ŚWIATŁOLECZNICTWO

Światłolecznictwo obejmuje stosowanie w celach leczniczych i profilaktycznych promieniowania światła widzialnego oraz niewidzialnego promieniowania podczerwonego i nadfioletowego, których naturalnym źródłem jest słońce(helioterapia), a sztucznym źródłem różnego rodzaju generatory.

Do ziemi dociera ok.27% promieniowania słonecznego. Skład promieniowania: ok. 40% promieni świetlnych widzialnych, ok.59% promieni podczerwonych oraz 1-2% promieni nadfioletowych.

Światło widzialne R

Obejmuje promieniowanie o długości fali 380-780nm. Duża część promieniowania zostaje odbita od powierzchni skóry, jednak pewna ilość wnika wywołując biologicznie istotny wpływ na organizm ale bez działania fotochemicznego.

Wpływ światła widzialnego na :

• psychikę- poprawia samopoczucie,

• procesy fizjologiczne w rytmie biologicznym- pobudza zwiększając ogólną aktywność, procesy syntezy i redukcji enzymów, przemiany materii w komórkach i narządach, fagocytozę,, wydzielania śluzu przez błony śluzowe, zmniejsza opór obwodowy rozszerzając naczynia krwionośne w skórze, obniża ciśnienie krwi , powoduje zwolnienie czynności i wzrost objętości wyrzutowej serca.

BARWA ŚWIATŁA	WPŁYW NA ORGANIZM
czerwone-650nm	pobudzająco na psychikę, prze4krwienie skóry i tkanek położonych głębiej, przyspiesza wchłanianie wysięków w stawach, opłucnej i otrzewnej, łagodzą podrażnienia skóry wywołane promieniowaniem UV,RTG,DKF, przyspiesza ustępowanie zmian skórnych w przebiegu płonicy, odry, półpaśca, przyspiesza gojenie ran, łagodzi bóle mięśniowe
purpurowe-	hamuje czynność nerek i nadnerczy,zmniejsza wrażliwość bólową, działa rozluźniająco i nasennie. Obniża ciśnienie krwi i rozszerza naczynia krwionośne.
niebieskie-400-450nm	działanie uspokajające, znieczulające, przeciwświądowe, przeciwzapalne, napotne, przeciwgorączkowe. Powoduje zwężenie naczyń krwionośnych, wywiera działanie fotoksydacyjne wykorzystywane w leczeniu żółtaczki hemolitycznej(przekształca bilirubinę w nietoksyczne rozpuszczalne w wodzie substancje wydalane przez nerki) przyspiesza wchłanianie wysięków krwawych w stawach, po urazach,w nerwobólach nerwów leżących powierzchownie, świądzie , zapaleniu żył, zaburzeniach naczynioruchowych, zaburzeniach krążenia w przebiegu miażdżycy, cukrzycy, odmrożeniach.
fioletowe-390nm	działanie uspokajające, hamuje motorykę mięśni szkieletowych
żółte-570nm	Przypuszcza się, że wywiera oddziaływanie na OUN i układ pokarmowy, pobudza układ limfatyczny
pomarańczowe-590nm	Prawdopodobnie oddziałuje na układ oddechowy, pobudza czynność żołądka i działa przeciwskurczowo.

Promieniowanie podczerwone IR

W zależności od długości fali promieniowanie podczerwone dzieli się na:

• krótkofalowe IR-A od 770 do1500nm

• średniofalowe IR-B od 1500 do 4000nm

• długofalowe IR-C od 4000 do15 000nm

Głębokość wnikania promieni IR w skórę jest odwrotnie proporcjonalna do długości fali

Warstwy ciała	IR-A głębokość wnikan. ok.10- 30mm	IR-B głębokość. wnikan. ok.10-30mm	IR-C głębokość wnikania 0,5-3,0mm
warstwa rogowa skóry	+	+	+
warstwa rozrodcza skóry	+	+	+
skóra właściwa	+	+
tkanka podskórna	+	+

Działanie biologiczne promieniowania podczerwonego

1. wpływ na zakończenia nerwów czuciowych- wywołuje uczucie ciepła, parzenia, pieczenia 2. wpływ na układ nerwowy naczynioruchowy ścian naczyń krwionośnych- rozszerzenie naczyń(kapilarów) miejscowe zwiększenie krążenia w skórze 3. powstawanie odczynu miejscowego(rumienia cieplnego) w postaci plamistej pigmentacji skóry 4. powstawanie odczynu ogólnego na skutek przegrzania organizmu- przyspieszenie akcji serca, oddychania oraz obfite pocenie się. 5. obniżenie ciśnienia krwi, zmniejsza się napięcie mięśni szkieletowych, mięśni gładkich, 6. zwiększenie przemiany materii, 7. przyspieszenie procesu gojenia się 8. złagodzenie dolegliwości bólowych

Dawkę zabiegową wyznacza odległość od źródła promieniowania oraz czas ekspozycji. Przedawkowanie grozi poparzeniem!

Wskazania do leczenia IR

Przeciwwskazania do leczenia IR

1. przewlekłe stany zapalne narządu ruchu, stare zmiany pourazowe, zespoły bólowe 2. stany po przebytym bakteryjnym zapaleniu skóry i tkanek miękkich 3. nacieki po wstrzykiwaniu leków, zaburzenia troficzne skóry 4. zapalenie pęcherza moczowego, kamica nerkowa, żółciowa 5. przewlekłe zapalenie przydatków 6. oparzenia UV i DKF 7. stosowane jako przygotowanie do masażu lub gimnastyki(u pacjentów ze sprawnym krążeniem)

1. ostre stany zapalne, wczesne stany pourazowe, 2. ostre choroby skóry, 3. uszkodzenia skóry pod wpływem promieni jonizujących, 4. żylaki, stany zagrażające krwawieniem, zaburzenia ukrwienia kończyn dolnych, 5. zaburzenia regulacji ciśnienia krwi, 6. guzy skóry 7. zaburzenia świadomości, 8. zaburzenia czucia 9. niewydolność krążenia 10. obszary skóry z zaburzeniami krążenia tętniczego(przeszczepy skóry,miażdżyca tętnic, uszkodzenia tętnic) 11. miejscowe stosowanie ciepła przed zawodami(przekrwienie skóry powoduje niedokrwienie mięśni!)

Generatory nieświetlne IR

Generatory świetlne IR

1. gorąca woda, para wodna, parafina, gorące powietrze, poduszki elektryczne- emitują długofalowe promieniowanie IR 2. grzejnik otwarty z drutem oporowym nawiniętym na izolator(glina, porcelana)- emituje krótkofalowe promieniowanie IR 3. generatory IR w okrągłym tubusie na wysięgniku umożliwiającym dostosowanie odległości od powierzchni naświetlanej i kąta padania promieni- emitują IR-B(powierzchowne nagrzewanie)

1. Żarówki z włóknem wolframowym, wysokotemperaturowe (2600-2700°C) -żarówki bezbarwne emitują jasnoczerwone krótkofalowe promieniowanie IR(95%) oraz widzialne(5%)-żarówki czerwone emitują długofalowe promienie podczerwone(światło widzialne jest zaabsorbowane) 2. Promienniki wyposażone w spirale (700-1000°C)- emitują ciemnoczerwone długofalowe promienie podczerwone 3. Promienniki ksenonowe i halogenowe(Hydrosun- z żarówką halogenową i filtrem wodnym zatrzymującym długofalowe promieniowanie i emitująca IR-A). IR-A jest korzystniejsze, umożliwia głębokie przegrzanie bez niekorzystnych efektów ciepła w postaci przegrzania, zaczerwienienia i wysychania skóry. 4. Lampa SOLLUX(żarówka 1000W,300°C)

Zasady wykonywania naświetlań:

• kąt padania światła na powierzchnię naświetlaną-90°

• odległość od źródła promieniowania zależy od rodzaju(mocy) oraz osobniczej wrażliwości pacjenta(lampa Minina ok. 10cm od pacjenta, lampa Sollux 40-100cm)

• pacjent powinien odczuwać dość intensywne ale przyjemne ciepło,

• granicę tolerancji stanowi pojawiający się ból( nie należy zbliżać się do tej granicy)

• czas trwania zabiegu-15-20min.(można je wykonywać kilka razy dziennie)

• pacjent powinien wygodnie siedzieć lub leżeć z odsłoniętą częścią ciała

• podczas naświetlania twarzy należy chronić oczy okularami

• lampę ustawić tak aby w razie pęknięcia nie oparzyła pacjenta

• skóra w miejscu zabiegu powinna być czysta , bez maści i kremów sprawdzić jej stan przed - w trakcie i po zabiegu

• w uzasadnionych przypadkach, przed zabiegiem sprawdzić czucie powierzchniowe w miejscu zabiegu(próbówki z ciepłą i zimną wodą)

• pacjent nie powinien zmieniać pozycji w czasie zabiegu

Zagrożenia podczas zabiegu:

• oparzenia I, II, III stopnia

• udar cieplny

• uszkodzenie narządu wzroku

• paradoksalny odczyn naczyniowy(nagły skurcz naczyń, ból, sinica)

• porażenie prądem

Promieniowanie nadfioletowe UV

Charakterystyczną cechą UV są ich właściwości biologiczne, fotochemiczne i bakteriobójcze.

Przenikanie promieni krótkofalowych wynosi od 0,1 do 0,5 mm(pochłaniane w naskórku w 89%)

Promienie UV długofalowe przenika głębiej od 0,5 do 2mm(pochłaniane w 20% przez warstwy naskórka, 50% skórę właściwą).

Podział UV w zależności od długości fali:

UV-A dł. fali 400(380)-315nm

UV-B dł. fali 315-280nm

UV-C dł. fali 280-200 nm

Obszar UV	Działanie biologiczne
UV-A	powoduje pigmentację docierając do warstwy rozrodczej naskórka w której znajdują się melanocyty(szybka pigmentacja)
UV-B	powoduje silny rumień fotochemiczny,zapoczątkowuje syntezę wit. D(280-310nm), powoduje zwiększenie zawartości wapnia i fosforanów w surowicy, zmniejszenie lepkości krwi, destrukcyjne działanie fotochemiczne to: zmiana struktury DNA, mutacje genowe, denaturacja białka podobnie jak UV-C(również bakterii i wirusów)
UV-C	najsilniejsze destrukcyjne działanie fotochemiczne, działanie bakteriobójcze(wytwarzany przez specjalne lampy służy do dezynfekcji), zmiany denaturacyjne białka(słoneczne zmiany przedrakowe, plamy soczewicowe,rak kolczystokomórkowy, czerniak)

Rumień fotochemiczny

Powstaje, w wyniku uwolnienia histaminy, silne rozszerzenie naczyń włosowatych i zaczerwienienie skóry w miejscu naświetlania. Jest to fotochemiczna reakcja na promieniowanie UV-B. Jest jednolitej barwy i ściśle ograniczony do naświetlanego pola. Z punktu widzenia dermatologii jest oparzeniem słonecznym.

Czynniki zwiększające wrażliwość na UV

Czynniki zmniejszające wrażliwość na UV

1. sulfonamidy, leki przeciwgruźlicze, przeciwcukrzycowe, leki uspokajające, fenotiazyny, barbiturany, złoto, preparaty dziurawca, salicylany 2. skóra przekrwiona, cienka,wilgotna 3. naświetlanie IR przed lub razem z UV 4. kąpiel solankowa(wypłukanie kwasu urokanowego ze skóry) 5. mężczyźni są bardziej wrażliwi na UV, blondyni reagują silniej niż bruneci 6. wrażliwość na UV jest większa u dzieci i osób starszych, nerwowych, chorych na nadciśnienie, nadczynność tarczycy i gruźlicę

1. uszkodzenie lub zapalenie nn. obwodowych, kręgosłupa 2. niedokrwienie spowodowane zwężeniem naczyń krwionośnych pod wpływem zimna 3. naświetlanie IR po naświetlaniu UV

Test biologiczny promieniowania i wrażliwości pacjenta(ocena indywidualnej wrażliwości pacjenta:

1. Rumieniomierz o wymiarach 100x200mm, w którym w jednej linii w równych odstępach znajduje się 5 otworów o średnicy 20mm. Drugi węższy pasek położony pod nim służy do zakrycia otworów. Rumieniomierz umieszcza się na wew. stronie przedramienia. Pozostałą powierzchnię ciała pacjenta przykrywamy szczelnie, oczy chronimy specjalnymi okularami.

2. Lampę ustawia się tak aby promień centralny padał na środek rumieniomierza, odległość między powierzchnią naświetlania a lampą wynosi 50-100cm.

3. Czas naświetlania kolejnych pól w zależności od typu palnika wynosi 10-30sek. lub 30-60sek. W odstępach 30 sekundowych czas naświetlania kolejnych pól wynosiłby:30sek.,60sek.,90sek.,120sek.,150sek.

4. Skórę w naświetlanym miejscu powinno się obserwować po upływie 3,6,9,12,24 godzin notując w karcie zabiegowej wygląd każdego pola i nasilenie rumienia. Praktycznie ocenia się go po 24h. Za odczyn progowy(drażniący- dawkę biologiczną) uznajemy czas naświetlania bez odczynu(gdyż zanikł po 12h), które poprzedza pole z odczynem.

Objawy przedawkowania promieni UV: swędzenie, zaczerwienienie skóry, bezsenność i kołatanie serca

Zasady dawkowania promieni UV

- MED odczyn progowy pojawia się po 6-8h okresie utajenia jako lekko różowe zabarwienie skóry i znika w ciągu 4h. Nie powoduje łuszczenia.

• E1-rumień I°- nieznaczne zaczerwienienie pojawiające się po ok.4h i znikające po 1- dniu. Występuje po zastosowaniu dawki progowej MED

• E2-rumień II°- znika po upływie 3 dni przy równoczesnym łuszczeniu naskórka. Zastosowanie 3-4 MED

• E3-rumień III°- intensywne czerwone zabarwienie skóry, po którym następuje otrębiaste łuszczenie skóry znikające po ok. tygodniu. Występuje wyraźna pigmentacja

• E4-rumień IV°- intensywny odczyn oraz pęcherze surowicze. Utrzymuje się7-10 dni. Silnie łuszczący naskórek oraz długo utrzymująca się pigmentacja.

• E5-rumień V°- występuje po ok.1-1,5 h po ekspozycji. cechuje go obrzęk skóry, pęcherze, martwica głębiej położonych warstw skóry. Odczyn trwa ok.9dni. Gojenie skóry ok.10dni, pozostawia gładką bliznę.

Naświetlania ogólne

Naświetlania miejscowe

1. Stosuje się wyłącznie dawki progowe - (podrumieniowe) wynikające z testu biologicznego 2. Łączny czas naświetlania w pierwszym zabiegu nie powinien przekraczać(przód i tył) u dorosłych 2-4min, u dzieci 1-3min, u niemowląt mniej. 3. Każdy kolejny zabieg u dorosłego może być dłuższy o 2-3 min, a u dzieci 1-2 min. 4. Stopniowo dochodzi się do naświetlań trwających 25min(nie przekracza się 30min) 5. Gdy przerwa w zabiegach wynosi 3-5 dni skraca się czas pierwszego po przerwie zabiegu o 1/3 natomiast przy przerwie 6-7 dni skraca się o ½ ostatniej dawki. 6. seria zabiegów wynosi 12-18 zabiegów, wykonywanych codziennie lub co drugi dzień. 7. Na ogół stosuje się 3-4 tygodniową przerwę.

1. stosuje się dawki podrumieniowe (pobudzają procesy życiowe) lub rumieniowe(powstanie odczynu zapalnego) 2. rumieniowa I°- naświetlanie nie może przekroczyć 50% powierzchni ciała 3. rumieniowa II°- naświetlanie nie może przekroczyć 300cm2 powierzchni ciała 4.rumieniowa III°- naświetlanie nie może przekroczyć 2 cm2powierzchni ciała.

Warunki bezpieczeństwa przy naświetlaniach UV:

• Technicznie sprawna lampa(ta sama , którą robiono test pacjentowi!)

• właściwe ustawienie i nieprzesuwanie lampy w trakcie zabiegu

• specjalne okulary ochronne

• poinformowanie pacjenta o działaniu UV i przebiegu zabiegu

• wyłączenie z zabiegu osób z przeciwwskazaniami

• przestrzeganie zasad dawkowania UV

• dokładny pomiar odległości od lampy do powierzchni ciała poddawanej zabiegowi

• dokładny pomiar czasu zabiegu

Zasady naświetlania dzieci promieniami UV:

• wykonać test biologiczny( najczęściej wykonuje się go na skórze łopatki)

• zabiegi u małych dzieci wykonuje się w obecności matki(należy zabezpieczyć matkę przed UV)

• powierzchni naświetlania u dzieci do 3m-ca życia nie powinna przekraczać 20cm2, udzieci do 12m-ca życia >50cm2, u dzieci starszych(1-2 lata) <100cm2, (wg Konarskiej)

• przy miejscowych naświetlaniach stosuje się dawkę rumieniową I°

• odległość lampy od ciała wynosi 75-100cm

• zabiegi wykonuje się co 2 dzień

• zwiększając czas zabiegu w kolejnych naświetlaniach dochodzimy do 25-30min

• połowę dawki stosuje się na przód a drugą połowę na tył ciała

• chronić oczy okularami!

Wskazania do leczenia promieniowaniem UV

Przeciwwskazania do leczenia promieniowaniem UV

1. Choroby skóry(łuszczyca, egzema , dermatozy,sklerodermia, trądzik,) 2. segmentarne leczenie zespołów bólowych i zaburzeń wegetatywnych (dawki bodźcowe) 3. profilaktyka i leczenie krzywicy 4. zwiększona zapadalność na infekcje 5. osteoporoza 5. niedokrwistość hipochromatyczna

1.gruźlica płuc 2. ostre choroby 3. nadczynność tarczycy 4. czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy 5. przewlekłe zapalenie wątroby 6. toczeń 7. tężyczka 8. nowotwory 9. niewydolność krążenia 10. padaczka 11. zaburzenia ukrwienia w wyniku np. cukrzycy 12. znaczne zmiany troficzne, znamiona barwnikowe 13. choroby zagrażające krwawieniem 14. ciężkie choroby serca, nerek i wątroby 15. nie wykonuje się naświetlań u albinosów 16. stany zagrożone reakcją fototoksyczną lub fotoalergiczną.

---