Wstęp

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie stała się niezbędnym elementem polskiego rynku kapitałowego, o priorytetowym znaczeniu dla jego dalszego rozwoju.. Dla zrozumienia znaczenia i roli giełdy papierów wartościowych w gospodarce rynkowej konieczne jest szersze omówienie zarówno współczesnych problemów, jak i historii rynku papierów wartościowych.

Praca jest próbą zarysowania problematyki obrotu papierami wartościowymi. Położono w niej nacisk na możliwości rozwoju Giełdy Papierów Wartościowych

w Warszawie. Zgodnie z tym założeniem , w rozdziale 1 zamieszczono krótką historię giełd na świecie i na ziemiach polskich, następnie przedstawiono podstawy prawne funkcjonowania polskiej giełdy, zasady wprowadzania papierów wartościowych na rynek wtórny oraz reguły uczestnictwa w obrocie giełdowym. Na zakończenie szczególną uwagę zwrócono na strukturę GPW , a także na udział Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w tworzeniu rynku kapitałowego. Do tej ostatniej instytucji nawiązano też w rozdziale 4, gdzie położony jest nacisk na rolę Giełdy w integracji międzynarodowej.

Rozdział 2 poświęcony jest szczegółowemu omówieniu przebiegu sesji giełdowej, rodzajom transakcji i zleceń, a także systemom notowań, które obowiązują na GPW.

Rozdział 3 traktuje o podstawowych narzędziach analizy technicznej i fundamentalnej, których znajomość jest niezbędna dla właściwej oceny ryzyka giełdowego. Duża część tego rozdziału została przeznaczona na pokazanie różnorodności wskaźników giełdowych, będących chyba najbardziej popularnym sposobem ukazania tendencji na rynku papierów wartościowych.

Nawiązanie do zasad analizowania wykresów i widocznych na nich trendów jest wprowadzeniem do rozdziału 4, który jest próbą określenia obecnej sytuacji Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie na arenie międzynarodowej , oraz szans jej rozwoju. Wzrost znaczenia rynków kapitałowych przyczyni się do większej roli Giełdy Papierów Wartościowych.

Opierając się na publikacjach analityków giełdowych staram się pokazać problemy, z którymi musi zmierzyć się polski rynek kapitałowy. Służy temu przedstawienie wpływu światowej koniunktury gospodarczej na giełdy papierów wartościowych, ze szczególnym uwzględnieniem prognozowanych zmian. Następnie postarano się pokazać obecną sytuację GPW wśród giełd środkowoeuropejskich , wraz z zagrożeniami , z jakimi przyjdzie się jej zmagać w niedalekiej przyszłości.

Rozdział 1. Giełda Papierów Wartościowych, jako instytucja rynku finansowego

1.1Historia giełdy papierów wartościowych.

Historia giełdy sięga jeszcze starożytności; już w Babilonie czy starożytnym Egipcie funkcjonowały jarmarki, które możemy uznać za przodków tej instytucji. Początkowo sprzedawano na nich przede wszystkim realne i namacalne towary- jedne z pierwszych „instrumentów giełdowych”. Ale już ok. XII wieku pojawił się nowy zwyczaj- przedmiotem handlu stawał się towar o ściśle określonych cechach, towar standaryzowany. Nieco młodsza „ siostra” giełdy towarowej- giełda pieniężna za swój początek uznaje tzw. collegia mercantorum , czyli zebrania rzymskich bankierów wymieniających informacje handlowe i przeprowadzających tam swoje interesy. Ale właściwy handel instrumentami rynku pieniężnego pojawił się wraz z wekslami i pośrednictwem w wymianie pieniędzy w krajach.

Nie funkcjonowała wtedy jeszcze sama nazwa - giełda; jej pierwowzory nazywano „loggiami” - od miejsc spotkań w domach ówczesnych pośredników, czyli wekslarzy.
Współczesne miano giełdy pojawiło się później. Źródłosłów historycy wywodzą od nazwiska rodziny maklerskiej- Van der Beurse lub wg innych Van der Burse. Stąd w XVI w. dominowała nazwa „bursa” i „bourse”, z wyjątkiem giełdy angielskiej .
Na ziemiach polskich przyjęła się zaś „ giełda”, jako spadek po gildiach, działających już w średniowieczu zebraniach kupców , podczas których wymieniano informacje ze świata handlu, udzielano pożyczek bądź zaciągano kredyty. Z czasem spotkania te zaczęły odbywać się w ściśle określonych terminach i miejscach. Zgodnie z tą zasadą , kupcy warszawscy spotykali się dwa razy w tygodniu w ratuszu , by prowadzić sprawy bankierskie i handlowe. Jednak jako instytucja prawna , giełda pojawiła się dopiero w 1809 roku na skutek wprowadzenia francuskiego kodeksu handlowego na terenie Księstwa Warszawskiego. Ta napoleońska regulacja pozostała u nas martwym aktem prawnym, o czym przesadziły z pewnością zmienne losy historii.

Faktyczne dzieje giełdy można datować od 12 maja 1818 roku, kiedy to postanowieniem Księcia Namiestnika Królewskiego otworzono w Pałacu Saskim realnie działającą polską giełdę. To postanowienie generała Zajączka było pierwszą ustawa giełdową, mimo że przyznawało giełdzie bardzo ograniczone kompetencje.

Zgodnie z ustawą:

• giełda nie miała osobowości prawnej,

• bankierzy i kupcy pozbawieni byli bezpośredniego wpływu na zarządzanie giełda,

• pozbawiona była samodzielności finansowej- wydatki na jej funkcjonowanie pochodziły z kasy miejskiej,

• najwyższym organem giełdowym był Prezydent Municypalności i Policji m. st. Warszawy,

• rachunkowość giełdy , skargi na maklerów i opracowywanie regulaminów były pod kontrolą w/w organu administracji rządowej.

Na następną ustawę giełdowa trzeba było czekać aż do 1872 roku, jednak przyniosła ona stosunkowo duże zmiany. Giełda pieniężna zyskała dużą autonomię , zaś komitet giełdowy mógł prowadzić negocjacje co do jej działania bezpośrednio z Ministerstwem Finansów w Petersburgu. Na mocy tej ustawy giełda warszawska działała do czasu wejścia w życie aktów prawnych z 20 stycznia 1921 roku o organizacji giełd. Zmiany dotyczyły całości regulacji , ale najważniejsze z nich obejmowały kwestie statusu prawnego, uczestników giełdy i władz giełdowych.

Zgodnie z nimi:

• giełda otrzymała osobowość prawna i rządziła się statutem zatwierdzanym przez właściwego ministra,

• władze giełdy zróżnicowały się na ogólne zgromadzenie, rade giełdowa , sad rozjemczy oraz komisje dyscyplinarna wraz z innymi komisjami przewidzianymi przez statut

Tak więc urzeczywistnił się wreszcie klasyczny, monteskiuszowski trójpodział władzy.Aż do wybuchu II wojny światowej ustawa z 1921 roku regulowała funkcjonowanie polskiej giełdy papierów wartościowych. Okres powojenny nie przyniósł niestety reaktywowania jej działalności.

Luka ta trwała do momentu opracowania projektu ustawy „o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi” i uchwalenia jej 22 marca 1991 roku. Dało to rzetelne podstawy działania rynku kapitałowego oraz powstania jego instytucji- wśród nich Komisji Papierów Wartościowych i Giełdy Papierów Wartościowych. Z dniem 16 kwietnia 1991 roku rozpoczął się współczesny etap działalności instytucji , bez której trudno wyobrazić sobie rynek papierów wartościowych.

1.2 Pojecie giełdy, zadania i warunki funkcjonowania.

Giełda jest podstawową instytucją wtórnego publicznego obrotu papierami wartościowymi. W rozumieniu prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi jest to „ zespół osób , urządzeń i środków technicznych , zorganizowany w taki sposób , że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i nabycia papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku tych papierów maja jednakowy dostęp do informacji rynkowej , w tym samym czasie , przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw.”

Powinna w szczególności zapewniać:

1. koncentrację podaży i popytu na papiery wartościowe dopuszczone do obrotu giełdowego , w celu kształtowania powszechnego kursu,

2. bezpieczny i sprawny przebieg transakcji i rozliczeń,

3. upowszechnienie jednolitych informacji umożliwiających ocenę aktualnej wartości papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu giełdowego

Zgodnie z tymi założeniami na giełdzie powinny być przeprowadzane wszystkie- poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie- transakcje rynku wtórnego. Wyjątki te dotyczą:

1. przenoszenia praw z papierów wartościowych bezpośrednio miedzy osobami fizycznymi,

2. przenoszenia tych praw miedzy podmiotem dominującym a zależnym, chyba że następuje to w trybie oferty lub zaproszenia do rokowań przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób, jeżeli oferta lub zaproszenie do rokowań skierowane są do więcej niż 300 osób albo nieoznaczonego adresata bez pośrednictwa podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo maklerskie

Przepis ten przewiduje, że Komisja Papierów Wartościowych ma uprawnienia do wydawania na czas oznaczony zezwoleń na prowadzenie wtórnego obrotu papierami wartościowymi dla przedsiębiorstw maklerskich, o ile spełnią wymogi nakładane przez ustawę.

Giełda nie prowadzi działalności zarobkowej, a jej akcjonariuszami mogą być tylko giełdy papierów wartościowych, domy maklerskie, spółki prowadzące rynek pozagiełdowy, Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz inne banki. Ustawa stanowi, że giełda może działać jedynie jako spółka akcyjna, a jej prowadzenie wymaga zezwolenia wydawanego przez Prezesa Rady Ministrów. W celu jego uzyskania spółka składa wniosek, który powinien zawierać:

1. określenie firmy oraz siedziby spółki,

2. dane o osobach, które odpowiadają za uruchomienie i kierowanie giełda,

3. przewidywana wysokość środków własnych i kredytów przeznaczonych na uruchomienie giełdy oraz sposób finansowania działalności spółki,

4. zobowiązania co najmniej 10 podmiotów prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie do prowadzenia działalności na danej giełdzie,

5. dane o wysokości i strukturze kapitału spółki zamierzającej prowadzić giełdę,

6. dane o przewidywanej siedzibie giełdy oraz środkach technicznych umożliwiających funkcjonowanie giełdy, a zwłaszcza gwarantujących łączność z Komisją Papierów Wartościowych

Do wniosku należy też dołączyć statut spółki, projekt regulaminu i analizę ekonomiczno-finansową możliwości prowadzenia giełdy przez wnioskującą spółkę. Statut spółki powinien obejmować w szczególności:

• zasady określania warunków dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego'

• sposób i tryb rozstrzygania sporów dotyczących przebiegu transakcji giełdowych.

Do aktów regulujących działania Giełdy Papierów Wartościowych należy, poza wspomnianymi, Regulamin Giełdy. Zawarte są w nim postanowienia określające rodzaj transakcji zawieranych na giełdzie, porządek obrotu papierami wartościowymi oraz warunki i tryb notowania, zawieszenia i zaprzestania notowań papierów wartościowych na giełdzie. Jego przepisy ustanawiają też dni otwarcia i godziny sesji, prawa i warunki przebywania na giełdzie, sposoby klasyfikowania papierów wartościowych notowanych na giełdzie i ustalania kursów , rodzaj systemu informacyjnego, wysokość opłaty rocznej za korzystanie z urządzeń giełdy, wysokość opłat transakcyjnych i sposoby ich rozliczania oraz system ewidencji i rozliczeń transakcji giełdowych.

1.3 Warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego.

Do podstawowych rodzajów papierów wartościowych notowanych na Warszawskiej Giełdzie należą:

• akcje spółek,

• prawa poboru,

Prawo poboru jest instrumentem finansowym uprawniającym do zakupu akcji nowej emisji po cenie emisyjnej.

• akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,

W ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (są to spółki akcyjne) otrzymywano po przedstawieniu do zamiany zdematerializowanych Powszechnych Świadectw Udziałowych.

Za jedno świadectwo udziałowe otrzymywano po jednej akcji każdego z 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

Obrót akcjami NFI odbywa się na takiej samej zasadzie jak akcjami spółek.

• obligacje,
  Na GPW w Warszawie dokonuje się obrotu obligacjami Skarbu Państwa. Są to następujące rodzaje obligacji:

• obligacje jednoroczne (indeksowane stopą inflacji, wartość nominalna 100 PLN)

• obligacje dwuletnie (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)

• obligacje trzyletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 100 PLN)

• obligacje pięcioletnie (o stałym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN)

• obligacje dziesięcioletnie (o zmiennym oprocentowaniu, wartość nominalna 1000 PLN).

W przeciwieństwie do pozostałych papierów wartościowych, których notowania podawane są w PLN, obligacje notowane są w procentach wartości nominalnej, z dokładnością do 0,1 punktu procentowego. Przy tym pomijane są odsetki, które narosły od ostatniej płatności. Na przykład, kurs równy 99,2 dla obligacji o wartości nominalnej 100,00 PLN oznacza, że jej kurs wyrażony w PLN wynosi 99/20. Przy określaniu ceny rozliczeniowej, po której obligacja zostanie zakupiona, należy do tej wartości dodać narosłe odsetki

Papiery wartościowe mogą być dopuszczane do obrotu w trybie:

• zwykłym,

• publicznej sprzedaży.

W obrocie giełdowym wykształciły się dwa rynki- podstawowy i równoległy, oraz wolny różniące się między sobą wielkością obrotów , a także wymogami stawianymi papierom wartościowym dopuszczonym do obrotu.

Na rynku podstawowym:

• wartość akcji musi wynosić co najmniej 40 mln. Zł,

• wartość księgowa kapitałów własnych spółki - emitenta - co najmniej 65mln. zł ,

• wartość akcji , które zostały dopuszczone do obrotu, będące w posiadaniu akcjonariuszy , z których każdy posiada nie więcej niż 5 % ogólnej liczby głosów na walnym Zgromadzeniu, wynosi co najmniej 32 mln.zł,

• akcje, o których mowa w punkcie powyższym stanowią co najmniej 25% wszystkich akcji spółki; warunek ten jest spełniony, gdy co najmniej 500000 akcji spółki o wartości co najmniej 70 mln. zł jest w posiadaniu akcjonariuszy , o których wspomniano,

• liczba akcjonariuszy nie może być niższa niż 500.

.Jednocześnie spółka ubiegająca się o dopuszczenie akcji do obrotu- jako emitent ogłosiła ona roczne sprawozdania finansowe wraz z opiniami upoważnionych biegłych rewidentów dotyczącymi ubiegłych 3 lat obrotowych.

Rynek równoległy poprzez swą specyfikę narzuca nieco odmienne i łagodniejsze wymogi. Mianowicie:

1. minimalna wartość emitowanych akcji wynosi 14 mln.zł, wartościowych

2. wartość księgowa spółki - emitenta ustalona została na 22 mln.zł.,

3. wartość akcji, które zostały dopuszczone do obrotu, będące w posiadaniu akcjonariuszy , z których każdy posiada nie więcej niż 5% głosów na Walnym Zgromadzeniu, wynosi co najmniej11 mln . zł.,

4. akcje, o których mowa w punkcie 3 stanowią co najmniej 10% akcji spółki; wymóg uważa się za spełniony jeśli co najmniej200000 akcji o wartości co najmniej 35 mln. zł jest w posiadaniu akcjonariuszy , o których wspomniano w punkcie 3,

5. liczba akcjonariuszy jest nie niższa niż 300,

6. spółka zobowiązana jest do ogłoszenia sprawozdań finansowych za ostatnie 2 lata obrotowe..

W przypadku rynku wolnego wymagane jest dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu giełdowego. Na tym rynku mogą być notowane akcje spółek, których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln PLN. Przy ubieganiu się o wejście na rynek wolny spółka powinna przedstawić sprawozdania finansowe za ostatni rok.

Szczególne zasady i tryb dopuszczenia do obrotu giełdowego określa Rada Giełdy w drodze uchwały na wniosek Zarządu Giełdy. Wniosek ten powinien zawierać :

• oznaczenie firmy emitenta i emisji( kod papierów wartościowych),

• zobowiązanie emitenta do przestrzegania przepisów i uzansów obowiązujących w obrocie,

• informacje , czy emitent występował z wnioskiem o dopuszczenie swoich papierów wartościowych na inną giełdę.

1.4 Struktura władz Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych.

Wspomniane powyżej - Zarząd Giełdy i jej Rada stanowią najszerzej wyposażone w prerogatywy organy Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych. Statut GPW wśród władz wymienia:

• Walne Zgromadzenie

• Radę Nadzorczą , czyli Radę Giełdy

• Zarząd

W schemacie 1. zamieszczono strukturę organizacyjną Giełdy w Warszawie.

Schemat 1. Struktura organizacyjna Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.

źródło:www.gpw.com.pl

Walne Zgromadzenie jest organem z uprawnieniami nadającymi mu najwyższą władzę. Należy do nich wybór Rady Giełdy i Zarządu . Są one uzupełnione o inne charakterystyczne dla WZA w każdej spółce akcyjnej, tzn. rozpatrywanie sprawozdań z je działalności , decydowanie o podziale zysku netto oraz zatwierdzanie regulaminu Rady Giełdy i ustalanie wysokości opłatna fundusz ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu transakcji giełdowych oraz sposobu wykorzystania funduszu.

Rada Giełdy jest organem nadzorczym ,powoływanym w połowie przez WZA, podczas gdy resztę stanowią przedstawiciele emitentów, izb gospodarczych oraz instytucji finansowych . Do jej prerogatyw należy nadzór nad działalnością spółki , analiza bilansów i rachunków wyników , a także rozpatrywanie sprawozdań zarządu i opiniowanie ich przed WZA. Do czynności o charakterze sankcyjnym należy zawieszanie w czynnościach członka Zarządu Giełdy albo całego Zarządu i delegowanie członka lub członków Rady Giełdy do wykonywania zadań odwołanego Zarządu , bądź jego członka. Rada Giełdy zatwierdza też Regulamin Zarządu Giełdy , uchwala Regulamin Giełdy , określa wysokość wynagrodzenia członków Zarządu a przede wszystkim podejmuje decyzje dotyczące dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego.

Rada Giełdy jest także uprawniona do wykluczania walorów spółki będącej w stanie upadłości , bądź niespełniającej już w/w wymogów , z obrotu na giełdzie. W przypadku naruszenia przepisów może ona zawiesić obroty papierami wartościowymi danej spółki.

Organem wykonawczym Giełdy jest jej Zarząd . Kieruje on sprawami Spółki, zarządza jej majątkiem i reprezentuje ja na zewnątrz.. Do zakresu działań Zarządu Giełdy należą wszystkie czynności nie zastrzeżone dla Walnego Zgromadzenia i Rady Giełdy.

Statut Giełdy reguluje też krąg osób uprawnionych do uczestniczenia w giełdzie i dokonywania na niej transakcji .Do bezpośredniego uczestnictwa dopuszczone są dwie kategorie osób:

• pośrednicy, czyli maklerzy albo brokerzy giełdowi,

• samodzielni uczestnicy.

Do pierwszej grupy należą przedstawiciele firm maklerskich ( brokerskich), działający bądź na zlecenie klientów, czyli osób prywatnych, przedsiębiorstw lub instytucji, bądź tez przeprowadzający transakcje na własny rachunek. Ich działalność jest szczegółowo uregulowana w Statucie Związku Maklerów Papierów Wartościowych i doradców oraz przez regulamin Giełdy.

Makler jest pełnomocnikiem członka giełdy i działa w jego imieniu w czasie sesji giełdowych. Może nim być jedynie osoba znająca język polski wpisana na listę maklerów prowadzona przez Komisje Papierów Wartościowych i Giełd. O jej dopuszczeniu do działania na giełdzie decyduje Zarząd Giełdy po rozpatrzeniu wniosku członka giełdy w terminie do 1 miesiąca od dnia złożenia wniosku.

Zgodnie z §83 Regulaminu giełdy jest to wyłącznie wspólnik , członek władz domu maklerskiego lub przez niego zatrudniona osoba uprzednio dopuszczona do uczestniczenia w sesjach giełdy. Pełnomocnictwo udzielone maklerowi upoważnia go do zawierania, ewidencjonowania i rozliczania transakcji giełdowych w imieniu domu maklerskiego . W zakresie tych czynności , pełnomocnictwo nie może być w żaden sposób ograniczone przez mocodawcę.

Szczególną kategorie stanowią maklerzy giełdowi- specjaliści, dokonujący w imieniu członka giełdy czynności

• ustalania kursu dnia

• dokonywania interwencji w celu zrównoważenia rynku, podtrzymywania wolumenu i płynności obrotów

• dokonywania alokacji i redukcji,

• wystawiania kart umów.

Statut narzuca na osobę maklera - specjalistę zakaz kupowania lub sprzedawania na własny rachunek papierów wartościowych, wobec których wykonuje zadania specjalisty.

W przypadku pozostałej grupy maklerów możliwe jest prowadzenie obrotu papierami wartościowymi na własny rachunek. Uchwalona przez VI Nadzwyczajny Zjazd Maklerów i Doradców z 24.09.1994” Zasady Etyki Zawodowej Maklerów Papierów Wartościowych” określają szczegółowe zasady prowadzenia takiej działalności .

Zgodnie z nimi makler:

1. może posiadać tylko jeden rachunek papierów wartościowych,

2. jest zobowiązany powiadomić Komisję Papierów Wartościowych o posiadanym rachunku oraz rachunkach osób bliskich, na których korzysta z pełnomocnictwa,

3. makler jest zatrudniony w firmie maklerskiej nie może składać zleceń na własny rachunek w dniu sesji giełdowej, na której ma być zlecenie przekazane,

4. jeśli rachunek założony jest w firmie maklerskiej zatrudniającej maklera , to jego zlecenia nie mogą być w żaden sposób uprzywilejowane w stosunku do zleceń klientów firmy,

5. nie może wykorzystywać posiadanych uprawnień i stanowiska w celu uprzywilejowanego nabycia papierów wartościowych w pierwszej ofercie publicznej lub w obrocie pierwotnym,

6. makler nie może składać zleceń na własny rachunek , kierując się zleceniami klientów,

7. nie może inwestować w papiery wartościowe pozostające w sferze zainteresowań zatrudniającej go firmy maklerskiej.

Do czynności maklera działającego w zakresie przedsiębiorstwa należy przede wszystkim:

• oferowanie papierów wartościowych w publicznym obrocie,

• nabywanie lub sprzedaż papierów wartościowych,

• zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie,

• zawodowe doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi oraz przechowywanie ich na zlecenie uprawnionego.

Często działalność maklerską, po uprzednim uzyskaniu zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych, prowadzą banki. Aby je uzyskać bank musi organizacyjnie i finansowo wydzielić w swoich ramach , działalność w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi.

Oprócz maklerów , do uczestników obrotu giełdowego należą tez doradcy trudniący się odpłatnym udzielaniem porad finansowych lub zarządzaniem cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie. Czynności te mogą być prowadzone przez przedsiębiorstwo maklerskie, odrębne przedsiębiorstwo doradcze lub towarzystwo funduszy powierniczych. Wobec przedsiębiorstwa doradczego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące bezpośrednio przedsiębiorstwa maklerskiego(art.33prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi)

Obie grupy zawodowe zrzeszone są w związku Maklerów Papierów Wartościowych i Doradców, organizacji samorządowej ,do której przynależność jest obligatoryjna. Do jej zadań należy m.in. współdziałanie z Komisja Papierów Wartościowych oraz innymi organami państwowymi w zakresie kształtowania i stosowania prawa dotyczącego publicznego obrotu papierami wartościowymi.

Druga kategoria osób dopuszczonych do obrotu giełdowego to przede wszystkim przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych, którzy dokonują transakcji głównie na rachunek macierzystej jednostki. W przypadku klientów deponujących u nich swoje walory w celu sprzedaży lub składających zlecenia kupna , mogą tez prowadzić działania na ich rachunek . Przeważająca część transakcji giełdowych pozostaje jednak w zakresie działań domów maklerskich, spełniających ważką funkcję animatorów obrotu giełdowego.

Ich zadaniem jest utrzymywanie płynności handlu papierami wartościowymi i w związku z tym wyróżnia się dwie grupy podmiotów, mianowicie animatorów rynku i animatorów emitenta. Pierwsza z nich , czyli domy maklerskie - członkowie giełdy, zobowiązana jest do stałego zgłaszania ofert kupna lub sprzedaży danego waloru na własny rachunek , na zasadach określonych przez Zarząd Giełdy. Umowa między nimi a Giełdą określa najmniejszą wielkość oferty i maksymalną różnicę między cenami zgłaszanych ofert. Animator rynku bierze udział zarówno w notowaniach ciągłych , jak i w systemie notowań kursu jednolitego.

Zadania tego podmiotu wobec walorów z systemu notowań ciągłych obejmują:

• wprowadzenie nie później niż na 5 minut przed określeniem kursu otwarcia oraz kursu zamknięcia i utrzymywanie zleceń kupna i sprzedaży o ustalonej przez giełdę minimalnej wartości lub wielkości oraz o różnicy cen pomiędzy limitami najlepszych z tych zleceń,

• dostosowanie swoich zleceń do w/w warunków w czasie co najwyżej 5minut.

W przypadku działań w systemie kursu jednolitego , animator zobowiązany jest do spełniania tych warunków nie później niż na 5 minut przed rozpoczęciem fazy interwencji zleceń kupna i sprzedaży oraz modyfikacji ich w czasie interwencji na rynku zleceń rozbieżnych, jeśli może to doprowadzić do ustalenia kursu jednolitego . szczególnie uzasadnione sytuacje mogą zwolnić animatora z obowiązków składania i modyfikowania zleceń na danej sesji lub po zezwoleniu członka Zarządu Giełdy - na czas określony.

Dom maklerski , który pełni funkcje animatora rynku emitenta, ma za zadanie podtrzymywanie płynności danego papieru wartościowego . Zarząd Giełdy może zobowiązać emitenta papierów wartościowych notowanych w systemie kursu jednolitego do zawarcia umowy o pełnienie funkcji animatora emitenta, jeżeli uzna ,że wymaga tego płynność danego papieru wartościowego.

Jakkolwiek działalność Giełdy Papierów Wartościowych charakteryzuje duża autonomia, to podlega ona wpływowi administracji rządowej.

Centralnym organem, do którego należy regulacja spraw publicznego obrotu papierami wartościowymi jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd. Wśród jej uprawnień znalazły się:

1. sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu papierami wartościowymi,

2. inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów,

3. współdziałanie z organami administracji. Narodowym Bankiem Polskim oraz z instytucjami i uczestnikami obrotu w celu rozwoju rynku papierów wartościowych,

4. upowszechnienie wiedzy o funkcjonowaniu rynku .

Komisja występuje też z wnioskiem do Prezesa Rady ministrów o wydanie zezwolenia na prowadzenie Giełdy, zatwierdza i zezwala na przeprowadzanie zmian w statucie i regulaminie giełdy, a przede wszystkim na wprowadzenie danego waloru do publicznego obrotu.

Wśród członków Komisji Papierów Wartościowych ustaliła się następująca struktura:

Schemat 2. Struktura Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

źródło:www.kpwig.pl

Rozdział 2. Mechanizmy i funkcjonowanie Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych

2.1 Podstawowe operacje rynku giełdowego

Przeniesienie praw z papierów wartościowych złożonych w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych następuje z chwilą zawarcia umowy, za którą należy uznać transakcję giełdową, czyli umowę sprzedaży zawartą na giełdzie, według ustalonego i ogłoszonego na niej kursu.

Zgodnie z podstawową klasyfikacją występują dwa zasadnicze rodzaje operacji:

1. natychmiastowe,

2. terminowe.

Transakcje natychmiastowe realizuje się nie później niż przed upływem 1-2 dni od ich dokonania i w ciągu tego terminu musi nastąpić wydanie walorów nabywcy, ich odbiór przez kupującego, oraz zaplata należności wraz wymaganymi prowizjami. Oczywiście przekazanie zakupionych papierów wartościowych nie musi zaistnieć w sensie fizycznym; ważne jest dokonanie właściwego aktu o przeniesieniu własności walorów, będących przedmiotem transakcji.

Jednak zdecydowanie częściej stosowane są transakcje terminowe, czyli takie , w których miedzy datą zawarcia a datą realizacji występuje pewien z góry określony przedział czasu. Do uczestników transakcji należy ustalenie ilości papierów biorących udział w transakcji, ich cenę- kurs według którego transakcja ma być zrealizowana w przyszłości oraz termin jej rozliczenia. Ten rodzaj operacji charakteryzuje się wyraźnym dążeniem do osiągnięcia maksymalnego zysku i połączony jest z dużą dozą spekulacji. Mianowicie- kupujący przewiduje, ze wraz z upływem czasu ceny tych papierów wzrosną, a więc w momencie zamknięcia transakcji będzie mógł je odsprzedać po korzystniejszym kursie; natomiast sprzedający liczy na odwrotną sytuację, tzn. przewiduje spadek cen walorów , które zbywa i sądzi , że odkupi je po niższej cenie. Atrakcyjność tego rodzaju transakcji giełdowych przesądziła , że wycofano zastrzeżenia wobec nich i mimo ich spekulacyjnego charakteru zostały prawnie uznane.

Wśród transakcji terminowych można wyróżnić grupę operacji bezwarunkowych(rzeczywistych), w których następuje wydanie walorów kupującemu w zamian za zapłatę. Częściej jednak zobowiązanie do realnego wykonania umowy zostaje zastąpione przez zapłacenie ustalonej premii, obliczonej w oparciu o różnicę kursów W ten sposób wyznaczony jest drugi rodzaj transakcji terminowych-transakcje nierzeczywiste.

Wśród nich można wyróżnić transakcje standardowe i niestandardowe.

Pierwsze z nich polegają na przeprowadzaniu operacji ściśle oznaczonymi co do ilości i rodzaju pakietami papierów wartościowych przy zachowaniu znormalizowanych okresów, na jakie transakcje są zawierane. Znacznie przyspiesza to i upraszcza zawieranie tych operacji oraz późniejszy obrót kontraktami. Biorąc pod uwagę skale ryzyka ponoszonego przez partnerów wydzielamy:

• transakcje pełnego obustronnego ryzyka,

• transakcje ograniczonego ryzyka.

Typ pierwszy obejmuje operacje, w których każdy z kontrahentów zobowiązany jest do wyrównania swojemu partnerowi pełnej kwoty wynikającej z różnicy kursów w dniu rozliczania transakcji. Jeżeli jedna ze stron sama przyjmuje obowiązek całkowitego pokrycia różnic kursowych, to transakcja staje się niesymetryczna. Gdy operacja taka dotyczy transakcji niestandardowych to nosi ona miano transakcji premiowej; w przypadku transakcji standardowych jest to transakcja opcyjna.

Transakcja opcyjna polega na kupnie za określoną z góry kwotę prawa do zakupu lub sprzedaży określonego wolumenu danego rodzaju papierów wartościowych. Opcja może dotyczyć kupna, bądź sprzedaży waloru i zależy od osoby inwestora; partner czekający na zwyżkę cen danego papieru wartościowego będzie zainteresowany opcja kupna, podczas gdy inwestor przewidujący spadek ceny rynkowej- opcją sprzedaży.

Prawo to daje posiadaczowi możliwość nabycia albo sprzedaży określonego rodzaju papieru wartościowego , co znaczy , że nie jest ono równoznaczne z zaistnieniem obowiązku takiego działania.

Opcje posiadają cztery ważne cechy:

1. wygasają w określonym czasie,

2. mogą być zrealizowane po z góry określonej cenie,

3. decyzja o realizacji opcji będzie zależała od różnicy między wartością rynkową a cena realizacji opcji,

4. emisja opcji nie ma wpływu na wartość majątku objętego opcją.

Na rynku akcji można mówić o opcjach zakupu akcji(ang. call option) i opcjach sprzedaży akcji(ang. put option).

Specyficzny rodzaj stanowią transakcje arbitrażowe. Zachowują one podstawowa zasadę transakcji terminowych polegającą na wykorzystywaniu różnic kursowych, rozwijając ją jednak na co najmniej dwie giełdy papierów wartościowych. Wymaga to współdziałania działających na nich banków, względnie maklerów. Transakcje te dodatnio wpływają na szybsze wyrównywanie różnic kursów na współpracujących giełdach oraz sprzyja przepływowi kapitałów miedzy nimi.

Charakterystyczne dla tych transakcji cechy wymagają od kontrahentów dokładnej znajomości rynku, co umożliwi im w miarę trafne prognozowanie wysokości kursów danych walorów.

2.2 Zlecenia giełdowe.

Zasadniczy podział zleceń stosowany na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych uwzględnia dwa rodzaje:

1. zlecenia z limitem ceny,

2. zlecenia bez limitu ceny

W zleceniach pierwszego typu inwestor musi precyzyjnie określić cenę, po jakiej chce kupić lub sprzedać dany walor. W przypadku kupna jest to cena, powyżej której składający zlecenie nie godzi się na transakcję , zaś dla zleceń sprzedaży jest to cena , poniżej której nie jest skłonny pozbyć się papierów. W zleceniach z limitem ceny możliwe są dodatkowe warunki wykonania i w związku z tym można wyróżnić :

• zlecenia z minimalna wielkością (wolumenem) wykonania, w których należy określić liczbę papierów wartościowych, poniżej której inwestor nie zgadza się na realizacje dyspozycji. Tego typu zlecenie może być przekazywane na giełdę tylko w fazie dogrywki oraz w trakcie notowań ciągłych z wyłączeniem okresów równoważenia rynku. W przypadku gdy układ zleceń nie pozwala na realizację zlecenia co najmniej w wielkości określonej przez inwestora w warunku, zlecenie jest odrzucane. Po częściowej realizacji pozostała cześć zostaje w arkuszu jako zlecenie bez warunku minimalnej wielkości wykonania,

• zlecenia zawierające warunek wielkości ujawnianej , które mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji. Zlecenie z wielkością ujawniana jest realizowane stopniowo. Składający je, określa wielkość części, w których ma być realizowane, czyli wielkość ujawnianej jednorazowo liczby papierów wartościowych( musi ona wynosić co najmniej 100 walorów),

• zlecenia z limitem aktywacji , które nie pojawiają się natychmiast po wprowadzeniu do systemu, lecz ujawniają się dopiero wówczas, gdy teoretyczny kurs otwarcia lub kurs ostatniej transakcji w notowaniach ciągłych osiągną poziom określony przez inwestora. Musza więc one zawierać również limit realizacji lub dyspozycję realizacjo po każdej cenie. Można je przekazywać na giełdę we wszystkich fazach notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji i dogrywki. Mimo, że są one aktywne w fazie przed otwarciem nie oznacza to, że są zawsze widoczne w arkuszu zleceń. Aktywne zlecenie z limitem aktywacji może również zniknąć z arkusza, jeśli zmieni się teoretyczny kurs otwarcia. Pojawianie się i znikanie tego typu zleceń jest możliwe, gdyż w fazie przed otwarciem nie są zawierane transakcje i wyznaczany jest teoretyczny kurs otwarcia , który zmienia się wraz z napływem nowych zleceń. Limit aktywacji musi być równy, lub w przypadku zleceń kupna- niższy, a przy zleceniach sprzedaży - wyższy od limitu zlecenia, chyba, że zawiera ono polecenie wykonania po każdej cenie. Z chwilą wprowadzenia zlecenia limit aktywacji musi być wyższy- w przypadku zleceń kupna, bądź niższy- w przypadku zleceń sprzedaży od kursu ostatniej transakcji. Zlecenia z limitem aktywacji są ujawniane w arkuszu zleceń w czasie notowań ciągłych pod warunkiem, ze kurs ostatniej lub kurs teoretyczny danego papieru, jest dla zleceń kupna - równy lub wyższy, a dla zleceń sprzedaży- równy lub niższy od limitu ujawnienia. Natomiast w czasie fazy przed otwarciem ( zamknięciem) lub w czasie równoważenia, zlecenia z limitem aktywacji są ujawniane, jeżeli limit bądź wolumen tego zlecenia powoduje zmianę wartości kursu teoretycznego.

W przypadku zbiegu zleceń z tym samym limitem ceny i warunkiem limitu aktywacji o ich kolejności decyduje:

• w fazie notowań ciągłych- czas przyjęcia( w przypadku zleceń z tymi samymi limitami aktywacji) lub czas ujawnienia( w przypadku zleceń z różnymi limitami aktywacji),

• dla zleceń realizowanych po kursie otwarcia( zamknięcia), kursie jednolitym, kursie określonym w wyniku równoważenia rynku- czas przyjęcia na giełdę.

Zlecenia bez limitu ceny stosowane są przez inwestorów mających odmienne strategie otwierania i zamykania pozycji niż ci, którzy preferują zlecenia z limitem.

Sprawdzają się one w warunkach istnienia silnych trendów na rynku. W takiej sytuacji mniejsze znaczenie ma cena, po jakiej kupowane są papiery wartościowe. Skoro inwestor stwierdza, że walory danej spółki znajdują się w trendzie zwyżkowymi jest przekonany, że będzie on trwał jeszcze jakiś czas, to zależy mu na jak najszybszym wejściu w ich posiadanie.

Jednak w związku z możliwością zaistnienia dużych wahań kursów korzystanie z tego typu zleceń wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem. Po pierwsze, ich stosowanie może spowodować, że inwestor kupi akcje po znacznie wyższej cenie niższej spodziewał, wskutek czego potencjalny zysk znacznie się obniży. Wada tego typu zleceń polega tez na tym , że samo ich złożenie może spowodować wzrost lub spadek kursu danego waloru a nawet wstrzymanie transakcji w celu równoważenia rynku, bądź ogłoszenia kursu nietransakcyjnego.

Mimo tych zagrożeń zlecenia bez limitu są chętnie stosowane .Zasadniczo można je podzielić na :

• zlecenia po cenie rynkowej, które mogą być wprowadzane na giełdę wyłącznie w trakcie notowań ciągłych poza okresami równoważenia rynku. Wykonywane są po cenie zgłoszonego wcześniej , a niezrealizowanego najlepszego zlecenia przeciwstawnego. Niezrealizowana część zlecenia po cenie rynkowej staje się zleceniem z limitem równym kursowi, po jakim została zawarta ostatnia transakcja. System nie przyjmuje zlecenia po cenie rynkowej, jeśli nie ma przynajmniej jednego oczekującego zlecenia przeciwstawnego. Zlecenia po cenie rynkowej mogą zawierać dodatkowe warunki wartości minimalnej i wielkości ujawnianej,

• zlecenia po cenie rynkowej na otwarcie- mogą być przekazywane na giełdę jedynie w fazie przyjmowania zleceń na otwarcie i na zamkniecie w systemie notowań ciągłych i w systemie kursu jednolitego oraz okresach równoważenia rynku. Są one realizowane odpowiednio po kursie otwarcia, po kursie zamknięcia , po kursie jednolitym lub po kursie określonym w wyniku równoważenia. Niezrealizowana część zlecenia staje się zleceniem z limitem ceny . Zlecenia te nie mogą zawierać żadnych dodatkowych warunków limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej, a także nie mogą być modyfikowane w fazie interwencji,

• zlecenia po każdej cenie- ten typ zleceń może być przekazywany we wszystkich fazach systemu notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, z wyjątkiem fazy interwencji i fazy dogrywki. Zlecenia te złożone w trakcie przyjmowania zleceń na otwarcie, na zamkniecie, na notowania jednolite oraz w okresie równoważenia rynku podlegają realizacji odpowiednio po kursie otwarcia, zamknięcia, kursie jednolitym lub po kursie ustalonym na skutek równoważenia rynku. Nie podlegają one modyfikacji w fazie interwencji. Natomiast w fazie notowań ciągłych( poza okresami równoważenia rynku), jeżeli na realizacje oczekuje co najmniej jedno zlecenie przeciwstawne z limitem ceny, to zlecenie po każdej cenie podlega realizacji po cenie lub cenach zgłoszonych wcześniej, a niezrealizowanych najlepszych zleceń przeciwstawnych.

Zarówno zlecenia po każdej cenie jak i po cenie rynkowej na otwarcie nie są przyjmowane dla warrantów i praw poboru oraz na pierwszą sesję , na której notowany jest dany papier wartościowy.

Zlecenia maklerskie mogą mieć termin ważności określony w formie konkretnej daty lub oznaczony jako „do końca sesji giełdowej”, albo „ważność domyślna”, albo „do pierwszego wykonania”, bądź też „wykonaj lub anuluj”.

Zlecenie ważne do pierwszego wykonania ma moc obowiązującą do momentu zawarcia pierwszej transakcji. Zlecenie jest realizowane natychmiast po wprowadzeniu i może być zrealizowane częściowo, w takim przypadku jego niezrealizowana część traci ważność. Zlecenia te mogą być przekazywane na giełdę we wszystkich fazach w systemie notowań ciągłych oraz w systemie kursu jednolitego, poza fazą interwencji. Zlecenie z oznaczenie m terminu ważności „wykonaj lub anuluj” ważne jest do momentu zawarcia pierwszej transakcji i podobnie jak w/w realizowane zaraz po wprowadzeniu, ale wyłącznie w całości. Jeżeli układ zleceń w arkuszu po przeciwstawnej stronie nie pozwala na taką realizację zlecenia, część jego traci ważność.

Należy też zauważyć, że jeżeli w fazie notowań ciągłych lub w fazie dogrywki w chwili składania zleceń z oznaczeniem ważności do pierwszego wykonania albo wykonaj lub anuluj, w arkuszu zleceń nie ma zleceń przeciwstawnych z limitem ceny gwarantującym zawarcie transakcji, to zlecenia te tracą ważność.

2.3 Systemy notowań i kursy walorów stosowane podczas sesji giełdowych

Kursy walorów są wynikiem wpływu podaży i popytu na papiery wartościowe i kształtują się zgodnie zasadami mechanizmów rynkowych.

Sposoby ustalania kursów zależne są przede wszystkim od częstotliwości transakcji danym walorem oraz od jego wolumenu. Nie bez znaczenia pozostają też uwarunkowania organizacyjne i normy zwyczajowe.

Tradycyjnie rozróżnia się systemy notowań:

• ciągłych, w czasie których następują ciągłe zmiany cen walorów na skutek napływających ofert kupna / sprzedaży,

• kursu jednolitego, według którego zawierane są i realizowane wszystkie transakcje danym walorem. Wśród tego typu notowań można wydzielić notowania z jednokrotnym bądź dwukrotnym fixingiem( określaniem kursu); oba te rozwiązania zostały przyjęte przez Warszawska Giełdę

System notowań ciągłych stosowany jest dla następujących instrumentów finansowych:

1. akcji wchodzących w skład indeksów WIG20, TechWIG, NFI,

2. akcji nowych spółek wprowadzanych na rynek podstawowy,

3. pozostałych akcji o wystarczającej płynności,

4. obligacji skarbowych i innych,

5. certyfikatów inwestycyjnych,

6. instrumentów pochodnych,

7. praw poboru z akcji notowanych w systemie notowań ciągłych,

8. praw do nowych akcji, jeśli będą notowane w systemie notowań ciągłych.

W czasie notowań ciągłych nabywca i sprzedający walory składają zlecenia, które po przekazaniu na giełdę realizowane są na bieżąco, jeżeli istnieje zgodność cen w/w zleceń lub trafiają do arkusza zleceń, gdzie będą oczekiwać na nadejście oferty przeciwstawnej o odpowiedniej cenie. Przy zbiegu zleceń o identycznej cenie, najpierw realizowane jest zlecenie, które zostało przekazane na giełdę wcześniej. Jest to wynikiem obowiązywania dwóch priorytetów- ceny i czasu złożenia zlecenia.

Sesja, w czasie której odbywają się notowania w systemie ciągłym, ma sześć zasadniczych faz:

1. przed otwarciem, gdy następuje przyjmowanie i gromadzenie zleceń w arkuszu oraz publikacja teoretycznego kursu otwarcia; w tej fazie nie przeprowadza się transakcji,

2. otwarcie(fixing), podczas której określany jest rzeczywisty kurs otwarcia, realizowane są zlecenia wprowadzane do systemu w poprzedniej fazie; do systemu nie przyjmowane są nowe zlecenia,

3. notowania ciągłe- następuje przyjmowanie zleceń i realizacja w porządku odpowiednim do zaistniałych warunków rynkowych,

4. przed zamknięciem, gdy składane są zlecenia na zamknięcie oraz składane ofert kupna i sprzedaży; w tej fazie nie dokonuje się transakcji,

5. zamknięcie(fixing), w czasie której ustalany jest kurs zamknięcia oraz następuje finalizacja zleceń przyjętych w fazie przed zamknięciem,

6. przed otwarciem, podczas której przyjmowane są zlecenia na poczet następnej sesji.

Każda z tych sześciu faz ujęta jest w ściśle określone ramy czasowe, mianowicie:

• między 8.30 a 10.00 odbywa się faza przed otwarciem,

• o 10.00 następuje fixing,

• pomiędzy 10.00 a 16.00 przeprowadzane są notowania ciągłe,

• faza przed zamknięciem trwa od 16.00 do 16.10,.

• o 16.10 przeprowadzany jest fixing na zamkniecie,

• od 16.10 do 16.30 trwa faza przed otwarciem.

Nieco odmiennie układa się chronologia notowań ciągłych dla kontraktów terminowych, gdyż faza pierwsza skrócona jest do 30 minut; fixing na otwarcie przeprowadzany się o 9.00. Wraz z jego zakończeniem rozpoczyna się przedłużona o godzinę faza notowań ciągłych.

Ogłoszenie kursu otwarcia( analogicznie zamknięcia) jest równoznaczne z określeniem ceny, po której zawierane są transakcje na otwarcie( na zamkniecie).

Można jednak spotkać się z sytuacją , gdy te reguły nie wystarczają do określenia kursu. Są to przypadki, gdy:

• najwyższy limit ceny w zleceniu kupna jest niższy od najniższego limitu ceny w zleceniu sprzedaży,

• brak jest zleceń,

• występują wyłącznie zlecenia nie zawierające limitu ceny lub tylko zlecenia sprzedaży również bez limitu ceny,

• przy określaniu kursu otwarcia(lub zamknięcia) kurs przekroczy dopuszczalna amplitudę wahań.

W sytuacji wystąpienia jednego z trzech pierwszych przypadków, za kurs otwarcia przyjmuje się kurs pierwszej transakcji zawartej na danej sesji w systemie notowań ciągłych, zaś za kurs zamknięcia kurs ostatniej transakcji z danej sesji. Jeśli nie zawarto żadnej transakcji na danej sesji, kursu otwarcia i zamknięcia nie określa się.

Jeśli przy określaniu kursu otwarcia ( analogicznie zamknięcia) występują wyłącznie oferty kupna nie zawierające limitu ceny lub takie same zlecenia sprzedaży , lub jeśli określony kurs wykracza poza dopuszczalne ograniczenia wahań kursów , kurs otwarcia( zamknięcia) nie jest również ogłaszany i rozpoczyna się procedura równoważenia rynku.

W trakcie można składać dodatkowe zlecenia kupna i sprzedaży oraz anulować i modyfikować wcześniej złożone.. Jeśli na skutek równoważenia rynku możliwe jest określenie kursu mieszczącego się w ograniczeniach wahań, to procedura zostaje zakończona i ogłaszany jest wyznaczony kurs. Jeśli przewodniczący uzna , że nie jest możliwe określenie kursu może zmienić ograniczenia wahań kursów lub zakończyć notowania ogłaszając nietransakcyjny kurs otwarcia( zamknięcia) równy górnemu kresowi ograniczenia w przypadku przewagi zleceń kupna albo równy dolnemu - w przypadku większej liczby zleceń sprzedaży.

Gdy na skutek równoważnia powstanie rynek zleceń rozbieżnych, przewodniczący sesji może przedłużyć równoważenie, zakończyć je z jednoczesnym rozpoczęciem notowań ciągłych( gdy procedura odbywa się na otwarcie) lub zakończyć notowanie, jeśli równoważenie zaszło na zamknięciu sesji. Po ogłoszeniu rozpoczęcia notowań ciągłych transakcje zawierane są po kursie transakcyjnym równym limitowi zlecenia oczekującego , zaś zlecenia czekające na realizację wykonywane są według limitu ceny. W przypadku , gdy limity są identyczne , realizacja następuje według kolejności przyjęcia zlecenia lub jego ujawnienia. Jeżeli po rozpoczęciu notowań ciągłych kurs wykracza poza przyjęte ograniczenia wahań, zawieranie transakcji zostaje zawieszone i rozpoczyna się ponowne równoważenie rynku.

Dla wyznaczania kursu otwarcia i zamknięcia stosuje się zasady:

• maksymalizacji wolumenu obrotu,

• minimalizacji różnicy między liczba papierów wartościowych w zleceniach kupna i sprzedaży możliwych do realizacji po określonym kursie,

• minimalizacji różnicy między kursem określanym a kursem odniesienia.

Procedura fixingu ma zasadnicze znaczenie dla drugiego typu notowań, czyli notowań kursu jednolitego. Określanie kursu na podstawie złożonych zleceń przed rozpoczęciem notowań może odbywać się jednokrotnie, gdy fixing przeprowadzany jest jedynie o 11.15, bądź dwukrotnie, kiedy następuje on też o 15.00.

W systemie notowań z jednokrotnym fixingiem znajdują się:

1. akcje spółek o niższej płynności,

2. akcje nowych spółek wprowadzanych na rynek wolny,

3. prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,

4. prawa do nowych akcji, jeśli będą one notowane w tym systemie.

Natomiast notowania z dwukrotnym fixingiem dotyczą:

1. akcji spółek o średniej płynności,

2. akcji nowych spółek wprowadzanych na rynek równoległy,

3. prawa poboru z akcji notowanych w tym systemie,

4. prawa do nowych akcji, jeśli zostaną notowane w w/w systemie.

Wśród podstawowych faz notowań kursu jednolitego wyróżnia się:

1. przed otwarciem,

2. interwencję, gdy nie można składać zleceń, zaś animator rynku modyfikuje złożone wcześniej w celu poprawy płynności danego waloru,

3. fixing- następuje określenie kursu jednolitego i realizacja zleceń,

4. dogrywkę- składanie i realizacja zleceń kupna i sprzedaży po cenie, równej kursowi jednolitemu, określonemu w procedurze fixingu,

5. przed otwarciem.

Poszczególnym fazom, podobnie jak w przypadku notowań ciągłych, można przypisać porządek chronologiczny. Zgodnie z nim:

• pomiędzy 8.30 a 11.00 następuje faza przed otwarciem,

• o godzinie11.00 a przed 11.15 zachodzi interwencja,

• po niej dochodzi do fixingu,

• następne 30 minut przeznaczone jest na dogrywkę,

• faza przed otwarciem dla notowań z jednokrotnym fixingiem trwa do 16.30; dla notowań z dwukrotnym określaniem kursu ponownie zachodzi faza interwencji(między 14.45 a 15.00), fixingu(o 15.00), dogrywki(miedzy15.00 a 15.30),

• powtórna faza przed otwarciem odbywa się pomiędzy 15.30 a 16.30.

W systemie notowań kursu jednolitego, zlecenia są realizowane przy zachowaniu priorytetu ceny i czasu przyjęcia lub uaktywnienia oraz zasady minimalizacji liczby transakcji. W pierwszym etapie finalizowane są wszystkie zlecenia po każdej cenie, a następnie z limitem ceny lepszym od wyznaczonego kursu. Następnie realizowane są te, które należą do typu zleceń po cenie rynkowej na otwarcie, a potem z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi jednolitemu( oba mogą podlegać alokacji i być realizowane w części lub pozostać niezrealizowane). Jeśli w grupie tej znajdzie się kilka zleceń, pierwszeństwo będzie miało to , które zostało złożone wcześniej.

Należy pamiętać, że wśród zleceń po każdej cenie lub zleceń z tym samym limitem ceny, jako ostatnie realizowane jest zlecenie z limitem aktywacji. Jeżeli wystąpi brak możliwości wyznaczenia kursu jednolitego w dopuszczalnych widełkach wahań, zawsze zostanie podany kurs nietransakcyjny, oznaczany jako oferta kupna(OK.) lub oferta sprzedaży(OS). Wówczas transakcje nie są zawierane, zaś określony kurs stanowi punkt wyjścia na następną sesję.

Jak wcześniej wspomniano, kursy giełdowe muszą utrzymywać swój poziom w wyznaczonych widełkach wahań. W notowaniach z kursem jednolitym, za kurs odniesienia, wobec którego ustala się amplitudę wahań , uznawany jest ostatni kurs jednolity danego papieru wartościowego. Dla notowań ciągłych kursem odniesienia w przypadku kursu otwarcia , kursu zamknięcia i kursu nietransakcyjnego jest ostatni kurs zamknięcia. Na pierwszą sesję, na której notowany jest dany walor, przyjmuje się teoretyczną wysokość kursu odniesienia( jest ona podawana przez Giełdę w formie komunikatu). Na sesji tej nie obowiązują też ograniczenia wahań kursów. W przypadku papierów notowanych w systemie kursu jednolitego z dwukrotnym określaniem kursu, ograniczenia wahań nie pojawiają się wyłącznie w odniesieniu do pierwszego kursu jednolitego, chyba, że nie został on określony. W momencie zmiany systemu notowań, kursem odniesienia na pierwszej sesji po zmianie , jest odpowiednio ostatni kurs zamknięcia lub ostatni kurs jednolity tego papieru wartościowego z ostatniej sesji, na której był notowany przed zmiana systemu.

Dopuszczalne ograniczenia wahań kursów dla instrumentów notowanych w systemie notowań ciągłych można pokazać w tabeli 1:

Tab. 1.Dopuszczalna amplituda wahań kursów w systemie notowań ciągłych

Instrumenty w notowaniach ciągłych
Instrument	Kurs odniesienia	Dopuszczalna zmiana kursu w dniu następnym
Akcje	Kurs zamknięcia	+/-15 % od kursu zamknięcia
Kontrakty terminowe na indeksy cen akcji	Dzienny kurs rozliczeniowy	+/-15% od dziennego kursu rozliczeniowego
Kontrakty terminowe na kursy walut	Dzienny kurs rozliczeniowy	+/-5% od dziennego kursu rozliczeniowego
Obligacje	Kurs zamknięcia	+/- 5 punktów procentowych od kursu zamknięcia
Certyfikaty inwestycyjne	Kurs zamknięcia	+/- 15 % od kursu zamknięcia
Prawa do nowych akcji notowanych w systemie ciągłym	Kurs zamknięcia	+/- 15 % od kursu zamknięcia
Prawa poboru z akcji notowanych w systemie ciągłym	Bez ograniczeń zmian kursów
Warranty	Bez ograniczeń zmian kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, Warset- nowy system giełdowy, Warszawa, 2001

W przypadku zmian ograniczeń wahań kursów podczas równoważenia rynku, kursem odniesienia jest odpowiednio górny lub dolny kres amplitudy wahań obowiązujący przed dokonaniem zmiany. W szczególnych sytuacjach Zarząd Giełdy może określić inne zasady ustalania kursu odniesienia. Gdy dochodzi do równoważenia rynku, przewodniczący jest władny do zmiany ograniczenia wahań kursów danego papieru wartościowego, przy czym dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia nie może przekroczyć 26.5%- dla akcji i 10 punktów procentowych- dla obligacji. Zarząd Giełdy ma jednak uprawnienia do zwiększenia tego odchylenia.

Dla kontraktów terminowych na indeksy giełdowe i kursy walut w przypadku równoważenia rynku, przewodniczący sesji może zmienić ograniczenia wahań, pod warunkiem uzyskania potwierdzenia z Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych o uzupełnieniu przez uczestników rozliczających depozytów zabezpieczających do wymaganego poziomu lub podjęcia przez Depozyt innej decyzji umożliwiającej obrót.

Ograniczenia wahań kursów dla instrumentów znajdujących się w notowaniach z jednolitym kursem różnią się od siebie w zależności od tego, czy zachodzi jeden czy dwa fixingi.

W pierwszej sytuacji układają się zgodnie z tabelą 2:

Tab. 2.Amplituda wahań zmian kursów w systemie notowań z dwoma fixingami

Instrumenty w notowaniach z dwoma fixingami
Instrument	Dopuszczalna zmiana kursów na fixingu
Akcje, prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym	+/-10% od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
Prawa poboru do akcji notowanych w systemie jednolitym	Bez ograniczeń wahań kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, Warset -nowy system giełdowy, Warszawa,2001

Analogiczna tabela 3. przedstawia zmiany wahań kursów instrumentów finansowych notowanych w systemie jednego fixingu:

Tab.3. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z jednym fixingiem.

Instrumenty w notowaniach z jednym fixingiem
Instrument	Dopuszczalna zmiana kursów na fixingu
Akcje, prawa do akcji notowanych w systemie jednolitym	+/-15% od kursu odniesienia na ostatnim fixingu
Prawa poboru do akcji notowanych w systemie jednolitym	Bez ograniczeń wahań kursów

źródło: Giełda Papierów Wartościowych, WARSET-NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Warszawa,2001

W przypadku rozszerzenia widełek największe dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia, nie może przekroczyć odpowiednio:

• 26.5%- dla akcji i praw do nowych akcji w systemie z jednokrotnym fixingiem,

• 21%- dla akcji i praw do nowych akcji w drugim systemie, chyba, że członek Zarządu Giełdy wyrazi zgodę na zwiększenie odchylenia.

W przypadku akcji notowanych w systemie z dwoma fixingami pojawia się dodatkowe ograniczenie maksymalnych wahań kursu w ciągu sesji. Kurs jednolity akcji, w momencie drugiego fixingu, może zmieniać się w porównaniu z ostatnim kursem jednolitym na poprzedniej sesji w granicach od 21% do 33.1%.

Szczegółowe zasady zmian ograniczeń kursów pozostaje w gestii Zarządu Giełdy, który może tez decydować o zmianie kursu lub zniesieniu ograniczeń dla wybranych albo wszystkich rodzajów papierów wartościowych.

Rozdział 3.Ocena ryzyka giełdowego drogą dokonywania analiz.

3.3 Analiza techniczna

Analiza techniczna polega przede wszystkim na przewidywaniu przyszłych trendów kursów rynkowych i w tym celu posługuje się ona wykresami kursów papierów wartościowych oraz wykorzystywaniu wiadomości wynikających z indeksów giełdowych. Za podstawę uważa się dwie teorie stworzone przez Charlesa H. Dowa i Ralpha Elliotta.

Pierwsza z nich zwana teorią Dowa bazuje na średniej cen akcji spółek przemysłowych ( DOW-JONES INDUSTRIAL AVERAGE-DJIA) i średniej akcji spółek transportowych (DOW-JONES TRANSPORTATION AVERAGE- DJTA). Założeniem tej teorii jest fakt, że zmiany kursów są zgodna z tendencjami na giełdzie, tzn, gdy panuje hossa kursy około 75% akcji idzie do góry i odpowiednio przy bessie prawie 90% akcji spada. Ta obserwacja pozwoliła na wyznaczenie trzech rodzajów trendów zachodzących na giełdzie.

Są to:

1. trend pierwotny trwający od kilkunastu miesięcy do kilkunastu lat.,

2. trend wtórny, który zachodzi , gdy zmiany dotyczą nie więcej niż 11-14% akcji pozostających w obrocie giełdowym,

3. trend pomniejszy, mało znaczący dla inwestora ze względu na długość trwania(najkrótszy może trwać kilka godzin).

Uzupełnieniem teorii Dowa i jej potwierdzeniem jest teoria fal Elliotta. U jej podłoża leży zaobserwowanie, że kursy papierów wartościowych podlegają ruchom przypominającym fale. Zgodnie z tym-ruch zwyżkowy składa się z 5 fal a spadkowy z 3. jest to nic innego jak zastosowanie tzw. ciągu Fibonacciego. Teoria ta wprowadza nową terminologię, mianowicie sekwencję zwyżkową nazywa impulsem a zniżkową korektą. Jednak wzorcowe fale Elliotta prawie niw występują w obrocie , dlatego też konieczne było znalezienie innych narzędzi analizy technicznej.

Immanentnym elementem funkcjonowania giełdy , szczególnie przydatnym dla inwestora są syntetyczne wskaźniki giełdowe. Dzieli nim możliwe jest zorientowanie się w istniejących na rynku tendencjach oraz z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, jak będą się zachowywać kursy interesujących nas walorów. Są one podstawą analizy technicznej.

Najbardziej znanym indeksem giełdowym pozostaje DOW JONES AVERAGE obowiązujący na giełdzie nowojorskiej. Jego miano pochodzi od nazwisk dwóch dziennikarzy, którzy zajmowali się publicystyką giełdowa- Charlesa Dow^,a i Edwarda Jones^,a i pierwszy raz został opublikowany w 1884 r. Obecnie opracowywany jest na podstawie notowań akcji 30 największych korporacji przemysłowych USA, które stanowią 1/5 ogółu wartości akcji dopuszczonych do obrotu giełdowego.

Nie bez znaczenia jest też indeks” STANDARD AND POORS 500”; o jego poziomie decydują kursy akcji 500 korporacji notowanych na nowojorskiej giełdzie, reprezentujących podstawowe gałęzie gospodarki USA.

Natomiast w Wielkiej Brytanii najczęściej przytaczany w fachowych opracowaniach jest „ FINANCIAL TIMES 100”; uwzględnia on kursy akcji 100 firm dopuszczonych do obrotu na Royal Stock Excgange.

Na giełdzie tokijskiej obliczany jest indeks „NIKKEI” reprezentujący ceny 225 przedsiębiorstw krajowych oraz „ TOPIX”, na który wpływ maja wpływ kursy akcji 1165 firm.

Oprócz wymienionych poszczególne giełdy publikują własne syntetyczne wskaźniki notowań dziennych obejmujące wszystkie akcje dopuszczone do obrotu. Opracowania najczęściej podają wartości następujących indeksów:

• NASDAQ COMPOSITE, NASDAQ 100, RUSSEL2000- podawane na giełdzie nowojorskiej,

• IPC- Meksyk,

• BOVESPA- Brazylia,

• MERVAL- Argentyna,

• ALL ORDINARIES- Australia,

• HANG SENG- Hongkong,

• DAX XETRA- Niemcy,

• CAC-40- Francja,

• BUX- Węgry,

• RTS- Rosja,

• PX 50-Czechy.

Giełda Warszawska , opierając się na wyliczeniach tzw. Kalkulatora Indeksów Giełdowych, podaje wartości 5 wskaźników giełdowych, uzupełnionych dodatkowo o indeks opracowywany dla NFI. Są to odpowiednio:

• WIG20,

• WIG,

• MidWIG,

• TechWIG,

• WIRR.

WIG 20 uwzględnia zmiany kursów akcji 20 spółek giełdowych przodujących pod względem wysokości obrotów giełdowych i wartości wyemitowanych w poprzednim kwartale akcji. Jest on publikowany od 1994r. Równolegle do drugiego, czyli WIG.

WIG prezentuje wahania cen akcji wszystkich spółek notowanych na giełdzie. Początkowo jego wielkość ustalono ma 1000 punktów, a zmiany indeksu odzwierciedlały wahania kursów w stosunku do stanu wyjściowego. System ten zastąpiono tzw. indeksem łańcuchowym, który pokazuje zmiany wartości giełdowej spółek zachodzących z sesji na sesję. Wartość giełdową spółki ustala się , jako iloczyn ilości wyemitowanych akcji i ich aktualnej ceny rynkowej. Na skutek porównania aktualnej wartości giełdowej z notowana poprzednio oblicza się procentowe odchylenie, o które koryguje się wartości WIG z poprzedniej sesji.

MidWIG jest liczony na podstawie wartości portfela akcji 40 spółek z rynku podstawowego( z wyłączeniem spółek uczestniczących w indeksie WIG20).

WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) powstaje dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego a jego zmiany wskazują na wahania wartości rynkowej spółek notowanych na tym rynku.

Indeks NFI jest natomiast indeksem cenowym, odpowiadającym wartości rynkowej 15 akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, otrzymanych z wymiany jednego Powszechnego Świadectwa Udziałowego.

Zmiany indeksów giełdowych prezentowane są najczęściej w postaci graficznej, jako wykresy. Przede wszystkim są to 3 typy wykresów:

1. wykres słupkowy stosowany jest na rynkach przeprowadzających notowania w systemie ciągłym. Jego zalety to głównie możliwość pokazania zarówno kursu zamknięcia, jak i kursu maksymalnego i minimalnego dla danej sesji; często ukazuje on też wolumen przeprowadzanych transakcji,

2. wykres punktowo- symboliczny(ang. point and figure charts) tworzy się w oparciu o istotne zmiany cen, przewyższających określona z góry wartość. Nie uwzględnia on zmian cen walorów w odniesieniu do czynnika czasu oraz wielkości obrotów. Jest jednak bardzo przydatny do pokazania trendów rynkowych , gdyż nie są w nim widoczne niewielkie wahania kursów,

3. wykres liniowy- jest typem najczęściej stosowanym na Warszawskiej Giełdzie. Obrazuje on zmiany wartości kursów akcji( podanych w zł.) podczas kolejnych sesji. Akcjogram, czyli łamana łącząca punkty symbolizujące ceny akcji, jest łatwą do odczytania „historią” notowań.

Analizując wykresy można zauważyć tendencje rynkowe, czyli trendy. Do interpretacji bierzemy pod uwagę ich zasadnicze trzy rodzaje:

• zwyżkujący(wzrostowy),

• zniżkujący(spadkowy),

• horyzontalny.

Przez trend wzrostowy należy rozumieć sytuacje kiedy średnia cen akcji z 15 sesji znajduje się powyżej średniej z 45 sesji. Odpowiednio, trend spadkowy występuje, gdy średnia z 15sesji utrzymuje się poniżej średniej z 45 sesji.

Przeprowadzając analizę techniczną korzystamy z faktu, że zmiany kursów układają się w linie trendów, zwane linią wsparcia albo linią oporu(support and resistance lines).

Linia wsparcia, to linia , poniżej której kurs akcji nie spadał- czyli, na której się wspierał; podczas, gdy linia oporu jest jej przeciwieństwem, czyli kurs do niej dochodził, lecz jej nie przekraczał. Obie tworzą tzw. kanał lub tunel, w obrębie którego oscyluje kurs waloru. Jeżeli przekroczy on którakolwiek z linii trendu, to staje się to sygnałem dla inwestora o konieczności decyzji sprzedaży lub kupna papiery wartościowego. Wzory zmian kursów, czyli formacje zapowiadają zwyżkę lub spadek kursu, czyli hossę lub bessę.

Najbardziej typowymi formacjami zapowiadającymi zmianę trendu są linia głowy i barków oraz formacja odwróconej głowy i barków. Same nazwy powstały na skutek podobieństwa konturu jaki tworzą linie zmiany kursu. Najpierw, gdy zachodzi tendencja wzrostowa, po osiągnięciu pewnej wysokości kurs spada, a potem znów rośnie do poziomu wyższego niż poprzednio. Następnie dochodzi do ponownego spadku do wcześniej zanotowanego punktu, by potem znowu wzrosnąć i zatrzymać się poniżej poprzedniego szczytu. Pierwszy i ostatni szczyt tworzy linie barków, zaś środkowy głowę; linia, na której wspiera się kurs po obu spadkach to linia karku. Analiza tej formacji polega na zaobserwowaniu, kiedy przy formowaniu „ karku' współistnieje duży obrót, przy tworzeniu „głowy” mniejszy i nieznaczny przy drugim „barku”, co jest równoznaczne z rozpoczęciem trendu spadkowego.

Formacja odwróconej głowy i barków zapowiada zmianę trendu na wzrostowy, tak więc zmiany na wykresie są dokładnym przeciwieństwem poprzedniej formacji .Innymi typami formacji przydatnymi dla analizy trendu zniżkującego są:

• formacja podwójnego dna (double bottom reversal),

• formacja potrójnego dna (tripple bottom reversal),

• formacja zaokrąglonego dna (rouding bottom reeversal),

• formacja trójkąta zwyżkującego (ascending triangle),

• formacja V (V reversal).

Natomiast do formacji zapowiadających trend zwyżkowy należą:

• formacja podwójnego szczytu (double top reversal),

• formacja potrójnego szczytu ( tripple top reversal),

• formacja zaokrąglonego szczytu (rounding top reversal),itp.

Analiza techniczna wyróżnia też formacje, które są sygnałem kontynuacji istniejącego kursu, np.:

• formacja kwadratu lub prostokąta,

• formacja flagi,

• formacja chorągiewki,

• formacja klina,

• formacja rombu.

Wszystkie wyżej wymienione formacje występują w wersjach dla trendu zwyżkującego i zniżkującego. Ich rozpatrywanie jest dla analityka źródłem informacji, które wskazują mu moment sprzedaży bądź kupna danego waloru. Sygnałem zakupu jest nagły, następujący po dłuższym spadku, wzrost wartości indeksu i zachodzący zaraz potem wtórny trend spadkowy, ale do poziomu nieco wyższego niż poprzednio. Po osiągnięciu tego punktu indeks zaczyna ponownie wznosić się. Jeśli podobnie będzie zachowywał się jeszcze przynajmniej jeden wskaźnik jest to sygnał nadchodzącej hossy.
Sygnałem sprzedaży jest sytuacja odwrotna-po długim okresie wzrostu następuje spadek indeksu, po nim zaś wtórny trend wzrostowy, ale do niższego poziomu; potem indeks zaczyna znów spadać, co jest już wyraźnym sygnałem bessy.

Oprócz analizy wykresów można tez stosować tzw. średnie kroczące i specyficzne wskaźniki giełdowe. Istotą średniej kroczącej lub ruchomej jest obliczanie średniego kursu danego waloru, by ograniczyć wahania okresowe i zachodzące przypadkowo, a więc nie stanowiące żadnego trendu. Metodyka obliczania polega na sumowaniu cen akcji notowanych w określonym przedziale czasowym, a następnie podzieleniu tej sumy przez liczbę notowań, które wzięto pod uwagę. Procedurę powtarza się na następnych sesjach, z uwzględnieniem najnowszego kursu i pominięciu najstarszego. W ten sposób liczba notowań pozostaje stała.

Przeprowadzając analizę nakłada się wykres średniej kroczącej na wykres kursu, co umożliwia ocenę dynamiki zmian kursu oraz pozwala na ustalenie punktów przecięcia obu wykresów- są one równoznaczne z sygnałami kupna i sprzedaży. Jeżeli wykres średniej kroczącej od dołu zostaje przecięty przez linię kursu, to jest to sygnał do kupna interesującego nas papieru wartościowego. Sytuacja odwrotna, czyli taka ,gdy linia kursu przetnie wykres średniej kroczącej od góry oznacza najlepszy moment do sprzedaży waloru.

Szczególnym instrumentem przydatnym do określania dynamiki procesów na rynku są wyspecjalizowane wskaźniki giełdowe. Dzięki nim można nie tylko zauważyć zmiany wartości kapitałów spółek, ale przede wszystkim z dużym prawdopodobieństwem sukcesu podejmować decyzje inwestycyjne.

Do takich wskaźników należą:

• wskaźnik Advance-Decline (A-D)

• wskaźnik skumulowanego wolumenu obrotów- Cumulative Volume Index (CVI),

• wskaźnik wolumenu rynku -Up/Down Volume Ratio(U/DR)

• wskaźnik maksima /minima giełdowe -New High/ New Low Indicator (NH/NL),

• wskaźnik beta -Beta Coefficient

Wskaźnik A-D wyraża różnicę między wartością akcji zwyżkujących a wartością akcji zniżkujących; otrzymany wynik koryguje wskaźnik A-D z poprzedniego okresu. Jest on wskaźnikiem mierzącym nastroje na rynku; przy jego interpretacji ważne jest zwrócenie uwagi na trendy, w jakich się porusza. Jeżeli ruch indeksu odbywa się w tym samym kierunku co główny trend indeksu giełdowego, to staje się jego potwierdzeniem.

Wskaźnik skumulowanego wolumenu obrotów polega na sumowaniu różnic pomiędzy wartością akcji zwyżkujących a zniżkujących; w analizie przede wszystkim bierze się pod uwagę trend utworzony przez otrzymane wyniki. Interpretując wzrost wskaźnika w czasie, gdy średnia giełdowa rozpoczyna trend zniżkowy możemy przewidzieć zbliżającą się hossę; natomiast oznaka bessy będzie zniżkowy trend wskaźnika przy wzroście średniej giełdowej.

Wskaźnik wolumenu rynku opiera się na badaniu stosunku miedzy obrotami akcji zwyżkujących do akcji zniżkujących. Jeżeli iloraz pozostaje wysoki, to znaczy , że mamy do czynienia z tendencją zwyżkową.

Wskaźnik maksima/ minima giełdowe oblicza się jako stosunek liczby akcji, które na sesji osiągnęły najwyższa cenę przez ostatnie 52 tygodnie do liczby akcji z ceną najniższą w tym samym okresie czasu. Gdy wartość wskaźnika utrzymuje się powyżej 20, to mówimy o trendzie zwyżkowym, jeżeli spada poniżej 0,06- o trendzie zniżkowym.

Wskaźnik beta jest miarą przeciętnej procentowej zmiany ceny akcji w stosunku do procentowej zmiany indeksu giełdowego. Jego wartość kształtuje się zależnie od ryzyka z jakim spotka się inwestor przy danym papierze wartościowym, tzn. im wyższe ryzyko zakupu danego waloru, tym wyższy współczynnik beta.

3.2 Analiza fundamentalna.

Analiza fundamentalna jest uzupełnieniem wiadomości, które niosą ze sobą instrumenty analizy technicznej. Opiera się na badaniach nad wynikami finansowymi spółek biorących udział w obrocie giełdowym i właśnie zjawiskom spoza giełdy przyznaje większe znaczenie.

Ten typ analizy jest najczęściej stosowany do tworzenia portfela inwestycyjnego, czyli odnosi się przede wszystkim do inwestycji długoterminowych. Jej podstawą są opublikowane sprawozdania za ubiegłe lata obrotowe. Wśród segmentów analizy fundamentalnej można wyróżnić:

• analizę sektorową, której celem jest oszacowanie opłacalności inwestowania i poziomu ryzyka,

• analizę sytuacyjną, które opiera się na badaniu czynników pozafinansowych, czyli przede wszystkim miejsca firmy na rynku i perspektyw jej rozwoju; ocenie podlegają głównie słabe i mocne strony firmy, zagrożenia , wielkość i struktura zarządzania, polityka zarządu oraz struktura własności,

• analizę finansową, która przeprowadzana jest na podstawie danych zawartych w bilansie, rachunku wyników oraz przepływów finansowych. Do czynników analizy finansowej, które podlegają weryfikacji, należą:

• wskaźnik kapitału obrotowego,

• stopa zysku z kapitału własnego(ROE),

• stopa zysku z aktywów(ROA),

• wskaźnik rentowności netto(marża zysku netto),

• wskaźnik rotacji majątku,

• wskaźnik rotacji zapasów,

• wskaźnik efektywności finansowej, czyli dźwignia finansowa, itp.

Dla czytelników publicystyki giełdowej najbardziej znajome wydadzą się wskaźniki porównujące cenę akcji firmy z niektórymi jej danymi finansowymi; są to przede wszystkim:

• wskaźnik cena/zysk na jedna akcję(P/E),

• zysk netto na jedna akcję,

• stopa dywidendy, czyli stosunek dywidendy do ceny akcji,

• wskaźnik cena/ wartość księgowa na jedna akcję(P/BV),

Na podstawie wyników analizy prowadzonej w oparciu o w/w wskaźniki dodatkowo obliczane są następujące współczynniki:

• EPS, czyli stosunek zysku z trzech ostatnich kwartałów przypadający na jedna akcje,

• zmiana EPS, czyli procentowa zmiana EPS za ostatni kwartał do wskaźnika EPS za analogiczny kwartał poprzedniego roku,

• zmiana sprzedaży- procentowa zmiana sprzedaży netto za ostatnie cztery kwartały w stosunku do sprzedaży netto za cztery poprzednie kwartały,

• realny ROE, czyli wskaźnik ROE skorygowany o inflację,

• marża EBITDA- iloraz wskaźnika EBITDA(suma zysku operacyjnego i amortyzacji) i wielkości sprzedaży za ostatni kwartał.

Zestawienie analizy technicznej i fundamentalnej prowadzi do skonstruowania portfela inwestycyjnego. Początkowym etapem tego procesu jest określenie celów inwestycyjnych, czyli zamierzonych wyników. Następnie dokonuje się doboru odpowiednich środków inwestycyjnych i w ten sposób ustala się strukturę portfela. Oznacza to określenie, czy inwestor chce inwestować w walory długoterminowe czy krótkoterminowe oraz jakie kroki podjąć, by ograniczyć ryzyko i zapewnić sobie zyski. W tym celu ważne staje się rozłożenie kapitału pomiędzy różne papiery wartościowe, czyli dywersyfikacja portfela.

Rozdział 4. Wpływ gospodarki światowej na funkcjonowanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.

`4.1 Najważniejsze giełdy papierów wartościowych na świecie i ich znaczenie.

Mówiąc o światowych giełdach papierów wartościowych należy wziąć pod uwagę przede wszystkim pięć największych, tzn. giełdę w Tokio, w Nowym Jorku, w Londynie, Zurychu i Frankfurcie.

Zdecydowanie najbardziej znana pozostaje giełda nowojorska -NYSE, która formalnie powstała w1792r. w charakterze spółki. Jej członkami mogą być tylko osoby fizyczne i występować na giełdzie jako:

• specjalista(specialist) zajmujący się transakcjami określonymi rodzajami papierów wartościowych i zależnie od tego działający jako broker, czyli dokonując transakcji zleconych, bądź jako dealer, koncentrując popyt i podaż na dane walory,

• pośrednik(commission broker) wypełniający zlecenia klientów,

• makler dwudolarowy (two-dollar-broker lub floor broker), który przejmuje zlecenia od pośredników i za wypełnione zadania otrzymuje prowizję(kiedyś wynosiła ona dwa dolary, stad nazwa),

• zarejestrowany makler (regisered treader) zawierający transakcje na własny rachunek.

Giełda w Nowym Jorku działa od poniedziałku do piątku w godzinach 10 do 16. Zaraz po rozpoczęciu sesji następuje wyznaczanie kursu otwarcia, który podlegając wpływom podaży i popytu, ulega ciągłym wahaniom. Szczególną cechą tej giełdy jest fakt, że handlowi podlegać może nawet jedna akcja, jednak zwyczajowo minimalny wolumen akcji wynosi 100 sztuk w przypadku akcji zwyczajnych i 10-25, gdy przedmiotem obrotu są akcje uprzywilejowane.

Charakterystyczną cechą jest także to , że akcje stanowią dowód współwłasności, ale bez wyszczególnienia ich nominalnej wielkości.

Członkowie giełdy prowadza transakcje pomiędzy sobą na „ ringach”, czyli miejscach na parkiecie, gdzie przebywają maklerzy dokonujący operacji konkretnymi rodzajami papierów wartościowych. Wśród transakcji przeważają operacje kasowe, a także terminowe ze szczególnym uwzględnieniem opcyjnych; dokonywane są również zakupy papierów wartościowych na kredyt.

Oprócz NYSE istnieje tę druga giełda- American Stock Exchange, działająca od 1921r. Powstała ona jako odpowiedź na surowe warunki dopuszczania papierów wartościowych na główną giełdę. Przedmiotem obrotu są więc te instrumenty, które nie sprostały wymaganiom NYSE, czyli najczęściej papiery mniejszych przedsiębiorstw.

Kolejną giełdą bez , której trudno wyobrazić sobie współczesny rynek papierów wartościowych, jest giełda tokijska, Kabuto Cho. Giełda ta powstała w 1878r., lecz jej rozwój zaczął się dopiero po II wojnie światowej. Członkami tej giełdy mogą być wyłącznie biura maklerskie, które otrzymały zezwolenie ministra finansów na prowadzenie operacji finansowych. Pozostałe instytucje, czyli banki, osoby fizyczne, firmy ubezpieczeniowe oraz maklerskie nie posiadające licencji mogą zawierać transakcje jedynie za pośrednictwem .Licencjonowane biura maklerskie maja prawo realizować transakcje kupna lub sprzedaży walorów na własny rachunek bądź na zlecenie; do ich kompetencji należy też organizowanie subskrypcji akcji ich sprzedaży oraz lokowania dopiero wyemitowanych papierów wartościowych. Ten typ członków giełdy nosi nazwę zwyczajnych, a ich liczba utrzymuje się na poziomie 92.

Drugą grupę stanowią pośrednicy zwani „saitori', którzy zajmują się tylko pośrednictwem i ustalaniem kursu papierów wartościowych. Trzecia grupa to członkowie specjalni, do których należą firmy maklerskie sprzedające i kupujące papiery wartościowe między japońskimi giełdami, czyli prowadzące arbitraż. Łącznie w Japonii działa ponad 250 firm maklerskich dysponujących 2500 kantorami . Przedmiotem obrotu na giełdzie w Tokio pozostają głównie akcje krajowych przedsiębiorstw, chociaż ostatnio pojawiły się na niej walory zagranicznych firm.

Jest ona otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach od 9 do 11 oraz pomiędzy 13 a 15 za wyjątkiem piątku. Podobnie jak na NYSE sesja rozpoczyna się od ustalania kursu otwarcia, który potem układa się zgodnie z popytem i podążą.

Najbardziej znana giełda europejska jest London Royal Stock Exchange istniejąca formalnie od 1802r. Działa ona jako spółka akcyjna pozostająca pod kontrolą organów administracji państwowej. Liczy ponad 4000cczłonków, do których należą przede wszystkim właściciele lub pracownicy firm maklerskich. Kadencja członka trwa 1 rok i może być przedłużana przez zarząd giełdy. Wśród maklerów ustalił się podział na brokerów i jobberów- pierwsi dokonują transakcji na rachunek osób nie będących członkami giełdy, a także prowadzą działalność konsultacyjną i wykonują zlecone analizy kursów papierów wartościowych; do nich należy też wprowadzanie nowych walorów na rynek. Jobberzy zawierają transakcje na własny rachunek, dobierając kontrahentów zarówno spośród brokerów jak i spośród siebie. W ich kompetencjach leży obrót określonymi rodzajami papierów wartościowych, zaś zarobek za ich usługi stanowi różnica pomiędzy kursem kupna a sprzedaży.

Na giełdzie londyńskiej występują też państwowi maklerzy, którzy z ramienia państwa przeprowadzają transakcje związane z pożyczkami państwowymi. Szczególną kategorią papierów wartościowych notowanych tylko na giełdzie w Londynie są tzw. akcje drugiej kolejności. Ich osobliwą cecha jest fakt, że właściciele otrzymują dywidendę tylko wtedy , gdy została ona już wcześniej rozdzielona między właścicieli akcji zwykłych i uprzywilejowanych. Nominalna ich wartość mieści się w granicach 10 lub 20 pensów.

Dwie ostatnie giełdy spośród „ gigantów” to rynki w Zurychu i Frankfurcie. Giełda w Zurychu została założona w 1876r. , ale jej znaczenie wzrosło dopiero po I wojnie światowej. Jej członkami mogą być wyłącznie banki, także zagraniczne, posiadające stosowną licencję. Za pośrednictwem swoich przedstawicieli dokonują operacji zarówno na własny rachunek, jak i na zlecenie i w imieniu klientów.

Wynikiem takiej organizacji obrotu jest brak maklerów na giełdzie w Zurychu; wszystkie transakcje zawierają agenci bankowi. Sesje giełdowe trwają od poniedziałku do piątku w godzinach 10-13. Na rynku zawierane są transakcje terminowe oraz kasowe, które muszą być realizowane nie później jak piątego dnia. W przypadku transakcji terminowych odnotowuje się przewagę prolongacyjnych z deportem lub reportem, a także premiowe. Nominalna wartość akcji dopuszczonych do obrotu wynosi 100 lub 500 franków, ale możliwe są odchylenia w górę lub w dół. Większość akcji , które są przedmiotem obrotu to akcje imienne, zaś w przypadku obligacji-na okaziciela. Cecha charakterystyczna notowań w Zurychu jest obrót papierami niedopuszczonymi do obrotu na giełdzie, który odbywa się przed rozpoczęciem sesji.
Giełda we Frankfurcie zyskała rozgłos i znaczenie po II wojnie światowej, szczególnie podniosła swój prestiż po 1958r.na skutek wprowadzenia wymienialności marki. Na tej giełdzie prawo do zawierania transakcji maja jedynie maklerzy urzędowi, czyli zaprzysiężeni urzędnicy państwowi. Nie wolno dokonywać im operacji na własny rachunek oraz nie mogą mieć udziału w przedsiębiorstwach. Poza nimi pracują na parkiecie „wolni maklerzy”, działający na własna rękę, stanowiący konkurencję dla agentów bankowych, którzy występują jako pośrednicy klientów banków albo dokonują transakcji na rachunek banku. Rozkład sesji giełdowych przewiduje prowadzenie operacji w godzinach od 11.30 do 13.30 we wszystkie dni tygodnia , poza sobotą i niedzielą. Zaraz po rozpoczęciu sesji maklerzy i agenci giełdowi przekazują zlecenia maklerom urzędowym, z których każdy zajmuje się inną grupą walorów. Przyjmowanie zleceń na akcje trwa około pół godziny, zaś kilkanaście minut później kończy się ta procedura także dla obligacji ; następnie przystępuje się do ustalania kursu jednolitego. Na giełdzie we Frankfurcie przez cały czas sesji dokonuje się obrotu papierami największych spółek i dla nich przede wszystkim ustala się kurs otwarcia, a potem na podstawie układu popytu i podaży -kurs zamknięcia. W przypadku transakcji akcjami i obligacjami niedopuszczonymi do oficjalnego obrotu kursy publikowane są w załączniku do oficjalnej ceduły giełdowej, a operacje nimi przeprowadzane są przez wolnych maklerów. Na tym parkiecie zawierane są głównie transakcje kasowe, chociaż ostatnio obserwuje się wzrost znaczenia transakcji opcyjnych, co jest zgodne z ogólną tendencją na rynku kapitałowym..

4.2 Tendencje cyklu koniunkturalnego i ich wpływ na Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie.

Warszawska Giełda Papierów Wartościowych pozostaje w ścisłej zależności od warunków zewnętrznych, na które przede wszystkim składa się sytuacja gospodarcza Rzeczpospolitej Polskiej. Ponieważ gospodarka polska ma cechy gospodarki otwartej jest ona poddana wpływom ogólnej koniunktury ekonomicznej , a wiec i fazom cyklu koniunkturalnego. Giełda Warszawska pozostając rynkiem o stosunkowo małym znaczeniu w skali światowej, aby utrzymać swoją niezależność , musi ścierać się z sygnałami napływającymi z innych rynków kapitałowych. Ogromne znaczenie ma tu przede wszystkim rynek europejski i trendy obserwowane na giełdzie w Nowym Jorku.

Analitycy amerykańscy już od dawna alarmują ,że gospodarka USA znalazła się na krawędzi recesji; zgodnie z danymi Departamentu Handlu, a dotyczącymi III kwartału 2001 roku PKB zmniejszył się o1.3%, czyli przekroczył prognozowane 1.1%. Był to najgorszy wynik od 1991r., a przyczyn upatrywano w ograniczeniu wydatków przedsiębiorstw, co było m.in. skutkiem ataków terrorystycznych z 11.09.2001r. Podobne, niepokojące informacje dotyczyły spadku zapasów przedsiębiorstw aż o 61.9 mld. USD, coraz mniejszych zysków(spadek o 6.8%) oraz inwestycji finansowych( zmniejszenie poziomu o 8.5%). Gospodarka amerykańska zanotowała też wzrost bezrobocia do 5.7%; jest to stan najwyższy od 6 lat.

Giełda nowojorska zareagowała na to porzuceniem prawie trzymiesięcznego trendu wzrostowego, podczas, gdy władze monetarne rozpoczęły politykę wyprowadzania gospodarki z recesji. Zastosowano obniżkę stopy oprocentowania funduszy federalnych(dane z 11.12.2001r. wspominają o spadku do 1.75%) oraz redukcję stopy dyskontowej do poziomu 1.25%.

Zła sytuacja gospodarcza USA wpłynęła oczywiście na pozostałe rynki kapitałowe.

W Japonii zaobserwowano najniższy od 3 lat kurs jena i mimo, że w dalszym ciągu notowano nadwyżkę handlową, to nie była ona tak duża jak w poprzednich latach, wręcz przeciwnie spadła o 16.3%.

Biorąc pod uwagę, że popyt konsumpcyjny w USA utrzymuje się na niskim poziomie , a USA jest głównym rynkiem zbytu dla japońskich dóbr eksportowych, nie jest to zaskakujące.

Mało optymistyczne wieści pochodzą też z listopadowego raportu OECD. Chociaż w końcowej wymowie wskazuje on na pewne symptomy poprawy, to można ich oczekiwać dopiero w 2003r. Wtedy to gospodarka światowa zanotuje ożywienie, przede wszystkim na skutek cięć stóp procentowych, dokonanych przez Zarząd Rezerw Federalnych USA. Przewidywane zmiany w poziomie realnego PKB przedstawia tabela4.

Tab.4.Prognozowane zmiany PKB

Prognozy OECD
Realny wzrost PKB
	2001(Ipoł.)	2002(IIpoł.)	2003(Ipoł.)	2003(IIpoł.)	2004(Ipoł.)	2004(IIpoł.)
Stany Zjednoczone	1,2	-0,6	-0,1	3,8	3,8	3,8
Japonia	0,1	-2,3	-0,9	0,2	0,9	1,1
Kraje euro	1,8	0,4	1,4	2,7	3,1	3,2
Unia Europejska	1,9	0,7	1,4	2,5	3,0	3,1
OECD	1,1	-0,3	0,7	2,9	3,2	3,3

źródło: H. Salik, Jest źle , ale będzie lepiej, Gazeta Finansowa 1-7.12.2001

Jak widać, od roku 2003 można spodziewać się pewnego wzrostu wartości PKB dla wszystkich rozważanych krajów.

Natomiast tabela 5. obrazuje zmiany w poziomie inflacji

Tab.5.Zmiany w poziomie inflacji według prognoz OECD

Prognozy OECD
Inflacja
	2001(Ipoł.) (Ipoł.) (Ipoł.)	2002(IIpoł.) (IIpoł.)	2003(Ipoł.) (Ipoł.)	2003(IIpoł.) (IIpoł.)	2004(Ipoł.) (Ipoł.)	2004(IIpoł.) (IIpoł.)
Stany Zjednoczone	2,6	1,3	0,9	1,4	1,3	1,1
Japonia	-0,7	-2,3	-0,9	-1,4	-1,8	-1,5
Kraje euro	2,9	2,6	2,0	1,8	1,6	0,2
Unia Europejska	2,8	2,6	2,1	1,9	1,7	1,8
OECD	3,4	2,5	2,3	2,1	1,6	1,5

źródło: H. Salik, Jest źle, ale będzie lepiej, Gazeta Finansowa 1-7 grudnia 2001

Zgodnie z tą tabelą najwyższy poziom inflacji obserwuje się w I poł. 2003; po tym okresie wartości powinny zacząć spadać. Wyróżnia się natomiast Japonia , w której istnieje obecnie dosyć wysoka deflacja.

W tabeli 6. zostały zawarte przewidywane wartości dla bezrobocia.

Tab.6. Zmiany w poziomie bezrobocia według prognoz OECD

Prognozy OECD
Bezrobocie
	2001(Ipoł.)	2002(IIpoł.)	2003(Ipoł.)	2003(IIpoł.)	2004(Ipoł.)	2004(IIpoł.)
Stany Zjednoczone	4,4	5,2	6,2	6,3	6,1	5,9
Japonia	4,8	5,2	5,4	5,6	5,5	5,4
Kraje euro	8,3	8,7	8,8	9,0	8,9	8,6
Unia Europejska	7,6	7,9	8,1	8,2	8,1	8,0
OECD	6,3	6,7	7,1	7,2	7,1	6,9

źródło: H. Salik, Jest źle , ale będzie lepiej, Gazeta Finansowa 1-7 grudnia 2001

Wszystkie tabele zawierają optymistyczne prognozy ożywienia gospodarczego, którego skutki powinny być odczuwalne w końcu 2004r.

Obniżka PKB w USA wpłynęła na umocnienie euro wobec dolara. Według analityków spowodowało to dodatni bodziec dla giełd europejskich, w tym także GPW. Korzystając z modeli matematycznych specjaliści wyliczyli, że wzrost kursu euro o 5% będzie przyczyną zwyżki notowań o 6.92% na giełdzie w Budapeszcie i 5.72% w Warszawie; zaś wzrost o 10% da zwyżkę odpowiednio o 13.45% i 10.96%.

Reakcja Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie nie była tak gwałtowna , jak można było się spodziewać; przyczyn należy szukać w tym, że analitycy , bazując na wcześniejszych danych, prognozowali obniżkę PKB w USA.

Wydaje się natomiast, że większe znaczenie dla GPW będzie miała planowana współpraca z EURONEXTEM, czyli pierwszą zintegrowaną giełdą o zasięgu międzynarodowym, która powstała z połączenia giełd w Amsterdamie, Brukseli i Paryżu.

W lutym 2002r. Euronext zawarł umowę o wzajemnym członkostwie i dostępie do notowań z GPW. Było to posunięcie zacieśniające więzy z parkietem środkowoeuropejskim.

Pozostając dalej w sferze europejskiej wart wspomnieć o niekorzystnych zjawiskach, jakie notujemy na terenie Niemiec.

W listopadzie 2002r. bezrobocie wzrosło o 35 tys. i osiągnęło poziom 9.7%; ponadto spadła o 0.7% sprzedaż detaliczna, a przewiduje się dalszy wzrost liczby niewypłacalnych przedsiębiorstw. Zgodnie z prognozą Komisji Europejskiej, wzrost gospodarczy Niemiec wyniesie 0.8% i będzie najniższy od 9 lat. Spadek PKB o 0.2% przewidywany jest we wszystkich 12 krajach strefy euro.

Dlatego, też coraz silniejsze stały się naciski na Europejski Bank Centralny w kierunku obniżenia stóp procentowych.

Decyzja taka została podjęta 5.12.2002r. - Europejski Bank Centralny obniżył stopy o 0.05%.

Ta decyzja EBC stanie się z pewnością bodźcem do ożywienia obrotów w „Eurolandzie”, a pośrednio wpłynie na GPW. Byłoby to zgodne z prognozowaną poprawą na giełdach europejskich, którą pod koniec 2001r. przewidywał francuski bank Societe Generale. Analitycy SG zauważyli zmniejszenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego w Europie z 44% w 1973r. do 27% w 2001r., co wskazuje na pewna poprawę.

Tabele 7. i 8. pokazują jak wyglądały zmiany indeksów giełdowych na świecie i w Polsce na przestrzeni ostatnich lat:

Tab.7. Zmiany światowych indeksów giełdowych w latach 1999-2001

OK.		2001			2000			1999
NAZWA INDEKSU	stopa zwrotu (%)		wartość na koniec roku	stopa zwrotu (%)		wartość na koniec roku	stopa zwrotu (%)		wartość na koniec roku
ATX	6,3		1 140,36	-10,4		1 073,30	7,0		1 197,8
DJIA	-6,3		10 110,22	-6,1		10 786,80	25,2		11 492,1
BUX	-9,2		7 131,13	-11,0		7 849,75	b.d.		8 819,5
BOVESPA	-11,0		13 577,57	-10,7		15 259,00	152,0		17 091,6
FTSE100	-16,2		5 217,40	-10,0		5 739,14	17,0		4 763,5
PX50	-17,5		394,60	-2,3		478,50	24,0		489,7
DAX	-19,8		5 160,10	-7,5		6 433,61	39,0		6 958,1
NASDAQ COMP.	-20,0		1 976,44	-36,8		2 341,70	102,0		3 707,8
CAC-40	-22,0		4 624,58	-0,5		5 926,42	51,0		5 958,3
NIKKEI 225	-23,5		10 542,62	-27,2		13 785,70	37,0		18 934,3
CESI	-36,5		1 052,19	18,2		1 656,66	9,1		1 401,6

źródło: opracowanie na podstawie-www.gpw.com.pl

Można zauważyć, że prawie wszystkie indeksy giełdowe zanotowały swe najniższe wartości w 2001r.; jedynie FTSE 100 wykazał wzrost wartości na koniec roku i osiągnął 5217.40 pkt. W porównaniu z 4763.5 w 1999r. Natomiast stopa zwrotu znacznie spadła w przypadku każdego z indeksów.

Tabela 8. przedstawia zmiany indeksów notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Tab.8.Zmiany indeksów GPW w latach 1999-2001

OK.	2001		2000		1999
NAZWA INDEKSU	stopa zwrotu (%)	wartość na koniec roku	stopa zwrotu (%)	wartość na koniec roku	stopa zwrotu (%)	wartość na koniec roku
MIDWIG	1,6	1 020,49	-9,9	1 004,68	41,4	1 098,7
NIF	-1,3	59,01	-2,1	59,80	-7,6	60,6
WIG	-22,0	13 922,16	-1,3	17 847,55	41,3	18 083,6
WIG20	-33,5	1 208,34	1,5	1 816,19	43,8	1 755,8
WIRR	-35,8	1 763,73	31,8	2 748,62	24,6	2 085,9
TechWIG	-59,5	590,21	45,7	1 456,91	---	1 000,0

źródło: opracowanie na podstawie-www.gpw.com.pl

Także na warszawskiej Giełdzie zauważono spadki zarówno w obrębie wartości indeksów , jak i stopy zwrotu.

W przypadku Giełdy Warszawskiej duże znaczenie miał szczyt w Kopenhadze, na którym ustalono ostateczny termin wejścia Polski do UE. Dlatego tez można było się spodziewać zwyżki notowań . jest to dowód , jak wrażliwym instrumentem rynku stała się giełda papierów wartościowych.

Zamieszczone poniżej wykresy, przedstawiają zmiany indeksów WIG20 i WIRR w okresie poprzedzającym szczyt w Kopenhadze. Zarówno na pierwszym, jak i na drugim z wykresów widać powolny wzrost , począwszy od września 2002.

Wykres.1. Zmiany indeksu WIG20

źródło: www.gpw.com.pl

Wykres.2. Zmiany indeksu WIRR

.

źródło:www.gpw.com.pl

Poniżej zostanie przedstawiona tabela 9, zawierająca dane dla WIG20, w której można zauważyć zarówno wzrost wartości indeksu, jak też wielkości obrotów w dniach bezpośrednio przed wspomnianym szczytem:

Tab.9.Zmiany parametrów indeksu WIG20 dla jednego tygodnia

Lp.	Wyszczególnienie	Tydzień	608	607	606	605	604
				Od	02-12-02	02-11-25	02-11-18	02-11-12	02-11-04
				Do	02-12-06	02-11-29	02-11-22	02-11-15	02-11-08
1	kurs EURO na koniec tygodnia	(PLN)	3,99	3,98	3,94	3,95	3,97
2	indeks na koniec tygodnia	(pkt.)	1 219,66	1 219,00	1 205,36	1 142,02	1 137,94
3	zmiana w ciągu tygodnia (w PLN)	(%)	0,05	1,13	5,55	0,36	- 3,51
4	zmiana w ciągu tygodnia (w EURO)	(%)	- 0,29	0,16	5,74	0,97	- 3,38
5	średnie obroty na sesję	(mln EUR)	44,4	52,4	42,5	38,4	36,9
6	udział ucz. WIG20 w obrotach ogółem	(%)	89,3	91,5	80	89,5	84,6
7	udział małych transakcji (do 1 tys. EURO)	(%)	4,7	4	4,5	4,7	4,9
8	udział średnich transakcji (od 1 do 10 tys. EURO)	(%)	38,7	31,5	34,4	34,9	33,1
9	udział dużych transakcji (powyżej 10 tys. EURO)	(%)	56,5	64,5	61,2	60,7	62,1
10	średnia liczba transakcji na sesję	---	5 987	5 836	5 365	5 023	4 986
11	udział ucz. WIG20 w transakcjach ogółem	(%)	32,4	32,5	38,1	38,1	27,6
12	udział małych transakcji (do 1 tys. EURO)	(%)	48,6	48,2	50	52	55,3
13	udział średnich transakcji (od 1 do 10 tys. EURO)	(%)	43,1	43,1	41,3	39,2	37,7
14	udział dużych transakcji (powyżej 10 tys. EURO)	(%)	8,3	8,7	8,7	8,9	7
15	średnia wartość transakcji	(PLN)	14 747	17 719	15 613	15 141	14 702
16	w EURO	(EUR)	3 705	4 487	3 961	3 824	3 704

źródło:www.gpw.com.pl

1. Aktualna sytuacja Giełdy Papierów Wartościowych na rynku środkowoeuropejskim i jej założenia strategiczne.

Począwszy od 1999r. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie znajduje się w czołówce rynków środkowoeuropejskich. Na warszawskim parkiecie notowana jest największa liczba emitentów, a jej kapitalizacja wynosi tyle co ile razem giełdy praskiej i budapesztańskiej. Ponad 90% obrotu GPW pochodzi z papierów spółek z WIG20, co wskazuje na większą siłę inwestorów finansowych i malejące znaczenie „ drobnych graczy”.

Pozytywnie wygląda też płynność notowanych spółek w porównaniu z innymi giełdami w regionie.- na osiem najbardziej płynnych przypada 66% wartości obrotów giełdy. Cechą charakterystyczną polskiego parkietu jest duży wolumen kontraktów terminowych; już w 2001r. wynosił on 300 tys. Jest to wynik, który plasuje GPW nie tylko na pierwszej pozycji wśród giełd środkowoeuropejskich, ale też umożliwia wyprzedzenie małych rynków krajów rozwiniętych, np. Lizbony i Danii. Pojawiła się również nowa propozycja dla inwestorów - jednostki indeksowe oparte na WIG20; podobny instrument notowany jest do tej pory tylko na rynku belgijskim.

Obecnie udział poszczególnych grup inwestorów przedstawia się zgodnie z tabelą10:

Tab.10.Udział grup inwestorów w obrotach giełdowych

Inwestorzy	Instrumenty fin.	1997	1998	1999	2000	2001	2002*
Zagraniczni	akcje	38	39	34	28	34	36
		kontrakty terminowe	-	-	4	2	2	1
	Krajowi indywidualni	akcje	38	39	44	50	37	31
		kontrakty terminowe	-	-	81	85	83	80
	Krajowi instytucjonalni	akcje	24	22	22	22	29	33
	kontrakty terminowe	-	-	15	13	15	19

źródło: www.kpwig. com.pl

Wśród inwestorów widać wyraźny spadek udziału kapitału zagranicznego do poziomu ponizej30% oraz wzrost udziału inwestorów instytucjonalnych kosztem indywidualnych. Szczególnie wzrosło znaczenie Otwartych Funduszy Emerytalnych; popyt z ich strony wzrósł z 4% w 1999r. do 8% w 2001r.

Aczkolwiek ogólna sytuacja warszawskiego parkietu wydaje się zadowalająca , to można zauważyć pewne symptomy marginalizacji polskiego rynku kapitałowego. Przede wszystkim należy wspomnieć o zbyt wolno rosnącej liczbie spółek na giełdzie oraz malejącej kapitalizacji GPW. Na jej przyszłość niekorzystnie może wpłynąć tez przesunięcie płynności ze spółek o średniej kapitalizacji do spółek z WIG20, co jest wyrazem zmniejszenia obrotów na rynku średnich i małych przedsiębiorstw.

Według niektórych analityków sytuacja jest na tyle dramatyczna, że można już mówić o zamieraniu tego rynku.

Za przyczyny makroekonomiczne można uznać przede wszystkim:

• słabe wyniki emitentów,

• wysokie stopy procentowe, wpływające na niską atrakcyjność inwestycji w papiery wartościowe,

• niską skłonność do oszczędzania

Wśród innych problemów przodują:

• .zbyt wysokie bariery wejścia na rynek dla emitentów,

• ograniczenie kanałów dystrybucji do biur maklerskich,

• niezadowalający poziom wiedzy o rynku kapitałowym.

Pewne działania zostały podjęte w dziedzinie usprawnienia systemu rozliczeń, co zaowocowało wprowadzeniem systemu WARSET. W 2000r. Giełda w Warszawie zaangażowała się kapitałowo w rozwój rynku pozagiełdowego i uruchomiła Rynek Papierów Skarbowych. Oprócz tego przedsięwzięła kroki w zakresie kampanii informacyjnej, które objęły m.in. opracowanie raportu „Strategia dla Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie”.

Jej główne założenia to:

• utrzymanie pozycji największej giełdy regionu Europy Środkowo - Wschodniej

• zajęcie odpowiedniej pozycji w strukturach integrujących się rynków kapitałowych w Europie.

• wspieranie rozwoju efektywnej infrastruktury rynku kapitałowego w Polsce

• utrzymanie dochodowego rozwoju firmy

Zadania strategiczne GPW obejmują 16 inicjatyw strategicznych oraz trzy zadania kompleksowe stanowiące fundamenty realizacji strategii tj. sojusz strategiczny, prywatyzację i restrukturyzację GPW.

Do prawidłowej realizacji inicjatyw strategicznych niezbędna jest współpraca głównych instytucji rynku kapitałowego. Stanowi ona czynnik decydujący o powodzeniu przedsięwzięć, zwłaszcza tych, których realizacja zależy nie tylko od działań podejmowanych przez GPW. Giełda liczy w tym zakresie na konstruktywne współdziałanie instytucji środowiskowych oraz struktur parlamentarnych i instytucji rządowych.

Inicjatywy strategiczne zostały pogrupowane w trzy kategorie, które dotyczą budowania podaży, zwiększania popytu, wzmocnienia infrastruktury.

BUDOWANIE PODAŻY

• promowanie i aktywny marketing ofert publicznych (pierwotnych i wtórnych).

• uproszczenie wymagań i procesu emisji.

• zapewnienie większego udziału akcji w wolnym obrocie.

• przyciągnięcie zagranicznych firm na GPW.

ZWIĘKSZANIE POPYTU

• analiza możliwości poszerzenia dostępu inwestorów indywidualnych do giełdy poprzez banki.

• poszerzenie kręgu podmiotów mających dostęp do GPW (wzajemne członkostwo i zdalny dostęp dla podmiotów zagranicznych)

• promowanie obrotu akcjami z wykorzystaniem Internetu.

• aktywny udział w tworzeniu regulacji prawnych sprzyjających rozwojowi rynku kapitałowego w Polsce

• przegląd struktury opłat GPW i współpraca z KDPW w zakresie polityki opłat.

• przegląd oferty produktowej GPW i ulepszenie procesu rozwoju produktów.

WZMOCNIENIE INFRASTRUKTURY

• egzekwowanie procedur przejrzystości i integralności rynku kapitałowego, w tym wdrażanie inicjatyw związanych z ładem korporacyjnym"Corpporate Governance"

• zacieśnienie współpracy z KDPW

• zintegrowanie CeTO w ramach grupy kapitałowej GPW

• pełne wykorzystanie systemu WARSET.

• szersze wykorzystanie dystrybucji informacji jako źródła przychodów.

• zbadanie zasadności udostępnienia usług "back-office" dla domów maklerskich.

Realizując wymienione zadania, GPW przygotowała także pakiet informacyjny o rynku kapitałowym oraz stworzyła portal internetowy.

Jednym z bodźców dla dalszego rozwoju giełdy może stać się propozycja Zarządu Giełdy skierowana do Ministerstwa Finansów , dotycząca prz3edłużenia o rok zwolnienia podatkowego od zysków osiąganych na giełdzie.

W celu przyciągnięcia inwestorów przewiduje się wprowadzenie nowych instrumentów , mianowicie opcji, certfikatów i tzw. Exchange Traded Funds.

Prowadzone są też prace nad dopuszczeniem do obrotu kwitów depozytowych na akcje zagranicznych spółek. Bazując na wypowiedzi Prezesa GPW, Wiesława Rozłuckiego można powiedzieć, że jednym z założeń na przyszłość jest rozpoczęcie współpracy z Euronextem( umowę o wzajemnym członkostwie została już podpisana). Dzięki niej polskie biura maklerskie będą miały dostęp do infrastruktury Euronextu, a jego członkowie będą mogli korzystać z WARSETu. Kolejną z planowanych zmian ma być wydłużenie sesji do 17.30.

Spośród postulatów , jakie należałoby wysunąć pod adresem instytucji rządowych, Ministerstwa Skarbu Państwa, Ministerstwa Finansów, NBP i RPP znajdują się:

1. dalsza obniżka stóp procentowych ,

2. „ przyjazna” polityka podatkowa( byłyby to zachęty podatkowe, związane z oszczędzaniem na rynku kapitałowym),

3. złagodzenie wymogów dla emisji publicznych,

4. skuteczny nadzór i egzekucja prawa,

5. rozszerzenie kanałów dystrybucji o banki i umożliwienie składania zleceń za ich pośrednictwem oraz wykorzystanie w tym celu Internetu,

6. uruchomienie rynku obligacji korporacyjnych i gminnych.

Zarząd Giełdy sformułował trzy podstawowe zasady , na których chce oprzeć strategię rozwoju GPW:

• sojusz międzynarodowy,

• prywatyzacja GPW,

• restrukturyzacja GPW

Rozpatrując pierwszą z nich należy zauważyć, że obserwowane tendencje międzynarodowe wyraźnie wskazują na rozwój procesów konsolidacji, koncentracji i integracji na światowym rynku giełdowym.

Zajęcie przez GPW odpowiedniej pozycji w strukturze międzynarodowych sojuszy i aliansów jest zadaniem o fundamentalnym znaczeniu. Udane wdrożenie systemu WARSET - platformy technologicznej jednolitej z tą, którą wykorzystuje Euronext potencjalnie może zbliżać GPW do współpracy z tym partnerem. Należy jednak pamiętać, że obecnie zdecydowanie słabnie wpływ rozwiązań technologicznych wykorzystywanych na różnych giełdach na decyzje o charakterze biznesowym. Wynika to ze wzrostu znaczenia i powszechności stosowania technik umożliwiających komunikowanie się ze sobą odmiennych systemów informatycznych.

Czynnikiem o decydującym znaczeniu dla wyboru partnera strategicznego GPW będzie to, w jakim zakresie sojusz z partnerem zagranicznym wzmocni polski rynek kapitałowy mający w perspektywie wejścia do Unii Europejskiej. GPW jest otwarta na rozmowy z różnymi potencjalnymi partnerami strategicznymi oraz na możliwe opcje sojuszy w ramach integrującej się Europy.

Drugie z założeń mówi o prywatyzacji Giełdy Papierów Wartościowych,
instytucji, która od momentu swojego powstania była bardzo silnie powiązana z procesami transformacji i prywatyzacji polskiej gospodarki. Można powiedzieć, że została utworzona dla umożliwienia i wspierania transformacji systemowej. Giełda powstała od początku w rynkowej strukturze, tj. jako spółka akcyjna. Dzięki temu nie występują ograniczenia i utrudnienia formalno-regulacyjne dla dalszych przekształceń własnościowych.

W związku z tym nie występuje konieczność demutualizacji tzn. przekształcenia struktury udziałowej typu spółdzielczego w strukturę kapitałową.
Prywatyzacja GPW oznacza stworzenie płaszczyzny dla kapitałowego zaangażowania się instytucji polskiego rynku kapitałowego, które mają wpływ na funkcjonowanie i rozwój GPW. Prywatyzacja Giełdy jest także czynnikiem ułatwiającym współpracę z zagranicznym partnerem strategicznym i wpływającym na praktyczną realizację sojuszu strategicznego.

Prywatyzacja GPW powinna sprzyjać rozwojowi krajowego rynku kapitałowego, wymogom przyszłej konkurencji na rynku Unii Europejskiej oraz właściwemu funkcjonowaniu Giełdy w strukturach europejskich.

Określenie szczegółowej koncepcji, zasad oraz harmonogramu prywatyzacji GPW należy do kompetencji większościowego właściciela tj. Skarbu Państwa. Według Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkowa, aby zrealizować ten cel konieczne jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

1. jakiego rynku kapitałowego potrzebuje polska gospodarka, zwłaszcza sektor średnich i małych przedsiębiorstw,

2. w jaki sposób polityka publiczna ma przezwyciężać ograniczenia rozwoju rynku kapitałowego,

3. w jakim kierunku maja ewoluować regulacje polskiego rynku kapitałowego,

4. jak obniżyć koszty transakcyjne i zwiększyć efektywność funkcjonowania KDPW i GPW,

5. czy giełda może wchodzić w miedzynarodowe sojusze i platformy operacyjno-rozliczeniowe bez aliansu kapitałowego,

6. jak wykorzystać dotychczasową pozycje GPW w celu tworzenia jednolitego rynku w Europie Środkowowschodniej.

Jak widać część pytań, które zawarte były w raporcie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową zyskała już swoje odpowiedzi, a nawet weszła w życie. Jednakże przed GPW stoi wciąż problem prywatyzacji oraz restrukturyzacji.
Wewnętrzna restrukturyzacja GPW stanowi istotny czynnik realizacji Strategii Giełdy. Główny kierunek zmian organizacyjnych wyznaczony jest przez potrzeby rynku. Celem strategicznym jest odejście od modelu "non profit" i przekształcenie struktury organizacyjnnym partnerem strategicznym, restrukturyzacja i prywatyzacja zostaną ukończone do 2004.

.
Realizacja strategii GPW powinna doprowadzić do:

• Dostosowania usług w zakresie organizacji obrotu, oferty produktowej oraz systemu upowszechniania informacji do rosnących wymagań i potrzeb uczestników rynku kapitałowego.

• Wzmocnienia pozycji Giełdy w regionie Europy Środkowo - Wschodniej i zapewnienia jej przewodnictwa w zmianach dokonujących się na tym rynku.

• Właściwego umiejscowienia GPW w integrujących się paneuropejskich strukturach giełdowych.

4.4 Współpraca instytucji polskiego rynku kapitałowego z organizacjami międzynarodowymi.

Nawiązując do ostatniego punktu strategii trzeba wspomnieć o zawartych przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd porozumieniach międzynarodowych, które będą wpływać na pozycję GPW.

Należą do nich:

• Porozumienia o współpracy i wymianie informacji - Memorandum of Understanding (MoU)

Zgodnie z Ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 roku Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi Komisja Papierów Wartościowych i Giełd ma możliwość zawierania porozumień o współpracy i wymianie informacji (tzw. Memoranda of Understanding - MoU) z organami sprawującymi nadzór nad rynkami finansowymi w innych krajach.

Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO) przyjęła standard, w oparciu o który kraje członkowskie zobowiązują się do wzajemnej współpracy i pomocy przy wymianie informacji służących nadzorowi nad rynkiem.
Urząd Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w oparciu o zalecenia IOSCO opracował projekt umowy, jaka byłaby zawierana z jej odpowiednikami, który został zaakceptowany przez Prezesa Rady Ministrów.

Do chwili obecnej Komisja podpisała 15 porozumień o współpracy i wymianie informacji.

Celem zawartych porozumień jest stworzenie podstaw do wzajemnej wymiany informacji oraz zacieśnianie współpracy, niezbędnej w warunkach globalizacji rynków finansowych. Umowy te pomogą zwiększyć bezpieczeństwo inwestowania na polskim rynku kapitałowym poprzez ułatwiony dostęp do informacji dotyczących zagranicznych podmiotów działających w Polsce.

   Komisja Papierów Wartościowych i Giełd jest także członkiem Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (International Organization of Securities Commissions - IOSCO) .Została ona założona w 1983 roku. Do głównych celów IOSCO należy:

• współpraca w zakresie ustanawiania wspólnych standardów regulacyjnych mających na celu wspieranie uczciwego i sprawnego funkcjonowania rynków finansowych,

• wzajemna wymiana doświadczeń i informacji w celu udoskonalenia funkcjonowania krajowych rynków papierów wartościowych,

• sprawowanie nadzoru nad międzynarodowymi transakcjami finansowymi,

• zapewnianie wzajemnej pomocy w zakresie integracji rynków papierów wartościowych poprzez rygorystyczne przestrzeganie standardów i przeciwdziałanie przestępstwom finansowym

Komisja Papierów Wartosciowych jako członek IOSCO wzięła udział w tworzeniu wielu aktów regulujących rynek papierów wartościowych, m.in. jest to:

„Uchwała dotycząca stosowania standardów IASC w celu ułatwienia międzynarodowego oferowania i trans-granicznego notowania papierów wartościowych „

Niniejsza uchwała została zatwierdzona przez Komitet Prezydencki IOSCO; stanowi ona, że „w celu zareagowania na znaczący wzrost trans-granicznego przepływu kapitału, IOSCO dąży do ułatwień przy oferowaniu i notowaniu papierów wartościowych w wymiarze trans-granicznym.” IOSCO uważa, iż oferowanie i notowanie papierów wartościowych w wymiarze trans-granicznym byłoby łatwiejsze dzięki stosowaniu przez przyszłych emitentów o charakterze międzynarodowym, wysokiej jakości międzynarodowo uznawanych standardów rachunkowości. Dlatego też IOSCO współpracuje z Komitetem Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Committee - IASC) w dążeniu do opracowania możliwie pełnego zestawu standardów rachunkowości w ramach programu działań obejmującego podstawowe standardy IASC. IOSCO dokonała oceny 30 standardów IASC, mając na względzie ich przydatność przy trans-granicznym oferowaniu i notowaniu papierów wartościowych. W swoim sprawozdaniu IOSCO określiła istotne, wymagające uregulowania kwestie, dotyczące standardów IASC 2000. Sprawozdanie obejmuje analizę tych zagadnień oraz określa dodatkowe zasady, których zastosowanie może być wymagane w ramach konkretnej jurysdykcji.

Zaleca też wprowadzenie uregulowań w sporządzaniu sprawozdań finansowych dla potrzeb oferowania i notowania papierów wartościowych w wymiarze trans-granicznym - jak to zostało dodatkowo określone w sposób opisany poniżej ("dodatkowe zasady") - tam, gdzie jest to niezbędne i wymaga uregulowania istotnych kwestii na szczeblu krajowym lub regionalnym¹.

Dodatkowe zasady to:

• uzgadnianie: wymóg uzgodnienia pewnych pozycji w celu ukazania skutków zastosowania innej metody rachunkowej w porównaniu z metodą zastosowaną zgodnie ze standardami IASC;

• ujawnianie informacji: wymóg dodatkowego ujawniania informacji, albo w sprawozdaniach finansowych, albo w odnośnikach; oraz

• interpretacja: opis wykorzystania konkretnej alternatywy przewidzianej w danym standardzie IASC, lub konkretna interpretacja w przypadkach, kiedy standard IASC jest niejasny lub nie obejmuje danego zagadnienia.

Ponadto - jako część konkretnych wymogów o charakterze krajowym lub regionalnym - mogą być przewidziane odstępstwa od poszczególnych aspektów danego standardu IASC - bez wymogu, aby rezultat zastosowanej metody rachunkowej był uzgodniony z rezultatem zastosowania metody IASC. Stosowanie odstępstw powinno ograniczać się do okoliczności wyjątkowych, takich jak kwestie określane przez regulacje wewnętrzne - w sytuacji, gdy konkretny standard IASC jest sprzeczny z regulacjami wewnętrznymi lub regionalnymi.

Zidentyfikowane problemy oraz oczekiwane dodatkowe zasady zostały opisane w Sprawozdaniu Kwalifikacyjnym (Assessment Report)

IOSCO zauważa, że ramy standardów rachunkowości takich jak standardy IASC muszą nadal ewoluować w celu odniesienia się do już istniejących oraz nowo powstałych kwestii. Rekomendacja IOSCO zakłada, że IOSCO będzie nadal zaangażowana w struktury oraz prace IASC, oraz że IASC będzie kontynuowała prace nad rozwojem ram standardów rachunkowości. IOSCO usilnie namawia IASC, aby w swoim przyszłym programie pracy zajęła się problemami zidentyfikowanymi w Sprawozdaniu Kwalifikacyjnym, a zwłaszcza przyszłymi projektami.

IOSCO oczekuje, że do końca roku 2001 przeprowadzi ankietę wśród swoich członków w celu określenia zakresu, w jakim podjęli oni kroki pozwalające przyszłym emitentom o charakterze międzynarodowym na wykorzystanie standardów IASC 2000 - przy zastosowaniu dodatkowych zasad opisanych powyżej. Jednocześnie IOSCO zamierza kontynuować współpracę z IASC, i określi zakres, w jakim istotne, wymagające uregulowania kwestie IOSCO, w tym propozycje przyszłych przedsięwzięć - zostały odpowiednio potraktowane.

W ramach współpracy międzynarodowej z instytucjami i organizacjami międzynarodowymi KPWIG zaangażowała się w tworzenie Grupy Konsultacyjnej Instytucji Nadzorujących i Regulujących Rynki Kapitałowe Państw Kandydujących do Unii Europejskiej (Capital Market Regulatory and Supervisory Consultative Group)

Na początku 2001 roku Komisja Papierów Wartościowych i Giełd wystąpiła z inicjatywą połączenia wysiłków instytucji nadzorujących rynki kapitałowe z państw, które rozpoczęły negocjacje o członkostwo w Unii Europejskiej i utworzenia Grupy Konsultacyjnej, której działalność skupiałaby się na wymianie doświadczeń oraz wzajemnej pomocy w dążeniach do wejścia do UE.

Inicjatywa ta spotkała się z dużym zainteresowaniem w wyniku, którego w dniu 30 maja 2001 roku w Warszawie odbyło się pierwsze spotkanie w/w instytucji nadzorczych. Podczas posiedzenia podjęto uchwałę o powołaniu Grupy Konsultacyjnej Instytucji Nadzorujących i Regulujących Rynki Kapitałowe Państw Kandydujących do Unii Europejskiej (Capital Market Regulatory and Supervisory Consultative Group) i wstępnie określono zasady dalszej współpracy pomiędzy członkami.

W skład grupy wchodzą instytucje nadzorujące rynki kapitałowe w następujących krajach: Bułgarii, Republice Czeskiej, Cyprze, Estonii, Litwie, Łotwie, Malcie, Polsce, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Węgrzech.

Do głównych celów Grupy należą:

• wymiana doświadczeń dotyczących implementacji regulacji i dyrektyw UE,

• ustanowienie forum konsultacyjnego do spraw pełnej harmonizacji ustawodawstwa państw kandydujących z regulacjami i standardami UE,

• dostęp do prac regulacyjnych w ramach UE.

Pracami Grupy kieruje Jacek Socha - Przewodniczący KPWiG.

Ważnym elementem działań Grupy jest współpraca z Komitetem Europejskich Instytucji Nadzoru (Committee of European Securities Regulators - CESR), skupiającym instytucje nadzorujące rynki kapitałowe z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego, który przygotowuje propozycje regulacji dla Komitetu Papierów Wartościowych (Securities Committee) składającego się z wysokiej rangi urzędników państw członkowskich UE

Komitet Europejskich Regulatorów Rynku Kapitałowego (Committee of European Securities Regulators - CESR), został powołany zgodnie z decyzją Komisji Europejskiej (2001/1501/EC) z dnia 6 czerwca 2001r. w wyniku przyjęcia przez Radę tzw. Raportu Grupy Mędrców, której przewodniczył Alexandre Lamfalussy. Komitet przejął cały dorobek Forum Europejskich Komisji Papierów Wartościowych (FESCO) i kontynuuje prace nad wszystkimi rozpoczętymi przez członków FESCO projektami.

W jego skład wchodzą instytucje nadzorujące rynki kapitałowe państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (państwa nie należące do UE bez prawa głosu) oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej.

Do zadań CESR należy:

• usprawnienie współpracy pomiędzy instytucjami nadzorującymi i regulującymi rynki papierów wartościowych,

• działanie jako grupa doradcza Komisji Europejskiej oraz przygotowywanie projektów regulacji dotyczących papierów wartościowych,

• prowadzenie działań zmierzających do konsekwentnego i sprawnego wdrażania przez państwa członkowskie nowych regulacji i przepisów.

Podczas pierwszego posiedzenia CESR, które odbyło się 11 września 2001 roku w Paryżu, Przewodniczącym CESR na dwuletnią kadencję został wybrany Pan Arthur Docters van Leeuwen - Przewodniczący Securities Board of the Netherlands. aną zgodnie ze standardami IASC.

Giełda Papierów Wartościowych jest icicle powiązana z Federation of European Securities Exchanges oraz World Federation of Exchanges.

Nawiązując do wymogów międzynarodowych GPW wprowadziła nowe zasady ładu korporacyjnego dla spółek giełdowych. Zaproponowane rozwiązania przewidują obowiązek przekazywania przez emitentów informacji dotyczących przestrzegania w spółce zasad ładu korporacyjnego, która to deklaracja będzie podlegała aktualizacji.

Przyjęte rozwiązania oparte są na powszechnie stosowanej na innych rynkach zasadzie "stosuj lub wyjaśnij" (ang. comply or explain), w myśl której emitenci zobowiązani są do złożenia publicznej deklaracji o stosowaniu lub niestosowaniu wskazanych przez emitenta zasad ładu korporacyjnego.

W przypadku gdy emitent nie zadeklaruje, że w spółce przestrzegane są wszystkie zasady, jest on zobowiązany do wyjaśnienia, które zasady nie są stosowane i podania przyczyn tego stanu rzeczy. Spółki mają ponadto obowiązek bezzwłocznego informowania o zmianach w zakresie stosowania zasad ładu korporacyjnego.

Emitent powinien również bezzwłocznie opublikować informację w przypadku gdy w spółce nastąpiło zdarzenie sprzeczne z zasadą, której przestrzeganie zadeklarował. Należy podkreślić, że w przekazanej w takim przypadku na rynek informacji spółka musi określić przyczyny naruszenia zasady. W przypadku gdy emitent nie zadeklarował gotowości przestrzegania zasad ładu korporacyjnego, wówczas nie ma obowiązku informowania o zdarzeniach, które te zasady naruszają.

Organem powołanym do rozstrzygania w kwestiach spornych dotyczących przestrzegania obowiązku informacyjnego wynikającego z deklaracji o stosowaniu zasad ładu korporacyjnego będzie Sąd Rynku Kapitałowego. Każdy zainteresowany podmiot będzie miał prawo do zwrócenia się do tego Sądu z wnioskiem o zbadanie, czy doszło do naruszenia przez emitenta obowiązku informacyjnego.

W przypadku stwierdzenia, że emitent naruszył obowiązek informacyjny, Sąd Rynku Kapitałowego będzie mógł nałożyć na spółkę karę upomnienia. Kary pieniężne w postępowaniu przed Sądem w tych sprawach nie są przewidziane. Należy podkreślić, że jeżeli spółka poinformuje, że naruszyła zasady ładu korporacyjnego, które wcześniej zadeklarowała i przekaże właściwe wyjaśnienie, wówczas samo naruszenie nie stanowi podstawy do upomnienia. Upomnienie dotyczy wyłącznie faktu niepoinformowania o naruszeniu zasad, które wcześniej zobowiązano się przestrzegać.

Zaproponowane rozwiązania regulaminowe wejdą w życie niezwłocznie po zatwierdzeniu ich przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, natomiast regulacje dotyczące Sądu Rynku Kapitałowego obowiązywać zaczną po jego utworzeniu, nie wcześniej jednak niż od 1 stycznia 2003 roku.

Zasady "Dobre praktyki w spółkach publicznych w 2002 roku" zostały opracowane przez Komitet Dobrych Praktyk i przekazane Giełdzie jako depozytariuszowi w sierpniu 2002r.

Spółki będą miały obowiązek dołączania do wniosku o dopuszczenie papierów wartościowych do obrotu giełdowego oświadczenia o stosowaniu w spółce wszystkich bądź wybranych (lub niestosowaniu) zasad ładu korporacyjnego. Spółki notowane już na Giełdzie są zobowiązane do złożenia stosownych oświadczeń do 31 grudnia 2002r. Powyższe zasady wejdą w życie wraz ze wskazanymi powyżej zmianami w Regulaminie giełdy

Podstawę do utworzenia Sądu Rynku Kapitałowego stanowi uchwała Walnego Zgromadzenia Giełdy Papierów Wartościowych z dnia 27 czerwca 2002r. wprowadzająca zmiany w statucie spółki. Zmiany te przewidują możliwość ustanowienia przez instytucje rynku kapitałowego wspólnego sądu polubownego.

Aktualnie toczą się prace nad powołaniem tego sądu, który funkcjonował będzie pod nazwą Sąd Rynku Kapitałowego. Przewiduje się, że jego powołanie nastąpi do końca 2002 roku. Początkowo Sąd Rynku Kapitałowego będzie funkcjonował w obrębie grupy Giełdy i CeTO, a docelowo ma stanowić wspólną instytucję dla jak największej liczby instytucji rynku kapitałowego.

Sąd będzie działał na podstawie uchwalonego przez instytucje go powołujące Regulaminu, a sędziowie będą reprezentantami szeroko rozumianego środowiska związanego z funkcjonowaniem rynku kapitałowego.

Sąd Rynku Kapitałowego ma kontynuować działalność istniejącego dotychczas przy Giełdzie Sądu Giełdowego m.in. w zakresie orzekania o naruszeniu przepisów obowiązujących na Giełdzie. Do właściwości tego Sądu będą należały również sprawy z zakresu zasad ładu korporacyjnego. Sąd będzie mógł rozpoznawać wnioski zainteresowanych podmiotów o stwierdzenie naruszenia obowiązku informacyjnego w zakresie zadeklarowanych przez emitentów giełdowych zasad ładu korporacyjnego. Warunkiem rozpoznania takiego wniosku będzie uiszczenie przez wnioskodawcę stosownej opłaty. Jeżeli taki fakt naruszenia zostanie udowodniony Sąd Rynku Kapitałowego będzie mógł nałożyć karę upomnienia.

Na podstawie Statutu Giełdy Sąd Rynku Kapitałowego z chwilą swojego ukonstytuowania przejmie kompetencje i sprawy prowadzone przez dotychczas istniejący Sąd Giełdowy.

Zakończenie

W pracy starano się położyć nacisk na możliwości rozwoju. Giełdy Papierów Wartościowych. Szczególnie teraz w dobie kończących się rozmów pomiędzy państwami Unii Europejskiej a Rzeczpospolitą Polską- krajem pretendującym do wejścia do struktur europejskich, jest to szczególnie ważne. Jak próbowano dowieść w tej pracy , rynek papierów wartościowych ma długą tradycję w Europie, nie wyłączając też ziem polskich. Pomimo zaszłości historycznych, które przeszkodziły w jego szybkim rozwoju, wydaje się , że ma on szanse dalszego rozwoju i podniesienia swego znaczenia na arenie międzynarodowej.

Realizacja założonych celów będzie wymagała przede wszystkim prywatyzacji giełdy. Towarzyszyć temu powinna promocja rynku kapitałowego prowadzona przez rząd, a polegająca na częstszym prywatyzowaniu przedsiębiorstw poprzez giełdę. Podniosłoby to jej kapitalizację i zapobiegłoby dalszej marginalizacji znaczenia Giełdy Papierów Wartościowych.

Pomocne byłoby też zaangażowanie się giełdy w jeden z sojuszy giełd europejskich, np. EURONEXT.

Konieczne jest również ujednolicenie ustawodawstwa regulującego rynek kapitałowy z aktami prawnymi Unii Europejskiej oraz uproszczenie procedur wejścia spółek na giełdę. Szansą dla GPW stała się jej specjalizacja , w kierunku rzadko notowanych w Europie Środkowej, papierów wartościowych.

Realizacja tych postulatów może doprowadzić do znacznego podniesienia prestiżu giełdy warszawskiej i zapewnienia jej wysokiej pozycji wśród giełd europejskich.. Jest to kwestia najbliższej przyszłości.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie , aczkolwiek wciąż pozostaje w tyle za najważniejszymi giełdami świata, ma jednak wyraźne szanse na satysfakcjonujący rozwój

Spis tabel:

1. Dopuszczalna amplituda wahań kursów w systemie notowań ciągłych, s. 35;

2. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z dwoma fixingami, s. 36;

3. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z jednym fixingiem, s. 37;

4. Zmiany w realnym PKB według prognoz OECD, s. 54;

5. Zmiany w poziomie inflacji, s. 55;

6. Zmiany w poziomie bezrobocia, s. 56;

7. Zmiany indeksów giełd światowych od 1999 do 2001, s. 58;

8. Zmiany indeksów GPW w Warszawie od 1999 do 2001, s. 59;

9. Statystyka obrotów giełdowych, s. 61;

10. Udział inwestorów w obrocie giełdowym, s. 62.

Spis wykresów:

1. Zmiany indeksu WIG20, s. 60;

2. Zmiany indeksu WIRR, s. 60.

Spis schematów:

1. Struktura Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, s. 12;

2. Struktura Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, s. 19`

Bibliografia:

Pozycje książkowe:

1.B.Baryłko, J. Mikoś , Giełda krok po kroku: poradnik inwestora giełdowego, Poltext, Warszawa ,1994;

2.B. Belletante, Giełda , jej funkcjonowanie i rola w zyciu gospodarczym, PWN, Warszawa,1996;

3.W. Bień , Rynek papierów wartościowych, Diffin, Warszawa ,1998;

4.M. Brett, Świat finansów, Biblioteka Bankowca i Menedżera, Warszawa, 1993;

5.J. Cybulski, Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, TITI, Gdańsk, 2002;

6.M. Czekała, Analiza fundamentalna i techniczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław, 1998;

7.J. Czekaj, Kursy akcji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w świetle współczesnej teorii rynku kapitałowego, Akademia Ekonomiczna, Karków, 1994

8..R. Czerniawski, Giełdy, Wydawnictwo Bielsko- Biała 1992;

9..R. Diedrigkeit, Rynek pieniądza i papierów wartościowych, Warszawa 1993;

10.J. Duraj , Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997;

11.M. Dusza, Rynek kapitałowy w Polsce, Biblioteka Bankowca i Menedzera, Warszawa, 1999;

12.D. Ford, Opcje giełdowe, Wydawnictwo K.E. Liber, Warszawa, 1997;

13.R. Jurga , M. Michalski , Papiery wartościowe w obrocie masowym, Warszawa 1997;

14.Z. Komar, Sztuka inwestowania, PRET S.A., Warszawa, 1994;

15.T. Komosa ,Papiery wartościowe, PPH 1995 nr 4, opracowanie monograficzne PPH;

16.K. Kruczalak, Problematyka papierów wartościowych, LEX- Wydawnictwa Prawnicze, Gdańsk, 1994;

17.J. Mojak(red.), Prawo papierów wartościowych, wprowadzenie, zbiór przepisów, Wydawnictwa Prawnicze, Lublin, 1998;

18.J. J. Murphy, Analiza techniczna, WIG PRESS, Warszawa, 1995;

19.J. Socha , Zrozumieć giełdę, centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu „Olympus”, Warszawa, 1993;

20.A. Sopoćko, Giełda papierów wartościowych, AWiM MEDIA BANK, Warszawa, 1994;

21.W. Siuda , Obrót papierami wartościowymi, Przegląd Podatkowy 1992 nr 7;

22.A. Szymanowska , Akcje, Wydawnictwo zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa, 2000;

Czasopisma:

1.EURONEXT- pierwszy zintegrowany rynek międzynarodowy, Parkiet z 22.10.2002;

2.M. Gesing, Rynek spodziewa się ciecia stóp procentowych, Puls Biznesu z 5.12.2002;

3.. Jest ożywienie, czy go nie ma, Parkiet z 22.10.2002;

4..A. Podgórski, Decyzja w rękach państwa, Nasz Rynek Kapitałowy nr8/2001;

5..Potrzebna strategia, Nasz Rynek Kapitałowy nr8/2001;

6.. Prognozy zmian gospodarczych na rok 2002, Parkiet z 5.11.2001;

7..H. Salik, Jest źle, ale będzie lepiej, Gazeta Finansowa1-7.12.2001;

8..J. Szomburg, Przyszłość polskiego rynku kapitałowego i GPW w świetle potrzeb gospodarczych i wyzwań technologicznych, Nasz Rynek Kapitałowy nr8/2001;

9.Warset -nowy system giełdowy, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa, 2001;

10. P. Wojciechowski, Najpierw pytania o rynek, Nasz Rynek Kapitałowy nr8/2001;

11.Zlecenia giełdowe, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa, 2001.

Akty prawne:

1.Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, Dz. Ust. 1994 nr 58, poz. 239 z późniejszymi zmianami;

2.Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, Przegląd Prawa Giełdowego 1994 nr 7;

3.Statut Spółki Akcyjnej „ Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie”, uchwała WZA z 30.05.1994;

4.Zasady Etyki Zawodowej Maklerów Papierów Wartościowych, uchwała VI Nadzwyczajnego Zjazdu Maklerów I Doradców z v24.09.1994 oraz rady Maklerów i Doradców.

Strony internetowe:

1.www.gpw.com.pl;

2.www.kpwig.com.pl;

3.www.parkiet.com.pl

Spis tabel:

11. Dopuszczalna amplituda wahań kursów w systemie notowań ciągłych, s. 35;

12. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z dwoma fixingami, s. 36;

13. Amplituda wahań zmian kursów w notowaniach z jednym fixingiem, s. 37;

14. Zmiany w realnym PKB według prognoz OECD, s. 54;

15. Zmiany w poziomie inflacji, s. 55;

16. Zmiany w poziomie bezrobocia, s. 56;

17. Zmiany indeksów giełd światowych od 1999 do 2001, s. 58;

18. Zmiany indeksów GPW w Warszawie od 1999 do 2001, s. 59;

19. Statystyka obrotów giełdowych, s. 61;

20. Udział inwestorów w obrocie giełdowym, s. 62.

Spis wykresów:

3. Zmiany indeksu WIG20, s. 60;

4. Zmiany indeksu WIRR, s. 60.

Spis schematów:

3. Struktura Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, s. 12;

4. Struktura Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, s. 19`

R. Czerniawski, Giełdy, Wydawnictwo LEX, Bielsko-Biała, 1992,s.15

ibidem,s.19

Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi, ustawa z 22.03.1991,Dz.Ust z 1994 nr 58, poz 239 z późniejszymi zmianami

J. Mojak (red), Prawo papierów wartościowych- wprowadzenie, zbiór przepisów, Lublin 2001

Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi, s.43

ustawa z 22.03.1991,Dz.Ust z 1994 nr 58 ,poz 239 z późniejszymi zmianami, art. 54§3

ibidem, art.58

A. Sopoćko, Giełda papierów wartościowych, AWiM MEDIA-BANK, Warszawa,1994,s.29

Regulamin GPW w Warszawie, Przegląd Prawa Giełdowego 1994 nr 7, tekst jednolity z uwzględnieniem zmian uchwalonych przez Rade Giełdy w dniu 10.08.1994 zatwierdzonych w dniu 16.09.1994 i Komisję Papierów Wartościowych w dniu 24.01.1995.

J. Mojak (red), Prawo papierów wartościowych-wprowadzenie, zbiór przepisów, Lublin, 2001, s.77

ibidem,s.79

Regulamin Giełdy Papierów Wartościowych

Zasady Etyki Zawodowej Maklerów i Doradców Papierów Wartościowych, uchwała VI Nadzwyczajnego Zjazdu Maklerów i Doradców z dnia 24.09.1994 oraz rady Maklerów i Doradców

Giełda Papierów Wartościowych , WARSET-NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Warszawa, 2001,s. 12

K. Kruczalak, Problematyka prawna papierów wartościowych, Lex- Wydawnictwa Prawnicze, Gdańsk, 1994, s.58

T. Komosa, Papiery wartościowe, PPH 1994 nr 4,s.15

ibidem,s.19

D. Ford,Opcje giełd

J. Duraj, Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym, PWE, Warszawa 1997,str.219

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, WARSET-NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Warszawa ,2001, s.15

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, ZLECENIA GIEŁDOWE, Warszawa ,2001, s.4

ibidem, s.7

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, WARSET- NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Waerszawa,2001, s.17

ibidem, s.21

J. P. Socha, Zrozumieć giełdę, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu ”OLYMPUS”, Warszawa,1993, s.165

ibidem, s.174

M. Brett, Świat finansów, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa, 1993, s. 94

Giełda Papierów Wartościowych, WARSET- NOWY SYSTEM GIEŁDOWY, Warszawa,2001, s.17

ibidem, s. 18

J.Czekaj, Kursy akcji notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w świetle teorii rynku kapitałowego, Akademia Ekonomiczna, Kraków, 1994, s. 125.

ibidem,s.20

J.J. Murphy, Analiza techniczna, WIG PRESS, Warszawa, 1995, s.26

M. Dusza, Rynek kapitałowy w Polsce, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa,1999, s. 125

M. Czekała, Analiza fundamentalna i techniczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław, 1998,str.123

ibidem, s.145

B. Baryłko, J. Mikos, Giełda-krok po kroku, POLTEXT, Warszawa 1994,str.45

J.J. Murphy, Analiza techniczna, WIG PRESS, Warszawa,1995, s.139

B. Belletante, Giełda , jej funkcjonowanie i rola w życiu gospodarczym, PWN, Warszawa, 1996, s.258

Z. Komar, Sztuka inwestowania, PRET S.A., Warszawa,1994, s.45

dane na podstawie www.parkiet.com.pl

W., Januszkiwicz (red), Giełdy w gospodarce światowej, PWE, Warszawa, 1991,s. 103-105

J.Cybulski, Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, TITI, Gdańsk, 2002,s.158

Prognozy zmian gospodarczych na rok 2002, Parkiet z 5.11.2001

Euronext- pierwszy zintegrowany rynek międzynarodowy, Parkiet z 22.10.2002

M. Gesing, Rynek spodziewa się cięcia stóp procentowych, Puls Biznesu z 5.12.2002

J. Szomburg, Przyszłość polskiego rynku kapitałowego i GPW w świetle potrzeb gospodarki i wyzwań technologicznych, Nasz Rynek Kapitałowy nr 8, Kraków,2001

P. Wojciechowski, Najpierw pytania o rynek, Nasz Rynek Kapitałowy nr 8, Kraków, 2001

P. Wojciechowski, Potrzebna strategia, Nasz Rynek Kapitałowy nr 8, Kraków, 2001

www.gpw.com.pl, Strategia dla Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

Jest ożywienie, czy go nie ma, Parkiet z 22.10.2002

A. Podgórski, Decyzja w rękach państwa, Nasz Rynek Kapitałowy nr 8, Kraków , 2001

J. Szomburg, Przyszłość polskiego rynku kapitałowego i GPW- w świetle potrzeb gospodarki i wyzwań technologicznych, nasz Rynek kapitałowy nr 8 , Kraków ,2001

www.gpw.com.pl, Strategia dla Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie

L. Oręziak, Rynek finansowy w UE, TWIGGER, Warszawa, 1999,s. 148

www.kpwig.com.pl

www.kpwig.pl

Warszawska Giełda Papierów Wartościowych -teraźniejszość ,strategie i możliwości rozwoju

84

---