*Sztuki plastyczne*

konwersatorium

Na podstawie tekstów:

Albert Camus „Artysta i jego epoka”

Alicja Kuczyńska „Odbiór i dzieło sztuki”

Artysta i jego kondycja.

- artysta jako geniusz

- artysta jako osoba tworząca dzieło sztuk

Jest męczennikiem, choć kiedyś nim nie był. Jest on powołany, tworzy z zaangażowaniem otaczającą rzeczywistość. Według Camusa jest to ktoś, kto tworzy dla siebie lub dla innych - jednak samo pojęcie tworzenia jest zbyt szerokie.

twórczość - powołanie do istnienia czegoś nowego (dzieła sztuki)

Balzac: „Geniusz podobny jest do wszystkich, lecz nikt nie jest podobny do geniusza.”

Artysta powinien być komunikatywny, geniusz potrafi stworzyć coś, co dotrze do wszystkich.

arcydzieło - dzieło uznane za wybitne przez wielu i dla wielu komunikatywne (wielu pokoleń, sytuacji)

geniusz - dokonuje przełomu, powołuje do życia nie tylko nowe dzieła, lecz także idee i wartości

artyści - naśladują, coś przejmują

Przed połową XX wieku nastąpiła zmiana poglądów na temat sztuki, jej kondycji. Dawniej - artysta lekkoduch, teraz musi być mądry, wiedzieć co mówi, staje się kimś w rodzaju mnicha, musi mówić prawdę, jest odpowiedzialny za rzeczywistość; milczenie artysty na temat jakichś kwestii również mogło być odbierane w sposób dobry bądź zły.

sztuka a prawda i kłamstwo -> kiedy artysta koncentruje się na pięknie, gdy w tle dzieją się rzeczy złe, jest to wizja, sztuka nie mająca pokrycia, sztuka dla sztuki

sztuka a wolność i zniewolenie

Camus uważa, że jedynym artystą jest Bóg.

Kondycja artysty: wewnętrzna sprzeczność między świadomością piękna, a jego okrucieństwem. Nie zasługuje na miano wielkiej sztuki coś, co widzi tylko jedną z tych stron, a coś, co potrafi ukazać obie te sprzeczności występujące w świecie.

Artysta powinien być niezależny od grup nacisku.

wybór wolności - wybór braku szczęścia

„Sztuka żyje przymusem i umiera od wolności”

Wolność od czynników zewnętrznych jest dobra dla artysty, wolność zewnętrzna powinna być korygowana przez niego samego poprzez samoograniczenie. Według Camusa wolność ta powinna być ograniczona.

Typy artystów:

- odizolowany od społeczeństwa vs. żyjący w społeczeństwie, zaangażowany

- odpowiedzialny vs. nieodpowiedzialny

Sposób rozumienia sztuki

Na prawdę składa się zdolność dostrzegania zła oraz tego, że świat jest piękny; umiejętność nadania wyrazu sprzeczności jest sztuką dążącą do ukazania tych sprzeczności.

Kuczyńska - lata 70. XX wieku

Sztuki nie da się zdefiniować, bowiem dzieła sztuki nie są tworzone za pomocą wspólnych reguł, brak jest reguł regulujących sztuką w całości;

alternatywna definicja sztuki Tatarkiewicza - połączenie wszystkich prób definiowania sztuki w całość

techne - z greckiego, oznaczało sztukę

ars - oznaczało sztukę po łacinie

Definicje sztuki:

1. Sztuka to umiejętność wytwarzania według reguł <- Grecja antyczna

Poezja nie była dla nich sztuką - nie miała reguł; pozostałości w j. polskim - sztuka wojenna, kulinarna

2. Sztuka to wytwarzanie piękna <- późna nowożytność XVIII w.

1747 r. Charles Batteaux wprowadza pojęcie la beaux arts - sztuki piękne

ale: piękno to pojęcie względne, nie tylko rzeczy piękne mogą być sztuką

3. Sztuka to naśladowanie rzeczywistości - mimesis <- z antyku, do końca XVIII w.

odnosi się to także do naśladowania innych, wielkich artystów antyku i resesansu

ale: nie da się naśladować rzeczywistości, powtórzyć jej poprzez sztukę; niektórych rzeczy raczej nie ma potrzeby naśladować, nie robi tego np. architektura, muzyka - kreowanie, nie taki jest cel tych sztuk

4. Sztuka to nadawanie rzeczom kształtu, tworzenie form <- początek XX w.

ale: pojęcie to jest zbyt szerokie, można nadawać kształt i nie tworzyć sztuki

5. Sztuka jest wyrazem ducha artysty, jego wewnętrznych przeżyć <- romantyzm

ale: wyrażamy siebie nie tylko w sztuce; jest to pojęcie zbyt szerokie; sztuka nie musi być wyrażeniem przeżyć; sztuka może nie wyrażać przeżyć własnych, a przeżycia wyższej rangi

6. Sztuka to wpływ na odbiorcę, wywoływanie przeżyć estetycznych.

ale: mogą one być wywoływane przez inne przedmioty spoza sztuki; przy tworzeniu dzieła celem było wywoływanie innych przeżyć, np. religijnych

7. Sztuka to wywoływanie wstrząsu <- XX w.

ale: nie wszystkie dzieła sztuki wywołują wstrząs

XX wiek - pojawia się dylemat, brak definicji sztuki i niemożliwość jej stworzenia

Tatarkiewicz łączy te definicje zaznaczając, że sztuka ma wywoływać określone uczucia.

socjologia sztuki

strukturalizm

struktura - całość złożona z elementów, które są ze sobą w pewien sposób powiązane i w jakiś sposób na siebie wpływają

Dzieło jest wartościowe, gdy struktura jest odzwierciedleniem sztuki, dzieło do którego nie można nic dodać i nie można z niego ująć.

Funkcje dzieła sztuki:

- estetyczna

- dydaktyczno-moralizatorska

- rozrywkowa

- poznawcza

Funkcje sztuki:

- sztuka ukazująca dwie strony medalu

- skłania do refleksji

- pozwala poszukiwać czegoś oryginalnego

- pozwala utożsamiać się z uczuciami

- umożliwia badanie własnej tożsamości

- prowadzi do zainteresowania drugim człowiekiem

- wzbudza ciekawość (która jest gdzieś zaszczepiona)

Od funkcji estetycznej, przez poznawczą do egzystencjalistycznej.

Na podstawie tekstów:

Maria Poprzęcka „Przemyśleć historię sztuki”

Jan Białostocki „Rozwój i kryzys dyscypliny”

Badanie sztuki:

dziedzina humanistyczna

nauki humanistyczne - opisują i interpretują ludzkie wytwory, działania i ich wyniki

kiedy powstają nauki humanistyczne?

z czego się wyłaniają?

humanistyka - spadkobierca filozofii, z niej się wyłoniła

większa odrębność -> najpierw nauki zajmujące się tekstem, gramatyką - średniowiecze

przełom XIX - XX w. Wilhelm Dilthey - filozof, estetyk niemiecki - mówi, że nauki humanistyczne są odrębnym rodzajem wiedzy; oddzielenie od nauk przyrodniczych, mają bowiem inne metody badawcze

antynaturalistyczny przełom

zakres historii sztuki -> wytwory ludzkie prowokujące postawę estetyczną, przyjmujące formy plastyczne i wizualne, przekraczają swymi funkcjami funkcję użytkową

elementarny przedmiot badania - dzieło sztuki i jego analiza -> ale: i kwestia odbioru, oceny, wartościowania, krytyka, ikonografia, teoria, życie artystów, style, instytucje...

historia sztuki - wiek XVIII pojawienie się pojęcia

1764 r. - wydanie „Historii sztuki starożytnej” Winckelmann, to on zapoczątkuje historię sztuki

zaczęło się to już w starożytności

- nurt refleksji teoretycznej

Platon (refleksja na temat piękna) i Arystoteles (refleksja na temat dramatu i teatru)

- biografistyka

Dunis z Samos - pierwszy autor biofrafii

Pliniusz Starszy - pierwsza koncepcja, że sztuka się rozwija, obumiera i znowu odradza - cykliczność sztuki

średniowiecze

propozycje dotyczące analiz stylistycznych

Gerwazy z Cantenbury napisał takie dzieło

XIII w. - magister artis - znawca sztuki

biografie pisane na wzór żywotów świętych

Petrarca i Boccacio - wypowiedzi: średniowiecze to wieki ciemne; takie było w renesansie wyobrażenie tamtejszej sztuki

renesans

pojęcie szkoły artystycznej

autor pojęcia Włoch Filippo Vilani - kontynuator nurtu starożytnego

biografista Giorgio Vlasari - nazywany ojcem biografistyki

pierwsze wypowiedzi artystów o sztuce

Giberti i jego „Commentari”

autokomentarz i autobiografia - Benvenuto Cellini

artysta jako awanturnik -> „Żywot własny”

barok

XVII w. podręcznik ikonografii

Carel van Mander. Cezane Ripa

żywoty artystów nie tylko we Włoszech

pierwszy słownik terminów sztuk pięknych Baldiciniego

XVIII - historia sztuki - słowo pierwszy raz użyte przez Pierra Monier'a

Winckelmann - ojciec historii sztuki

XVIII w.

odkrycie Pompeii, inne odkrycia archeologiczne - zainteresowanie antykiem odżyło; pojawia się zapatrzenie w starożytność

Winckelmann - „Historia sztuki starożytnej” zawdzięczamy mu skojarzenie antyku z bielą marmuru;

zaproponował podział sztuki starożytnej (a także postarożytnej) na 4 okresy:

* antyczny - do Fidiasza | antyczny - do Rafaela

* wzniosły - Fidiasz | wzniosły - Rafael, Michał Anioł

* piękny - IV-III w. klasyczna epoka | piękny - po nich, np. Caragio

* schyłkowy (naślad.) - epoka hellenistyczna | naśladownictwo (schyłk.) - po Caragio i innych

w Polsce - Stanisław Potocki

XIX w.

połowa tego wieku - odkrywany, że architektura grecka była bardzo kolorowa, pstrokata

zapożyczanie pojęć z historii sztuki do innych dyscyplin

Jakub Burckhardt - sztuka odrodzenia we Włoszech

początek XIX wieku zainteresowanie gotykiem przez romantyzm, wcześniej wieki średnie postrzegane jako upadek, coś niegodnego uwagi

Schlegel - sztuka gotyku ukazuje duchowość w lepszy sposób niż antyk

Herder - sztuka to nie zawsze poszukiwanie ideału (jak w antyku) - sztuka jako ekspresja - gotyk lepszy pod tym względem od antyku

Violet le Duc - konserwator, logika konstrukcji gotyku

Burckhardt - skłonność do patrzenia na sztukę jako źródło informacji o kulturze

XIX w. to badanie sztuki w sposób inwentaryzatorski np. katalogowanie

stylistyczny podział - badania stylistyczne

przypisywanie autora - atrybucja

Wölffin - koncentracja na analizie formy dzieł sztuki

rozumienie kultury poprzez sztukę

szkoła wiedeńska - skoncentrowanie uwagi na tym, w jaki sposób można rozumieć sztukę

poprzez kontekst kulturowy (silniejsze) - koncentrowanie się na treści Dvožak, Warburg, Panofsky

wcześniej: wskazywanie upadku i rozkwitu, aspekt formalny vs. społecznościowy - aspekt sztuki

a A. Riegl wprowadza koncepcję woli twórczej - oduczenie myślenia, że sztuka rozkwita i upada; w każdej epoce są rzeczy udane i nie, a nie epoki upadku i rozkwitu

Panofsky - w opozycji do badań Wölffina tworzy metodę ikonologiczną - te badania są kontynuowane do dziś

krytykowanie tej metody za brak wartościowania

teraz - powracanie do wizualnych cech dzieła sztuki

XX w.

Arnheim, Imolahl, Brotje XX w.

Ernst Robert Curtius, ikonologia

zainteresowanie sztuką prymitywną

malarstwo ekspresjonistyczne - wracanie do gotyku

manieryzm - powoduje zainteresowanie podobnym stylem dawniej

prymitywizm - kubizm

pojęcie stylu - przejęte z badań literackich, wykorzystane następnie przez historyków sztuki - styl epok - następnie przejęte przez kolejne nauki

od językoznawców także historia sztuki zapożyczyła pojęcie obrazu

lata 20. XX w. - najlepszy okres historii sztuki

OPIS I KLASYFIKACJA DZIEŁ SZTUKI:

sztuka

sztuki wizualne

sztuki plastyczne film teatr

posiadają niezmienną strukturę czasoprzestrzenną

dwuwymiarowe trójwymiarowe

związane z technikami na podstawie zadań

jakimi są wykonywane: ogólnych jakie pełnią:

- malowidła - rzeźba

- fotografia (tworzenie brył)

- grafika - architektura

- rysunek (organizowanie przestrzeni)

MALARSTWO:

1. Ogólny charakter obiektu

● monumentalne

- ścienne

- witraż

- mozaika

● sztalugowe

● tablicowe

● iluminatorstwo - obrazki na kartce w książce

● polichromia - malowanie na powierzchniach wypukłych, np. meble, rzeźby

2. Sposób komunikowania

◊ realistyczny

◊ naturalistyczny

◊ idealistyczny

◊ fantastyczny

◊ surrealistyczny

◊ abstrakcyjny

3. Tematyka - dobór tego, co chce się pokazać

● religijna

● historyczna

● sceny mitologiczne

● pejzaż

● martwa natura

● weduta - miasto

● malarstwo marinistyczne

● akt

● portret

● sceny rodzajowe

4. Ze względu na sposób ukazania postaci (ustawienie modela względem płaszczyzny obrazu - sposób ujęcia)

◊ en face

◊ en trois quatre

◊ profil

5. Ze względu na ilość osób

● pojedyncze

● grupowe, zbiorowe

6. Zakres ukazania osoby

◊ całopostaciowe

◊ do kolan

◊ półpostać - do pasa

◊ głowa

7. Stosunek do modela wyrażony w obrazie

● portret (oficjalny, propagandowy)/autoportret

● karykatura/stosunek intymny

● elementy realizmu/idealizmu

8. Stosunek do przestrzeni

◊ płaszczyznowe

◊ przestrzenne

9. Ze względu na środki formalne

● plama barwna

● linia, kreska

10. Kompozycja barwna

◊ monochromatyczna

◊ polichromatyczna

11. Faktura

● gładka

● szorstka

12. Modelunek - sposób wydobywania bryły na płaszczyźnie

◊ światłocieniowy

◊ barwny

13. Kompozycja - dotyczy sposobu organizacji elementów i relacji między nimi

● statyczna/dynamiczna

● centralna/zdecentrowana

● symetryczna/asymetryczna

● piramidalna - da się wpisać w trójkąt

● linia pozioma - izokefaliczna (wszystkie głowy)

● diagonalna - linia po skosie

● sfrefowa - rozpada się na mniejsze całości

● pasowa

● rytmiczna, zrytmizowana - elementy układają się w poziome pasy

14. Tło

◊ naturalne

◊ wnętrze

◊ pejzaż

15. Perspektywa - sposób przedstawiania obiektu w trójwymiarze (tworzenie iluzji przestrzenności)

● linearna (geometryczna)

tworzenie iluzji przestrzenności poprzez wykreślenie linii

● malarska

oparta na specyficznym sposobie operowania kolorem, np. czerwony bardziej się wybija, niebieski mniej

● powietrzna

wrażenie przestrzenności z założeniem, że na pierwszym planie barwy są naturalne, na drugim wpadają w zielonkaość, na trzecim występują przygaszone błękity i szarości

RZEŹBA:

1. Stopień oderwania od płaszczyzny

◊ pełna

◊ półpełna

◊ płaskorzeźba, relief

- wklęsły

- płaski

- wypukły

2. Wielkość rzeźby (stosunek do rzeczywistości)

● nadnaturalna

● naturalna

● drobna

3. Materiał

◊ kamienna

◊ drewniana

◊ z brązu

4. Względy ideowe/przeznaczenie/cel

● kultowa - kult religijny

● kommemoratywna - upamiętnienie, np. pomnik

● rzeźba sepuklarna - nagrobna

● ogrodowa/parkowa - funkcja ozdobna

● architektoniczna

● dekoracyjna

5. Tematyka

◊ religijna

◊ symboliczno-alegoryczna

◊ mitologiczna

◊ historyczna

◊ portret

◊ scena rodzajowa

(patrz: malarstwo)

6. Stopień samodzielności

● wolnostojąca

● architektoniczna

7. Opracowanie bryły

◊ powierzchowne

◊ głębokie

ARCHITEKTURA:

1. Funkcja

● sakralna (podtyp: sepuklarna)

● świecka

- publiczna

- niepubliczna

2. Materiał

◊ drewno

◊ kamień

3. Przestrzenność (ilość pomieszczeń)

● jednoprzestrzenna

● wieloprzestrzenna

4. Stosunek do otoczenia

◊ otwarta - posiada np. kolumny, tarasy, rozległe schody - płynne przejście między budynkiem a przestrzenią

◊ izolowana

5. Plan

● regularny/nieregularny

● centralny/podłużny

elewacja - zewnętrzna ściana budynku

fasada - przednia ściana budynku

oś - gdy jedno okno jest nad drugim - podział pionowy

kondygnacja - piętro - podział poziomy

Na podstawie tekstu:

Erwin Panofsky „Ikonografia i ikonologia”

opisy formalne, ikoniczno-formalne, ikonograficzne, służące ukazaniu ogólnego zarysu, do inwentaryzacji (muzealnych) - opis sygnaturalny

Konstrukcja sygnatury:

1. Nazwisko autora

2. Tytuł (jeśli brak tytułu to „tytuł nieznany”, „brak tytułu”, puste miejsce, bądź patrz pkt. 3)

3. Ogólny wydźwięk, gatunek wypowiedzi

4. Technika

5. Miejsce i czas powstania

6. Lokalizacja - gdzie się znajduje bądź jaki jest właściciel

(Leonardo da Vinci, „Mona Lisa”, olej na desce, Florencja 1503-06, Paryż Luwr)

ikonografia

ikono(obraz)+graphia(pisać) obie zajmują się

ikonologia badaniem treści obrazu

ikono(obraz)+logia(myśl)

ikonografia - czynność dla ustalenia znaczeń

nauka opisowa, opisuje i klasyfikuje obrazy, ich tematkę

forma = kolory, linie, bryły, rodzaje ruchu

treść = znaczenie

motyw artystyczny i temat artystyczny

I. Znaczenia pierwotne (naturalne)

1. Przedmiotowe - identyfikacja przedmiotu, odczytywanie plamy/linii/bryły jako jakiś przedmiot, osobę itp.;

co musimy posiadać: doświadczenie praktyczne, pierwotne, życiowe

2. Wyrazowe - emocjonalność, panująca atmosfera;

co musimy posiadać: wrażliwość, emocjonalność, empatię

II. Znaczenia wtórne

1. Umowne - ustalone przez dane społeczeństwo, kulturę - musimy znać znaczenie; identyfikowanie gestów, układów

2. Wewnętrzne - ukryte, dodatkowe informacje ukryte - dotyczy istoty; znaczenia wtórne są uwarunkowane kulturowo

co musimy posiadać: znajomość kultury, tematów, motywów i pojęć charakterystycznych dla danej kultury

znaczenie ikonografii

treść, znaczenie dzieła sztuki

tylko pewne elementy są dla ikonografii ważne, nie ważna jest technika czy wyrazowość

tematy ramowe - nośne kulturowo, rozpoznawalne, utrwalone, można je przenieść na inne sytuacje, nabierające innej wypowiedzi, zachowujące schemat ikonograficzny; tematy te (od XIX w.), zwykle religijne, ulegają więc sekularyzacji

Przedstawienia symultaniczne - opowiedzenie pewnej historii na obrazie w różnych fazach, przez co jedna, ta sama postać pojawia się na wszystkich z nich

taniec Salomy, Judyta, Madonna Immakolata

W ikonografii ważne są motywy, reszta jest mniej istotna (np. otoczenie itp.)

grawitacja ikonograficzna - pojęcie to wprowadza Białostocki, jest to ciążenie ikonografii w jakąś stronę, wykorzystywanie jakiegoś motywu, ikonografii w celu przekazania innych treści, tematu; jest to ten sam układ ze zmienionymi elementami, co prowadzi do innej wymowy

motyw a temat

motywy łączą się ze znaczeniami przedmiotowymi (szczególnie) oraz wyrazowymi (czyli znaczeniami pierwotnymi); motyw jest to forma + znaczenie przedmiotowe

temat wiąże się ze znaczeniami wtórnymi, szczególnie umownymi, temat = znacznie umowne

np. kobieta + waga (motywy) = personifikacja sprawiedliwości (temat)

Odpowiednie zestawienie motywów daje pewien konkretny temat!

Antyk w chrześcijaństwie:

1. Wykorzystywanie starożytnych motywów do przedstawienia odrębnych treści, np. Herkules - Chrystus zwycięzca. Motyw antyczny obsługuje inne treści, tematykę.

2. Pokazanie tematów antycznych przedstawionych w formie im współczesnej.

I. Opis preikonograficzny = rozpoznanie motytów

II. Analiza ikonograficzna = rozpoznanie tematu

III. Interpretacja ikonologiczna = sens wypowiedzi, jej wymowa, jakie myśli przekazuje dany obraz

Szukanie treści w obrazach -> źródła:

1. Mitologia

2. Biblia

3. Literatura europejska:

a) alegorie i symbole

b) apokryfy

c) żywoty świętych

ikonosfera - sfera obrazów

atrybuty - elementy charakterystyczne dla danego tematu

MITOLOGIA

sprawdzić: dziecko porywane przez ptaka, kobieta z wiankiem z gwiazd, jaki lew był obdzierany przez Herkulesa, Parnas, jednooka głowa patrząca na kobietę nimfę, co miała Atena na tarczy

kadyceusz - atrybut Hermesa (stąd nazwa hermeneutyka), godziła węże i sprawiała, że nie były jadowite

Apollo i Marsjasz - zdzieranie skóry

związane z tym także: św. Bartłomiej + nóż - narzędzie męki, z tym, że trzyma on własną skórę w dłoniach

Dionizos - liście winne

Apollo - wawrzyn, laur - skąd? kobieta, w której się zakochał, poprosiła Gaję o pomoc, a ta zamieniła ją w wawrzyn

Herkules - atletyczny, maczuga

Jazon - złote runo, Argonauci

Hermes + pegaz - patron pisma i poezji

Afrodyta - patronka piękna, nagość, obecność Aresa

Hefajstos - dynamizm, wzburzenie, patron rzemieślników

Orfeusz i Apollo - z lirą + muzy

lira łączona jest także z Safoną

Atena - uzbrojona

Hera - matrona (zwykle z nakryciem, materiałem na głowie), kobieta dojrzała

Medea - ze sztyletem, z dzieckiem

ze sztyletem również: Lady Makbet, Balladyna

z mieczem: Judyta, Salome

z nożem: Bartłomiej

Dawid z głową Goliata, głowa musi mieć znak na czole

na muszli Nimfa wodna Galatea + delfiny a także Afrodyta + na tle morza

Minotaur i Tezeusz - hybryda czowieka-byka

Artemida (Diana) - łuk, pies, patronka myśliwych, na tle lasu, półksiężyc na głowie

Helios - rydwan, różonopalca Jutrzenka

z rydwanem także Posejdon, ale + hory - godziny dnia, rydwan z piany morskiej + trójząb

Demeter - bogini płodów ziemi, ale Fortuna podobnie

Flora - sypie kwiatami z głowy

alegorie rzek - pozy półleżące, wiosło, kobieca lub męska poza sugerująca strumień

Cztery pory roku - cztery kobiety z różnymi atrybutami

Kronos, Saturn - zjadają dzieci

BIBLIA

sprawdzić: anioł prowadzący młodzieńca z rybą, nieuboga kobieta mająca służbę, jest jej przekazywane informacja poprzez małego murzyńskiego chłopca,

Bóg ojciec - jako starszy mężczyzna, potężny, siwe długie słowy i broda, władczy gest

limba - trójkąt - związany z Bogiem

Trójca święta:

a) dwóch mężczyzn: wizerunek Boga ojca oraz młody mężczyzna, np. ze śladami męki + gołąb z rozpostartymi skrzydłami

b) gołąb, Chrystus + ręka w geście Boga (z kultury żydowskiej)

c) Bóg ojciec trzymający figury geometryczne - okrąg i trójkąt

d) głowa o trzech twarzach

e) Madonny szafkowe

młody byk - wyjście z Egiptu, złoty cielec

czerwona szata - atrybut Chrystusa

Kain - z wieloma ludźmi jako jego potomkowie

Kain i Abel

kapłani żydowscy - długie kapłańskie szaty, rogi na głowie podobne do biskupiej tiary, eukolpion

Abraham - pry nim spętany chłopiec - Izaak, atrybuty: nóż, młodzieniec, twarz zwrócona ku niebu, anioł, ołtarz, zwierzę

Jonasz - głowa wychodząca z paszczy ryby

Dawid - grał na harfie i pisał psalmy

Zuzanna i starcy

Jakub - siłujący się z aniołem, obok mężczyźni przeganiający barany

św. Hieronim - stary, półnagi mężczyzna, asceta, u jego stóp śpi lew, o jest z czaszką w ręku i księgami wokół siebie, czasem w gabinecie

Daniel - również z lwami, ale młody, w jaskini

Miłosierny Samarytanin - dwóch mężczyzn w pejzażu, koń/osioł, jeden drugiego powstrzymuje

zmartwychwstanie ciała - trąbiący aniołowie, nagie postaci, powstające, wychodzące z ziemi

Maria ze św. Anną - starsza i młodsza kobieta + lilia

św. Anna i Joachim - złota brama, dwóch całujących się świętych - pocałunek przy złotej bramie jako poczęcie Niepokalanej NMP

NMP - lilia, gwiazdy nad głową, biało-niebieskie szaty

Eleusa - Matka Boska jako mocno przytulona do Chrystusa

święta rodzina = Maria, Józef i Chrystus

winne grono - atrybut Jezusa, aluzja do męki Pańskiej

Anna samotrzecia - Maria + Anna + mały Jezus

Madonna Immakolata - wieniec z 12 gwiazd, stanie na półksiężycu (powstał w okresie nowożytnym); sam typ pochodzi z Apokalipsy - Madonna apokaliptyczna

Madonna przykrywająca Jezusa [muślinem] - Madonna con vello

Matka Boska Bolesna/Dolorosa/Adoolorata - z wbitym sztyletem bądź siednioma w serce (7 boleści NMP)

Matka Boska Ratunku - człowiek jako przeciwnik, MB unosząca bicz w dłoni

Matka Boska jako najwyższa kapłanka - składająca ofiarę z Chrystusa, trzymające go martwego + stuła przewieszona przez jej szyję

zaśnięcie NMP - łoże, wokół zwykle dwunastu apostołów, Maria w łożu

zaślubiny Marii i Józefa - różdżka Jessego - zakwitła, gdy był Marii wybierany mąż

zwiastowanie, nawiedzanie, ucieczka do Egiptu, rzeź niewiniątek

atrybut Jezusa - czerwona szata

Jan Chrzciciel - baranek z wbitym proporcem, bo określił Jezusa jako baranka bożego; długa broda, sploty na szacie - był pustelnikiem; bardzo cienki krzyż, muszla - wylewanie wody na głowę

ofiarowanie Jezusa w świątyni - małe dziecko ofiarowane kapłanowi

scena obrzezania Jezusa, nauczanie Jezusa, obmycie stóp uczniom, Kana Galilejska

św. Piotr - scena burzy

Chrystus dobry pasterz - oddający siebie za owcę

pod krzyżem: św. Jan Ewangelista - młodszy, bez brody, Maria, Jan Chrzciciel, Maria Magdalena - długie, rozpuszczone włosy

Chrystus w grobie, zmartwychwstanie

tłocznia Pańska - beczki, cieknące wino, na środku leżący Jezus

anioły - kielich, kolumna, bicze, włócznie - narzędzia męki Pańskiej - Arma Christi

Chrystus zwycięzca - śmierci i szatana

Salvator Mundi - Zbawca świata - kula z krzyżem w jego ręce

Michał Archanioł - pogromca szatana

Ewangelista Marek - brodaty mężczyzna z księgą, lew u stóp

Ewangeliści - czterech mężczyzn, księga, zwierzęta - specyfikacja danej ewangelii

Łukasz - z bykiem

Mateusz - księgę trzyma za niego anioł lub postać hermafrodyczna, ludzka

Jan - z orłem, bez brody, czasem ukazywany na wyspie

apokryf - Jan na wyspie Patmos, gdzie spisał Apokalipsę

kocioł - jego atrybut, aluzja do jego męki - był torturowany poprzez gotowanie w oleju

kilkunastu mężczyzn na filarach - Apostołowie:

św. Juda Tadeusz - patron od spraw beznadziejnych, z maczugą

św. Andrzej - z ukośnym krzyżem w kształcie iksa

św. Bartłomiej - nóż i zdarta skóra

św. Jakub Starszy - z bukłakiem, płaszczem pielgrzyma, laską, muszlami, kapeluszem

św. Jakub Młodszy - z proporcem, kijanką

św. Jan - bez brody, kielich z wężem

św. Mateusz - z długą halabardą, toporem

św. Paweł - z mieczem, nie wśród 12 apostołów, ale przy ołtarzu ze św. Piotrem

św. Piotr - z kluczami do królestwa niebieskiego, ma krótką brodę, jest stary

św. Filip - z długą laską zakończoną listewką, tzw. krzyż św. Antoniego

św. Szymon - z piłą

św. Tomasz - z włócznią bądź kątownikiem - aluzja do wątpienia

św. Maciej - z toporkiem

ukrzyżowanie do góry nogami - św. Piotr

koń, leżący mężczyzna unoszący ręce do góry, olśnienie - nawrócenie św. Pawła

wkładający palec w ranę

młody mężczyzna zraniony strzałami - męczennik św. Sebastian

św. Szczepan - pierwszy męczennik, z dużą ilością nieregularnych kulek, kamieni, którymi został ukamienowany

św. Hieronim V w n.e. - czaszka

kobieta medytująca czaszkę, długie włosy - Maria Magdalena

atrybuty jak u Jakuba Starszego, ale z psem i rany - św. Roch

to samo ale z laską zakrzywioną - laska pasterska (później pastorał), niosący owieczkę - Chrystus dobry pasterz (w kapeluszu)

nimb - aureola

tiara biskupia

św. Mikołaj - po porodzie od razu chodził; był pobożny, pomagał innym, wrzucił przez ono 3 złote kule - posąg dla 3 dziewczyn, by mogły wyjść za mąż, wspomagał kupców, chronił ich na morzu, był biskupem z trzema maluszkami u stóp lub trzema złotymi kulami

św. Dionizy - biskup trzymający/niosący własną głowę

lilie andegaweńskie - fragment ze sceną krzyżowania - Karol Wielki

biskup ze ściętą głową - św. Stanisław - zabity przez króla, poćwiartowany

Dian Neponucki (Neponucen) - święty, ofiara władcy, zrzucony z mostku do Wełtawy, ukazywany jako proboszcz, z krzyżem lub palmą męczeńswa (wieloma), z gwiazdami nad głową

św. Laurenty, Wawrzyniec - z kratownicą

św. Antoni Padewski - z Jezusem, kwiat lilii, habit franciszkański, nie ma brody, wycięcie włosów na głowie

św. Franciszek - stygmaty, habit franciszkański, ze zwierzętami i ptakami, roślinami, z Chrystusem serafińskim - krzyżowanym z ośmioma skrzydłami - wizja

Cyryl i Metody - dwóch brodatych

matamoros - pogromca Maurów - św. Jakub Starszy, patron rycerstwa

na koniu, postać u stóp obnażona, obcina materiał/dzieli płaszcz - św. Marcin

św. Hubert - w lesie, modlący się do krzyża, między rogami jelenia

św. Krzysztof - niosący drzewo, kogoś maleńkiego

św. Antonii Pustelnik - szarpany przez potwory - kuszenie

świnia - szatan, krzyż tau w kształcie „T” i dzwoneczek

św. Florian - w stroju rzymskim, mały płonący domek u stóp

św. Barbara - z wieżą, anioł z kielichem i eucharystią

św. Katarzyna Aleksandryjska - z kołem oraz mieczem

św. Dorota - z koszyczkiem z różami, sądzona przez rzymian

św. Małgorzata - ze smokiem

św. Łucja - przeszyta szyja mieczem lub z dłońmi na oczach

św. Cecylia - grająca

św. Elżbieta węgierska i portugalska - obdarowujące, też różami (węgierska)

św. Teresa - w trakcie ekstazy

św. Klasa - związana z Franciszkiem

Joanna d'Arc - z mieczem

święta Faustyna, Jan Paweł II

Na podstawie tekstów:

Hans Sedlmayr „Muzeum”

Nelson Goodman „Koniec muzeum?”

i...

MUZEALNICTWO

Istnieje związek między muzeum a śmiercią. Muzem to grób sztuki, która jest wyrwana z pierwotnego kontekstu.

Poznając obrazy poznajemy rozmaite idee.

Muzeum - miejsce przeznaczone do użytku publicznego, którego głównym zadaniem jest eksponowanie dzieł sztuki; muzeum to instytucja użytku publicznego, której zadaniem jest gromadzenie, katalogowanie, konserwacja oraz ekspozycja dzieł sztuki; jest to wytwór europejski; nazwa pochodzi od 9 muz, które były dziećmi Zeusa i Mnemozyne - bogini pamięci; muzeum służy upamiętnieniu

Żadna muza nie patronowała sztukom plastycznym!

Pierwotnie greckie muzea nie eksponowały malarstwa ani rzeźb.

Historia muzeum:

Najstarsze pomysły i obiekty już na terenie Mezopotamii - kultura asyryjska.

Pokoje, w których coś gromadzono.

* najstarszy - zbiór buław władcy w mieście Aszur

* Babilon - zbiór króla Nabuchodonozora - pomieszczenie z napisem „do oglądania dla wszystkich”

* Mezopotamia - Ur, najstarsza etykietka eksponatu muzealnego

* Egipt - grobowce Faraonów - jej ideą było służenie zmarłemu, nie były przeznaczone do oglądania, choć widać tam ślad kolekcjonerstwa

* Grecja - powstają instytucje pełniące zbliżone do dziś zadanie - tesauros - najstarszy skarbiec oraz drugie, takie, które są podobne z nazwy - museion, które były czymś na wzór uniwersytety, kompleksem budynków, akademią nauk - III w. p.n.e. w Aleksandrii

gliptoteka - zbiór rzeźb

pinakoteka - zbiór obrazów malarskich (stosowane do dziś)

tesaurosy mieściły się albo obok świątyń, albo same nimi były

największy - sanktuarium w Delfach

stoa - do prezentowania obrazów

najstarszy na świecie budynek muzealny - Propyleje (jeden z budynków)

* Rzym - w świątyniach gromadzono najczęściej zdobyte łupy wojenne

nowa idea muzeów prywatnych

Witruwiusz - projektował domy z pomieszczeniami na dzieła sztuki

najważniejsze miejsce w Rzymie - willa w Tivoli, Hadriana - kopie rzeźb oraz oryginały

* średniowiecze

muzea nie istniały, świątynie przejęły tę rolę, przy ważniejszych świątyniach powstawały skarbce

Saint Denis - ta insygnia władzy królów Francji

w Polsce katedra wawelska, bazylika na Jasnej Górze

* XV w. - rozwija się starożytnictwo

Sykstus IV - papież - zakaz wywożenia przedmiotów starożytnych spoza Rzymu

* XVI w. - pierwsze obiekty muzealne, w większości rzeczy starożytne

papież Juliusz II - muzeum watykańskie, odkryto wtedy Apolla Belwederskiego i grupę Laukona

koncentracja na starożytności

lapidaria - fragmenty architektury

pojawia się idea konserwowania

Rzym - Rafael

kolekcjonowanie dziwactw - gabinety osobliwości, tam także z czasem zbierano rzeźby, książki itp. związane ze sztuką

* XVI - XVII w. - wysyp tworzących się kolekcji władców (np. Habsburgów), arystokracji, bogatszego mieszczaństwa (Medyceusze)

na początku w pokojach pałacowych, co potem się zmienia

* XVIII w. - otwieranie dla publiczności pierwszych w Wielkiej Brytanii i Francji, oddzielne budynki

najstarsze muzeum - Izabeli Czartoryskiej w Puławach 1801 r.

* XIX w. zmiana z prywatnej w publiczną;

Koncepcje muzeum na początku wieku:

- jako panteon sztuki

w świątyni określone treści religijne, w muzeum poza tym kryterium

ukazanie artyzmu, piękna

w XIX wieku sztuka jest nadal czymś świętym, a muzeum jest świątynią

funkcjonuje jak świątynia, artystyczność staje się święta - religia sztuki, religia piękna - nowy rodzaj

wpływ na architekturę był taki, że najbardziej sprzyjające były przestrzenie świątynne (antyk grecki)

Karl Friedrich Schinkel - Altes Muzeum, Berlin - architekt wzrocotwórczy, obiekty na wzór świątyń antycznych

- jako pałace (2 połowa XIX w.) głównie muzea na pałacach renesansowych

na początku rzeźby antyczne, a w 2 połowie XIX w. inne dzieła je wypierają

- jako stała wystawa sztuki

- jako podstawowe narzędzie edukacji, kolejna instytucja edukacyjna (schyłek XX wieku)

Zadania spełniane przez muzeum:

1. Ekspozycja, konserwacja, gromadzenie.

2. Funkcja edukacyjna (główna) - wiedza na temat świata, idei, sposobu myślenia, uczy sposobu odbioru dzieła sztuki, lecząca ze ślepoty, wyrabianie wrażliwości.

3. Funkcja rozrywkowa (podrzędna).

4. Funkcja dochodowa, komercyjna (podrzędna).

Aranżacja ekspozycji:

- sam na sam z dziełem

- z informacjami

Kategorie muzeów:

* ranga

- regionalne

- narodowe

- międzynarodowe

-> Luwr, ok. 300 tys. eksponatów, XVI w. pałac królewski zbudowany na średniowiecznm zamku

kultura egipska, etruska, grecka, rzymska, rzeźby antyczne, średniowieczne, nowożytne, malarstwo

Wenus z Milo, Mona Lisa, rzeźba Amora i Psyche, „Wolność wiodąca lud...”

-> Ermitaż - „Powrót syna marnotrawnego”

-> muzeum watykańskie - grupa Laukona, św. Hieronim - da Vinci, stance watykańskie Rafaela „Akademia”

-> kaplica sykstyńska

„Stworzenie Adama”, „Sąd ostateczny”, „Złożenie do grobu” Caravagio

-> Muzeum Brytyjskie

w roku 1759 otwarte dla publiczności, zbiory mumii, rzeźba grecka, marmury Ergina

-> Kunsthistorisches Museum - Wiedeń pałac sztuki

„Infantka” Velazquez, „Napoleon” Dawida, „Wieża Babel”, Arcimbollo - postaci z roślin

-> Muzea Berlińskie - kilka rangi światowej

ołtarz pergamoński

-> Stara Galeria Narodowa Berlin

-> Muzeum drezdeńskie

Wettinowie, „Madonna sykstyńska” Rafaela, chłopiec porywany przez ptaka - Rembrandt

-> Rijksmuzeum - Amsterdam

„Straż nocna”

-> Monachium

-> Haga - Mauritshuis

„Dziewczyna z perłą”, „Widok Delft”

-> Galeria Uffizi

projekt - Vasari, „Narodziny Wenus”

Na podstawie tekstów:

Wojciech Bałus „Sztuka - idea - sacrum”

Renata Rogozińska „O nową ikonografię w sztuce kościelnej”

* sztuka sakralna - najszerszy zakres

* sztuka religijna - związana z określoną religią

* sztuka kościelna - doktrynalna, wchodzi do świątyni

* sztuka liturgiczna - bezpośrednio związana z liturgią, obiekt który sam doznaje czci

Na podstawie tekstów:

Victor Hugo „Wojna niszczycielom”

John Ruskin „Lampa pamięci”

Alois Riegl „Nowoczesny kult zabytków. Jego istota i powstanie”

Zabytki i muzea to pierwsze rzeczy, które chcemy oglądać, gdy gdzieś wyjeżdżamy. Nie trzeba być znawcą, by odczuwać potrzebę chęci ich obejrzenia.

ZABYTKI

Victor Hugo - pisarz

John Ruskin - krytyka artystyczna

Alois Riegl - historyk sztuki

ważne wypowiedzi dotyczące zabytków, w tych czasach powstaje ta myśl i się rozwija

1. „Wojna niszczycielom”

Konserwatorzy nie dbali o budynki, a wręcz niszczyli je z premedytacją.

Chodzi tu o ochronę zabytków francuskich, narodowych.

XIX w. - kategoria zabytku narodowego, a szczególnie średniowiecznego

Wartościowa jest jedynie spuścizna kultury antycznej - tak wtedy uważano, spuścizna francuska była niedoceniana.

Co może zagrażać zabytkom?

- zniszczenie obiektu

- usunięcie z danego kraju - sprzedaż całości bądź część po części

- profanacja budynku, przerobienie na użytek publiczny

Jakie mogą być tego powody?

- powody ideologiczne

- preteksty religijne (łączą się te dwa powody)

- względy finansowe/ekonomiczne

- niszczenie ze względów komunikacyjnych, reprezentacyjnych (zrobienie parady, manifestacji - propaganda)

- niewłaściwe osoby zajmujące się tymi zabytkami

- względy bezpieczeństwa - rozbieranie, demontowanie elementów

- kwestie narodowościowe - nasze konserwujemy, cudze porzucamy

Z jakich powodów obiekty wydają się cenne/zabytkowe:

- bo są stare - względy historyczne; wiążą się z historią narodu

- względy estetyczne - ciekawe rozwiązania architektoniczne; bo jest piękne

- związane z ważnymi wydarzeniami, obiektami, osobami

Argumenty na rzecz ochrony zabytków (z tekstu):

- są skarbem narodowym, pamiątką (przeszłość)

- w celu przychodów - zyski z turystyki

- pełnią funkcję edukacyjną (historia, orientowanie się w sztuce)

- są źródłem przeżyć estetycznych

- są obrazem dla przyszłych pokoleń (przyszłość)

2. „Lampa pamięci”

O domach mieszkalnych, urbanistyce oraz architekturze (dlaczego są tak ważne).

urbanistyka - łac. urbs - miasto - zabudowa miasta (Urbi et orbi.)

Jaki aspekt architektoniczny podkreśla? Jest to budowanie dla potomności, architektura jest zmaterializowaną pamięcią.

Tekst o ochronie i tworzeniu zabytków, skłanianie do budowania tak, by wszystkie budynki mogły się zachować, myślenie o budynkach jako o zabytkach.

3. „Nowoczesny kult zabytków”

Problem wartościowania dzieła, jakie wartości się im przypisywane.

Na czym polegają wartości historyczne i artystyczne?

UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation

1. Stavkirke w Urnes, XII w. Norwegia, kościoły słupowe, było ich ok. 800, dziś kilka, większość zniszczona w XVIII w., zwane katedrami ubogich; bogata dekoracja wejść, tendencje chrześcijańskie i pogańskie; dekoracje malarskie

2. Sobór Okrwawionego Zbawiciela, Petersburg 1883 r. Aleksander III wznosi go dla zabitego ojca; cenne materiały - marmur, emalie, złocenia; kolorystyka, kopuły cebulaste - typowo rosyjskie

3. Kreml - jako całość; stwierdza w Moskwie, Pałac Teremowy o charakterze świeckim i sakralnym, sala tronowa; powstały od XI do XIX w. rozbudowa, najważniejsza w XV-XVI wieku za Iwana Groźnego; pochowani Carowie i książęta

Sobór Wasyla Błogosławionego XVI w.

4. Westminster, Londyn, siedziba władców angielskich; XI-XIX w. odbudowy z powodu pożarów, po pożarze w XIV w. stał się parlamentem

1834 r. - pożar niszczący go doszczętnie, nadano mu wtedy formę neogotycką, powstaje Big Ben

5. Katedra w Canterbury VI w. w Anglii

1070 r. - pierwsza katedra romańska

1170 r. - śmierć T. Becketa, który został ogłoszony świętym - dziś tam sanktuarium, najczęstsze miejsce pielgrzymek

1174 r. - pożar - pierwszy obiekt gotycki w Anglii

1387 r. - Opowieści Canterburyjskie Chaucera

6. Brugia, Belgia (bryggia - miejsce lądowania statków - miasto portowe)

I w n.e. - osada galo-rzymska

VII w. - jedno z najważniejszych miast flandryjskich

XVI w. - traci pozycję na rzecz Antwerpii

XIX w. - najbiedniejsze miasto w Belgii

zabudowa średniowieczna

7. Maison van Eetvelde, Bruksela - projekt Horta, secesyjne obiekty

8. Sans Souci (beztroska), pałac w Poczdamie XVIII w.

9. Akwizgran - stolica króla Karola Wielkiego; ze względu na ujęcie wody, rzymskie ludy już tu były wcześniej

10. Wirzburg, Bawaria; książęta bawarscy, projekt Neumanna, dekoracje malarskie - Tiepow XVIII w.

11. Francja, Reims - katedra wzorowana na Notre Dame, miejsce koronacji królów (sain-demis - groby)

12. Wersal XVII w. pałac na zamówienie Ludwika XIV

13. Mont Saint-Michel wyspa świętego Michała - łączy wszystkie style średniowieczne

14. Zamki nad Loarą Chambord

15. Mediolan, Santa Maria della Grazia - kościół Włochy, wpisany ze względu na obraz w środku - „Ostatnia wieczerza” Leonarda

16. Wenecja

17. Rawenna

18. Piza, plac cudów

19. Florencja, starówka

20. Barcelona, projekt Gaudiego

21. Alhambra, pałac emiratu w Grenadzie

22. Kordoba

23. Athos - Grecja VIII w. n.e. góra

24. Konstantynopol, Hagia Sofia

---