2. Istota bezpieczeństwa narodowego oraz jego koncepcje

Wszelka działalność służąca bezpieczeństwu układa się zwykle w pewien dość skomplikowany system. Oznacza to, że można wyróżnić różne zagrożenia oraz wynikające z nich różnorodne rodzaje bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo może dotyczyć odmiennych dziedzin życia i działalności ludzkiej. W związku z powyższym konieczne wydaje się wyselekcjonowanie wielu różnorakich dziedzin (systemów) bezpieczeństwa¹.

Tworzenie i pomnażanie bezpieczeństwa ma na celu nie tylko zapewnienie przeżycia fizycznego, ale także zapewnienie rozwoju i życia w dobrobycie. Można tu mówić o dwóch zasadniczych składnikach bezpieczeństwa: pierwszy to gwarancja nienaruszalnego przetrwania danego podmiotu, a drugi to swoboda jego rozwoju².

Zapewnienie bezpieczeństwa, w tym również bezpieczeństwa narodowego, ma służyć zmniejszeniu ludzkich obaw (strachu) przed zagrożeniami, które niesie przyszłość. Istotą bezpieczeństwa jest zapewnianie możliwości przetrwania (egzystencji) i swobody realizacji własnych interesów w niebezpiecznym środowisku, w szczególności poprzez wykorzystywanie szans (okoliczności sprzyjających), stawianie czoła wyzwaniom, edukowanie ryzyka oraz przeciwdziałanie (zapobieganie i przeciwstawianie się) wszelkiego rodzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów³.

W licznych definicjach podkreśla się, że zakres znaczeniowy bezpieczeństwa państwa jest bardzo szeroki i obejmuje takie zagadnienia, jak: trwałość państwa, byt, trwałość narodu, biologiczne przeżycie ludzkości, suwerenność, jakość życia, prawa człowieka i środowiska naturalnego, wolność sumienia i wyznania, tożsamość narodową⁴. Aby móc osiągnąć stan bezpieczeństwa, państwo realizuje wiele funkcji, do których należy zaliczyć funkcję wewnętrzną, gospodarsko-organizatorską, socjalną, kulturalno-wychowawczą oraz zewnętrzną⁵.

Podmiotem bezpieczeństwa mogą być wszystkie jednostki mające własne interesy i wyrażające ambicje realizacji tych interesów. Mogą to być pojedyncze osoby, różne grupy społeczne, narody, społeczności międzynarodowe i wreszcie cała ludzkość. Stosownie do tego możemy wyodrębniać różne rodzaje bezpieczeństwa: indywidualne (personalne), grupowe (rodowe, plemienne), narodowe (państwowe), międzynarodowe (regionalne, globalne). Z bezpieczeństwem narodowym nierozerwalnie związane jest pojęcie bezpieczeństwa państwa, jest to rzeczywisty stan stabilności wewnętrznej i suwerenności państwa, który odzwierciedla brak lub występowanie jakichkolwiek zagrożeń (w sensie zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjonalnych i behawioralnych społeczeństwa oraz traktowanie państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych). Tak postrzegane bezpieczeństwo możemy podzielić na bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne⁶. Bezpieczeństwo narodowe (narodu) i bezpieczeństwo państwowe (państwa) to ściśle biorąc różne kategorie pojęciowe. Ale z punktu widzenia praktycznego, na obecnym etapie rozwoju historycznego (epoka państw narodowych), można mownie traktować je jako tożsame. Taka praktyka występuje w polskim systemie prawnym, gdzie Konstytucja mówi raz o bezpieczeństwie państwa (Rzeczypospolitej Polskiej) a innym razem o bezpieczeństwie narodowym (ustanawiając np. Radę Bezpieczeństwa Narodowego). Funkcje państwa w zakresie bezpieczeństwa, czyli zasadnicze dziedziny jego działalności wynikają z jego celów i zadań⁷.

Na bezpieczeństwo narodowe oprócz czynników zewnętrznych wpływ mają czynniki wewnętrzne, takie jak czynniki polityczno – ekonomiczne, społeczne, gospodarcze, ale również umiejętność radzenia sobie organów administracji państwowej i samorządowej z klęskami żywiołowymi czy sytuacjami kryzysowymi. Innymi zagrożeniami mogą być przestępczość, korupcja, bezrobocie, niż demograficzny, czy niekontrolowana migracja. Służbami odpowiedzialnymi za prawidłowe postrzeganie przez społeczeństwo bezpieczeństwa wewnętrznego są zarówno wyspecjalizowane instytucje odpowiedzialne za porządek i ład publiczny jak również organizacje pozarządowe i społeczne. Jeśli chodzi o bezpieczeństwo zewnętrzne, to poza władzami, które konstytucyjnie odpowiadają za nie, posiadamy wiele służb i instytucji, które w swoim zakresie działania koncentrują się na zewnętrznych aspektach bezpieczeństwa. Poza siłami zbrojnymi należy tu wymienić Straż Graniczną, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, czy Agencję Wywiadu. Służby te swoją postawą nie tylko wpływają na nasze bezpieczeństwo, ale również wzmacniają naszą pozycję na arenie międzynarodowej⁸.

Struktura bezpieczeństwa narodowego RP. / Biała Księga Bezpieczeństwa RP

---

1. Zob. Z. Kopa, Istota terminu bezpieczeństwo, http://www.wsp.krakow.pl/konspekt/29/index.php?i=007 (stan na 12.11.2014 r.).↩

2. Zob. A Skrabacz, Bezpieczeństwo, obrona narodowa i obronność, [w:] K. Jałoszyński, B isiewski, T. Wojtuszek (red.), Współczesne postrzeganie bezpieczeństwa, Bielsko-Biała 2007, s. 44.↩

3. Zob. S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota, podstawowe, kategorie i historyczna ewolucja [w:] „Bezpieczeństwo Narodowe”, II-2011, s. 20.↩

4. Zob. W. Kitler, Obrona narodowa III RP. Pojęcie. Organizacja. System, rozprawa habilitacyjna, YN AON, Warszawa 2002, s.40.↩

5. Zob. A Skrabacz, Bezpieczeństwo…, j. w., s. 44.↩

6. Zob. S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, Warszawa 1994, s. 16.↩

7. Zob. Z. Grzywny, A. Grzywny, Zarys bezpieczeństwa z uwzględnieniem infrastruktury krytycznej, Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach, Katowice 2011, s. 15.↩

8. Zob. P. Barciak, Bezpieczeństwo i jego istota, http://www.nowastrategia.org.pl/bezpieczenstwo-jego-istota/, (stan na 13.11.2014 r.).

   ↩