Handel ludźmi

SPIS TREŚCI STR.

WPROWADZENIE …………………………………………..3

1. Ustalenia terminologiczne…………………………………….…….3

2. Sprawozdanie z Rady Praw Człowieka ONZ z 2009 roku w

sprawie Handlu ludźmi……………………………………………..4

3. Zmiany w Polskim Ustawodawstwie ……………………….….….6

4. Statystyka …………………………………………………………7

4.1. Dane organizacji międzynarodowych i międzyrządowych…..11

5. Zapobieganie i ściganie……………………………………………12

ZAKOŃCZENIE ……………………………………........16

BIBLIOGRAFIA …………………………………………18

WPROWADZENIE

Chodź trudno to sobie wyobrazić, niewolnictwo dziś nadal istnieje, a handel ludźmi jest jedną z form współczesnego niewolnictwa - zjawiskiem, które w dobie globalizacji nabiera coraz większego zasięgu i które powinno stać się przedmiotem rosnącego zaniepokojenia ze strony całej społeczności międzynarodowej. Handel ludźmi stanowi dziś - po handlu bronią i narkotykami - największe źródło zarobków zorganizowanej przestępczości, osiągając dochody między 30 a 40 miliardów dolarów rocznie. Obrót własnością osoby jest niezwykle niebezpieczny. Narusza podstawowe prawa i wolności człowieka, znosi charakter osobowości prawnej danej jednostki, która zostaje poddana totalnej, tzn. nieograniczonej i nieustającej władzy osoby dokonującej tego obrotu. Handel ludźmi to zjawisko dynamiczne, przybierające coraz to nowe formy, a przez to utrudniające efektywne zwalczanie tego rodzaju przestępczości.

1. Ustalenia terminologiczne

Mimo, że problem handlu ludźmi dostrzeżono już wcześniej, bo na przełomie XIX i XX wieku, sam termin „handel ludźmi” nie był sprecyzowany w prawie międzynarodowym aż do 2000 roku, czyli do czasu powstania w ramach ONZ „Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi” .

Podstawowym aktem prawa międzynarodowego wiążącym Polskę i zawierającym definicję handlu ludźmi jest Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 15.11.2000 r. Protokół ten zawiera w art. 3 definicję handlu ludźmi, powtórzoną zresztą w takiej samej postaci w art. 4 Konwencji Rady Europy w sprawie działań przeciwko handlowi ludźmi, otwartej do podpisu 16.5.2005 r. w Warszawie:

„Handel ludźmi” oznacza werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osób, z zastosowaniem groźby lub użyciem siły, lub też z zastosowaniem innej formy przymusu, uprowadzenia, oszustwa, wprowadzenia w błąd, nadużycia władzy, wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby mającej kontrolę nad inną osobą, w celu jej wykorzystania.

Wykorzystanie obejmuje, jako minimum, wykorzystanie prostytucji innych osób lub inne formy wykorzystania seksualnego, pracę lub inne usługi o charakterze przymusowym, niewolnictwo lub inne praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów; (...).

Przy popełnianiu opisanych przestępstw karalne jest dokonanie czynu uznanego za przestępstwo handlu ludźmi, ale również usiłowanie jego dokonania, współsprawstwo oraz organizowanie osób lub kierowanie nimi w celu popełnienia wyżej opisanego czynu. Pominięto natomiast tu karalność podżegania do przestępstwa handlu ludźmi oraz karalność pomocnictwa w jego popełnianiu. Z kolei enumeratywne wyliczenie sposobu działania podejmowanego przez sprawcę, wykorzystania określonej sytuacji a także wskazanie konkretnego celu jego działania prowadzi do wniosku, że Protokół nie penalizuje wszystkich przypadków handlu ludźmi. Dodatkowo w myśl art. 1 Protokołu z Palermo, dokument ten powinien być interpretowany łącznie z Konwencją, którą uzupełnia, co oznacza, że handel ludźmi to po pierwsze, przestępstwo popełniane przez sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej, po drugie, przestępstwo o charakterze międzynarodowym, co istotnie zawęża możliwości stosowania jego definicji.

2. Sprawozdanie z Rady Praw Człowieka ONZ z 2009 roku w sprawie Handlu ludźmi.

Ezeilo, specjalny sprawozdawca Rady Praw Człowieka ONZ ds. handlu ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, przebywa w Polsce w maju 2009 roku. W czasie swojej wizyty spotkała się m.in. z rzecznikiem praw obywatelskich, pełnomocnikiem rządu ds. równego traktowania, przedstawicielami Prokuratury Krajowej, Zespołu ds. Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi w MSWiA, MSZ, przedstawicielami policji, straży granicznej, organizacji pozarządowych oraz agend ONZ w Warszawie. Złożyła wizyty m.in. w Placówce Straży Granicznej Warszawa-Okęcie i w hostelu Fundacji La Strada.

W swoich wystąpieniach podkreślała potrzebę wzmocnienia prawa polskiego, by pozwalało na skuteczne przeciwdziałanie handlowi w celu wykorzystania pracy, zintensyfikowanie działań nakierowanych na zapobieganie wszelkim formom handlu ludźmi i podnoszenie świadomości w tym zakresie.

Joy Ngozi Ezeilo zwróciła uwagę, że w ciągu ostatnich pięciu lat proceder handlu ludźmi wzmógł się w Polsce, co wynika z przystąpienia Polski do UE oraz Strefy Schengen. Polska z kraju pochodzenia stała się również krajem tranzytu i przeznaczenia. "Według danych prokuratury, policji i straży granicznej liczba przypadków handlu ludźmi rośnie z dnia na dzień, co potwierdza liczba spraw, w które angażują się organizacje pozarządowe, szczególnie La Strada" mówiła Joy Ngozi Ezeilo na konferencji prasowej w Warszawie. Podkreśliła, że choć polski rząd osiągnął już wiele w celu przeciwdziałania handlowi ludźmi, wiele jest jeszcze do zrobienia. Polska ratyfikowała najważniejsze międzynarodowe traktaty o prawach człowieka, łącznie z Protokołem o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, szczególnie kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję ONZ przeciw międzynarodowej przestępczości zorganizowanej (Protokół z Palermo, 2000 r.) oraz Konwencję Rady Europy ws. działań przeciwko handlowi ludźmi (2205 r.).

Jak wynika ze wstępnego raportu Specjalnego Sprawozdawcy, najbardziej niepokojącymi sprawami były brak pełnej i jednoznacznej definicji handlu ludźmi w polskim prawie, nienajlepsza koordynacja wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi służbami zajmującymi się walką z handlem ludźmi, zbyt długie postępowania sądowe w sprawach dotyczących tego procederu (średnio ok. dwa lata), a także ograniczony dostęp - zwłaszcza na wsiach - ofiar do pomocy społecznej, które nie otrzymują odszkodowań.

Ponagliła także polski rząd, by ratyfikował Międzynarodową Konwencję ws. ochrony praw wszystkich migrantów - pracowników i ich rodzin, a także, by "należycie skoncentrował wysiłki na prewencji". - Handel ludźmi nie ma granic i żaden kraj sam sobie z tym procederem nie poradzi - przekonywała Joy Ngozi Ezeilo.

3. Zmiany w Polskim Ustawodawstwie

Między innymi na skutek sprawozdania Rady Praw Człowieka ONZ ds. handlu ludźmi, we wrześniu 2010 roku weszła i w życie nowelizacja Kodeksu Karnego, która wprowadziła definicję handlu ludźmi. Zmiany, które są wynikiem ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, mają umożliwić sądom skuteczną walkę z przestępstwami.

Według nowych przepisów przestępstwo handlu ludźmi będzie zagrożone karą więzienia od trzech do 15 lat. Obecnie w polskim Kodeksie karnym przestępstwo to było już karane. Zgodnie z jednym z wcześniejszych zapisów, osoba dopuszczająca się handlu ludźmi, nawet za ich zgodą, podlega karze pozbawienia wolności "na czas nie krótszy od trzech lat". Jednak - jak zwracali uwagę prawnicy - do tej pory brakowało definicji tego przestępstwa. A to utrudniało stosowanie prawa. "Taka redakcja przepisu spowodowała, że w większości przypadków sądy go nie stosowały, mając kłopoty z jego interpretacją i kwalifikacją prawną czynów ocenianych często przez prokuratorów jako handel ludźmi" - zaznaczył w opinii zamieszczonej na stronach Prokuratury Generalnej dyrektor departamentu współpracy międzynarodowej PG Krzysztof Karsznicki.

Jak już wspomniano w myśl nowej wprowadzanej definicji, handlem ludźmi jest: werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby, w celu jej wykorzystania, z zastosowaniem groźby lub użyciem siły bądź innych form przymusu - uprowadzenia, oszustwa, podstępu, nadużycia władzy lub wykorzystania słabości, wręczenia lub przyjęcia płatności lub korzyści dla uzyskania zgody osoby sprawującej kontrolę nad tą osobą.

Wykorzystanie, zgodnie z definicją, może obejmować prostytucję lub inne formy nadużyć seksualnych, przymusową pracę lub służbę, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów. Nowe przepisy definiują także pojęcie niewolnictwa. Zgodnie z zapisem "niewolnictwo jest stanem zależności, w którym człowiek jest traktowany jak przedmiot własności".

Wprowadzenie do polskiego prawa pojęcia handlu ludźmi wynikało z ratyfikowanego przez Polskę w 2003 r. protokołu "o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi", zwanego powszechnie protokołem z Palermo, uzupełniającego Konwencję ONZ przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2000 r. Inny dokument międzynarodowy dotyczący tej kwestii to konwencja Rady Europy ws. działań przeciwko handlowi ludźmi, sporządzona w Warszawie w 2005 r., zwana Konwencją Warszawską.

Ponadto wchodząca w życie nowelizacja dostosowuje przepisy do obowiązującego od 2002 r. statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Statut MTK nakazuje ściganie nowych przestępstw nieznanych prawu karnemu międzynarodowemu (m.in. przestępstwa seksualne, wymuszone zaginięcia osób); konieczne było więc uzupełnienie katalogu przestępstw w polskim Kodeksie karnym.

4. Statystyka

Przyglądając się statystyką zauważamy, że charakterystyczny jest fakt niewielkiej liczby czynów ujawnionych przez właściwe organy państwa w stosunku do dużej liczby przestępstw rzeczywiście popełnianych. Powyższy pogląd reprezentuje spore grono ekspertów, a także znaczna liczba organizacji pozarządowych zaangażowanych w walkę z handlem ludźmi, w tym Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu „La Strada”. Fundacja ta rozmiary zjawiska handlu ludźmi porównuje do góry lodowej. To co znajduje się nad wodą to oficjalne statystyki, oddające tylko niewielką jego część. Należą do nich sprawy zakończone prawomocnym wyrokiem, śledztwa nie zakończone aktem oskarżenia czy sprawy umorzone. Pozostała część, to co nie jest widoczne, to sprawy nie zarejestrowane przez organy ścigania, nie ujawnione ofiary handlu ludźmi często pozbawione już życia.

Statystki oficjalne nie oddają rzeczywistej skali zjawiska, z kolei statystki nieoficjalne mają charakter szacunkowy (tworzone są ze świadomością błędu w postaci zaniżenia bądź zawyżenia), co w konsekwencji prowadzi to do ogromnej dysproporcji między nimi. Nie bez znaczenia pozostaje to dla społecznej świadomości zjawiska. Zarówno jedne, jak i drugie, zajmują się przeszłością, nie zawierają danych prognozujących skalę zjawiska na przyszłość. Na statystyki wpływ ma również błędne określenie kwalifikacji prawnej czynu, czy zakwalifikowanie ofiary w niewłaściwy sposób (np. uznanie ofiary handlu ludźmi za nielegalnych migrantów). 

Źródłem statystyk dotyczących przestępstwa handlu ludźmi w Polsce są: Policja, Straż Graniczna, Prokuratura Krajowa oraz Ministerstwo Sprawiedliwości w zakresie danych sądowych. Szacunkowa liczba ofiar handlu ludźmi związanych z RP jako krajem pochodzenia, przeznaczenia i tranzytu wynosi ponad 15 000 osób rocznie, podczas gdy dane Prokuratury Krajowej wskazują na 2855 ofiar, ale nie rocznie, a w okresie 1995-2007.

Dane statystyczne Policji

Tabela 1. Handel ludźmi. Kwalifikacja według przepisów Kodeksu karnego.

W okresie od 1999 do 2007 r. Policja odnotowała 217 przestępstw w sprawach z art. 204 § 4 KK (uprowadzenie za granicę w celu uprawiania prostytucji) i 253 § 1 KK (handel ludźmi), które wprawdzie penalizują różne czyny, to jednak powszechnie przyjmuje się, że oba dotyczą zjawiska „handlu ludźmi”.

Dane Policji obejmują także przestępstwo nielegalnej adopcji (art. 253 § 2 KK), przy czym w okresie 1999-2007 liczba popełnionych przestępstw i liczba podejrzanych jest wyjątkowo niska.

Dane statystyczne Prokuratury Krajowej

Tabela 2. Wyniki postępowań przygotowawczych w sprawach o handel ludźmi w latach 1995-2007

W latach 1995-2007 polskie prokuratury zakończyły prowadzenie 434 postępowań przygotowawczych w sprawach dotyczących handlu ludźmi. Kryterium kwalifikującym uznanie danej sprawy za handel ludźmi był opis przestępstwa. Wniesiono akty oskarżenia w 310 sprawach, co stanowiło 71,42% wszystkich spraw. Pozostałe sprawy w liczbie 124 zakończone zostały umorzeniem z powodu niewykrycia sprawcy lub niezaistnienia przestępstwa. Wśród nich przeważającą część (80,65%) stanowią sprawy zakończone umorzeniem w związku z niezaistnieniem przestępstwa.

Liczba oskarżonych w poszczególnych latach była bardzo zróżnicowana, uwagę jednak zwraca rok 2000 i 2003, w których to zanotowano znaczny jej wzrost (2000 rok - 119 oskarżonych, 2003 rok - 134 oskarżonych).

Na podstawie powyższych danych można zauważyć dwa istotne wnioski:

- liczba aktów oskarżenia nie stanowi wprost o liczbie oskarżonych,

- nie ma żadnej zależności pomiędzy liczbą osób oskarżonych a liczbą osób pokrzywdzonych.

Niezbędne jest zwrócenie uwagi na gwałtowny wzrost liczby osób pokrzywdzonych, który nastąpił w roku 2007 i wynosił 1021 ofiar, co stanowi 35,76 % liczby osób pokrzywdzonych w całym okresie 1995-2007.

Dane statystyczne z sądów powszechnych

Tabela 3 Prawomocnie skazani dorośli według przestępstwa i wymiaru kary - czyn główny art. 204 § 4 KK.

Tabela 4. Prawomocnie skazani dorośli według przestępstwa i wymiaru kary - czyn główny art. 253 § 1 KK

Polskie sądy w latach 1998-2000 skazały prawomocnie na karę pozbawienia wolności 63 osoby, z czego w stosunku do 24 osób orzeczono warunkowe zawieszenie kary. Osoby skazane za handel ludźmi stanowią nieliczną grupę, w porównaniu z liczbą podejrzanych wskazanych w poprzednich statystykach. Zachodzi więc istotna dysproporcja, prowadząca do wniosku, że przestępstwo to ciągle pozostaje bezkarne.

1. Dane organizacji międzynarodowych i międzyrządowych

Dane przedstawione przez organizacje międzynarodowe i pozarządowe odbiegają znacznie od powyższych i przedstawiają się następująco.

Rocznie sprzedaje się 4 mln kobiet - stwierdza Ruth-Gaby Vermot-Mangold, delegatka Szwajcarii do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Parlament Europejski poinformował w 2000 r., że rocznie ofiarami handlu ludźmi staje się 4 mln osób, a w samej Europie Zachodniej 500 tys. osób. Komisja Europejska wskazuje natomiast, że rocznie na zachód Europy grupy przestępcze sprowadzają 50-120 tys. prostytutek. Wśród nich 30% stanowią kobiety z Europy Środkowo-Wschodniej, głównie z Czech i Polski, 40% z Europy Wschodniej, głównie z Rosji i Ukrainy i 30% z krajów rozwijających się, a zwłaszcza z Maroka, Tajlandii i Dominikany. Departament Stanu USA szacuje, że ofiarami handlu ludźmi staje się 600-800 tys. osób rocznie, Amerykańska Agencja ds. Rozwoju Międzynarodowego (USAID) szacuje roczną liczbę ofiar na 700 tys. do 4 mln, zaś bardzo często przywoływana Międzynarodowa Organizacji ds. Migracji (IOM) szacuje liczbę ofiar na 700 tys. do 2 mln. Uniwersytet w Exeter mówi z kolei o 5-7 mln ofiar handlu ludźmi a Międzynarodowej Organizacji Pracy informujące o 12,3 mln osób wykonujących pracę przymusową.

Jaka jest zatem rzeczywista liczba ofiar? Obecnie nie jest możliwe dokładne jej określenie. Bezspornym pozostaje przy tym twierdzenie, że handel ludźmi nie jest zjawiskiem marginalnym, czy ograniczonym do kilku krajów. Jest to „zorganizowany systemem międzynarodowej współpracy przestępców, mającym negatywny wpływ z socjologicznego, demograficznego, ekonomicznego i politycznego punktu widzenia na sytuację społeczeństw krajów uwikłanych w handel ludźmi”.

5. Zapobieganie i ściganie

W 2004 roku Centrum Badania Opinii Społecznej na zlecenie Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn przy współpracy z Fundacją La Strada zrealizowało sondaż, w którym to zostały poruszone niektóre problemy handlu kobietami. Jednym z przedmiotów zainteresowań były instytucje, które zdaniem badanych, powinny zajmować się przeciwdziałaniem temu zjawisku. Uzyskane wyniki zostały zestawione z rezultatami porównywalnego badania, które w 1998 roku przeprowadził Ośrodek Badania Opinii Publicznej. Tak samo jak w roku 1998 większość ankietowanych (75%) sądzi, że problemem tym powinna zajmować się przede wszystkim policja. Rzadziej wskazywano media (telewizja, radio, prasa) - (45%), rząd (38%), fundacje i stowarzyszenia (23%). W stosunku do tych wszystkich instytucji wzrosły oczekiwania społeczeństwa w zakresie zapobiegania handlowi ludźmi. Świadczyć to może o niewielkim wzroście w społecznej świadomości przekonania, że obowiązek przeciwdziałania handlowi kobietami spoczywa na konkretnych instytucjach. Zmalała natomiast liczba badanych (z 30% do 25%) wyrażających pogląd, że kobiety same powinny pilnować swoich spraw i w tym przypadku wsparcie instytucjonalne nie jest potrzebne.

Wykres nr 1. Jakie instytucje powinny zajmować się przeciwdziałaniem handlowi kobietami.

Skuteczna walka z handlem ludźmi wymaga udziału i współpracy wielu podmiotów administracji rządowej oraz organizacji pozarządowych.

W Polsce zapobieganiem i zwalczaniem handlu ludźmi zajmują się następujące instytucje:

- Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi,

- Policja,

- Straż Graniczna,

- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji,

- Ministerstwo Sprawiedliwości,

- Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,

- Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu „La Strada”,

- Fundacja Dzieci Niczyje,

- Caritas Polska - Program Pomocy Ofiarom Przymuszonej Prostytucji i Handlu Kobietami,

- ITAKA - Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych.

Od 2004 roku działa w ramach MSWiA Zespół do Spraw Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele podmiotów administracji rządowej i organizacji pozarządowych. Do zadań Zespołu należy proponowanie oraz opiniowanie podejmowanych działań zmierzających do skutecznego zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi, współpraca z organami administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi oraz ocena realizacji Krajowego Programu Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi.

W ramach Krajowego Programu Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi podjęto między innymi działania prewencyjne połączone z badaniem zjawiska handlu ludźmi (zorganizowano konferencje krajową nt. handlu ludźmi, przeprowadzono kampanię informacyjną dotycząca handlu ludźmi do pracy przymusowej, opracowano II edycję raportu; wspierano merytoryczne, organizacyjne i finansowo badania nad zjawiskiem handlu ludźmi), zmiany w prawodawstwie (najważniejszym celem było przygotowanie i wprowadzenie do kodeksu karnego nowych zapisów dotyczących handlu ludźmi, w tym definicji tego zjawiska, działanie jak na razie zakończone niepowodzeniem), poprawa skuteczności działania (usprawnienie mechanizmów koordynacja działań Policji i Straży Granicznej, specjalistyczne szkolenia wojewódzkich koordynatorów ds. zwalczania handlu ludźmi, współpraca międzynarodowa; przeszkolenie sędziów i prokuratorów w zakresie handlu ludźmi, pracowników opieki społecznej w zakresie identyfikacji ofiar), wsparcie i ochrona ofiary (opracowanie modelu wsparcia obywatela polskiego - ofiary handlu ludźmi, opracowanie modelu ochrony dziecka - ofiary handlu ludźmi, wypracowanie modelu reintegracji ofiary).

Zadania Policji dotyczące zapobiegania i ścigania handlu ludźmi określa prawo krajowe i przyjęte przez Polskę zobowiązania międzynarodowe. Oprócz wykrywania tych przestępstw i ścigania ich sprawców Policja prowadzi działania prewencyjne a także współdziała z policjami innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi. Od 2006 roku przy Komendzie Głównej Policji działa Centralny Zespół do Walki z Handlem Ludźmi, Organami Ludzkimi, Pornografią Dziecięcą i Pedofilią, analogiczne zespoły zostały utworzone w 11 komendach wojewódzkich Policji, a w pozostałych komendach powołano koordynatorów wojewódzkich.. Do zadań zespołu należy koordynacja i nadzór nad ściganiem przestępczości związanej z handlem ludźmi, prowadzenie działań prewencyjnych, organizacja współpracy z podmiotami pozapolicyjnymi. Na forum międzynarodowym Polska uczestniczy w pracach grup ds. zwalczania handlu ludźmi w ramach Interpolu, Europolu i Baltcomu. W ramach Policyjnego Programu Wspomagania Ofiar Przestępstw, Policja prowadzi działania mające na celu ochronę ofiar handlu ludźmi przed skutkami „wtórnej wiktymizacji”. Program ten obejmuje także szkolenia dla funkcjonariuszy dotyczące właściwych postaw wobec ofiar tego przestępstwa.

Straż Graniczna realizuje zadania wynikające z umów i porozumień międzynarodowych, a w zakresie ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego współdziała z organami ochrony granic innych państw. Straż Graniczna to formacja o charakterze krajowym, której funkcjonariusze jako pierwsi stykają się z cudzoziemcami przekraczającymi granicę państwa, mogą być zatem tymi, którzy jako pierwsi zetkną się z ofiarami handlu ludźmi. W celu większej skuteczności SG w zwalczaniu przestępczości zmieniono przepisy Ustawy o Straży Granicznej dotyczące rozszerzenia właściwości miejscowej i rzeczowej w zakresie rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, wykroczeń oraz ścigania ich sprawców. Straży Granicznej przyznano uprawnienia do stosowania kontroli operacyjnej, zakupu kontrolowanego oraz przesyłki niejawnie nadzorowanej w zakresie ścigania przestępczości zorganizowanej (w tym handlu ludźmi). Do typowych, w obszarze zwalczania handlu ludźmi, działań SG zaliczyć należy następujące rodzaje czynności: 1) rozpoznawcze np. prowadzenie kontroli legalności pobytu na terytorium RP czy pełnienie służby patrolowej w strefie nadgranicznej; 2) prewencyjne jak wymiana informacji z Interpolem, Europolem, Policją czy formacjami granicznymi poszczególnych państw itp.; 3) edukacyjne: szkolenia wewnętrzne, szkolenia prewencyjne skierowane do środowisk akademickich, seminaria itp.

Do organizacji pozarządowych aktywnie zaangażowanych w walkę i zapobieganie handlowi ludźmi należy Fundacja Przeciwko Handlowi Ludźmi i Niewolnictwu „La Strada”. Współpracuje ona z Policją, Strażą Graniczną i innymi instytucjami państwowymi w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi. Fundacja ma uruchomiony telefon zaufania i własne schroniska dla kobiet - ofiar handlu ludźmi. „La Strada” realizuje jednocześnie trzy kampanie: 1) kampania informacyjna - dotarcie do potencjalnych klientów jak i odpowiednich służb państwowych; 2) kampania prewencyjna - kładzie ona szczególny nacisk na działania edukacyjno-prewencyjne, które organizowane są w skali makro - odnoszą się bowiem do całego społeczeństwa, kampania informuje o sposobach werbowania ofiary, jak się zabezpieczyć i jak się zachować, gdy staniemy się ofiarą handlu ludźmi; 3) kampania wsparcia dla ofiar³⁶. Obecnie na zlecenie MSWiA „La Strada” realizuje Program Wsparcia i Ochrony Ofiar / Świadków Handlu Ludźmi.

Zakończenie

Jednym z ubocznych skutków przemian zachodzących w Polsce od 1989 roku jest pojawienie się nowych rodzajów przestępczości, w tym handlu ludźmi. Za początek historii planowanych, zorganizowanych działań przeciwko obrotowi własnością osoby w Polsce uznaje się powołanie w 1995 roku do życia Fundacji „La Strada”, której to działalność wiąże się z nowym podejściem do zjawiska i ofiary. Drugim momentem kluczowym było podpisanie Protokołu o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi. Zrodziło to konieczność przyjrzenia się polskiemu prawu w praktyce, podjęcia określonych zmian i wprowadzeniu nowych metod walki z przestępstwem handlu ludźmi. Chodź wiele zostało zrobione³⁷ to niezbędna jest dalsza praca nad wzmocnieniem istniejącego mechanizmu służącego zwalczaniu tego przestępstwa. Kluczową zmianą w podejściu do problemu zwalczania handlu ludźmi jest traktowanie tego problemu w kategorii problemu łamania praw człowieka. Potrzebna jest silna ochrona ofiary handlu ludźmi - pomoc prawna, medyczna socjalna i psychologiczna. Zwiększenie liczby szkoleń dla pracowników służb sądowniczych, porządkowych, granicznych, ale także pracowników służby dyplomatycznej. Istotne znacznie ma lepsze rozpoznanie zjawiska a więc uporządkowanie metod tworzenia statystyk związanych z handlem ludźmi i ich sprawna wymiana na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Konieczna jest stała współpraca pomiędzy instytucjami państwowymi a organizacjami pozarządowymi. Zwiększenie uwagi na nowy środek rekrutacji ofiary, jakim jest Internet.

Bibliografia

1. Materiały konferencyjne z wystąpienia dr Marzena Guz-Vetter, przedstawicielka Komisji Europejskiej w Polsce - wystąpienia na II Krajowej Konferencji na temat Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi, Warszawa 11.06.2007 r.

2. Rudnicka P. (red.) Zwalczanie handlu ludźmi: prewencja poprzez rozwiązania prawne., Raport, Kraków 2003.

3. Protokół z Palermo. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polskę Protokołu z Palermo nastąpiła 26.9.2003 r., Dz.U. z 2005 r., Nr 18, poz. 160.

4. Fundacja La Strada, Handel ludźmi. Informacje o zjawisku, Warszawa 2004.

5. Wiśniewski M., Handel ludźmi - statystyka.; Handel ludźmi w Polsce. Materiały do raportu. Warszawa 2007, s. 96 i n.

6. Komendy Głównej Policji, Dane statystyczne, Handel ludźmi

7. Biuro do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej - dane statystyczne

8. Kołątaj M, Sadowski G. , 27 milionów niewolników, Wprost z 23.06.2002 r., Nr 25.

9. Projekt szkoleniowy: Handel ludźmi - zapobieganie i ściganie. Statystki. http://www.handelludzmi.uw.edu.pl

10. Jasiński F, Karsznicki K., Walka z handlem ludźmi z perspektywy Unii Europejskiej, PiP 2003, Nr 8.

11. Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi na lata 2007-2008.

12. Lasocik Z. (red.), Zapobieganie i zwalczanie handlu ludźmi przez Policję. Handel ludźmi. Zapobieganie i ścigani, Warszawa 2006.

Na takie dane wskazuje dr Marzena Guz-Vetter, przedstawicielka Komisji Europejskiej w Polsce podczas wystąpienia na II Krajowej Konferencji na temat Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi, Warszawa 11.6.2007 r.

W 1902 r. w Paryżu podczas konferencji poświęconej problematyce handlu ludźmi użyto termin „handel białymi niewolnikami”, który został następnie wpisany do porozumienie międzynarodowe z 18.5.1904 r. w sprawie zwalczania handlu białymi niewolnikami. „Handel kobietami i dziećmi” to termin użyty w 1921 r. i odtąd używany w dokumentach Ligi Narodów; Zwalczanie handlu ludźmi: prewencja poprzez rozwiązania prawne. P. Rudnicka (red.), Raport, Kraków 2003, s. 10-14.

Zwany dalej: Protokół z Palermo. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polskę Protokołu z Palermo nastąpiła 26.9.2003 r., Dz.U. z 2005 r., Nr 18, poz. 160.

Art. 5, ust. 2 Protokołu z Palermo

Fundacja La Strada, Handel ludźmi. Informacje o zjawisku, Warszawa 2004, s. 10.

M. Wiśniewski, Handel ludźmi - statystyka.; Handel ludźmi w Polsce. Materiały do raportu. Warszawa 2007, s. 96 i n.

Ibidem.

Tabela nr 1 została opracowana w oparciu o dane dostępne na stronie Komendy Głównej Policji, http://www.policja.pl/portal/pol/4/314/Handel_ludzmi.html

Tabela nr 2 została opracowana w oparciu o dane Biura do Spraw Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej, http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/391/2001

M. Wiśniewski, Handel ludźmi..., op. cit., s. 106.

M. Kołątaj, G. Sadowski, 27 milionów niewolników, Wprost z 23.6.2002 r., Nr 25, s. 102.

²⁴ Projekt szkoleniowy: Handel ludźmi - zapobieganie i ściganie. Statystki. http://www.handelludzmi.uw.edu.pl/, stan na 20.12.2008 r.

M. Wiśniewski, Handel ludźmi... op. cit., s. 97.

Projekt szkoleniowy: Handel ludźmi - zapobieganie i ściganie. Statystki. http://www.handelludzmi.uw.edu.pl/, stan na 20.12.2008 r.

Ibidem.

Ibidem.

Ibidem

Ibidem

F. Jasiński, K. Karsznicki, Walka z handlem ludźmi z perspektywy Unii Europejskiej, PiP 2003, Nr 8, s. 85.

Polacy o zjawisku handlu kobietami, Warszawa 2005, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2005/ K_008_05.PDF, NIKT* - Pełna odpowiedź brzmiała: Nikt, kobiety same powinny pilnować swoich spraw. Respondenci mogli wskazać trzy instytucje, więc procent nie sumuje się do 100.

Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludźmi na lata 2007-2008;

Z. Lasocik (red.), Zapobieganie i zwalczanie handlu ludźmi przez Policję. Handel ludźmi. Zapobieganie i ścigani, Warszawa 2006, s. 237.

6

---