Źródła błędów zniekształcających proces badawczy
Przygotowanie i przeprowadzenie profesjonalnego i merytorycznie poprawnego badania nie jest tak proste jak by się mogło wydawać. Na badacza czyha wiele pułapek, których istnienie objawia się w momencie decydującym-zebrane dane okazują się bezwartościowe.
Trudności związane z odpowiednim sformułowanie problemów badawczych i ich rozwiązywaniem są przezwyciężane z pomocą metody naukowej. Składa się z trzech faz: sformułowanie problemu, podanie hipotez wyjaśniających problem i przeprowadzenie badań weryfikujących hipotezę.
Błędy, które zniekształcają proces badawczy mogą pojawić się w każdej z trzech faz.
W pierwszej fazie, zadaniem badacza jest postawienie pytań, na które będzie próbował uzyskać odpowiedzi. Jeśli zostaną źle sformułowane mogą prowadzić do budowania błędnych hipotez, czyli takich które dają niewielkie możliwości sprawdzenia modelu teoretycznego. Np. gdyby Latane i Darley w swoim badaniu dotyczącym napadu na Kitty Genovese postawili hipotezę, że ludzie z większą umiejętnością udzielania pomocy w sytuacji nagłej nie zrażą się obecnością innych i udzielą pomocy, prawdopodobnie mieliby problem z jej sprawdzeniem i doszliby do mylnych wniosków.
Błędy zachodzą również podczas obserwacji bez interwencji jak i z interwencją. W przypadku obserwacji w warunkach naturalnych zachowania są zazwyczaj nieprowokowane ale czasem zdarza się, że badacz zostanie spostrzeżony przez osobę obserwowaną. Może to wpływać na jej zachowanie. Przykładem jest reakcja kierowców na skrzyżowaniu. Jeśli wiedzą, że są obserwowani znacznie częściej zatrzymują się przed znakiem „STOP” niż w przypadku, gdy obserwator jest ukryty. Badacz powinien uwzględnić różne czynniki, mogące w jakiś sposób wpływać na zachowanie kierowców, m.in. swoją obecność.
Proces badawczy może też zniekształcić tendencyjność obserwatora. Może się ona pojawić, gdy obserwator jest świadomy hipotez badania lub wyników wcześniejszych badań. Np. personel szpitala wykazuje tendencyjność do patrzenia na pacjentów przez pryzmat już postawionej diagnozy. Zachowania, które można by uznać za normalne, gdyby przejawiane były prze osoby zdrowe, interpretowano jako przejaw choroby pacjentów. Pierwszym krokiem w kontrolowaniu tendencyjności obserwatora jest uznanie możliwości jej wystąpienia, można ją redukować poprzez nieinformowanie obserwatorów o celach i hipotezach badawczych.
Prawidłowe i rzetelne badanie wymaga obiektywizmu. Przestrzeganie tej reguły jest dość trudne w przypadku obserwacji i interwencją, uczestniczącej.
Innym problemem jest wpływ obserwatora na zachowanie osób badanych. Często to, co jest obserwowane zmienia się pod wpływem obecności obserwatora. Zakres wpływu badacza na zachowanie uczestników jest trudny do określenia, należy rozważyć kilka czynników: fakt czy obserwator jest zamaskowany , rozmiar grupy i rolę obserwatora w grupie. Obserwator wywiera większy wpływ na zachowanie ludzi w przypadku grup niewielkich.
W przypadku obserwacji z interwencją, ustrukturowanych problemy w interpretacji wyników pojawiają się, kiedy w trakcie trwania obserwacji badacz zmienia procedury lub kiedy ważne zmienne pozostają poza kontrolą.
Błąd ekolog izmu- jest to przenoszenie wniosków z bardziej złożonej na prostszą jednostkę analizy; z wyższego na niższy poziom. Wyprowadzanie wniosków o jednostkach na podstawie wyników otrzymanych z badania grup.
Błąd indywidualizmu- wyprowadzanie wniosków o grupach, społeczeństwach, czy narodach bezpośrednio z danych dotyczących zachowań jednostek.
W przypadku badań sondażowych, wyniki mogą zostać zniekształcone, ponieważ badani podają nieprecyzyjne odpowiedzi lub nie chcą, by pytający wiedział co myślą na dany temat. Czasem zdarza się też, że ludzie odpowiadają w sposób, którego-jak sądzą-oczekuje od nich osoba zadająca pytania. Bywają też nierzetelni ankieterzy, zadający tendencyjne pytania aby uzyskać określony wynik badań dla komercyjnych albo politycznych celów, np.” Czy powinno istnieć prawo zabraniające grupom interesu wspierać kampanie wyborcze, czyli czy grupy te mają prawo wspierać swoich kandydatów?” 61% ankietowany odpowiedziało „nie”. W przypadku pytania: „Czy powinno zostać wydane prawo zabraniające obdarowywania kandydatów na prezydenta dużymi sumami pieniężnymi?” 67% ankietowanych odpowiedziało „tak”. Pokazuje to, że stronniczość może kompromitować wyniki badań. W badaniach sondażowych, aby zminimalizować ryzyko błędów należy zadawać jak najbardziej szczegółowe pytania.