZSL, SD; 5% dla prorządowych organizacji katolików świeckich (PAX, PZKS, UchS); 35% dla kandydatów bezpartyjnych. Powołano instytucję prezydenta, który wraz z rządem miał tworzyć dwuczłonową egzekutywę, miał on silną pozycję polityczną i szerokie uprawnienia związane z reprezentowaniem Polski, możliwością weta do ustaw, wprowadzeniem stanu wyjątkowego, rozwiązaniem paralmentu i rozpisaniem nowych wyborów. Miał być wybrany na 6 lat przez Sejm i Senat połączone w Zgromadzenie Narodowe. Zasada niezawisłości sędziowskiej

Wynegocjowane ustalenia 7 IV 1989 roku zostały uchwalone w Sejmie jako nowelizacja konstytucji PRL

PRL zakończyła istnienie 29 grudnia 1989 roku, w tym dniu Sejm wprowadził nową nazwę państwa Rzeczpospolita Polska, określając ją jako demokratyczne państwo prawa, w którym zwierzchnia władza nalezy do narodu i sprawowana będzie za pośrednictwem Sejmu i Senatu wybranych w wolnych wyborach. Zasady samorządności i wolności gospodarczej, pluralizm polityczny. Wykreślono zapisy o przewodniej roli PZPR, sojuszu ze Związkiem Radzieckim, o socjalizmie i gospodarce planowej. Nadzór nad zgodnoscią działania partii z konstytucją powierzono Trynunałowi Konstytucyjnemu. Zmiany przypieczetowano 9 II przywróceniem dawnego godła z orłem w koronie.

PRZEJŚCIE DO III RP

SEJM KONTRAKTOWY

Wybory 4 czerwca 1989 r. - pierwsze, częściowo wolne wybory w powojennej Polsce. W głosowaniu wzięło udział 62% uprawnionych. Pierwsza tura okazała się sukcesem opozycji. Na 161 przewidzianych dla niej miejsc w Sejmie wprowadzono od razu 160 kandydatów, na 100 miejsc w Senacie - 92 kandydatów. Koalicja rządowa - 5 do Sejmu. W drugiej turze frekwencja wyniosła 25%, opozycja zdobyła brakujący mandat w Sejmie oraz 7 z 8 pozostałych mandatów w Senacie.

23 VI posłowie i senatorzy z list Solidarności utworzyli Obywatelski Klub Parlamentarny pod przewodnictwem Geremka. Marszałkiem Sejmu został Mikołaj Kozakiewicz (ZSL) a marszałkiem Senatu - Andrzej Stelmachowski.

19 VII - głosowanie w Zgromadzeniu Narodowym na prezydenta. Jaruzelski prezydentem, 29 VII zrezygnował z funkcji I sekretarza PZPR, którą objął Rakowski.

RZĄD MAZOWIECKIEGO

24 VIII Sejm powołał Mazowieckiego na urząd premiera. 12 IX przedstawił on Sejmowi skład nowego gabinetu, do którego weszli przedstawiciele OKP, ZSL, SD oraz pięciu ministrów z PZPR. Kiszczak i Siwicki zatrzymali resort MSW i MON. Ministrem spraw zagranicznych został Krzysztof Skubiszewski, a pracy i opieki społecznej Jacek Kuroń. Stanowisko wicepremiera i ministra finansów objął Leszek Balcerowicz.

W swoim expose sejmowym z września 1989 Mazowiecki zadeklarował politykę „grubej kreski”. Miała ona oznaczać ostrożne podchodzenie do kwestii odpowiedzialności komunistów za 45 lat rządów. Chodziło o obornę praworządności i zapobieganie rewanżowi.

Rząd Mazowieckiego likwidował pozostałości państwa policyjnego. W listopadzie 1989 rozwiązano ORMO, w kwietniu 1990 milicję zastapiono Policją Państwową, a Służbę Bezpieczeństwa Urzędem Ochrony Państwa. W wojsku i policji wprowadzono zakaz przynależności do partii politycznych.

PLAN BALCEROWICZA

Nawiązał do reform Grabskiego w 1924 r. Dobrał sobie ekipę doradców i współpracowników, byli w niej: Alfred Bieć, Marek Dąbrowski, Danuta Demianiuk, Jerzy Koźmiński, Stefan Kawalec, Wojciech Misiąg, Ryszard Pazura, Andrzej Podsiadło.

Jesienią 1989 sytuacja ekonomiczna Polski była bardzo trudna. Rząd Rakowskiego 1 sierpnia uwolnił ceny, które zaczęły gwałtownie rosnąć. Pod presją strajkujących dyrektorzy zakładów pracy wypłacali dodatkowe pobory co powodowało inflację. Brak było jednolitej waluty. Coraz większą rolę odgrywał dolar amerykański. Pojawiła się hiperinflacja.

Ekipa Balcerowicza doszła do wniosku, że reformy trzeba przeprowadzić dwutorowo. Z jednej strony trzeba zahamować inflację, z drugiej przygotować i wcielić w życie reformy długofalowe, prowadzące do przekształcenia systemu.

Kuracja szokowa - ograniczanie ilości pieniądza na rynku, poprzez ograniczanie płac i podwyższanie podatków. Wprowadzono ideksację płac, zapobiegając nadmiernemu wypływowi pieniądza i niekotrolowanym podwyżkom płac. Zwiększno deficyt budżetowy oraz podniesiono ceny na paliwo, alkohol i żywność.

17 XII 1989 Balcerowicz wystąpił w Sejmie z wnioskiem o uchwalenie 11 ustaw reformujących system gospodarczy i finansowy Polski. Spośród tych projektów odrzucono jeden - o przeciwdziałaniu praktykom moopolistycznym - jako niedopracowany. Pozostałe sejm uchwalił 28 grudnia. 1 stycznia 1990 rząd rozpoczął ich realizację. Przystapiono do prywatyzacji zakładów państwowych, reprywatyzacji zakładów przejętych przez państwo z naruszeniem prawa, otwierania firm prywatnych, usamodzielnienia NBP, tworznia banków prywatnych, likwidacji monopolu rządu w handlu zagranicznym, reaktywowania samorządu, polityki monetarnej.

WYBORY PARLAMENTARNE 1991

Wybory przeprowadzono 27 X 1991 roku, wzięło w nich udział 43% uprawnionych. Wyniki wyborów: UD (12,3% mandatów), SLD (12%), Wyborcza Akcja Katolicka (8,7%), PSL (8,7), Porozumienie Centrum (8,7), KPN (7,5%), Kongres Liberalno-Demokratyczny, Porozumienie Ludowe, NSZZ Solidarność. Do sejmu weszli reprezentanci 29 grup.

RZĄDY CENTROPRAWICOWE

Większość sejmowa wysunęła kandydaturę Jana Olszewskiego na premiera, 23 grudnia sejm zatwierdził skład rządu. W rządzie pozostał Skubiszewski, ale nie było w nim Balcerowicza. Rząd zapowiedział zerwanie z polityką kontynuacji i przystąpienie do realizacji polityki przełomu. Zapowiedziano reformy ekonoiczne, rewizję polityki zagranicznej i przystapienie do lustracji polityków współpracujących z władzami PRL. Ministrem spraw wewnętrznych został Antoni Macierewicz, który forsował ideę dekomunizacji i lustracji. Upadek rządu nastąpił po aferze „teczkowej”. Janusz Korwin-Mikke przedstawił w sejmie projekt uchwały o przeprowadzeniu lustracji osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie. Sejm zobowiązał Macierewicza do ujawnienia byłych agentów SB piastujących wysokie stanowiska. Macierewicz przy pomocy Piotra Naimskiego z UOP-u opracował listę domniemanych agentów (20 maja). Poseł J.M. Rokita złozył wniosek o udzielenie rządowi wotum nieufności - głosowanie 4 czerwca.

5 czerwca sejm na wniosek prezydenta powołał Waldemara Pawlaka na szefa rządu, nie zdołał on jednak tego rządu utworzyć.

Mała konstytucja - 2 kwietnia 1992 roku Sejm powołał Komisję Nadzwyczajną do jej opracowania pod przewodnictwem Mazowieckiego. Projektuchwalono 1 siernia 1992 r., 17 października rozpatrzono poprawki senatu i ostateczną wersję uchwalono. Prezydent podpisał ustawę i 23 listopada 1992 roku ogłoszono ją. Weszła w życie 8 grudnia 1992 roku. Za organy władzy wykonawczej uznano sejm i senat, wykonawczej - prezydenta i rząd, a sądowniczej - niezawisłe sądy. Sejm składa się z 460 posłów, a senat ze 100 senatorów wybieranych w wyborach bezpośreednich, równych, tajnych, proporcjonalnych. Kadencja - 4 lata. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa, jest wybierany przez naród w powszechnym głosowaniu na 5 lat spośród kandydatów, którzy mają obywatelstwo polskie i ukończone 35 lat. Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, desygnuje prezesa Rady Ministrów.

10 VII sejm powołał Hannę Suchocką na szefa rządu.

RZĄDY PARTII POPEREELOWSKICH

19 IX 1993 r. - wybory. W głosowaniu wzięło udział 58% uprawnionych. Najlepsze wyniki uzyskały: SLD, PSL, UD, UP, KPN. Marszałkiem Sejmu został Józef Oleksy, a senatu Adam Struzik (PSL). 18 października prezydent przyjął dymisję rządu Suchockiej i powierzył misję utworzenia rządu Pawlakowi - 26 października prezydent powołał rząd. W wielu kwestiach Pawlak przewlekał podejmowanie decyzji, zaskakiwał zmianami decyzji, a także nie koordynował ich z innymi organami władzy. Cechą charakterystyczną rządów koalicji SLD-PSL były skandale gospodarcze, był konflikt koalicji z prezydentem.

1 marca 1995 r. sejm odwołał Pawlaka, szefem rządu został Oleksy. Rząd podejmował pracę w atmosferze nieżyczliwości jako rzekoma kontynuacja PRL

Zaczęły następować zmiany w partiach prawicowych. W kwietniu powstała Unia Wolności (Mazowiecki, Tusk), jesienią 1994 r. Forum Demokratyczne - Władysław Frasyniuk, Zofia Kuratowska. Latem 1955 r. w kościele św. Katarzyny w Warszawie podjęto inicjatywę zmierzającą do utworzenia silnego obozu prawicy, zdolnego przeciwstawić się lewicy. Powołano Konwent św. Katarzyny pod patronatem ks. Prałata Józefa Maja. Konwent nie doprowadził do zjednoczenia ugrupowań prawicowych i na polecenia prymasa Glempa przerwał działalność. Oleksy podał się do dymisji po tym jak 23 stycznia 1996 prokuratura postanowiła podjąć śledztwo w sprawie domniemanego udzielania przez Oleksego wiadomości obcemu wywiadowi. 31 stycznia 1996 premierem został Cimoszewicz, w rządzie byli: Kołodko, Roman Jagieliński, Dariusz Rosati, Zbigniew Siemiątkowski, Leszek Miller. Był to gabinet zdominowany przez SLD i skłócony.

W 1996 roku postanowiono przyspieszyć prace nad konstytucją, ale sejm podzielił się na zwolenników praw naturalnych i praw racjonalnych. Projekt opracowany przez większość sejmową opozycja wspierana przez koła kościelne poddała krytyce i przedstawiła swój projekt mniejszościowy. Opozycja żądała by oba projekty poddać pod referendum, tymczasem większość poddała 2 kwietnia 1997 r. tylko sój projekt. Opozycja wzywała do bojkotu referendum. Przeprowadzono je 25 maja 1997 r, Sąd Najwyższy decyzją z 15 lipca uznał, że większość głosujących opowiedziała się za projektem. Prezydent projekt podpisał i konstytucja weszła w życie.

SOLIDARNOŚĆ

WOLNE ZWIĄZKI ZAWODOWE

Pierwszy komitet założycielski Wolnych Związków Zawodowych powstał w Katowicach 23 II 1978 roku z inicjatywy Kazimierza Świtonia. W kwietniu 1978 roku powstał komitet WZZ na Wybrzeżu założony m.in. przez Błażeja Wyszkowskiego. W czerwcu 1978 r. przedstawiciele komitetów spotkali się w Gdańsku i uzgodnili metody współpracy. Obok „Robotnika” zaczął wychodzić „Robotnik Wybrzeża”.

Pod koniec 1978 roku na Śląsku oraz w okręgu łódzkim wybuchły strajki na tle ekonomicznym. Wolne Związki Zawodowe, rozwijające się zwłaszcza w Gdańsku dzięki aktywności środowiska „Robotnika Wybrzeża” i „Bratniaka”, sfromułowały Kartę Praw Robotniczych, podpisaną przez kilkaset osób z Andrzejem Gwiazdą i Lechem Wałęsą na czele.

PRZED POWSTANIEM SOLIDARNOŚCI

1 VII 1980 roku wprowadzono, bez wcześniejszego komunikatu, podwyżkę cen niektórych gatunków mięsa. Reakcja robotników była natychmiastowa. Już 1 VII zaczęły się strajki w niektórych zakładach Warszawy, Ursusa, Sanoka, Tczewa, Rzeszowa, potem także w Poznaniu, Grudziądzu, Żyrardowie i innych miastach.

9 VII władze zapowiedziały na 1981 rok podwyżki emerytur, dodatków rodzinnych i najniższych płac. Strajk objął także Lublin, gdzie przybrał charakter strajku powszechnego, z udziałem kolejarzy. Do Lublina przybyła delegacja władz z Jagielskim na czele, która za pomocą ustępstw płacowych doprowadziła 19 VII do zakończenia protestu. Tymczasem fala strajków rozlewała się po całym kraju. Wobec niezdecydowanej reakcji władz, pod koniec lipca stanęły zakłady we Wrocławiu, Świdnicy, Ostrowie Wielkopolskim, Stalowej Woli, Poznaniu, strajkował też port w Gdyni, a na początku sierpnia nowym ośrodkiem strajkowym została Łódź. Władze próbowały gasić strajki za pomocą podwyżek płac władze podsycały tylko protesty w zakładach, które jeszcze nie strajkowały.

14 VIII - strajk w Stoczni Gdańskiej. Zażądano przywrócenia do pracy usuniętych za działalność związkową Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy.

16 VIII - dyrekcja Stoczni Gdańskiej zgodziła się na podwyżki płac, a komitet strajkowy postanowił zakończyć strajk. Część robotników chciała kontynuować strajk solidarnościowy na znak poparcia dla postulatów innych zakładów Trójmiasta. W porozumieniu z przedstawicielami komitetów strajkowych tych zakładów grupa ta ukonstytuowała Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Wałęsą na czele.

17 VIII Międzyzakładowy Komitet Strajkowy sformułował 21 postulatów strajkowych.

18 VIII strajk wybuchł także w Szczecinie, gdzie zorganizowano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy kilkudziesięciu zakładów pracy, który sformułował 36 postulatów, w tym wiele identycznych jak w Trójmieście. Gierek w wystapieniu telewizyjnym odrzucił polityczne postulaty strajkujących, a szczególnie postulat wolnych związków zawodowych. Wysłał do Gdańska wicepremiera Pykę w celu rozpoczęcia rozmów. Pyka odrzucał postulaty polityczne, ustępując jedynie w dziedzinie podwyżek.

Aresztowano wielu głównych działaczy opozycji - Kuronia, Michnika, Moczulskiego, Chojeckiego, Romaszewskiego.

21 VIII władze wysłały do Trójmiasta komisję rządową z Jagielskiem, do Szczecina komisję z Barcikowskim. Jagielski próbował początkowo pomijać MKS i kiedy 23 VIII zdecydował się na rokowania z MKS było już za późno. Tego dnia na Wybrzeżu rozpoczął się strajk generalny.

Powstały komitety strajkowe w Nowej Hucie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie, Olsztynie.

30 VIII podpisano porozumienie między komisją Wacława Barcikowskiego i MKS w Szczecinie z Marianem Jurczykiem na czele.

31 VIII podpisano porozumienie między MKS w Gdańsku z Wałęsą na czele i komisją Jagielskiego. Władze uznały właściwie wszystkie postulaty strajkowe z żądaniem powołania „niezależnych, samorządnych związków zawodowych” na czele. MKS stał się komitetem założycielskim nowych związków, rząd zaś zobowiązał się do ich rejestracji poza strukturą Centralnej Rady Związków Zawodowych (CRZZ). Następnego dnia robotnicy z Trójmiasta wrócili do pracy.

5/6 IX - VI Plenum KC, na którym ostatecznie usunięto Gierka, nowym szefem partii został Kania.

Od początku września zaczęły powstawać niezależne od CRZZ związki zawodowe. 4 IX powstał związek „Mazowsze” ze Zbigniewem Bujakiem na czele, w następnych dniach utworzono regionalne komitety założycielskie związków w Łodzi, Poznaniu, Lublinie i innych miastach.

13 IX opublikowano uchwałę Rady Państwa w sprawie rejestracji nowo powstających związków.

17 IX gdański MKS oraz przedstawiciele nowych komitetów związkowych z całego kraju spotkali się w Gdańsku, by zdecydować o kształcie organizacyjnym ruchu. Były dwie koncepcje: według pierwszej decentralizacja ruchu pozwoliłaby na uniknięcie biurokratyzacji i konfliktu z władzami PRL; według drugiej koncepcji właśnie centralne kierownictwo związkowe miałoby większe szanse w walce ze scentralizowaną władzą komunistyczną. Zwyciężyła druga koncepcja i utworzono jeden, ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”, przy czym organizacje regionalne zachowały dość duży zakres autonomii. Na czele Krajowej Komisji Porozumiewawczej „Solidarności” stanął Lech Wałęsa.

24 IX Komitet Założycielski „Solidarności” złożył w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o rejestrację wraz z projektem statutu. Władze wykazywały niechęć do realizacji zobowiązań płacowych, przeszkadzały w tworzeniu się „Solidarności” w niektórych regionach, a także nie dopuszczały związku do środków masowego przekazu. 3 X odbył się powszechny strajk ostrzegawczy.

24 X Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował NSZZ „Solidarność” wprowadzając do jego statutu poprawki. Zmieniono punkty dotyczące prawa do strajku i dodano artykuły dotyczące uznania przez związek przewodniej roli partii i międzynarodowych sojuszy Polski. KKP wystapiła o rewizję do Sądu Najwyższego oraz wezwała premiera i ministra sprawiedliwości na rozmowy do Stoczni Gdańskiej; groźba strajku. KKP zgodziła się na rozmowy w stolicy - 31 X. Ostatecznie władze ustąpiły w kwestii rejestracji związku uznając, że „Solidarność” uzyskała osobowość prawną, natomiast jej odwołanie w sprawie zmian statutu miało być rozpatrzone do 10 XI.

STRUKTURA „SOLIDARNOŚCI”

Struktura organizacyjna nie była zbyt klarowna. Była to struktura regionalna (terytorialna), ale z coraz silniej dochodzącymi do głosu sekcjami branżowymi i porozumieniami zakładowymi.

• Członkowie Solidarności byli zorganizowani w kołach zakładowych, a w wielkich zakładach pracy w kołach wydziałowych połączonych w organizację zakładową. Na czele tych grup członkowskich stały komisje wydziałowe i zakładowe.

• Struktura władz pośredniego szczebla była bardziej skomplikowana. Istniały przeważnie komisje lub zarządy miejskie - władze miejskie początkowo tworzyli delegowani przedstawiciele większych zakładów pracy, potem dochodziło do demokratycznych wyborów na konferencjach miejskich, w których brali udział przedstawiciele organizacji zakładowych.

• Wyższym pośrednim szczeblem organizacyjnym były regiony Na czele regionów stały ich zarządy, a te wybierały ścisłe kierownictwo, prezydium. Do regionów związku o największym znaczeniu należały: Region Gdański, Region Śląsko - Dąbrowski, Mazowsze, Dolny Śląsk,

Do października 1981 r. związkiem kierowała Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP) z siedzibą w Gdańsku, wchodzili do niej przedstawiciele regionów lub najważniejszych ośrodków wewnątrz regionów. Ścisłym kierownictwem była początkowo obok przewodniczącego Wałęsy, tzw. Jedenastka. W lutym 1981 roku KKP powołała swoje ośmioosobowe Tymczasowe Prezydium. Potem była jeszcze Komisja Krajowa.

Stopniowo zaczęły organizować się i uaktywniać odpowiednie sekcje branżowe kierowane przez komisje koordynacyjne, co było powodowane tym, że Solidarność musiała zajmować się interesami poszczególnych branż czy zawodów.

RÓŻNICE W POGLĄDACH

Związek był podzielony generalnie na radykałów i umiarkowanych.

• radykałowie - zwolennicy ostrego nacisku na władze, aż do strajku generalnego włącznie, dla zmuszania ich do ustępstw

• umiarkowani - poszukiwali kompromisu i powolnegi, przekształcania systemu

Spory między tymi grupami były widoczne szczególnie po wydarzeniach bydgoskich w marcu 1981 roku, a potem w ostatnich tygodniach legalnej Solidarności.

Podział na:

• propagatorów radykalnych haseł narodowych a często i religijnych, jako ideowej podstawy Solidarności,

• zwolenników nadawania Solidarności charakteru ruchu demokratycznego i pluralistycznego, choć na ogół z domaganiem się swobód narodowych i religijnych

ZJAZD NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”

I Zjazd NSZZ „Solidarność” zwołany został we wrześniu 1981 — poprzedziły go pierwsze w powojennej Polsce demokratyczne wybory delegatów.

5 IX rozpoczęła się I tura Zjazdu związku, który liczył już ponad 9,5 mln członków. Uchwalono „Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej”, którego autorem był Jan Lityński. Zachęcano w nim robotników innych krajów bloku do pójścia w ślady „Solidarności” w obronie praw człowieka:

„Delegaci zebrani w Gdańsku na I Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” przesyłają robotnikom Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii i wszystkich narodów Związku Radzieckiego pozdrowienia i wyrazy poparcia. Jako pierwszy niezależny związek zawodowy w naszej powojennej historii — głęboko czujemy wspólnotę naszych losów. Zapewniamy, że jesteśmy autentyczną, 10-milionową organizacją pracowników, powstałą w wyniku robotniczych strajków. Naszym celem jest walka o poprawę bytu wszystkich ludzi pracy. Popieramy tych z Was, którzy zdecydowali się wejść na trudną drogę walki o wolny ruch związkowy. Wierzymy, że już niedługo wasi i nasi przedstawiciele będą mogli spotkać się celem wymiany związkowych doświadczeń.”

Dokument wzbudził kontrowersje jako „niepolityczny”, nawołujący do buntu w całym komunistycznym bloku i przez to „niebezpieczny”. Ale Posłanie stało się przede wszystkim symbolicznym gestem otwarcia na inne narody z sowieckiej strefy wpływów, „podzielenia się” wywalczoną wolnością, zapowiedzią wspólnej drogi. Na Kremlu dokument wywołał prawdziwą wściekłość — Leonid Breżniew zatelefonował do I sekretarza PZPR Stanisława Kani i wychodząc od Posłania żądał wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. W wielkich zakładach radzieckich organizowano gniewne wystąpienia „kolektywów robotniczych”, które w rezolucjach potępiały „Solidarność”.

26 IX zaczęła się II tura Zjazdu „Solidarności”. Dwa dni później Lipiński przypomniał dzieje KOR i zawiadomił o jego rozwiązaniu w związku z możliwością realizacji jego celów przez „Solidarność”. Zjazd wybrał władze „Solidarności” - Wałęsa otrzymał 55% głosów i został przewodniczącym Komisji Krajowej „Solidarności” już w pierwszej rundzie wyborów.

Uchwalony program związku stwierdzał, że „Solidarność” to organizacja wieloświatopoglądowa, której głównym celem jest reprezentowanie pracowników oraz obrona ich praw, godności i interesów. Reformę gospodarki planowano oprzeć na systemie planowo - rynkowym ze szczególnym uwzględnieniem samorządności pracowników. Program „Samorządnej Rzeczypospolitej” związku postulował rozwiązanie napięć drogą dialogu w imię wspólnego dobra, nie zaś przy użyciu siły i podstępu. Domagano się powszechnego prawa do pracy, jasnego podziału kompetencji organów państwowych, demokratyzacji życia publicznego oraz doboru kadr kierowniczych według kryterium kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej.

Związek miał być niezależny i samorządny, co oznaczało wyłączenie pewnego obszaru zycia spod władzy partii i na tym wyrwanym systemowi obszarze miała powstać samorządna organizacja wolnych obywateli. Solidarność podjęła próbę wydrążenia państwa od środka: pozostawienia w rękach partii fasady, pustej formy, którą wypełnią niezależne i samorządne organizacje obywateli.

Rzeczpospolita Samorządna - system obejmujący wszystkie formy aktywności zbiorowej, z wyłączeniem sfery czysto politycznej. Podstawowym ogniwem miały być samorządy pracownicze. Drugim filarem nowego systemu miały być niezależne i samorządne organizacje rozmaitych środowisk: naukowców, rolników, dziennikarzy, studentów, nauczycieli, lekarzy. W związku z tym domagano się odpowiedniej zmiany w ustawie o stowarzyszeniach, stwarzającej warunki do swobodnej organizacji społeczeństwa. Trzecim filarem był samorząd terytorialny, skupiający mieszkańców danego terenu. Dysponowałby własnym budżetem i administracją, odpowiadałby za zaspokojenie potrzeb oświatowych, zdrowotnych, kulturalnych na szczeblu lokalnym. Gwarantem tego systemu byłyby uchwalone przez Sejm gwarancje wolności osobistych, na straży których miałby stać Trybunał Konstytucyjny oraz niezawisłe sądy oraz wolna opinia publiczna, stąd żądanie dostępu do radia i telewizji i poparcie dla niezależnych wydawnictw. Najważniejszym gwarantem miał być jednak NSZZ Solidarność (nie wymieniony wprost w dokumentach), który obejmowałby poprzez swoich członków wszystkie organizacje samorządowe.

Projekt ten nigdy nie został zrealizowany.

21 postulatów z 17 sierpnia 1980 roku

1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych wynikających z ratyfikowanych przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy, dotyczących wolności związków zawodowych.

2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.

3. Przestrzegać zagwarantowanej w Konstytucji PRL wolności słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.

4. Przywrócić do poprzednich praw:

1. ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976 r. studentów wydalonych z uczelni za przekonania,

2. zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),

3. znieść represje za przekonania.

5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.

6. Podać realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:

1. podanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,

2. umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.

7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku - jak za urlop wypoczynkowy, z funduszu CRZZ.

8. Podnieść zasadnicze uposażenie każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc, jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.

9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.

10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko nadwyżki.

11. Znieść ceny komercyjne oraz sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.

12. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych zlikwidowanie specjalnych sprzedaży, itp.

13. Wprowadzić na mięso i jego przetwory kartki - bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).

14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 55 lat, a dla mężczyzn do lat 60 lub przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.

15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.

16. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.

17. Zapewnić odpowiednią ilość miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.

18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.

19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkania.

20. Podnieść diety z 40 zł na 100 złotych i dodatek za rozłąkę.

21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie czterobrygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl <<<>>> Zacznij zarabiać http://partner.e-sciagi.plPraca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---