Wioletta Anna Zasada Uniwersytet Kazimierza Wielkiego Bezpieczeństwo Narodowe
I rok s. niestacjonarne 2013/2014
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związanego z przestępczością zorganizowana w Polsce.
Niewolnictwo. To słowo w czasach dzisiejszych kojarzy się z zamierzchłą przeszłością, plamą na honorze ludzkości. Ale jaki jest stan faktyczny? Czy odpowiednie regulacje prawne, wszelkiego rodzaju konwencje dotyczące praw człowieka, konstytucje etc, są w stanie sprawić, by niewolnictwo zniknęło z otaczającego nas świata?
To słowo w czasach dzisiejszych kojarzy się z zamierzchłą przeszłością, plamą na honorze ludzkości . Handel ludźmi jest zjawiskiem podlegającym dynamicznym przemianom, którego nasilenie zaobserwowano w Polsce na początku lat 90-tych. Obecnie Polska nie jest już tylko krajem pochodzenia ofiar, ale także krajem tranzytowym, przez który odbywa się transfer ofiar z Europy Wschodniej do Europy Zachodniej oraz krajem docelowym dla ofiar wykorzystywanych głównie w prostytucji i pracy przymusowej. Handel ludźmi jest jedną z form niewolnictwa. 1Wg kodeksu karnego jest stanem zależności, w którym człowiek jest traktowany jak przedmiot własności.1
Ofiarą może być każdy z nas. Ofiarami są dzieci kobiety, mężczyźni w różnym wieku, z różnych środowisk. Pokrzywdzeni w momencie rekrutacji to zwykle osoby bezrobotne lub uczące się, zatem powodem ich migracji jest poszukiwanie pracy, czasem konflikty rodzinne. Zdecydowana większość ofiar jest rekrutowana bezpośrednio przez sprawców. W przypadku cudzoziemców przyjeżdżających do Polski zwerbowanie odbywa się poprzez agencje pośrednictwa pracy.2 Z kolei w przypadku Polaków nieznacznie częściej pokrzywdzeni rekrutowani są przez osoby sobie znane niż zupełnie obce. Ludzie wciąż są sprzedawani jako niewolnicy, bez ich woli wykorzystywani jako tania siła robocza. Czy to groźbą, przemocą, czy też obietnicą lepszego życia, wabieni są w sidła i zmuszani do przeróżnych czynności, a wszystko to dla czystego zysku. Tak naprawdę główną różnicą w porównaniu z daleką przeszłością jest fakt, iż obecnie wszystko to nie dzieje się jawnie, postronni ludzie często nie wiedzą jak wielką skalę osiąga to zjawisko.2
Zbigniew Lasocik we wstępie do dzieła, którego powstaniem kierował, zamieszcza swoją pesymistyczną refleksję dotyczącą Polski: „Wydaje się, że mimo deklaracji i podejmowanych działań, władze państwowe ciągle jeszcze nie postrzegają handlu ludźmi w kategoriach poważnego problemu. Dotyczy to zarówno tempa wprowadzanych zmian prawnych, jak i proponowanych środków przeznaczonych na realizację zadań związanych z eliminowaniem zjawiska. Oczywiście należy brać pod uwagę fakt, że do czasu publikacji książki (początek roku 2006), w Polsce zmienił się układ sił politycznych. Być może nowa władza potrzebuje czasu na ustalenie priorytetów, co może oznaczać, że handel ludźmi znajdzie się wśród nich. Można mieć nadzieję, że w krótkim czasie zapadną decyzje, dzięki którym system społecznej reakcji na zjawisko handlu ludźmi zostanie wzmocniony ważnymi decyzjami prawnymi (...), organizacyjnymi (...) i finansowymi (...)”.
1 Dz.U.1997.88.553 Art. 115. § 23 Kodeks karny.
2 http://www.handelludzmi.eu/ dostęp dnia 18.03.14r.
3 Recenzja książki pod red. Zbigniewa Lasocika, Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Wyd. Ośrodka Badań Praw Człowieka, Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej, Instytut Prawa. Sądowego i Resocjalizacji UW, Warszawa 2006, s. 629.
4Zgodnie z informacjami przekazanymi do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przez Prokuraturę Generalną, opracowanymi na podstawie monitoringu postępowań przygotowawczych, których przedmiotem jest handel ludźmi i nielegalna adopcja, w latach 2010-2012 zarejestrowano łącznie 150 postępowań przygotowawczych wszczętych w sprawach o handel ludźmi (w tym 34 postępowania w 2010 roku, 51 postępowań w 2011 roku i 65 postępowań w 2012 roku). Biorąc pod uwagę liczbę postępowań przygotowawczych, prowadzonych w ww. okresie przez jednostki prokuratury, należy wskazać, że w ramach tych postępowań zidentyfikowano łącznie 1052 pokrzywdzonych przestępstwem handlu ludźmi.4
Sięgając do źródeł informacji o Starożytnym Rzymie dowiadujemy się, iż niewolnictwo, mimo że rozwijało się już we wczesnych czasach republiki, pełen rozkwit osiągnęło w związku z intensywnymi podbojami, co wydaje się oczywiste – siła robocza była wówczas wyjątkowo potrzebna. Podobnie rzecz wyglądała choćby w Egipcie za panowania faraonów, czy później – po odkryciu i kolonizacji Ameryki (tutaj nadmienić należy, że niewolnikami byli głównie ludzie innych ras niż biała, co z kolei świadczy o jawnej dyskryminacji rasowej). Jak jednak wytłumaczyć zjawisko niewolnictwa w XXI wieku? W czasach, gdy Stanami Zjednoczonymi rządzi czarnoskóry prezydent, ekspansja terytorialna ustała, a świadomość ludzka jest po stokroć większa niż choćby 5 dekad temu?
5Choć do 1989 roku handel ludźmi (współcześnie najpopularniejsza forma niewolnictwa) w naszym kraju, jak i w Europie środkowo - wschodniej był zjawiskiem stosunkowo nieznanym, gdyż rozkwitło ono dopiero w wyniku zmian ustrojowych, tak na dzień dzisiejszy również stał się codziennością. 3Problem był u nas spychany na margines aż do kwietnia 2010 r. kiedy to sejm pod naciskiem Unii Europejskiej przegłosował wprowadzenie definicji handlu ludźmi do kodeksu karnego. W minionych dziesięciu latach na terenie Polski przebywało ok. 150 tysięcy niewolników. Największym problemem w naszym kraju jest przydrożna prostytucja, gdzie kobiety są zmuszane do świadczenia odpłatnych usług seksualnych. Społeczne przyzwolenie na tego typu zachowania nie ułatwia ich zwalczania.
Złe traktowanie imigrantów w naszym kraju nie jest niczym zadziwiającym, podobnie jak sytuacje zmuszania do pracy w warunkach o wiele gorszych niż obiecywane, wręcz uwłaczających oraz odbieranie dokumentów tożsamości, by uniemożliwić ucieczkę. Ofiary, bardzo często, bez znajomości języka, a nawet obowiązującego prawa, obawiają się zgłaszać swoje przypadki na policji, która bardzo często zamiast udzielić pomocy, stara się o deportację.5
4Gazeta policja 2009 / Numer 46 / 01.2009.
5IZDEBSKI, Zbigniew : Reakcja prawno-karna na handel ludźmi w Polsce // W: Człowiek w obliczu prawa / red. nauk. Beata Pastwa-Wojciechowska. - Kraków : "Impuls" ; Gdańsk : Uniwersytet Gdański, 2008. - S. 267-289.
6Państwa członkowskie muszą zapewnić ofiarom wsparcie i pomoc przed rozpoczęciem postępowania karnego, w jego trakcie i przez odpowiedni czas po jego zakończeniu, aby umożliwić im skorzystanie z praw wynikających ze statusu ofiary w ramach postępowania karnego. Pomoc ta może polegać na zapewnieniu mieszkania, opieki medycznej, w tym poradnictwa psychologicznego, a także informacji i, w razie potrzeby, usług tłumaczenia ustnego i pisemnego. Dzieci, jako ofiary szczególnie bezbronne, powinny korzystać ze środków dodatkowych, takich jak wsparcie fizyczne i psychospołeczne, dostęp do edukacji oraz, w stosownych przypadkach, możliwość ustanowienia kuratora lub przedstawiciela.6
W trakcie dochodzenia i postępowania karnego ofiary powinny otrzymać odpowiednią ochronę, w tym dostęp do pomocy i zastępstwa prawnego, w razie potrzeby bezpłatnie, a także, w stosownych przypadkach, do programu ochrony świadków. Należy chronić ofiarę przed wszelkimi dalszymi traumatycznymi przeżyciami, na przykład unikając jakiegokolwiek kontaktu z oskarżonym. Dzieciom powinny przysługiwać dodatkowe środki, w szczególności w odniesieniu do warunków przesłuchań. Powinny one być przesłuchiwane bezzwłocznie w przystosowanych do tego celu pomieszczeniach przez przeszkolonych specjalistów.
Ofiary handlu ludźmi powinny mieć dostęp do kompensat dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy.
6Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. [Dz.U. L 101 z 15.4.2011].
Reasumując – problem handlu ludźmi oraz innych form niewolnictwa w dzisiejszym świecie urasta do rozmiarów nigdy wcześniej nieznanych. Dzieje się to wszystko tuż obok nas, jednak z racji, iż zjawisko to nie jest tak jawne jak niegdyś, a także przez ludzką obojętność, przeciętny obywatel go nie dostrzega. Wszelkiego rodzaju akty prawne nie są przestrzegane, stworzone zostały przez człowieka, który jednak nie potrafi się do nich stosować. Chęć zysku w obliczu ubóstwa, bezrobocia i kryzysów jest silniejsza od prawa, czy też ludzkiego sumienia. Problemy, o których większość ludzkości myśli, że dotyczą jedynie Ugandy, Indii, Kambodży czy krajów azjatyckich, są tak naprawdę problemami globalnymi i tylko wspólne działanie światowych organizacji pozarządowych we współpracy z odpowiednimi organami wszystkich państw oraz stworzenie nowych, skuteczniejszych mechanizmów jego zapobiegania i zwalczania może tenże problem zniwelować. Także, pośrednio, w naszych rękach leży los współczesnych niewolników, bo od naszej tolerancji i świadomości zależy, czy ofiary będą miały odwagę odmienić swój los. Pozytywne wzorce pokroju Brazylii, albo i UE, która także widzi ogrom tego precedensu i płynących z tego zagrożeń, pozwala mieć nadzieję, że jedno z podstawowych praw człowieka, prawo do wolności, nie będzie tylko zestawieniem liter na papierze, ale w wyniku reform i nowopowstających mechanizmów zapobiegawczych będzie coraz rzadziej naruszane w Polsce.
BIBLIOGRAFIA:
1.Dz.U.1997.88.553 Art. 115. § 23 Kodeks karny.
2. IZDEBSKI, Zbigniew : Reakcja prawno-karna na handel ludźmi w Polsce // W: Człowiek w obliczu prawa / red. nauk. Beata Pastwa-Wojciechowska. - Kraków : "Impuls" ; Gdańsk : Uniwersytet Gdański, 2008. - S. 267-289.
3. JABŁOŃSKA Agata : Ludzie na sprzedaż // Wprost. - 2007, nr 23, s. 94-[97] .
4. STASZEWSKA Anna : La Strada // Niebieska Linia. - 2002, nr 5, s. 25-28.
5. RAU Zbigniew : Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie // Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2002, s.252-253.
6. Recenzja książki pod red. Zbigniewa Lasocika, Handel ludźmi. Zapobieganie i ściganie, Wyd. Ośrodka Badań Praw Człowieka, Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej, Instytut Prawa Sądowego i Resocjalizacji UW, Warszawa 2006, s. 629.